Innowacyjni Innowacje w turystyce. 4 Unikatowe projekty turystyczne. 14 Kierunek: Polska. 21 Laboratorium funduszy

Transkrypt

1 Innowacyjni 3/2009 ISSN EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Biuletyn Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 4-13 Innowacje w turystyce 4 Unikatowe projekty turystyczne 14 Kierunek: Polska 21 Laboratorium funduszy EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO

2 W numerze 4 8 Innowacje w turystyce 4 Unikatowe projekty turystyczne Rozmowa z Agnieszką Jankowską, dyrektor Departamentu Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwa Rozwoju Regionalnego 6 Nowa jakość w turystyce Projekty indywidualne w działaniu Klucze królowej Luizy Inwestycje w dziedzictwo przemysłowe odmienią wizerunek Zabrza 10 Hydrozagadka Kanał Elbląski, XIX-wieczny sukces holenderskiego inżyniera, wraca do dawnej świetności 12 Polska pięknieje Aż 137 zgłoszeń napłynęło w drugiej edycji konkursu Polska pięknieje 7 cudów Funduszy Europejskich Promocja polskiej gospodarki Kierunek: Polska Rozmowa z dr. Piotrem Zmyślonym, adiunktem Katedry Turystyki na Wydziale Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu 16 Z paszportem w świat Dotacje z działania 6.1 PO IG to proeksportowa ścieżka dla MSP Innowacyjni Biuletyn poświęcony PO IG wydawany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Departament Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności Zespół Informacji i Promocji ul. Wspólna 2/4, Warszawa tel Koordynacja: Agnieszka Palenik, Joanna Zawadzka Koncepcja: Smartlink Sp. z o.o. ul. Kościerzyńska 7, Poznań biuro@smartlink.pl, Redakcja: Jerzy Gontarz, Julia Hoffmann Projekt graficzny i skład: Alina Merha Korekta: Bożena Wasielewska Publikacja współfinansowana jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Dobre praktyki 18 Eksport wspomagany Strategia rozwoju eksportu to swoista mapa drogowa dla firmy zdobywającej zagraniczne rynki 20 Misje z Łodzi O wsparcie w ramach działania 6.1 Paszport do eksportu mogą aplikować już tylko przedsiębiorcy 21 Laboratorium funduszy Wrocławski Park Technologiczny szykuje się do kolejnej wielkiej inwestycji Stan realizacji PO IG 24 Wiosenne przyspieszenie Do maja podpisano już umowy o dofinansowanie, które wyczerpują ponad 13% alokacji PO IG Bliżej innowacji 26 Rozmaitości, publikacje, słowniczek ZDJĘCIE NA OKŁADCE: ARCHIWUM MRR, ARCHIWUM MIASTA W ZABRZU, EMANUELA I DAWID TATARKIEWICZOWIE/ODONATA

3 Wprowadzenie Marka Polska W poprzednim numerze biuletynu Innowacyjni informowaliśmy Państwa o działaniach antykryzysowych podjętych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Jednym z nowych istotnych rozwiązań było upowszechnienie instrumentu zaliczkowania. Są już opublikowane precyzyjne procedury w tym zakresie w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (link: na poziomie poszczególnych działań. Zachęcamy do korzystania z tego instrumentu również tych beneficjentów, którzy podpisali umowy o dofinansowanie projektu w 2008 r. W ramach akcji Proste Fundusze wprowadzono już sporo szczegółowych usprawnień w systemie realizacji Programu Innowacyjna Gospodarka. W przypadku niektórych działań jeszcze bardziej ograniczono liczbę obowiązkowych załączników, przedkładanych wraz z wnioskiem o dofinansowanie, zastępując je na tym etapie ubiegania się o wsparcie odpowiednimi deklaracjami. Niniejsze wydanie biuletynu niemal w całości poświęcamy priorytetowi 6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym. Są tu wdrażane działania dotyczące tworzenia nowych produktów turystycznych o strategicznym znaczeniu dla kraju oraz promocji turystycznych walorów Polski. Prezentujemy wybrane projekty kluczowe, które otrzymają dofinansowanie w ramach działania 6.4 PO IG. Kanał Elbląski czy XIX-wieczne kopalnie w Zabrzu to zabytki techniki o randze międzynarodowej. Wymagają wprawdzie jeszcze sporych nakładów, ale już niewiele brakuje, by stworzyć z nich narodowe produkty turystyczne. Dr Piotr Zmyślony, adiunkt Katedry Turystyki na Wydziale Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, w rozmowie z nami przekonuje, że na arenie międzynarodowej należy konsekwentnie budować nową markę Polska. Kluczowe są tutaj trzy kierunki działania: segmentacja rynku, budowa produktów zamiast promocji samych atrakcji oraz stworzenie zintegrowanego systemu turystycznej informacji marketingowej, tak jak praktykuje się to na świecie. Prosty podział odbiorców, jak indywidualni turyści krajowi lub zagraniczni turyści zorganizowani, jest już dziś anachronizmem. Przybliżamy też zasady aplikowania o fundusze na rozwój eksportu w ramach działania 6.1 Paszport do eksportu PO IG. Różni się ono od wdrażanego w poprzednich latach poddziałania SPO WKP. Cel jest jednak podobny: zachęcanie firm do większej aktywności poza granicami kraju, wkraczanie na nowe rynki. Przy okazji prezentujemy dobre praktyki w korzystaniu z instrumentów wspierających internacjonalizację przedsiębiorstw. W następnych wydaniach przedstawimy problematykę ochrony własności intelektualnej oraz pokażemy, jak się rozwija i czemu służy Krajowa Sieć Innowacji. Sporo się dziś mówi o rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Z badań wynika, że na korzystanie z sieci internetowej wpływa wiek oraz poziom wykształcenia. Jakie wsparcie na jej rozwój oferuje PO IG o tym w kolejnych numerach Innowacyjnych. Agnieszka Jankowska Dyrektor Departamentu Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności INNOWACYJNI 3/2009 3

4 Innowacje w turystyce Rozmowa z Agnieszką Jankowską, dyrektor Departamentu Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Unikatowe projekty turystyczne W różnych dyskusjach powraca teza, że Polska pomimo wielu niezaprzeczalnych walorów turystycznych, a także ekonomicznych i kulturowych jest mało znana w świecie. Ten stan rzeczy wynika z kilku powodów. Jednym z nich jest np. słabo prowadzona promocja naszego kraju, zarówno pod względem merytorycznym, jak i z racji skromnych środków przeznaczanych na wspieranie i przyciąganie inwestorów zagranicznych, promocję marki Polska, a także rozwój turystyki międzynarodowej. Pomocne w nadrabianiu tego zapóźnienia mają być m.in. środki unijne. Jak można zmierzyć stopień naszego zapóźnienia konkurencyjnego w turystyce? Na przykład poprzez wykonanie analiz porównawczych, przede wszystkim z europejskim rynkiem usług, i oszacowanie dystansu dzielącego nasz rynek od liderów w tej dziedzinie. Udział turystyki w tworzeniu PKB w Polsce nie przekracza 3,8%, podczas gdy w krajach śródziemnomorskich sięga kilkunastu procent, a w krajach wybitnie turystycznych, jak Seszele, Malediwy itp %. O znaczeniu turystyki w Polsce decydują też dwa inne czynniki. Po pierwsze, siła nabywcza Polaków, która, mamy nadzieję, będzie rosła szybko. Po drugie, rosnąca aktywność regionów w aktywizacji turystyki, wydobywaniu własnych walorów oraz ich promowaniu. Który z celów PO IG jest najważniejszy dla wzrostu konkurencyjności turystyki? W obrębie tego programu przewidziano tylko jedno działanie skierowane na promocję turystyki 6.4, zakładające promowanie produktów turystycznych o zasięgu ponadregionalnym. Generalnie bowiem, większe wsparcie dla sektora turystyki przewidziane jest na poziomach regionalnych. Samo działanie 6.4 przyczynia się do osiągnięcia dwóch celów szczegółowych: zwiększenia udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym oraz do tworzenia trwałych i lepszych miejsc pracy. Pierwszy z nich zakłada, że będą wspierane projekty inwestycyjne mające na celu powstanie nowych, innowacyjnych i unikatowych produktów turystycznych na skalę regionu, a nawet Europy i świata. Dla zwiększenia konkurencyjności polskiej turystyki ważne jest przede wszystkim, aby te produkty wyróżniały się spośród tysięcy ofert innych krajów, a ponadto by zostały udostępnione turystom w standardzie im odpowiadającym. Drugim ważnym celem działania 6.4 jest stworzenie miejsc pracy, co szczególnie się liczy w okresie światowego kryzysu. Nowym produktom turystycznym będzie przecież towarzyszyć obsługa hotelarska, cateringowa i inne usługi. Jak przebiegał proces aplikacji o środki przewidziane w działaniu 6.4 PO IG? Nabór wniosków trwał od 8 kwietnia do 30 maja ub. roku. Ogółem zgłoszono 160 projektów inwestycyjnych, które zostały poddane szerokim konsultacjom społecznym. Obecnie na liście mamy 23 projekty, z czego 13 na liście podstawowej, a 10 na rezerwowej. Co decydowało o wyborze projektu? Przede wszystkim kryteria strategiczne, odzwierciedlające charakter działania 6.4 PO IG. Wskazano na projekty o największym potencjale przyciągania turystów krajowych i zagranicznych, które mają strategiczne znaczenie w skali kraju, nie zaś na poziomie lokalnym. W szczególności chodziło o projekty liniowe i sieciowe, obejmujące kilka atrakcji zlokalizowanych w różnych miejscach, lecz stanowiących spójną całość. W związku z tym na listy trafiły m.in. markowe produkty turystyczne już istniejące i rozpoznawalne w skali ponadregionalnej, które dzięki otrzymanym środkom będą wykorzystane w kampaniach promocyjnych Polski jako flagowe atrakcje turystyczne kraju. Są tu też projekty z zakresu dziedzictwa kulturowego, niektóre wpisane na listę UNESCO. Dodatkowym kryterium oceny był wpływ projektu na wzbogacenie oferty turystycznej w kontekście współorganizowania przez Polskę piłkarskich mistrzostw Europy UEFA Dzięki temu na liście znalazły się też przedsięwzięcia zlokalizowane w pobliżu miast organizujących rozgrywki oraz na trasach dojazdowych do nich lub na Ukrainę. Kto składał projekty? Przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego i podległe im instytucje oraz organizacje pozarządowe fundacje, stowarzyszenia, izby gospodarcze. Tylko niewielką część projektów złożyli przedsiębiorcy, a wśród nich Kopalnia Soli Wieliczka, Uzdrowiska Śląskie i Dolnośląskie Centrum Rekreacji Wodnej. Na działanie 6.4 przyznano z EFRR 137 mln euro. Tymczasem wartość zgłoszonych projektów wielokrotnie przewyższyła tę kwotę. O czym to świadczy o dużych potrzebach czy zbyt małych środkach? Bez wątpienia istnieje ogromny popyt na wsparcie finansowe różnych inwestycji, ponieważ mogą one pomóc w stworzeniu bardzo ciekawych i kompleksowych atrakcji turystycznych. Wydaje się także, że świadomość korzyści z tworzenia takich produktów turystycznych jest zdecydowanie większa niż jeszcze dwa-trzy lata temu. Katalizatorem działania są też zapewne przygotowania Polski do Euro Ograniczona alokacja przeznaczona na to działanie jest uzasadniona tym, że w ramach PO IG środki pomocowe są skie- 4 INNOWACYJNI 3/2009

5 rowane głównie do przedsiębiorców i na ich innowacyjne inwestycje. Natomiast wsparcie produktów turystycznych powinno być rozpatrywane w szerszym ujęciu, tzn. zwiększania atrakcyjności gospodarczej Polski i postrzegania jej jako atrakcyjnego partnera do nawiązywania kontaktów. Zdecydowanie bardziej korzystne wydaje się zatem wsparcie ograniczonej liczby, ale wyjątkowych projektów, które silniej zapadną w pamięć zwiedzających i staną się siłą napędową dla danego regionu. Dlatego na liście podstawowej średnia wartość projektu wynosi 53 mln zł (najniższa 17 mln, najwyższa 95 mln), a dofinansowania 36 mln zł. Na jakim etapie znajduje się obecnie realizacja priorytetu 6.4? Znajdujemy się w fazie przejściowej pomiędzy podpisaniem umów wstępnych (tzw. preumów) a zasadniczych (tj. umów o dofinansowanie) z potencjalnymi beneficjentami. Obecnie przygotowują oni dokumentację projektową, którą są zobowiązani złożyć w terminie ustalonym przy przekazaniu nam projektu inwestycyjnego (a więc na etapie podpisywania preumowy). Dopiero ocena dokumentacji, czyli II poziom selekcji, przesądzi o przyznaniu środków pomocowych. Stwarza to szansę dla projektów z listy zapasowej, czy także tych już odrzuconych? W przypadku wykreślenia projektu z listy podstawowej, rozpatrywane będą projekty z listy rezerwowej. Chciałabym podkreślić, że te projekty z listy rezerwowej, które znajdują się w trakcie realizacji lub są wręcz na ukończeniu, będą miały bardzo duże szanse na uzyskanie dofinansowania. Warto więc działać, a nie rzucać własnych pomysłów do kąta. Kiedy grozi projektowi wykreślenie z listy podstawowej? Gdy nastąpi zasadnicza zmiana zakresu projektu, w związku z czym zmieni się zakres kosztów uznawanych za kwalifikowane. Gdy zmieni się beneficjent kto inny składał projekt inwestycyjny, np. jednostka samorządu terytorialnego, a kto inny ma go realizować lub już realizuje, co będzie wynikać z dokumentów projektowych. One też pokażą, czy projekt rzeczywiście spełnia kryteria określone w priorytecie. Już po podpisaniu wstępnych umów z potencjalnymi beneficjentami Ministerstwo Sportu i Turystyki opracowało, a Rada Ministrów przyjęła we wrześniu 2008 r. strategię Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku. Choć tworzy ona ogólne ramy, czy wskazane w niej zamierzenia nie będą podstawą do wyboru beneficjentów korzystających ze środków priorytetu 6.4? Nie, bowiem kryteria do działania 6.4 zostały wcześniej przyjęte i one nadal będą obowiązywać przy rozpatrywaniu dokumentacji inwestycyjnych. Jak na tym etapie możemy ocenić wartość projektów inwestycyjnych? Co one mogą wnieść do krajowego sektora turystycznego? Wszystkie projekty znajdujące się na liście projektów indywidualnych charakteryzują się wysokim stopniem zaangażowania wnioskodawców i wysoką jakością planowanych przedsięwzięć. Zaskoczeniem jest ich różnorodność tematyczna, obejmująca produkty od tych związanych z historią (Szlak Zamków Gotyckich, Szlak turystyczny w podziemiach Rynku w Krakowie), z przyrodą (Świętokrzyski Szlak Archeologiczno-Geologiczny; Bug nie dzieli, Bug łączy program aktywizacji turystyki doliny Bugu), po te związane z historią przemysłu (Europejski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki FOT. ARCHIWUM MINISTERSTWA ROZWOJU REGIONALNEGO Przemysłowej w Zabrzu). Projekty są też mocno zróżnicowane pod względem typu turystyki, a więc i grupy docelowej od turystyki uzdrowiskowej, poprzez aktywną, typu kajakarstwo, żeglarstwo, jazda konna, aż po wypoczynek rodzinny. Jakie uwagi może Pani przekazać potencjalnym beneficjentom? Aby jak najszybciej złożyli wnioski o dofinansowanie. Warto uwzględnić, że mogą być do nich uwagi i zastrzeżenia. Należy korzystać z konsultacji z instytucjami opiekującymi się projektami i wyjaśniać wątpliwości. Pomocą służą pracownicy naszego departamentu, jak również instytucji wdrażającej. Beneficjenci powinni też stosować praktykę zarządzania projektem monitorować postęp prac, ściśle przestrzegać procedury zamówień publicznych, dokumentować realizację projektu. No i traktować to jako okazję do realizacji ważnego przedsięwzięcia, bez względu na końcowy wynik rozstrzygnięć komisji przy MRR. Rozmawiał Paweł Wrębiak Wsparcie produktów turystycznych powinno być rozpatrywane w szerszym ujęciu zwiększania atrakcyjności gospodarczej Polski i postrzegania jej jako atrakcyjnego partnera do nawiązywania kontaktów. Dlatego bardziej korzystne wydaje się wsparcie ograniczonej liczby, ale wyjątkowych projektów, które silniej zapadną w pamięć zwiedzających. INNOWACYJNI 3/2009 5

6 LISTA PROJEKTÓW INDYWIDUALNYCH W RAMACH DZIAŁANIA 6.4 PO IG PO AKTUALIZACJI W STYCZNIU 2009 r. Kod projektu Nazwa projektu Orientacyjny koszt całkowity (mln zł) Maksymalne dofinansowanie ze środków EFRR (mln zł) Przewidywany okres realizacji Instytucja odpowiedzialna za realizację LISTA PODSTAWOWA POIG Pętla Żuławska rozwój turystyki wodnej 83,59 50, POIG POIG POIG POIG POIG Europejski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej Szlaki nowej przygody w zabytkowej Kopalni Soli Wieliczka Rewitalizacja Kanału Elbląskiego na odcinkach: Jezioro Drużno-Miłomłyn, Miłomłyn-Zalewo, Miłomłyn-Ostróda- -Stare Jabłonki Śladem europejskiej tożsamości Krakowa Szlak Turystyczny po podziemiach Rynku Głównego Program ożywienia dróg wodnych w Gdańsku Województwo Pomorskie 69,01 41, Gmina Zabrze 33,06 19, ,00 57, ,00 25, Kopalnia Soli Wieliczka SA Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku Gmina Miejska Kraków 36,85 22, Miasto Gdańsk POIG Toruń Hanza nad Wisłą 20,86 12, Miasto Toruń POIG Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej gospodarki 65,78 39, Miasto Zamość POIG Południowo-zachodni Szlak Cystersów 58,70 35, POIG Międzynarodowy turystyczny produkt markowy Uzdrowiska Kłodzkie 23,35 9, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Zespół Uzdrowisk Kłodzkich SA POIG Świętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny 59,27 35, Gmina Kielce POIG Zachodniopomorski Szlak Żeglarski sieć portów turystycznych Pomorza Zachodniego 88,20 52, Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna POIG Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie 17,18 10, Gmina Krosno LISTA REZERWOWA POIG Interaktywne Centrum historii Ostrowa Tumskiego w Poznaniu kolebki państwowości i chrześcijaństwa w Polsce 98,90 59, Miasto Poznań POIG POIG POIG POIG POIG Bug nie dzieli, Bug łączy, regiony, państwa i ludzi, od Lwowa do Warszawy. Program aktywizacji turystyki Doliny Bugu Termy Cieplickie Dolnośląskie Centrum Rekreacji Wodnej Budowa Parku Wodnego Termy Nałęczowskie EUROSPA 2012 Hala Stulecia we Wrocławiu Centrum Innowacyjności w Architekturze i Budownictwie Turystyka w siodle infrastruktura innowacyjnego i unikatowego produktu turystycznego 11,10 6, Stowarzyszenie Gmin, Powiatów i Regionów Nadbużańskich 48,39 19, Miasto Jelenia Góra 78,13 39, Gmina Nałęczów 82,00 32, ,28 19, Wrocławskie Przedsiębiorstwo Hala Ludowa Sp. z o.o. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego POIG Budowa Przystani Jachtowej w Sopocie 68,85 41, Miasto Sopot POIG POIG POIG Podniesienie atrakcyjności turystycznej Szlaku Zamków Gotyckich Wykorzystanie walorów rzeki Wisły w celu budowy wspólnego produktu turystycznego przez Kazimierz Dolny, Puławy i Janowiec Wschodnioeuropejskie centrum kongresowo-sportowe Arłamów 19,02 11, Miasto i Gmina Sztum 65,82 39, Miasto Puławy 86,07 8, Ośrodek Wypoczynkowy Arłamów SA 6 INNOWACYJNI 3/2009

7 Nowa jakość w turystyce Głównym celem działania 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym jest identyfikacja i rozwój licznych w Polsce atrakcji turystycznych. Wśród nich znajdują się markowe produkty turystyczne już istniejące i rozpoznawalne w skali ponadregionalnej, które dzięki otrzymanym środkom będą wykorzystane w kampaniach promocyjnych Polski jako nasze okręty flagowe. M.in. Toruń (zdjęcie górne) otrzyma 12,52 mln zł dotacji na projekt Toruń Hanza nad Wisłą. Klasztor w Krzeszowie (zdjęcie dolne) jest częścią wielkiego projektu Południowo-zachodni Szlak Cystersów, realizowanego w województwach wielkopolskim, opolskim, małopolskim, śląskim i dolnośląskim. Całkowity koszt projektu Zamość miasto UNESCO (zdjęcie z lewej) wyniesie prawie 66 mln zł. Wiele innych projektów, również tych mniej znanych, znalazło się na indykatywnej liście projektów turystycznych (patrz str. 6). INNOWACYJNI 3/2009 7

8 Innowacje w turystyce Dofinansowanie z działania 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym pozwoli odmienić wizerunek Zabrza Klucze królowej Luizy Gór ny Śląsk zmie nia swo je ob li cze. Dzie dzic two prze my sło we to ogrom ny poten cjał kul tu ro wy i tu - ry stycz ny, budzący coraz większe zainteresowanie. Umie jęt nie wy ko rzy sta ne in du strial ne obiek ty, za - byt ki i ze spo ły bu dow nic twa prze my sło we go po - zwo lą stworzyć tu cen trum przyciągające 250 tysięcy turystów rocz nie. Pod ziem ny spływ łód ka mi, prze jażdż ka górniczą ko lej ką, zjazd szy bem kopalnianym i wę drów ka sta ry mi ko ry ta rza mi. Po tem atrakcje w par ku na uko wym Do li na Wę gla, czy li in - te rak tyw nej eks po zy cji po ka zu ją cej wy do by wa nie i wykorzy - sta nie tego surowca. To tyl ko kil ka wa rian tów spę dze nia cza - su w Europejskim Ośrod ku Kul tu ry Tech nicz nej i Tu ry sty ki Prze my sło wej (EOKTiTP), któ ry dzię ki fun du szom europejskim po wsta nie za kil ka lat w Za brzu. Zabrzański re je str za - byt ków obejmuje 35 obiek tów i ob sza rów. Nie któ re z nich, jesz cze do nie daw na zwią za ne z prze my słem cięż kim, za czy - na ją no we ży cie. 320 me trów pod zie mią Trzy naj więk sze po prze my sło we atrak cje tu ry stycz ne Za - brza Za byt ko wa Ko pal nia Wę gla Ka mien ne go Gu ido, dzia ła ją cy dziś w ra mach Mu zeum Gór nic twa Węglowe go Skan sen Gór ni czy Kró lo wa Lu iza oraz do tych czas nieudostępniona dla ru chu tu ry stycz ne go Głów na Klu czo wa Sztol nia Dzie dzicz na bę dą sta no wić pod sta wę funk cjo - no wa nia Eu ro pej skie go Ośrod ka Kul tu ry Technicznej i Tu - ry sty ki Prze my sło wej. Dzię ki re ali za cji pro jek tu po wsta nie uni ka to wy w ska li Eu ro - py po prze my sło wy kom pleks, któ re go skła do wy mi bę - dą m.in. udroż nio na i udo stęp nio na zwie dza ją cym, naj star - sza w Eu ro pie sieć wy ro bisk gór ni czych, do sto so wa na do po - trzeb tras tu ry stycz nych o cha rak te rze hi sto rycz nym i edu ka - cyj nym (na po zio mie 170 i 320 m pod zie mią) oraz 2,5 km pod ziem ne go tu ne lu Głów nej Klu czo wej Sztol ni Dziedzicz - nej (tu ry ści bę dą mo gli tu zejść czte re ma wlo ta mi/wy lo ta mi zlokalizowany mi w róż nych czę ściach Za brza). W podziemiach przewidziano także stre fę han dlu i re stau ra cji, stre fę spor tu i roz ryw ki, wy po sa żo ną m.in. w kręgiel nię, zjeż dżal nię dla dzie ci i ścian kę wspi nacz ko wą oraz sa lę audiowizualną, gdzie bę dą pre zen to wa ne fil my w tech no lo gii wir tu al nej rzeczywisto ści. Projekt EOKTiTP obejmuje również wy sta wy, pre zen ta cje i ma kie ty zwią za ne z histo rią tech no lo gii wy do by cia wę gla od XVIII do XX wie ku, m.in. pokaz pra cy je dy nej te go ty pu w Eu ro pie czyn nej pa ro wej ma szy ny wy cią go wej z 1915 r. oraz wie lu innych pod ziem nych urządzeń gór ni czych. Interesująco zapowiada się Dolina Wę gla, czy li in te rak tyw na eks - po zy cja przed sta wia ją ca wy do by wa nie i wyko rzy sta nie wę - gla ka mien ne go, w tym na no tech no lo gie (m.in. w prze my śle farma ceu tycz nym i lot ni czym) oraz sta ła wy sta wa mul ti me - dial na do ty czą ca hi sto rii kopal ni Kró lo wa Lu iza, Głów nej Klu czo wej Sztol ni Dzie dzicz nej i Za byt ko wej Ko pal ni Wę gla Ka mien ne go Gu ido. Kto, co i za ile Re ali za cja I eta pu pro jek tu, obej mu ją ce go re wi ta li za cję po - zio mów 170 i 320 w Zabyt ko wej Ko pal ni Wę gla Ka mien ne go Gu ido, ma być finansowana z Regionalne go Pro gra mu Ope ra cyj ne go Wo je wódz twa Ślą skie go na la ta Do fi nan so wa nie tej czę ści dzia łań się ga 6,8 mln zł (war tość całko wi ta: 8 mln zł). Koszty re ali za cji eta pu II prac w Skan - se nie Gór ni czym Królo wa Lu iza i rewi ta li za cji Głów nej Klu - czo wej Sztol ni Dzie dzicz nej, pokryte zostaną z kilku źródeł: Pro gra mu Ope ra cyj ne go In no wa cyj na Go spo dar ka, środ ków Gmi ny Za brze, Wo je wódz twa Ślą skie go oraz Mi ni ster stwa Kul tu ry (cał ko wi ta wartość: 69 mln zł). In we sty cja bę dzie re ali zo wa na przy udziale kil ku pod mio tów: 2 jed no stek sa mo rzą du te ry to rial ne go: Gmi ny Za brze i Wo - je wódz twa Śląskie go, 2 in sty tu cji kul tu ry: Za byt ko wej Ko pal ni Wę gla Ka mien ne - go Gu ido i Muzeum Gór nic twa Wę glo we go w Za brzu, szko ły wyż szej Po li tech ni ki Ślą skiej, Wy dzia łu Gór nic twa i Geo lo gii, or ga ni za cji po za rzą do wej Sto wa rzy sze nia na rzecz Re - stau ra cji i Propagowa nia Sztol ni Kró lo wa Lu iza w Za brzu Pro Fu tu ro. Re ali zu jąc pro jekt Eu ro pej ski Ośro dek Kul tu ry Tech nicz nej i Tu ry sty ki Przemysłowej, wo je wódz two ślą skie i Za brze ma - ją szan sę stać się li de rem turystyki prze my sło wej w Pol sce i dzię ki te mu za ist nieć na eu ro pej skim szla ku zabyt ków. Sza - cu je się, że po za koń cze niu re ali za cji pro jek tu licz ba od wie - dza ją cych wzro śnie ze 100 tys. do 250 tys. osób rocz nie. Szybkie tempo Przedstawiciele władz Zabrza oraz turystycznych obiektów przemysłowych Skansenu Górniczego Królowa Luiza i Zabytkowej Kopalni Guido w listopadzie 2008 r. podjęli w Essen rozmowy na temat wpisania tych obiektów na listę ERIH Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego. W grudniu 2008 r. odbyły się konsultacje społeczne dotyczące oceny oddziaływania na środowisko projektu Euro pej - ski Ośro dek Kul tu ry Tech nicz nej i Tu ry sty ki Prze my sło wej. 8 INNOWACYJNI 3/2009

9 ARCHIWUM MIASTA W ZABRZU FOT. WOJCIECH TRZCIONKA FOT. MARCIN LESIAK/URZĄD MIASTA W ZABRZU Skan sen Gór ni czy Kró lo wa Lu iza (na zdjęciach). Ko pal nia Kró lo wa Lu iza jest jed ną z najstar szych ko palń na Gór nym Ślą sku, a jej głów na atrak cja to po kaz pra cy unika to wej pa ro wej ma szy ny wy cią go wej z 1915 r. o mo cy 2 tys. KM. Podziemna tra sa (1,5 km) w daw nych chod ni kach ko pal nia nych oferuje po ka z pra cy wiel kich ma szyn gór ni czych oraz prze jażdż kę za byt ko wą pod ziem ną ko lej ką. Za byt ko wa Ko pal nia Wę gla Ka mien ne go Gu ido to uni ka to wa atrak cja turystyczna, per ła na Szla ku Za byt ków Tech ni ki Wo je wódz twa Ślą skie go. W czerwcu 2007 r. ko pal nia otwo rzy ła swe po dwo je dla tu ry stów stre fę na ziem ną oraz po ziom 170, na któ ry zjeż dża się praw dzi wą klat ką szy bo wą. Niedawno uru cho miono rów nież po ziom 320, któ ry od da je specyfikę pra cy współ cze snej ko pal ni. Głów na Klu czo wa Sztol nia Dzie dzicz na to pod ziem ny ka nał, któ re go ce lem by ło od wad nia nie pań stwo wych ko palń Kró lo wa Lu iza w Za brzu i Król w Chorzowie oraz po ło żo nych po mię dzy ni mi ko palń gwa rec kich. Słu ży ła ona tak że do trans por tu urob ku z Kró lo wej Lu izy po przez Ka nał Kłod nic ki do kró lew skiej Od lew ni Że la za w Gli wi cach. Okazało się, że projekt zyskał zdecydowane poparcie społeczności lokalnej. 6 lutego 2009 r. prezydent Zabrza oraz Polska Organizacja Turystyczna podpisali umowę dotyczącą przygotowania projektu do realizacji (przypomnijmy, w ramach działania 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym ). Obecnie opracowywane są kolejne niezbędne dokumentacje obiektów stanowiących jego części składowe. Równolegle trwają rozmowy dotyczące wpisania całego Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego do sieci ERIH prowadzą je przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego. Będzie to korzystniejsze rozwiązanie dla regionu, a także pozwoli rozłożyć koszty składki członkowskiej na więcej podmiotów. Agata Rokita Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego ERIH, czy li Eu ro pe an Ro ute of In du strial He ri ta ge (Eu ro pej ski Szlak Dzie dzic twa Prze my sło we go) to naj więk szy pro jek t, któ re go ce lem jest pro mo - cja obiek tów bę dą cych w prze szło ści ko leb ką re wo lu cji prze my sło wej. Szlak obej mu je 830 obiek tów w 29 kra jach. O pro jek cie fi nan so wa nym w ra mach pro gra mu INTERREG II C mó wi Paul Gil man, czło nek Mię dzy na ro do we go Za rzą du ERIH: Chce my, by ERIH stał się eu ro pej ską mar ką dzie dzic twa prze my sło we go, dla te go w ra mach pro jek tu wy ko na li śmy sze reg za dań zwią za nych z opra co wa niem wspólnej wi zu ali za cji ca łe go szla ku i po szcze gól nych obiek tów oraz wspól nej strate gii mar ke tin go wej. Na sza stro na in ter ne to wa, wszyst kie bro szu ry i ulot ki oraz opi sy obiek tów przy go to wy wa ne są zgod nie z przy ję tą li nią gra ficz ną. Dzię ki rozbudo wa nej stro nie in ter ne to wej oraz or ga ni za cji kon fe ren cji i sym po zjów ERIH stał się plat for mą wy mia ny in for ma cji na te mat dzie dzic twa prze my sło we go w Euro pie. INNOWACYJNI 3/2009 9

10 Innowacje w turystyce Jesienią 2010 roku rozpoczną się pierwsze prace przy projekcie Rewitalizacja Kanału Elbląskiego na odcinkach: Jezioro Drużno-Miłomłyn, Miłomłyn-Zalewo, Miłomłyn-Ostróda-Stare Jabłonki o wartości 95 mln zł Hydrozagadka Czy można przemieszczać się statkiem po suchym lądzie? Jest to możliwe na Kanale Elbląskim, gdzie znajduje się 5 pochylni, które wybudował w XIX w. holenderski inżynier George J. Steenke. Kiedy w roku 1844 wbito pierwszą łopatę na budowie Oberländischer Kanal, czyli dzisiejszego Kanału Elbląskiego, rozpoczynała się era kolei żelaznej. Budowniczowie kanału prawdopodobnie nie sądzili, że projektowany od 1837 roku trakt wodny, unikatowe osiągnięcie ówczesnej myśli technicznej, jakim niewątpliwie jest Kanał Elbląski, stanie się wkrótce tylko turystyczną atrakcją. Gdyby pomysł wybudowania drogi wodnej powstał kilkanaście lat później, być może nigdy nie zostałby zrealizowany, a województwo warmińsko-mazurskie nie miałoby dzisiaj niezwykłej atrakcji, przyciągającej każdego roku od maja do września ok. 50 tys. turystów. Kanał Elbląski wybudowano przede wszystkim ze względów gospodarczych, głównie do spławiania drewna. Celem było skrócenie drogi wodnej z okolic Ostródy i Iławy, bogatych w ten cenny surowiec, do Morza Bałtyckiego. Po uruchomieniu w tym regionie linii kolejowych w 1872 r. zmniejszyło się znaczenie gospodarcze kanału, a zaczęła się tu rozwijać turystyka wodna. Regularne rejsy między Ostródą a Elblągiem odbywały się już w latach 20. ubiegłego wieku. 99,5 metra Różnica poziomów pomiędzy jeziorami w okolicach Ostródy a Morzem Bałtyckim wynosi 100 metrów, z czego większość na krótkim odcinku pomiędzy Pojezierzem Iławskim a Żuławami. Budowanie śluz było bardzo problematyczne, ale jednak zaprojektowano aż 32 śluzy, które miały pozwolić na pokonanie 99,5 metra różnicy! Do roku 1850 powstało pięć z nich. Wówczas budowniczy kanału, zainspirowany swoją podróżą do Anglii i Stanów Zjednoczonych, zaproponował wykorzystanie do transportu statków wagonów poruszających się po szynach. W miejsce śluz wybudował pięć pochylni, z których ostatnia została ukończona dopiero w 1883 roku. W pochylniach zastosowano oryginalne rozwiązanie w postaci tzw. suchego grzbietu. Statki są transportowane z poziomu na poziom po suchym lądzie, na szynach, za pomocą wyciągów mechanicznych o napędzie wodnym. W ten sposób różnica poziomów wynosząca 99,5 metra jest pokonywana na dystansie zaledwie 9600 metrów. Innym ciekawym rozwiązaniem było obniżenie poziomu wody w kilku jeziorach do wysokości 99,5 metra n.p.m., czyli do poziomu jeziora Jeziorak. Dzięki temu pomiędzy Iławą a pierwszą pochylnią w Buczyńcu, czyli na długości aż 68 kilometrów, poziom wody jest równy, a żegluga szybsza. Maszyna na wodę Sama maszyna do transportu statków ma niezwykłą konstrukcję. Turbina napędzana jest strumieniem wody przepływającej kanałem zasilającym (rowy robocze). Aż trudno uwierzyć, że wielotonowy statek może zostać wciągnięty na żelaznym wózku na wysokość ponad 20 metrów (pochylnie Buczyniec, Oleśnica, Jelenie). Wszystko można obejrzeć maszynownie są udostępniane turystom. To niezwykłe osiągnięcie hydrotechniki do dziś robi wrażenie na architektach. Sieć kanałów Szlak Ostróda-Elbląg to tylko część Kanału. Oprócz niego jest jeszcze kilka odcinków, mniej znanych i bardziej zaniedbanych: to przede wszystkim szlak z Miłomłyna do Iławy i Zalewa oraz z Ostródy do Starych Jabłonek. Ten drugi to przedłużenie odcinka z Miłomłyna do Ostródy. Cały system Kanału Elbląskiego obejmuje ponad 144 km szlaków (obecnie wykorzystuje się jedynie odcinek z Ostródy do jeziora Drużno, liczący około 70 km), 5 pochylni, 4 śluzy, 5 jazów oraz 4 wrota bezpieczeństwa. Na szlaku Miłomłyn-Stare Jabłonki zastosowano tradycyjne rozwiązania techniczne (śluzy). Co ciekawe, wszystkie one są położone właśnie na tym odcinku. Turyści przemierzający dziś kanał statkami Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej poznają tylko dwie z nich: Zielona i Miłomłyn. Pozostałe dwie Ostróda i Mała Ruś znajdują się pomiędzy Jeziorem Drwęckim, nad którym leży Ostróda, a jeziorem Szeląg, którym można dopłynąć do znanej miejscowości wypoczynkowej Stare Jabłonki. Interesujący jest nieczynny obecnie szlak z Miłomłyna do jeziora Jeziorak, którego wodami można dotrzeć do Iławy i Zalewa. Przebiega on przez Jezioro Karnickie. Tu poziom wody jest niższy niż w Jezioraku, do którego wszystkie inne zbiorniki wodne aż do Buczyńca musiały dorównać. Łatwiej jednak obniżyć poziom wody, niż go podnieść, zatem tym razem zamiast śluz zbudowano w poprzek jeziora groblę, w której wykopano kanał. W ten sposób, płynąc groblą, można podziwiać taflę jeziora położoną dwa metry poniżej poziomu kanału. Bogactwo przyrodnicze Największą atrakcją kanału jest jednak szlak z Miłomłyna do jeziora Drużno, a dalej do Elbląga. To na nim znajdują się wspomniane już pochylnie. Zanim jednak dopłyniemy do pierwszej z nich, w Buczyńcu, kanał prowadzi przez kilka je- 10 INNOWACYJNI 3/2009

11 ELBLĄG pochylnie J. Drużno śluzy Dzierzgoń Całuny Jelenie Oleśnica Kąty Buczyniec J. Ewingi MAŁDYTY ZALEWO J. Piniewskie J. Sambrockie J. Dudzkie (Ruda Woda) J. Jeziorak IŁAWA Drwęca J. Bartnickie J. Ilińskie MIŁOMŁYN J. Szeląg J. Drwęckie MAŁA RUŚ OSTRÓDA STARE JABŁONKI Drwęca FOT. KRZYSZTOF ROMAN/ARCHIWUM RZGW GDAŃSK zior rynnowych. Kolejne pochylnie to: Kąty, Oleśnica, Jelenie i Całuny. Po opuszczeniu ostatniej z nich osiągamy już wysokość poziomu morza i płyniemy przez leniwy nizinny krajobraz Żuław Wiślanych. Na końcu szlaku czeka nas jeszcze jedna niespodzianka. To jezioro Drużno, będące niegdyś zatoką Bałtyku, a dziś wielkim rezerwatem przyrody miejscem lęgowym wielu gatunków ptaków, m.in. kormoranów, czajek i jastrzębi. Akwen jest bardzo płytki, jego średnia głębokość wynosi około metra, a dno bardzo muliste, więc żeglowanie czymś większym niż jacht byłoby ogromnie niebezpieczne. Dlatego tor kanału przez jezioro musi być co jakiś czas pogłębiany. 99,52 m 20,6 m Buczyniec 18,9 m Kąty MARIUSZ MAMET/MAC MAP (2X) 24,2 m Oleśnica 9600 m 22,0 m Jelenie 13,8 m Wielki projekt W latach powojennych nie doceniano unikatowości kanału, nie zawsze wystarczało pieniędzy na konieczne remonty. Dlatego dziś seria drobnych napraw to za mało, żeby ten niezwykły zabytek doprowadzić do stanu sprzed stu lat. Stąd właśnie kluczowy projekt rewitalizacji szlaku (w ramach działania 6.4 PO IG Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym ), który obejmuje kompleksową odnowę systemu kanałów i urządzeń hydrotechnicznych. Oprócz trzech głównych szlaków odnowiony zostanie Kanał Bartnicki, łączący jezioro Ruda Woda z jeziorem Bartężek. Zaplanowano odmulenie kanałów i zabezpieczenie ich brzegów. Dodatkowo pojawią się pomosty, oświetlenie, system monitoringu i sygnalizacji świetlnej oraz dźwiękowej. W Buczyńcu, skąd swoją podróż Kanałem Elbląskim rozpoczyna wielu turystów, powstanie prawdziwy parking (dziś zmotoryzowanym turystom udostępnia się nieutwardzony plac). Projekt przewiduje również konserwację pochylni oraz przebudowę i automatyzację śluz, które od czasu ich wybudowania nadal są obsługiwane ręcznie. Renowacji zostaną poddane wszystkie obiekty pochylni: koła wodne wraz z turbinami, budynki maszynowni, skrzynie wodne, koła przewojowe, filary, torowiska oraz cztery rowy robocze wzdłuż pięciu pochylni. Projekt zakłada też wykonanie tablic informacyjnych oraz boi nawigacyjnych. Po rewitalizacji statki będą mogły wypływać z Kanału Elbląskiego na jeziora Szeląg i Jeziorak, zatem będzie możliwe uruchomienie kursów do Iławy, Zalewa i Starych Jabłonek. Dziś na przepłynięcie czynnego odcinka kanału potrzeba 11 godzin. Gdyby jednak ktoś chciał poznać wszystkie szlaki, musiałby poświęcić cały weekend. Nie warto się przecież spieszyć, gdy podróżuje się statkiem pośród pięknej warmińsko-mazurskiej przyrody po jeziorach, kanałach czy szynach pochylni podziwia lasy i pola, dzikie ptactwo i wodne kwiaty. Dziś, gdy turystyka staje się coraz ważniejszą gałęzią gospodarki, znowu można uzasadnić istnienie kanału ekonomią. Zrewitalizowany szlak bezpieczniejszy i bardziej funkcjonalny ma szansę przyciągnąć do regionu znacznie większą liczbę turystów. Skorzystają na tym nie tylko firmy i osoby bezpośrednio związane z obsługą ruchu turystycznego na kanale. Powiązanie różnych atrakcji regionu oraz wydłużenie szlaków żeglownych na Kanale Elbląskim powinno wpłynąć na rozwój turystyki pobytowej. Na ostateczny efekt musimy poczekać do wiosny 2015 roku, ale już jesienią 2010 roku mają się rozpocząć pierwsze prace przy projekcie. Obecnie trwa etap przygotowania wniosku o dofinansowanie. Szacunkowy koszt całego projektu wynosi ok. 95 mln zł. Marek Rokita Współpraca Jerzy Gontarz Całuny J. Drużno 0,0 m INNOWACYJNI 3/

12 Innowacje w turystyce We współzawodnictwie na innowacje w turystyce prowadzą Górny i Dolny Śląsk oraz województwo łódzkie Polska pięknieje Aż 137 zgłoszeń o 40% więcej niż w ubiegłym roku napłynęło w drugiej edycji konkursu Polska pięknieje 7 cudów Funduszy Europejskich. Jego głównym celem jest wyłonienie najlepszych projektów, które przyczyniają się do podniesienia atrakcyjności turystycznej Polski. Konkurs urósł do rangi największej w Polsce rywalizacji przedsięwzięć współfinansowanych z Funduszy Europejskich. Konkurs jest częścią dużego projektu promocyjnego Polska pięknieje, obejmującego także serię regionalnych konferencji Wiedza czyni cuda. Podobnie jak w ubiegłym roku, zorganizowany został na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego przez firmę Smartlink, specjalizującą się w promocji Funduszy Europejskich i dobrych praktyk, przy współpracy z Wydawnictwem Pascal, liderem rynku przewodników turystycznych. W tym roku największą popularnością cieszyła się kategoria Rewitalizacja (40 zgłoszeń), Obiekt turystyczny (24) oraz Turystyka transgraniczna i międzynarodowa (22). Podobnie jak w pierwszym konkursie, przoduje województwo śląskie (20 zgłoszeń). Dużo lepiej niż poprzednio wypadło województwo dolnośląskie (14) i łódzkie (12). Kapituła pod przewodnictwem Anity Noskowskiej-Piątkowskiej, kierującej Departamentem Informacji, Promocji i Szkoleń w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego, zebrała się dwukrotnie, by dokładnie przeanalizować nadesłane ankiety wraz z materiałami ilustrującymi przedsięwzięcia współfinansowane z Funduszy Europejskich. Zadanie nie było łatwe ze względu na dużą liczbę i wysoką jakość zgłoszeń. W swojej ocenie członkowie Kapituły zwracali uwagę m.in. na to, czy w wyniku realizacji projektu podniosła się atrakcyjność turystyczna wsi, miasta, regionu i w jakim stopniu, czy przy realizacji projektu zastosowano interesujące rozwiązania z zakresu architektury, projektowania, czy kierowano się profesjonalnymi badaniami rynkowymi, np. dotyczącymi potencjału rynkowego, grup docelowych itp., czy zastosowano innowacyjne rozwiązania na etapie koncepcji i/lub realizacji projektu i jego promocji. Cieszy, że na konkurs napływa coraz więcej zgłoszeń z innowacyjnymi, kreatywnymi pomysłami na produkt turystyczny. Oznacza to umacnianie się świadomości, że w dzisiejszych czasach woda, las i byle jaka restauracja czy hotel to za mało, by zainteresować coraz bardziej wymagającego klienta. Teraz liczy się pomysł i oczywiście dobra promocja. Fizyka i historia Rewitalizacja była najpopularniejszą kategorią w tegorocznej edycji konkursu. Niestety, większość zgłoszonych projektów niewiele różniła się od siebie. Były to przeważnie rynki w miasteczkach kiedyś zaniedbane, a w wyniku rewitalizacji odnowione (pozbruk, ławki, latarnie, kosze na śmieci). Ale na tym przeważnie kończyła się kreatywność projektodawców. Pojawiły się jednak przedsięwzięcia, które zdecydowanie wyróżniały się pomysłowością. Jeden z nich to gdański projekt rewitalizacji Fortu Grodzisko. Fort jest jednym z najcenniejszych i najlepiej zachowanych elementów systemu fortyfikacji Gdańska, jednak jego wieloletnia degradacja sprawiła, że teren ten nie cieszył się dobrą opinią wśród mieszkańców miasta. Pod koniec lat 90. Urząd Miasta Gdańska przystąpił do prac studialnych związanych z inwentaryzacją zabytkowych budowli i rewitalizacją tych terenów. Od początku zakładano, że fortyfikacje zostaną włączone w żywą tkankę miasta, tym bardziej że są usytuowane w pobliżu ścisłego centrum Gdańska. Rozważane były różne koncepcje przeznaczenia tego terenu, lecz ostatecznie zwyciężyło Centrum Hewelianum innowacyjny pomysł na rewitalizację poprzez utworzenie nowoczesnego centrum łączącego edukację i rekreację, a także popularyzację nauk przyrodniczych. W rezultacie odrestaurowano 18 historycznych obiektów ceglanych. Prace wykonano w oparciu o oryginalną dokumentację z XIX w. W schronach położonych na szczycie fortu utworzono wystawę przedstawiającą historię obiektu na tle dziejów Gdańska i Europy. Z kolei perełka architektury fortecznej Kaponiera Południowa stała się bastionem fizyki i astronomii. Dla zwiedzających przygotowano 54 interaktywne stanowiska, dzięki którym można w ciekawy sposób wniknąć w często skomplikowane prawa fizyki. Dzięki realizacji śmiałej idei połączenia nauk ścisłych i przyrodniczych z zabytkami architektury militarnej, a także z sugestywnymi wystawami historycznymi, Gdańsk zyskał nowy produkt turystyczny. W niedalekiej przyszłości Fort Grodzisko może stać się też ulubionym miejscem spacerów gdańszczan. Sprzyja temu uporządkowany i monitorowany teren, ładny zespół parkowy i wspaniałe widoki na port i Starówkę. Termy Uniejów Uniejowska solanka ma 70 C i właściwości lecznicze. Burmistrz Józef Kaczmarek postanowił, że pierwsze korzyści z tego bogactwa powinni odnieść mieszkańcy miasta. W 2002 r. zbudowano sieć ciepłowniczą i od tego czasu domy 12 INNOWACYJNI 3/2009

13 w Uniejowie ogrzewa woda termalna. A korzyści są wymierne oprócz ochrony środowiska naturalnego pojawił się jeszcze aspekt ekonomiczny w postaci niższych rachunków za ogrzewanie. Potem przyszedł czas na wykorzystanie ciepłych źródeł do celów leczniczych i rekreacyjnych. Wtedy narodził się pomysł stworzenia produktu turystycznego Termy Uniejów. Inspiracją do rozpoczęcia tej inwestycji byli Austriacy, a konkretnie Bad Waltersdorf miasteczko, które dzięki ciepłym źródłom ożyło i dynamicznie się rozwinęło. Pieniądze na realizację Term Uniejów miasto zdobyło z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach kilku projektów wybudowano otwarty kompleks basenowy i budynek przebieralni, później powstał pawilon gastronomiczny z trzema restauracjami i kawiarnią. Przy realizacji swoich planów burmistrz Kaczmarek ściśle współpracuje z naukowcami z Uniwersytetu Łódzkiego i Politechniki Łódzkiej. Uniwersytet prowadzi badania właściwości leczniczych wód, a uczelnia techniczna pomaga wykorzystywać energię geotermalną w ciepłownictwie i energetyce. Najprawdopodobniej powstanie w Uniejowie elektrownia hybrydowa, w której z gorącej solanki produkowana będzie energia elektryczna. Termy Uniejów FOT. JANUSZ TATARKIEWICZ (2X) Sztuka w dawnej fabryce Dzięki Funduszom Europejskim w Łodzi powstało najciekawsze muzeum sztuki współczesnej w Polsce. Ms2, gdyż taką nazwę ma nowy oddział Muzeum Sztuki, mieści się w zrewitalizowanym i przeprojektowanym budynku tkalni wysokiej, który należał niegdyś do imperium łódzkich fabrykantów Poznańskich. Zbudowany został z nieotynkowanej, czerwonej cegły charakterystycznej dla industrialnego pejzażu Łodzi, symbolizującej sukces dynamicznie rozwijającego się dzięki przemysłowi miasta. Oprócz sal ekspozycyjnych, w budynku zaprojektowano też kawiarnię połączoną z klubem muzycznym, księgarnią czasopism artystycznych, a także punkt informacyjny i szatnię. Projektanci zachowali oryginalne eklektyczne dekoracje (stropy, detale) łącząc je z nowoczesnymi elementami wyposażenia. W ms2 zastosowano zupełnie nowe podejście do pracy z kolekcją dzieł sztuki. Nowoczesna formuła powstała na gruncie kuratorskich doświadczeń oraz w wyniku wzajemnych konsultacji merytorycznego zespołu Muzeum Sztuki w Łodzi. Sercem zbiorów jest Międzynarodowa Kolekcja Sztuki Nowoczesnej, którą zainicjowali w 1929 r. artyści i poeci z awangardowej grupy a.r. : Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński, Henryk Stażewski, Jan Brzękowski i Julian Przyboś. Uwagę przyciąga także nowatorski sposób prezentacji w ms2 zrezygnowano z układu chronologicznego, który siłą rzeczy skłania do postrzegania dzieł jako pamiątek z przeszłości. 600 m² w nowym budynku zajmą wystawy czasowe. Kolejne pomieszczenia są przeznaczone na działania edukacyjne, performance, spotkania z artystami i pokazy filmowe. Artyści, projektanci i architekci zapraszani są do tworzenia projektów specjalnie z myślą o budynku ms2. Ms2 stało się jednym z ważniejszych znaków rozpoznawczych Łodzi. Unikatowe zbiory, atrakcyjne ekspozycje oraz towarzysząca sztuce nowoczesna infrastruktura przyczyniły się do podniesienia rangi miasta i wzmocnienia jego marki, co w konsekwencji podnosi atrakcyjność turystyczną i inwestycyjną całego regionu. Andrzej Szoszkiewicz Ms2 nowy oddział Muzeum Sztuki w Łodzi Kaponiera Południowa Fortu Grodzisko w Gdańsku bastion fizyki i astronomii ARCHIWUM PKFM TWIERDZA GDAŃSK INNOWACYJNI 3/

14 Promocja polskiej gospodarki Rozmowa z dr. Piotrem Zmyślonym, adiunktem Katedry Turystyki na Wydziale Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Kierunek: Polska Turyści zagraniczni wiedzą o istnieniu kilku polskich dyżurnych atrakcji : Kraków z Wawelem, Warszawa, Auschwitz, Żelazowa Wola. Tymczasem mamy w kraju wiele obiektów, dotychczas wąsko znanych, a zasługujących na promocję, zwłaszcza że wiążą się z nowoczesną historią Polski. Czy istnieje zwłaszcza w turystyce marka Polska? Z badań przeprowadzonych przez Instytut Marki Polskiej na zlecenie Polskiej Organizacji Turystycznej wynika, że marka turystyczna Polska znajduje się obecnie w stanie prenatalnym jest niewyrazista, niespójna, właściwie dopiero się tworzy. Według typologii Simona Anholza, Polska należy do kategorii marek nowych i nudnych. Nowa, ponieważ dopiero po 1989 roku wyodrębniła się z bloku państw komunistycznych, będących w odbiorze turysty zachodniego zlepkiem nie różniących się pomiędzy sobą krajów, a nudna, ponieważ opiera się przede wszystkim na wizerunku historycznym. Nasz kraj kojarzony jest z przeszłością, z dawnymi dziejami i kulturą, niestety nie z innowacyjnością i kreatywnością. Należy przypomnieć, że próby stworzenia spójnego wizerunku Polski rozpoczęły się dopiero pod koniec lat 90. W połowie ubiegłego roku Polska Organizacja Turystyczna przedstawiła długookresową Marketingową Strategię Polski w dziedzinie turystyki. Teraz możemy już profesjonalnie zarządzać naszym wizerunkiem. Co należy zrobić, aby Polska stała się atrakcyjnym kierunkiem turystycznym? Należy konsekwentnie budować nową markę, która będzie postrzegana jako nowa i interesująca. Kluczowe są tutaj trzy kierunki działania: segmentacja rynku, budowa produktów zamiast promocji samych atrakcji oraz stworzenie zintegrowanego systemu turystycznej informacji marketingowej, tak jak praktykuje się to na świecie. Prosty podział odbiorców, jak indywidualni turyści krajowi lub zagraniczni turyści zorganizowani, jest dziś anachronizmem. Na razie turyści zagraniczni wiedzą o istnieniu kilku polskich dyżurnych atrakcji : Kraków z Wawelem, Warszawa, Auschwitz, Żelazowa Wola. Tymczasem mamy w kraju wiele obiektów, dotychczas wąsko znanych, a zasługujących na promocję, zwłaszcza że wiążą się z nowoczesną historią Polski. Mam na myśli m.in. Kanał Elbląski, Parowozownię w Wolsztynie, Międzyrzecki Rejon Umocniony, zabytkowe XIX-wieczne kopalnie w Zabrzu czy również XIX-wieczną architekturę industrialną Łodzi, a jest ich znacznie więcej. Trzeba je promować, aby zmienić nasz wizerunek na współczesny, interesujący dla świata. Ważne jest stworzenie bardzo dobrej infrastruktury wokół takich atrakcji, tak jak zrobili to Niemcy, posiadający podobne do naszych warunki krajobrazowe i obiekty. Od czego powinniśmy zacząć? Musimy pamiętać, że sama atrakcja to nie wszystko wokół niej musi istnieć profesjonalne zaplecze: pełna informacja turystyczna, baza hotelowa i gastronomiczna, dobry dojazd i komunikacja na miejscu, czyste lasy i plaże, ścieżki rowerowe, festiwale, festyny, kongresy itp. Dopiero wtedy możemy mówić, że posiadamy produkt turystyczny, czyli swego rodzaju pakiet, którego rdzeniem jest właśnie dana atrakcja. I dopiero taki produkt możemy promować. Inaczej mówiąc, gospodarka turystyczna polega na zaproponowaniu gościom produktu (pakietu) w zakresie sposobu spędzenia wolnego czasu z pełną infrastrukturą turystyczną i techniczną wokół naszej atrakcji. Jeśli zabraknie takiej pełnej oferty, będziemy promować jedynie niespełnione oczekiwania i turysta już nigdy do nas nie wróci, za to podzieli się swym niezadowoleniem z krewnymi i przyjaciółmi. Załóżmy, że mamy już w Polsce dobrze przygotowane produkty turystyczne. Jaki powinien być kolejny krok? Nasze produkty nie powstaną w próżni, bez równolegle funkcjonującego zintegrowanego systemu turystycznej informacji marketingowej. To układ naczyń połączonych. Informatyczny system zbierania, przetwarzania i udostępniania danych będzie służył wszystkim, zarówno turystom, jak i wszelkim podmiotom działającym w tej sferze przedsiębiorstwom turystycznym, władzom terytorialnym, instytucjom otoczenia rynkowego, administracji turystycznej oraz mieszkańcom regionu. Na jego podstawie powinniśmy dokonać segmentacji rynku i pozycjonowania produktów do wybranych grup klientów trzeba przyporządkować nie tylko najbardziej atrakcyjne z ich punktu widzenia produkty (czyli sposoby spędzania czasu w Polsce), ale i najskuteczniejsze metody ich promocji. Nie można promować całej Polski dla wszystkich, gdyż oferta szeroka, bardzo ogólna, nic nie daje. Co zatem praktycznie znaczy określenie intensywna, kompleksowa promocja walorów turystycznych Polski, o której pisze się w działaniu 6.3 PO IG? 14 INNOWACYJNI 3/2009

15 Intensywna, kompleksowa promocja to tzw. zintegrowana promocja, a integracja to słowo klucz w programach europejskich. W zakresie promocji turystyki trzeba realizować ją w 4 wymiarach: po pierwsze, jako podejmowanie wspólnych działań w regionach, gdyż działanie indywidualne jest nieefektywne; po drugie, jako łączenie posiadanych zasobów wiedzy, kapitału, uprawnień administracyjnych, kreatywności itp. Trzeci wymiar to działania zgodne z wyznaczoną strategią, a nie w formie przypadkowych inicjatyw. Czwarty łączenie promocji lokalnej (miasta, gminy, regionu) z promocją całościową kraju. Warto pamiętać o specyfice gospodarki turystycznej, którą cechuje bardzo duże rozproszenie zarówno atrakcji turystycznych, rozsianych po całym regionie i kraju, jak i będących w ciągłym ruchu turystów. Badania konsumentów są w tej branży niezwykle trudne turysta to ciało lotne, przebywające w wielu miejscach i korzystające z wielu usług i dóbr. Pokonanie tego rozproszenia to wyzwanie marketingowe dla polskiego rynku turystycznego. W działaniu 6.3 Promocja turystycznych walorów Polski zaplanowano fundusze, które pozwolą na rozpoczęcie badań zintegrowanych i tworzenie podstaw zarządzania informacją marketingową w turystyce. Podkreśla Pan, że w połowie zeszłego roku Polska Organizacja Turystyczna (POT) przedstawiła pełną strategię marketingową dla turystyki i można ją już realizować. Kto i jak będzie to robił? Głównie partnerstwa (zwane też sieciami lub klastrami), łączące sektor publiczny i prywatny, czyli władze państwowe i samorządowe z przedsiębiorstwami, przy ścisłej współpracy z POT. W działalności turystycznej partnerstwo dwóch sektorów jest naturalne. Sektor publiczny tworzy infrastrukturę techniczną i społeczną, utrzymuje także wiele atrakcji turystycznych. Na tej bazie działają prywatne firmy turystyczne, które mogą wejść do partnerstwa, np. stary młyn przerobiony na hotelik z małą restauracją, tłumacz pracujący indywidualnie w obsłudze ruchu turystycznego czy mała firma transportowa oferująca przewozy bagażu, wyżywienia i namiotów na szlaku kajakowym. To właśnie myślenie sieciowe, bardzo efektywne w tej branży. Podręcznikowym wręcz przykładem skuteczności działania w partnerstwie jest Bilbao, stolica kraju Basków, które w latach 90. zainwestowało ponad 200 mln dolarów w całkowitą zmianę swego wizerunku: przemianę zniszczonego, poprzemysłowego, toksycznego miasta w ogólnoeuropejską atrakcję z supernowoczesnym Muzeum Guggenheima i wizjonerską architekturą zaprojektowaną przez najlepszych światowych projektantów. Pieniądze były wspólne, zgromadzone przez partnerstwo inwestowały władze miasta, instytucje finansowe oraz branża turystyczna, przy wsparciu Unii Europejskiej. Do utworzenia w Polsce klastra na miarę baskijskiego jeszcze daleka droga, ale już na nią wkraczamy. Od 2001 roku istnieje możliwość zawiązywania partnerstw publiczno-prywatnych. Takimi partnerstwami są regionalne FOT. EMANUELA I DAWID TATARKIEWICZOWIE/ODONATA i lokalne organizacje turystyczne (tzw. ROT-y i LOT-y), łączące wszystkie podmioty związane z turystyką na danym terenie. Kluczową rolę odgrywają LOT-y, ponieważ to one tworzą produkty turystyczne na danym obszarze (miasto, gmina, powiat) i je promują. Przynależność do LOT-u jest nieobowiązkowa; przystępują do niej osoby i firmy najbardziej rzutkie i innowacyjne, które chcą wspólnie działać i razem się promować. ROT-y i LOT-y nie są oddziałami POT, a jej partnerami. To suwerenne stowarzyszenia, które zawiązują się oddolnie. Beneficjentem działania 6.3 jest Polska Organizacja Turystyczna. Co należy do jej zadań? Zadania POT to wspieranie kreowania nowych produktów turystycznych w Polsce, promocja tych produktów oraz tworzenie instytucjonalnych podstaw działalności turystycznej, w tym marketingu turystycznego. Jako beneficjent działania 6.3 POT zarządza przewidzianymi w nim pieniędzmi oraz sposobem ich przyznawania i rozliczania, pełni rolę koordynatora wobec LOT-ów i POT-ów oraz wszystkich podmiotów ubiegających się o dotacje w tej dziedzinie. Na co pozwoli alokacja w wysokości 30 mln euro dla działania 6.3 PO IG (w tym dofinansowanie z funduszy europejskich w kwocie 25,5 mln euro)? Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka ma wspierać instytucje odpowiadające za rynek turystyczny, ale nie zastępować je. Fundusze z PO IG wspomogą tworzenie bazy do działań marketingowych i pozwolą na pokazanie, jak powinna wyglądać promocja, w tym dobre praktyki. Umożliwią więc stworzenie ram systemowych promocji turystyki, nie załatwią jednak pełnej promocji Polski (która kosztowałaby wielokrotnie więcej), bo nie taki jest ich cel. Rozmawiała Julia Hoffmann Dr Piotr Zmyślony pracuje jako adiunkt w Katedrze Turystyki Wydziału Gospodarki Międzynarodowej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Prowadzi badania naukowe w zakresie programowania rozwoju funkcji turystycznej w miejscowościach i regionach, zachowań nabywczych w sferze turystyki oraz marketingu turystycznego. W swoich publikacjach propaguje ideę współpracy i koordynacji działań w celu tworzenia lokalnych i regionalnych produktów turystycznych. INNOWACYJNI 3/

16 Promocja polskiej gospodarki Przedsiębiorcy wnioskowali o dotacje w łącznej kwocie 2,87 mln zł Z paszportem w świat Nabór wniosków z działania 6.1 PO IG tłumów nie przyciągnął. Znalazło się jednak 300 odważnych, którzy nie zważając na kryzys, postawili na rozwój eksportu w swoich firmach. Najlepsze projekty otrzymają do 200 tys. zł na poszukiwanie zagranicznych partnerów biznesowych lub udział w targach. Wydawałoby się, że w Unii Europejskiej paszport jest już zupełnie nieprzydatny, a podróżować po krajach UE możemy bez tego dokumentu i z reguły bez ograniczeń. A jednak istnieje paszport, o który w ciągu półtora miesiąca wystąpiło ponad 300 polskich przedsiębiorców. To Paszport do eksportu, czyli dotacja z działania 6.1 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, którego celem jest wzmocnienie pozycji konkurencyjnej polskiego sektora małych i średnich firm na rynkach zagranicznych. Identyfikacja barier Zanim jednak Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości uruchomiła przyznawanie dotacji z tego działania, zleciła firmie PAG Uniconsult dokładne zbadanie barier, które utrudniają krajowym przedsiębiorcom zdobywanie kontrahentów poza granicami kraju. Zdecydowana większość przedsiębiorstw eksportujących napotyka bariery w prowadzeniu działalności eksportowej nie ma wątpliwości Monika Karwat-Bury, rzecznik Agencji, i wymienia największe z nich. Oprócz tradycyjnych bolączek, czyli braku kapitału, trudności z uzyskaniem kredytu bankowego i odpowiedniego know-how, w zdobywaniu zagranicznych rynków polskim firmom często przeszkadza brak odpowiednich certyfikatów na oferowane produkty i usługi, wymaganych szczególnie często w najbardziej rozwiniętych gospodarkach świata. Badani przedsiębiorcy wskazują także na znaczne ryzyko związane z podjęciem nowej działalności, czyli przede wszystkim na trudności ze znalezieniem wiarygodnych partnerów biznesowych za granicą oraz z pozyskaniem rzetelnej informacji o zagranicznych rynkach. Do proaktywnego podejścia do działań eksportowych nie zachęca też sytuacja makroekonomiczna, czyli mówiąc krótko światowy kryzys. Koszty wyszukiwania wiarygodnych partnerów czy też koszty dostępu do informacji o zagranicznych rynkach są trudne do udźwignięcia przez przedsiębiorstwa sektora MSP dodaje Monika Karwat-Bury i od razu przekazuje dobrą wiadomość. Instrumenty proeksportowe przewidziane w ramach działania 6.1 mogą pomóc w ograniczeniu niektórych z tych barier. O dotację z tego działania mogą się ubiegać mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie firmy, które obecnie z eksportu osiągają nie więcej niż 30% swoich przychodów. PARP zachęca do składania wniosków także te firmy, które dotychczas nie miały doświadczenia ze sprzedażą międzynarodową. Jak podkreśla Monika Karwat-Bury, aż 30 z 80 przedsiębiorców, którzy złożyli wnioski do 25 marca, wcześniej nie miało żadnych doświadczeń z eksportem. 16 INNOWACYJNI 3/2009

17 Cel działania jest prosty: wsparcie powinno zostać przeznaczone na zwiększenie udziału sprzedaży zagranicznej w strukturze przychodów przedsiębiorstwa. Jak to się robi Ubieganie się o dotację przebiega w dwóch etapach. W pierwszym wnioskujemy do Regionalnej Instytucji Finansującej (RIF) o środki na przygotowanie Planu rozwoju eksportu. Możemy tu liczyć na pokrycie aż 80% wydatków (nie więcej jednak niż 10 tys. zł) na skorzystanie z usług firm doradczych, które pomogą nam przygotować profesjonalny projekt. Zgodnie z wymogami PARP, pieniądze powinniśmy przeznaczyć przede wszystkim na doradztwo w zakresie analizy interesującego nas rynku, możliwych działań promocyjnych, obowiązujących przepisów, procedur i praktyk handlowych oraz pozyskania źródeł finansowania. Wybierając projekty, które otrzymają dotację, RIF weźmie pod uwagę kryteria formalne (m.in. czy wniosek został przygotowany właściwie, a także czy spełniamy wspomniane wcześniej kryteria, na przykład udziału eksportu w przychodach firmy) oraz merytoryczne. Dodatkowe punkty zyskamy za innowacyjność oferowanego produktu lub usługi, a także za posiadane patenty, prawa ochronne na wzór użytkowy, certyfikaty ISO 9001 i czy system zarządzania BHP. Przygotowanie planu nie powinno zająć nam więcej niż sześć miesięcy. Gdy wraz z doradcą przygotujemy już plan i zostanie on pozytywnie zweryfikowany przez RIF, czekamy na kolejną rundę aplikacyjną i składamy wniosek o dotację na jego realizację. Warunkiem otrzymania dofinansowania jest to, by zakładał on skorzystanie z minimum dwóch wymienionych instrumentów: udziału w targach jako wystawca, uczestnictwa w misji gospodarczej, aktywnego poszukiwania partnerów biznesowych, uzyskania niezbędnych certyfikatów, doradztwa w zakresie finansowania lub wsparcia w opracowaniu strategii wizerunkowej za granicą. Zgodnie z wytycznymi PARP, należy przygotować szczegółowy i realny harmonogram jego realizacji. Powinniśmy też przekonująco udowodnić, że założone działania przełożą się na faktyczny wzrost eksportu. Realizacja przyjętego przez naszą firmę Planu rozwoju eksportu powinna trwać nie dłużej niż dwa lata. Maksymalna kwota wsparcia wynosi 200 tys. zł i nie może przekroczyć 50% wszystkich wydatków kwalifikowanych, poniesionych w trakcie realizacji projektu. PARP nie zapomniał także o trudnościach wymienianych przez przedsiębiorców we wspomnianym wcześniej badaniu. Firmy, które obecnie narzekają na brak wolnych środków, mogą otrzymać zaliczkę na zrealizowanie swojego planu. Niejednego przedsiębiorcę z pewnością nurtuje pytanie, czy po zaakceptowaniu projektu w pierwszym etapie, otrzyma wsparcie także w drugim. PARP zapewnia, że zabezpieczył odpowiednie środki na realizację II etapu, chociaż oczywiście każdy wniosek zostanie sprawdzony pod kątem spełniania kryteriów formalnych i merytorycznych. Z pewnością warto się postarać i przygotować projekt, który przyczyni się do trwałego zwiększenia udziału eksportu w generowaniu przychodów naszej firmy, bowiem dotację z działania 6.1 można otrzymać tylko raz w ciągu najbliższych pięciu lat. Podział ubiegania się o dotację na dwa etapy może wydawać się nieco skomplikowany, jednak PARP uspokaja. Monika Karwat-Bury, rzecznik Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości: Koszty wyszukiwania wiarygodnych parterów czy też koszty dostępu do informacji o zagranicznych rynkach są trudne do udźwignięcia przez przedsiębiorstwa sektora MSP. Instrumenty proeksportowe przewidziane w ramach działania 6.1 mogą pomóc w ograniczeniu niektórych z tych barier. Dużo pieniędzy, mniej chętnych Naszym zdaniem procedura aplikacyjna działania 6.1 jest czytelna i przejrzysta mówi Monika Karwat-Bury. Dokumenty dla I i II etapu opracowano w taki sposób, by wypełnienie wniosku o dofinansowanie nie stanowiło dla przedsiębiorców problemu. Przygotowano również instrukcje wypełnienia wniosków, które krok po kroku wskazują, w jaki sposób należy to zrobić. Pytań związanych bezpośrednio z przygotowaniem wniosku było rzeczywiście niewiele. Zainteresowani przedsiębiorcy pytali PARP na przykład, czy w ramach II etapu można sfinansować przygotowanie dokumentacji MSDS (Material Safety Data Sheet), niezbędnej przy sprzedaży wyrobów chemicznych za granicę, a także o możliwość pokrycia z dotacji kosztów prowadzenia rachunku bankowego. Ostatnia runda przyjmowania wniosków o dotacje z działania 6.1 zakończyła się 31 marca, zaś kolejny nabór planowany jest już w czerwcu. Dotychczas przedsiębiorcy wnioskowali o wsparcie w łącznej kwocie 2,87 mln zł, podczas gdy na zakończoną niedawno rundę aplikacyjną PARP przeznaczył 35,6 mln zł, a cały budżet działania 6.1 do roku 2013 r. zamyka się w kwocie 121,84 mln euro. Porównując te sumy, nietrudno o wrażenie, że dotacje na rozwój eksportu nie cieszą się szczególnie dużym zainteresowaniem przedsiębiorców, a konkurencja firm o wsparcie jest mniejsza niż w przypadku wielu innych działań. Nie warto jednak narzekać, bo 300 wniosków o wsparcie to wciąż imponująca liczba. Z pewnością wiele z tych firm znacząco umocni swoją pozycję na rynku międzynarodowym, dając tym samym pozytywny przykład przedsiębiorcom, którzy na razie nie wierzą, że z Paszportem do eksportu biznes za granicą robi się łatwiej i taniej. Krzysztof Garski FOT. ARCHIWUM PARP INNOWACYJNI 3/

18 Dobre praktyki W latach polskie firmy szukające możliwości rozwinięcia eksportu chętnie korzystały z unijnych dotacji Eksport wspomagany Program Wsparcie w zakresie internacjonalizacji przedsiębiorstw (poddziałanie SPO WKP) to poprzednik obecnego Paszportu do eksportu. Ale różnił się pod wieloma względami. Dawał możliwość uzyskania dotacji na udział przedsiębiorstw w targach i wystawach za granicą, a także w wyjazdowych misjach gospodarczych. Dotacje były jednak mniejsze i program nie oferował wsparcia na opracowanie strategii rozwoju eksportu. Łącznie Instytucja Zarządzająca zaakceptowała 9,9 tys. wniosków o dofinansowanie. Wydatkowano 86,29% środków przeznaczonych na to działanie wylicza Joanna Zawadzka z Zespołu Informacji i Promocji Departamentu Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Atrakcyjne dotacje Ten sukces to efekt atrakcyjności programu. Dotacja sięgała 50% kosztów kwalifikowanych, na udział w wyjazdowej misji gospodarczej przedsiębiorca mógł uzyskać maksymalnie 7,5 tys. zł, natomiast na udział w targach i wystawach za granicą do 20 tys. zł. Dla małej, także średniej firmy takie dofinansowanie to bardzo atrakcyjne wsparcie, motywuje do uczestnictwa i większej liczby wyjazdów, zwłaszcza że 20 tys. zł to połowa kosztów wynajęcia stoiska na targach w Paryżu czy Düsseldorfie mówi Anna Rapacz z firmy FH Sort, producenta i dystrybutora opakowań szklanych, która pięciokrotnie sięgała po unijne dotacje z programu. Udział w tych targach pomógł firmie w zdobyciu pozycji liczącego się dostawcy opakowań szklanych na rynki wschodnie, a także do Unii Europejskiej i USA (obecnie eksport generuje 85% jej przychodów). Dużą zachętą, zwłaszcza dla małych i średnich firm, które dopiero rozpoczynały poszukiwanie partnerów za granicą, była wszechstronna pomoc, jakiej udzielali im organizatorzy wyjazdów na misje gospodarcze, czyli na rozmowy handlowe z potencjalnymi kontrahentami. Wśród najbardziej aktywnych organizatorów takich wyjazdów były m.in. Łódzka Izba Przemysłowo-Handlowa, Północna Izba Gospodarcza czy Krajowa Izba Gospodarcza Biuro Współpracy z Zagranicą. Na przykład Północna Izba Gospodarcza ze Szczecina, która skupia 1300 przedsiębiorców z Pomorza Zachodniego, zorganizowała kilkanaście wyjazdów na misje handlowe, m.in. do Chin, Brazylii, na Kubę, do Pakistanu oraz USA. Ich celem było ułatwienie kontaktów z firmami w innych krajach oraz pomoc w znalezieniu partnerów handlowych. Zwykle misje cieszyły się dużym zainteresowaniem, w niektórych udział brało nawet uczestników. Szczególnie udana była misja handlowa na targi wielobranżowe do Hawany. Zgłosiło się ok. 40 osób mówi Paweł Mieczan z Północnej Izby Gospodarczej. Izba zapewniała uczestnikom kompleksową obsługę: od logistyki, biletów, ubezpieczenia, wyżywienia, zakwaterowania, aż po obsługę tłumacza i przewodnika po targach. To, że nasi przedsiębiorcy mieli wszystko przygotowane od a do z, nie musieli sami niczego załatwiać, było dla nich ważne. Każdemu wyjazdowi towarzyszył bogaty program spotkań i konferencji, który przygotowywano wiele tygodni wcześniej. Programy zawsze jednak dostosowywaliśmy do zgłaszanych potrzeb mówi Paweł Mieczan. Wsparcie finansowe było dużą zachętą dla firm. Na przykład 11-dniowa misja gospodarcza i wyjazd na targi International Technology Exhibition BRAZILTEC 2005 do Rio de Janeiro i Sao Paulo kosztowały ok. 10,5 tys. zł, ale dzięki unijnej dotacji firma płaciła połowę tej stawki. Jednym z powodów sukcesu poddziałania SPO WKP było stosunkowo szerokie grono potencjalnych beneficjentów i prosta ścieżka do zdobycia dotacji Giełdy kooperacji Zwykle żelaznym punktem programu była wizyta w wydziale ekonomiczno-handlowym polskiej ambasady w danym kraju. Sprawdzały się też seminaria gospodarcze i spotkania z przedsiębiorcami danych krajów. Nasi uczestnicy szczególnie cenili sobie giełdy kooperacji, podczas których mieli możliwość spotkania z wyselekcjonowanymi przedsiębiorcami. W przygotowaniu tych giełd pomagały nam zaprzyjaźnione izby gospodarcze za granicą mówi Mieczan. I dodaje: Nie bez znaczenia jest to, że mieliśmy już duże doświadczenie w organizacji misji gospodarczych, zanim jeszcze pojawiły się programy unijne, m.in. jedną z pierwszych zorganizowaliśmy w 2001 r. do Portugalii. Nawet przy wypełnianiu formularzy przedsiębiorcy mogli liczyć na pomoc organizatorów. Działania przedsiębiorców ograniczały się w zasadzie do złożenia wniosków o dotację. 18 INNOWACYJNI 3/2009

19 My nierzadko pomagaliśmy im te wnioski wypełniać, zwłaszcza jeśli przedsiębiorca czynił to pierwszy raz mówi Paweł Mieczan. Strategia jak mapa drogowa Organizatorzy wyjazdów na misje gospodarcze zgodnie oceniają: jednym z powodów sukcesu poddziałania SPO WKP było stosunkowo szerokie grono potencjalnych beneficjentów i prosta ścieżka do zdobycia dotacji. Przedsiębiorca składał wniosek i w krótkim terminie uzyskiwał dofinansowanie. W przypadku programu Paszport do eksportu najpierw musi przygotować strategię działalności eksportowej. To wymaga większego zaangażowania, znacznie wydłuża przygotowania i wiele firm może być tym zniechęconych mówi Grażyna Tomczak, dyrektor Biura Łódzkiej Izby Przemysłowo-Handlowej. Jednak Paweł Mieczan z Północnej Izby Gospodarczej uważa, że opracowanie strategii nie stanowi problemu, zwłaszcza że koszty kwalifikowane mogą być refundowane w 100%. Strategia rozwoju eksportu to swoista mapa drogowa dla firmy zdobywającej zagraniczne rynki wskazuje, w jakim kierunku powinna zmierzać mówi. Izby nadal wspierają przedsiębiorców zainteresowanych udziałami w targach i misjach. Pomagamy wypełniać wnioski w ramach Paszportu do eksportu, chociaż program nie przewiduje już naszego uczestnictwa w organizacji wyjazdów dodaje Mieczan. Izby niecierpliwie czekają na ogłoszenie naboru wniosków o dotacje w ramach odpowiednich działań regionalnych programów operacyjnych (RPO), bo niektóre z nich umożliwiają dofinansowanie udziału MSP w wystawach, targach oraz w misjach gospodarczych za granicą (np. działanie 2.4 Marketing gospodarczy RPO Województwa Lubelskiego). Dużym zainteresowaniem przedsiębiorców cieszą się obecnie rynki wschodnie. Właśnie tam w pierwszej kolejności będą w najbliższych latach organizowane wyjazdy zapowiada Mieczan. Targi za granicą Poddziałanie stwarzało też ciekawe możliwości przedsiębiorcom, którzy chcieli wystąpić w charakterze wystawców na targach zagranicznych. Dariusz Libera, właściciel firm Dar- Mar i DreamPen, specjalizujących się w produkcji długopisów, imporcie materiałów biurowych oraz nadrukach reklamowych, w 2004 r. uzyskał dofinansowanie udziału w międzynarodowych targach artykułów biurowych i szkolnych PaperWorld we Frankfurcie nad Menem. By zdobyć środki na wynajęcie stoiska, złożył wniosek o dotację z poddziałania Wsparcie w zakresie internacjonalizacji przedsiębiorstwa w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Udało mu się uzyskać dotację w wysokości 20 tys. zł, która pokryła połowę kosztów przedsięwzięcia. Z programu można było opłacić również część kosztów transportu oraz produkcji materiałów reklamowych. Dofinansowanie z unijnych środków miało wówczas dla nas duże znaczenie, zwłaszcza że koszty udziału w zagranicznych targach są znaczne. Uważamy, że każda taka impreza to znakomita okazja do promocji i nawiązania nowych kontaktów mówi Dariusz Libera. Szkoda tylko, że przygotowana przez Ministerstwo Gospodarki lista imprez, które podlegały dofinansowaniu, była ograniczona. Na wiele Stoisko firmy DreamPen na międzynarodowych targach artykułów biurowych i szkolnych PaperWorld we Frankfurcie nad Menem targów, w których uczestniczyliśmy, dofinansowania nie mogliśmy uzyskać. Mocne euro cieszy Dziś kontakty nawiązane za granicą procentują. Udział eksportu w produkcji stale rośnie. Trzy-cztery lata temu zamówienia zagraniczne przynosiły ok % naszych przychodów. Dziś udział ten sięga połowy, rocznie produkujemy już ok. 14 milionów sztuk długopisów, co oznacza, że jesteśmy jednym z największych producentów w Polsce mówi Libera. Zainicjowane przed laty kontakty owocują nawet dziś, w czasach kryzysu. Nasze wyroby zawsze były atrakcyjne cenowo wobec niemieckich czy francuskich. Jednak ostatnio umocnienie się euro sprawiło, że ta atrakcyjność wzrosła jeszcze bardziej. W marcu nasze przychody należały do najlepszych w 13-letniej historii firmy, chociaż jeszcze w styczniu było tak źle, że zmuszeni byliśmy wysłać pracowników na urlopy mówi Libera. W przyszłości zamierza skorzystać z podobnych programów. Między innymi planuje złożyć wniosek o dotację w ramach działania 2.3 Poprawa konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez doradztwo i wsparcie działań marketingowych w ramach Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (obie jego firmy mają główne siedziby w Zielonej Górze). Czekamy na ogłoszenie szczegółowych warunków mówi. Joanna Pieńczykowska FOT. ARCHIWUM DREAMPEN INNOWACYJNI 3/

20 Dobre praktyki Zmiany w działaniach proeksportowych Misje z Łodzi Jedną z usług, jaką świadczy Łódzka Izba Przemysłowo-Handlowa dla firm, jest organizowanie wyjazdowych misji gospodarczych na targi i wystawy zagraniczne, ale o wsparcie na nie w ramach działania 6.1 Paszport do eksportu PO IG mogą aplikować wyłącznie przedsiębiorcy. Od połowy 2004 r. do końca 2006 r., kiedy to pojawiła się możliwość uzyskania dofinansowania takich wyjazdów w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, poddziałanie 2.2.2, występowaliśmy z wnioskami do Ministerstwa Gospodarki o objęcie misji dofinansowaniem mówi Grażyna Tomczak, dyrektor Biura Łódzkiej Izby Przemysłowo-Handlowej. Uzyskanie dotacji na taki wyjazd w wysokości do 50% kosztów kwalifikowanych, ale nie więcej niż 7,5 tys. zł, było istotną pomocą dla uczestników reprezentujących sektor małych i średnich przedsiębiorstw, i często stanowiło dodatkowy argument, by wybrać się na misję gospodarczą. Wszystkie kontynenty W ramach SPO WKP Łódzka Izba Przemysłowo-Handlowa zorganizowała 12 wyjazdowych misji gospodarczych do takich państw jak: Kazachstan, Irlandia, Grecja, Australia, USA, Brazylia i Argentyna, Chiny i Hongkong oraz Indie. Były to wyjazdy trwające od 6 do 12 dni. Każdą misję organizowano przy okazji targów lub wystaw, i w każdej z nich uczestniczyło co najmniej 5 przedsiębiorców z różnych regionów Polski, niekoniecznie członków Izby. Ponieważ uczestnikami byli przedsiębiorcy reprezentujący różne sektory gospodarki, wybierano najczęściej imprezy wielobranżowe. Przygotowanie każdej misji gospodarczej rozpoczynało się wiele tygodni przed rozpoczęciem imprezy. W tym czasie należało powiadomić wydział ekonomiczno-handlowy Ambasady RP w kraju, w którym miało odbyć się spotkanie, że planuje się tego typu wyjazd, uzgodnić plan i uzyskać opinię wydziału. Obligatoryjnym załącznikiem była także dokładna kalkulacja kosztów. Dopiero potem, ale nie później niż 9 tygodni przed rozpoczęciem wyjazdu, można było występować o objęcie misji dofinansowaniem wyjaśnia Grażyna Tomczak. Przedsiębiorcy biorący udział w misjach gospodarczych organizowanych przez Łódzką Izbę Przemysłowo-Handlową mieli zapewnioną pełną obsługę logistyczną: przelot, transfery, zakwaterowanie, wyżywienie, ubezpieczenie, w razie potrzeby także tłumacza podczas spotkań biznesowych czy przy zwiedzaniu targów. W każdym programie wyjazdowej misji gospodarczej była wizyta w wydziale ekonomiczno-handlowym Ambasady RP, spotkania biznesowe, zwiedzanie targów, wystaw, wizyty w hurtowniach, sklepach, zakładach produkcyjnych. Szkolenia z eksportu W roku 2007 i na początku 2008 Łódzka Izba Przemysłowo- -Handlowa była partnerem WYG International Sp. z o.o. z Warszawy oraz Krajowej Izby Gospodarczej przy realizacji projektu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Wsparcie rozwoju polskiego eksportu. Projekt ten realizowano w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2.3 schemat B. Celem projektu było przygotowanie polskich przedsiębiorstw do zwiększenia działań eksportowych na rynki krajów pozaunijnych. Przedsiębiorcy biorący udział w projekcie mieli możliwość uczestnictwa w szkoleniach krajowych, a także zagranicznych, które obejmowały również wizytę na targach Uzyskanie dotacji na misję gospodarczą w wysokości do 50% kosztów kwalifikowanych było istotną pomocą dla uczestników reprezentujących sektor małych i średnich przedsiębiorstw czy wystawie. Takie szkolenia odbyły się w m.in. w Brazylii, Chinach, Rosji, Egipcie, RPA oraz innych krajach, perspektywicznych z punktu widzenia polskiego eksportu. Dzięki dofinansowaniu ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego koszt uczestnictwa w wyjeździe wynosił 20% jego wartości. Już tylko komercyjnie W ramach działania 6.1 Paszport do eksportu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka nie jesteśmy już na liście beneficjentów. O wsparcie mogą aplikować wyłącznie przedsiębiorcy, a wyjazd na targi czy misje jest tylko elementem składowym rozbudowanego przedsięwzięcia, które ma na celu rozwój możliwości eksportowych danej firmy. Nie ma też firm akredytowanych, które mogłyby prowadzić doradztwo dla przedsiębiorców. Owszem, możemy pomóc w zorganizowaniu wyjazdu, ale niestety nie będzie to kosztem kwalifikowanym wyjaśnia dyrektor Grażyna Tomczak. Łódzka Izba Przemysłowo-Handlowa przymierza się w najbliższym czasie do organizacji misji gospodarczej do Chin, ale na zasadach czysto komercyjnych. Joanna Godlewska 20 INNOWACYJNI 3/2009