DLACZEGO LUDZIE NIE ZAWSZE ZACHOWUJĄ SIĘ TAK, JAK SIĘ TEGO SPODZIEWAMY?

Transkrypt

1 dr Alicja Raciniewska Zakład Badao Kultury Materialnej i Wizualnej Instytut Socjologii UAM, Poznao alicjar@amu.edu.pl DLACZEGO LUDZIE NIE ZAWSZE ZACHOWUJĄ SIĘ TAK, JAK SIĘ TEGO SPODZIEWAMY? PODSTAWY SOCJOLOGII. WYKŁAD 10

2 Człowiek ma skłonnośd do zachowao zgodnych z normami i oczekiwaniami innych, ale w pewnych sytuacjach zachowuje się niezgodnie z nimi. Dlaczego ludzie nie zawsze zachowują się tak, jak się tego spodziewamy? Powyższe pytanie można rozumied w podwójny sposób: Dlaczego ludzie zachowują się dewiacyjnie? Dlaczego pewne zachowania są traktowane jako dewiacyjne? #1 pytanie

3 dewiacja : łac. deviatio = zboczenie (z drogi) ; deviare = zejśd z drogi (na manowce) ; zboczenie (z drogi prawości, zboczenie seksualne, stręczycielstwo); anomalia, przejaw jakiegoś odchylenia (od ustalonych zasad, wzorów); błądzenie. dewiacja w sensie socjologicznym: odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z normami lub/i wartościami przyjętymi w danej zbiorowości. #1 dewiacja

4 1. Wyjaśnienia biologiczne i psychologiczne fizjonomika Charles Le Brun, 1806 antropometria mózgi przestępców USA, lata 20-te XX wieku dziś: odrzucenie wyjaśnieo biologicznych i odwołujących się do charakteru jednostki, badania Richarda R. Dugdale a #2 przyczyny zachowao dewiacyjnych

5 2. Teoria zróżnicowanych powiązao Edwina H. Sutherlanda (prisonizacja): Zachowania dewiacyjne są wyuczone w toku socjalizacji. Uczenie się zachowania przestępczego następuje w wyniku interakcji z innymi osobami w procesie komunikowania. Zasadnicza częśd uczenia się zachowao przestępczych odbywa się w obrębie grup pierwotnych (rodzina, grupy rówieśnicze, sąsiedzkie itp.). Uczenie się zachowania przestępczego polega na uczeniu się odpowiedniej motywacji, postaw, racjonalizacji i technik popełniania przestępczości. Zabójca(y), [Assassin(s)], reż. Mathieu Kassovitz, 1997; #2 przyczyny zachowao dewiacyjnych

6 3. Teoria anomii Roberta Mertona i jej współczesna problematycznośd: 1. Struktura kulturowa i społeczna 2. Anomia jako skutek: - zbytniego nacisku na osiąganie celów, a zbyt małego na prawomocne środki ich pozyskiwania - zbyt uniwersalnych celów - traktowania wycofania z rywalizacji jako porażki 3. Konformizm i zachowania dewiacyjne 4. Współczesna problematycznośd klasycznej teorii anomii: - zróżnicowanie społeczeostwa- zróżnicowanie celów i środków - dewiacja jako działanie pożyteczne społecznie #2 przyczyny zachowao dewiacyjnych

7 4. Zachowanie dewiacyjne jako rezultat niepewności i lęku (problematycznośd zachowao zbiorowych) Zachowanie zbiorowe to taki typ zachowania, w którym uczestniczy duża liczba jednostek różniących się pomiędzy sobą pod względem istotnych cech społecznych, ale zachowujących się w jego trakcie podobnie. Istotną cechą tego typu zachowao jest ich efemerycznośd, intensywnośd procesów komunikacyjnych, emergencja norm, depersonalizacja, rozproszenie odpowiedzialności, samoreferencyjnośd. #2 przyczyny zachowao dewiacyjnych

8 Zachowania dewiacyjne jako konsekwencja delegitymizacji systemu #2 przyczyny zachowao dewiacyjnych

9 Brak założeo dotyczących natury ludzkiej Żadne zachowanie nie może zostad uznane za dewiacyjne w ogóle, bo staje się nim w rezultacie społecznej reakcji. Zachowania dewiacyjne to nie osobna klasa zachowao, ale cecha przypisywana im przez tych, którzy dokonują ich oceny. Howard S. Becker- zachowanie dewiacyjne rodzi się jako skutek skrzyżowania dwu wymiarów: zgodności zachowania z normami oraz specyfiki społecznej reakcji na nie. #3 dlaczego pewne zachowania traktowane są jako dewiacja

10 Zgodnośd z normami Niezgodnośd z normami Uznane za normalne KONFROMIZM UKRYTA DEWIACJA/ USPRAWIEDLIWIONA DEWIACJA Uznane za dewiację FAŁSZYWE OSKARŻENIE/ Frajerstwo CZYSTA DEWIACJA #3 dlaczego pewne zachowania traktowane są jako dewiacja

11 Ocena działao jako normalnych/dewiacyjnych jest selektywna. Źródła owej selektywności: - sytuacyjnośd- istotnośd kontekstu i okoliczności; - zgeneralizowane oceny- uprzedzenia; - skutki działania; - umownośd ; - zmiennośd oceny w czasie; - dominujące style dewiacji; - zależnośd oceny od tego, kto jej dokonuje; - piętno (stygma) #3 dlaczego pewne zachowania traktowane są jako dewiacja

12 PIĘTNO (STYGMAT)- E. GOFFMAN Stygmatyzacja- postrzeganie pewnych osób jako dewiantów nie ze względu na ich zachowania, ale ze względu na pewną widzialną ich cechę, która nakazuje przypisanie tym osobom dewiacyjnej tożsamości. Stygmat i jego rodzaje: znaki cielesne; znaki plemienne; cechy charakteru Kariera dewiacyjna: - publiczne oskarżenie - monitorowanie zachowao w kontekście oskarżenia - degradacja statusu (tożsamości) - retrospekcje - przyjęcie dewiacyjnej tożsamości Legenda: m_content&view=article&id=40:znaczenietatuaywiziennych&catid=8:opracowania&itemid= #3 dlaczego pewne zachowania traktowane są jako dewiacja

13 Wytwarzanie grupowych tożsamości Pomoc w przedefiniowaniu zmiany społecznej Uzasadnienie konieczności istnienia paostwa i jego instytucji Reprodukowanie (źle funkcjonującego) systemu (np. szara strefa, łapówki) Pomoc w racjonalizowaniu niepowodzeo Medialny dystraktor Uzasadnienia istnienia zawodowych moralistów #4 po co społeczeostwu dewianci?

14 Pytania do treści wykładu 1. Scharakteryzuj pokrótce biologiczne wyjaśnienia zachowao dewiacyjnych i poddaj je krytyce. 2. Dlaczego dewiacja jest rezultatem oddziaływania kontekstu społecznego? 3. Jakie trzy czynniki, według Mertona, wywołują zachowania dewiacyjne? 4. W jakim sensie niepewnośd i lęk sprzyjają dewiacji? 5. Jak delegitymizacja systemu wiąże się z dewiacją? 6. Skąd według Howarda S. Beckera biorą się zachowania dewiacyjne? 7. Scharakteryzuje dewiacyjnych? pokrótce trzy wybrane źródła selektywności oceny zachowao jako 8. Na czym polega stygmatyzacja społeczna? 9. Po co społeczeostwu dewianci? Pytania do lektury obowiązkowej: Becker H.S, Rodzaje dewiacji. Model sekwencyjny, (w: ) Socjologia. Lektury, Sztompka P., Kucia M. (red.) Kraków, 2005, str Scharakteryzuj pokrótce ideę sekwencyjnego modelu dewiacji 2. Co to jest kariera dewiacyjna i jakie są jej możliwe etapy? sprawdź siebie