Fryderyku! Wróć do Warszawy!

Transkrypt

1 Fryderyku! Wróć do Warszawy!

2

3 Serce w Warszawie Warszawa w sercu Aleksandra Kolasińska Hasło plakatu zgłoszonego na konkurs Fryderyku! Wróć do Warszawy!

4 O konkursie Fryderyku! Wróć do Warszawy Narodziny Żelazowa Wola Rodzice i siostry Gdzie mieszkał Fryderyk Mały geniusz Aktor i poeta Kurier Szafarski Rysownik i karykaturzysta Nauczyciele i mistrzowie Liceum Studia muzyczne Przyjaciele Fryderyka Pierwsze koncerty Pierwsze kompozycje Podróż do Berlina Wiedeńskie koncerty Podróż po Europie Teatr Narodowy Życie towarzyskie Pożegnalny występ Miłość Polak czy Francuz? Na progu sławy Wyjazd Galeria Plakatu AMS 200 lat później Czy po dwustu latach Warszawa nadal jest miastem, które kształtuje takich muzyków jak Chopin? Może sylwetki pięciorga współczesnych pianistów i kompozytorów, którzy urodzili się, mieszkali, studiowali i tworzyli w tym samym mieście co młody Fryderyk, pokażą, że można podążać za nim nie tylko śladem zabytków

5 spis treści

6 O konkursie Fryderyku! Wróć do Warszawy! Zadaniem uczestników 9. edycji konkursu Galerii Plakatu AMS, organizowanej wspólnie z Miastem Stołecznym Warszawą, było zaprojektowanie plakatu, który pomoże przywrócić zbiorowej świadomości Polaków związek Chopina z Warszawą. Niniejsza książka ukazuje najlepsze prace zgłoszone na konkurs, a także opisuje dwadzieścia lat spędzonych przez Fryderyka w stolicy. W narodowej mitologii utrwaliła się nierozłączna para: Fryderyk Chopin i Żelazowa Wola. W ikonografii niepodzielnie panuje obraz dworku w Żelazowej Woli z fortepianem kompozytora i płaczące wierzby w mazowieckim pejzażu. Ten liryczny wizerunek jest jednak daleki od rzeczywistości. Fryderyk Chopin co prawda urodził się w 1810 roku w Żelazowej Woli, ale już kilka miesięcy później jego rodzina przeniosła się do Warszawy. Od tego czasu, aż do dnia ostatecznego wyjazdu z Polski, los artysty związany był ze stolicą. Tu w roku 1816 Fryderyk zaczął brać lekcje gry na fortepianie. W pałacu Radziwiłłowskim w Warszawie odbył się w 1818 roku pierwszy publiczny występ Chopina, po którym prasa stołeczna pisała o nim jako o cudownym dziecku i nowym Mozarcie. W latach uczył się w Liceum Warszawskim, a w latach był studentem warszawskiej Szkoły Głównej Muzyki. W Warszawie przeżył pierwszą wielką miłość i osiągnął pierwsze sukcesy kompozytorskie. W tegorocznej edycji Galerii Plakatu AMS organizatorom przyświecały dwa cele: rozbudzanie społecznego zainteresowania reklamą zewnętrzną i poprawa wizerunku miast poprzez promowanie dobrze zaprojektowanych plakatów oraz popularyzacja wiedzy o kompozytorze i jego związku z Warszawą. Program Galerii kierowany jest do ludzi zajmujących się projektowaniem pracowników agencji reklamowych, studentów i ich nauczycieli ale także do wszystkich odbiorców reklamy zewnętrznej. Jądro projektu stanowią ogólnopolskie konkursy na plakat społeczny i kulturalny. Nagrodzone prace eksponowane są w całej Polsce, zgłaszane do udziału w innych konkursach oraz prezentowane na specjalnych wystawach. Projekt wspierają wydawnictwa poświęcone reklamie zewnętrznej i wykłady dla studentów kierunków projektowych na uczelniach artystycznych. W tym roku w skład jury oceniającego plakaty poświęcone Chopinowi weszli: graficy Maciej Buszewicz, Janusz Górski i Anita Wasik, pianista Stanisław Drzewiecki, kurator Muzeum Plakatu w Wilanowie Maria Kurpik, dyrektor Biura Promocji m.st. Warszawy Katarzyna Ratajczyk, prezes AMS Piotr Parnowski i Darek Szubiak, deputy creative agencji reklamowej DDB Warszawa. Do udziału w konkursie dopuszczono 355 plakatów. Jury miało trudne zadanie, ponieważ poziom nadesłanych prac był wysoki i wyrównany, chociaż temat nie należał do łatwych. Główną nagrodę otrzymał Piotr Karski, student ASP w Warszawie, za plakat Chopin LIVE in Warsaw. Oszczędna typograficzna praca przypomina współczesne plakaty reklamujące koncerty rockowe. Zwycięski plakat zaświeci pełnym blaskiem dopiero w nocy, gdy zostanie wyeksponowany na citylighcie. Dodatkowo jury przyznało pięć wyróżnień. Piotr Micherewicz z Warszawy otrzymał jedno z nich za portret młodego Chopina spacerującego po mieście w luźnej bluzie z motywem pięciolinii na rękawie. Zaletą plakatu jest jego lekki, żartobliwy ton, a także to, że obywa się niemal bez słów. Drugie wyróżnienie dostał Piotr Wacławik z Łodzi za liryczną kompozycję, w której profil kompozytora wpisuje się płynnie w sylwetkę warszawskiej Syrenki. Kolejne wyróżnienie jurorzy przyznali Jerzemu Tchórzewskiemu z Krakowa. Przysłał on oszczędną, wyrafinowaną pracę, na której wielkomiejska sylweta Warszawy rozciąga się na tle czarnej klapy koncertowego fortepianu. Nikodem Pręgowski z Torunia został wyróżniony za dowcipny plakat z napisem na cokole pomnika warszawskiej Syrenki: Tu byłem. Chopin. Ostatnie wyróżnienie dostała Iza Koniarz z Torunia za odważny, zadziorny portret syreny wołającej z tęsknotą: Fryderyku, wróć do mnie!. 6

7 Piotr Karski Plakat nagrodzony główną nagrodą w konkursie Fryderyku! Wróć do Warszawy! 7

8 Fryderyku! Wróć do Warszawy! Fryderyk Chopin urodził się dwieście lat temu. Czy coś nas jeszcze łączy z tym człowiekiem z zamierzchłej epoki? Czy muzyka, którą tworzył, ma jakiś sens w naszym nowoczesnym świecie? Co nas obchodzi jego dawno minione życie? Urodził się dwieście lat temu ale czy to tak dawno? Ludzie przez ten czas niewiele się zmienili. Trochę inaczej się ubieramy, mamy kilka nowych wynalazków, ale myślimy i czujemy tak samo. Żyjemy tak samo. Nasze pojęcie o epokach w muzyce jest chyba błędne. Wydaje nam się, że barok, klasycyzm, romantyzm i współczesność dzielą całe epoki, a to nieprawda. Gdyby Bach żył piętnaście lat dłużej, mógłby usłyszeć koncert młodego Mozarta. Gdyby Mozart dożył sędziwego wieku, mógłby spotkać się z Chopinem. Gdyby Chopin nie umarł tak młodo, byłby mistrzem impresjonistów Debussy ego czy Satiego. Gdyby żył tyle co Czesław Miłosz, mógłby spotkać Strawińskiego, którego nasi rodzice oglądali na żywo w telewizji. Gdyby wielcy artyści żyli dłużej, nie tylko powstałoby więcej genialnych utworów może również więź między epokami byłaby trwalsza i bardziej widoczna. Spójrzmy na Chopina nie jak na dwustuletniego starca, ale jak na młodego utalentowanego człowieka mieszkającego w Warszawie. Jak na nastolatka, który zdobywa sławę w Polsce i wyrusza w świat, jak na kogoś takiego jak my. Eugeniusz Skrodzki, piszący pod pseudonimem Wielisław, dał jeden z najbardziej szczegółowych portretów młodego Chopina: Miernego wzrostu, źle zbudowany, o piersi zapadłej, budził obawy, czy nie będzie miał, podobnie jak siostra Emilia, suchot. Czoło miał piękne, wyniosłe, oko wyraziste, łagodne, pięknym było po wpatrzeniu się w nie, ale samo nie uderzało swą pięknością, nie błyszczała z niego geniusza świetność. Włos miał bujny, gęsty, mocno jak i u ojca kędzierzawy, ciemny, z odcieniem cokolwiek rudawym. Duży nos nadawał rysom charakter wybitny, ale w całości swej rysy te nie mogły się nazywać pięknymi; mimo to twarz Szopena sprawiała niezmiernie ujmujące wrażenie. Na zęby, wcześnie nadwerężone, młodzieniec cierpiał często i dotkliwie. Portret Fryderyka Chopina, namalowany około 1838 roku przez Ary ego Scheffera 8

9 W ruchach był żywy i prędki, w rozmowie dowcipny, nieco ucinkowy Eugeniusz Skrodzki [Wielisław]

10 Szopen miał uderzająco małą i kształtną nogę i prześliczne białe wypieszczone o różowych palcach ręce, które też często kładł jakby z pewną ostentacją na kolanach. W ruchach był żywy i prędki, w rozmowie dowcipny, nieco ucinkowy, dla sióstr z wielką miłością, dla rodziców, choć już niby sławny, pełen jednakże tej czci, która nakazywała zawsze uważać się mimo wyższości przez pracę i talent nabytej za niższego i kolano, i czoło zginała przed dawcami żywota. [ ] Był nadzwyczajnie miły. Ułożony salonowo. Żadnych dziwactw przywiązanych do niejednej wielkości śladu w nim nie było. Dowcipny, wesoły, żywy, na chwilę nie dał o sobie zapomnieć towarzystwu. Chopin był zawsze człowiekiem, a nie marmurowym posągiem. Wątła postura, bolące zęby, zwyczajny wygląd, wydatny nos, na punkcie którego miał kompleksy i z którego często żartował, to cechy, które z pewnością nie przystają do wizerunku natchnionego geniusza wizerunku stworzonego w romantycznych wspomnieniach, dziełach malarskich i poetyckich. Ale są w tym portrecie również stwierdzenia świadczące o wyjątkowości młodego Fryderyka, zapowiadającej jego sukcesy w salach koncertowych i salonach całej Europy. Bo Fryderyk z pewnością był niezwykłym człowiekiem. Łukasz Tylka Plakat zgłoszony na konkurs Fryderyku! Wróć do Warszawy!

11

12 Narodziny Roku tysiąc osiemsetnego dziesiątego dnia dwudziestego trzeciego miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami, proboszczem brochowskim, sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego gminy parafii brochowskiej powiatu sochaczewskiego w departamencie warszawskim, stawili się Mikołaj Chopyn, Ojciec, lat mający czterdzieści, w wsi Żelazowej Woli zamieszkały, i okazał nam dziecię płci męskiej, które urodziło się w domu jego w dniu dwudziestego drugiego miesiąca lutego o godzinie szóstej wieczorem roku bieżącego, oświadczając, że jest spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich, liczącej lat dwadzieścia osiem, jego małżonki, i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek. Po uczynieniu powyższego oświadczenia i okazaniu nam dziecięcia w przytomności Józefa Wyrzykowskiego, ekonoma, liczącego lat trzydzieści osiem, tudzież Fryderyka Geszta, który rok czterdziesty skończył, obydwóch w wsi Żelazowej Woli zamieszkałych, ojciec i oba dwa świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia stawającym wyznali, iż pisać umieją. My akt niniejszy podpisaliśmy. Ksiądz Jan Duchnowski, proboszcz brochowski, sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego, Mikołaj Chopin, ojciec. Zapis w księgach parafialnych jest najprawdopodobniej błędny. Fryderyk Chopin zawsze przyznawał, że urodził się 1 marca. Skąd ta rozbieżność? Jego ojciec Mikołaj nie miał dobrej pamięci do dat, zapominał nawet o dniu swoich urodzin, więc przesunięcie daty urodzin syna o tydzień można mu chyba wybaczyć Akt chrztu Fryderyka Franciszka Chopina 12

13 Paulina Zdrojewska Fragment plakatu zgłoszonego na konkurs Fryderyku! Wróć do Warszawy! Urodziłem się 1 marca, a może 22 lutego, ale na pewno w czwartek

14 Żelazowa Wola Fryderyk nie urodził się w Warszawie, tylko w Żelazowej Woli, wsi położonej o pięćdziesiąt kilometrów od stolicy ówczesnego Księstwa Warszawskiego. Pracował tam jako guwerner jego ojciec Mikołaj Chopin. Matka, Tekla Justyna, była ubogą krewną chlebodawcy Chopinów i zajmowała się gospodarstwem. Siedem miesięcy po narodzinach Fryderyka Mikołaj Chopin otrzymał posadę w Warszawie i cała rodzina się przeprowadziła. Warszawa liczyła wówczas nie więcej niż siedemdziesiąt tysięcy mieszkańców, nie była więc miastem dużym jak na dzisiejsze standardy, ale miastem ruchliwym, w którym kwitło życie kulturalne i gościli wielcy artyści. Fryderyk nie pochodził z bogatej rodziny ale z rodziny pracowitej i zdolnej. Nie mógł liczyć na żadne przywileje związane z nazwiskiem czy urodzeniem. Na wszystko musiał samodzielnie zapracować. Miał w tym wielkiego sprzymierzeńca swój talent. Kościół Świętego Rocha w Brochowie, w którym ochrzczono Fryderyka

15 Tu urodził się Chopin, synu. Tato, co to za dom? Dom w Żelazowej Woli, w którym urodził się Fryderyk Chopin Fryderyk Skarbek ojciec chrzestny Fryderyka. Mikołaj Chopin był jego guwernerem w Żelazowej Woli

16 Rodzice i siostry Mikołaj Chopin w młodości był guwernerem, uczył nawet Marię Walewską, wielką miłość Napoleona. Później związał się z rodziną hrabiego Skarbka, mieszkającą w Żelazowej Woli. Tam poznał swoją przyszłą żonę Teklę Justynę z Krzyżanowskich. Oboje rodzice Fryderyka muzykowali i miłość do muzyki przekazali wszystkim swoim dzieciom. Wielisław autor wspomnień i gawęd z tego okresu, mieszkający w tym samym domu co rodzina Fryderyka stworzył ciekawe portrety wszystkich jej członków: Rodzina Szopenów składała się z sześciu osób. Młode pokolenie stanowiły trzy córki i syn jedynak: Fryderyk. Ojciec, pan Mikołaj, była to postać uroczyście poważna, z pewną wykwintnością w obejściu, cechującą człowieka dobrze wychowanego. [ ] Przybywszy do Polski głosiła wieść obiegająca o jego przeszłości przyjął obowiązki guwernera przy młodym hrabi Fryderyku Skarbku, znanym ekonomiście, autorze i profesorze. Tam poznał swoją przyszłą żonę, ubogą szlachciankę zarządzającą domem swojej powinowatej, pani hrabiny, a ożeniwszy się z nią, przeniósł do Warszawy, gdzie go powołano na nauczyciela języka francuskiego w Liceum, którego rektorem był sławny Linde. Uczniowie w ogóle szanowali i lubili swego profesora, wyśmiewając się po cichu z jego cudzoziemskiej akcentuacji, zanadto dobitnej, gdy mówił po polsku, jeszcze więcej z gróźb jego i przypowiastek o «Madame rózga» i z przepowiedni, które przy znanej jego łagodności i wyrozumiałości nigdy się nie sprawdzały. We wspomnieniach Wielisława znajduje się także portret matki Fryderyka: 16 Pani Szopenowa, którą wszyscy bliżej ją znający miłowali i szanowali, była typem rządnej, zapobiegliwej a pracowitej polskiej gospodyni, co to bez chciwości i cudzej krzywdy umie z drobiazgów kłaść fundamenta pod przyszłą na starość zacnie zbieraną fortunę. Szopenowie trzymali pensję męską; o pomieszczenie w niej dla synów swoich dobijali się ojcowie najlepszych rodzin w kraju, pomimo olbrzymiej jak na owe czasy opłaty, bo do czterech tysięcy złotych na rok od jednego ucznia wynoszącej. Mniej zamożnym folgowano niekiedy.

17 Tekla Justyna Chopin matka Fryderyka Mikołaj Chopin. Jego ojciec, François Chopin, był kołodziejem, właścicielem winnicy i syndykiem. Nigdy nie wybaczył synowi wyjazdu do Polski Matka Fryderyka potrafiła stworzyć ciepły dom i utrzymywać go na wysokim poziomie. Ona też pierwsza uczyła Fryderyka gry na fortepianie i pokazywała mu pieśni i tańce polskie. Józefa z Wodzińskich Kościelska, siostra Marii, w której w późniejszych latach kochał się Fryderyk, pisze: Dom Chopinów był nadzwyczaj miły; szczególnie miłą była matka Chopina, pełna nadzwyczajnego wdzięku i słodyczy, co również przekazała w spuściźnie swemu jedynakowi. Po niej też, zdaje się, odziedziczył talent do muzyki W ogóle dom Chopinów [ ] odznaczał się wielką muzykalnością, prócz Fryderyka bowiem, który już wtedy był mistrzem w grze na fortepianie, starsza jego siostra, Ludwika, [ ] prześlicznie grała na tym instrumencie. 17

18 18

19 Siostry Fryderyka urodziły się w Warszawie w roku 1807, 1811 i Najmłodszą z dzieci państwa Chopinów opisała Aleksandra Tańska, siostra popularnej wówczas pisarki Klementyny z Tańskich Hoffmanowej: Gdyby Emilia Chopin nie zmarła młodo na gruźlicę, byłaby może wielką poetką. Na jej grobie wyryto napis: Znikła w 14 wiośnie życia, jak kwiat, w którym piękna owocu kwitła nadzieja Pamiętam dobrze tę prawie anielską postać, bo mnie, małego dzieciaka, zaszczycała swoimi łaskami; chora na piersi, nieraz wynoszona dla sił osłabłych, blada jak wosk, z rumieńcami wypieczonymi na twarzy, całe piękne dnie lata przepędzała w rodzaju groty z widokiem na Wisłę, w ogrodzie poza gmachami uniwersytetu, z dawnego swego przeznaczenia zwanym Botaniką. Tam gromadziliśmy się, miejscowe dzieciaki, około stóp sympatycznej chorej, a ta w zamian za wodę, którąśmy jej z bijącego źródła dla uspokojenia trawiącej gorączki przynosili, za kwiatki, któreśmy dla niej po łączce rwali, opowiadała nam cichym, przygasłym głosem różne historie i bajki. Emilia zdradzała zalążek dużego talentu poetyckiego, ale zanim zdążył się rozwinąć, umarła na gruźlicę, na którą zapadli także jej ojciec i brat. Jej śmierć, choć spodziewana i nieunikniona, była szokiem dla całej rodziny. Pozostałe siostry Fryderyka Ludwika i Izabela również były niezwykle utalentowane. Najstarsza ze wszystkich sióstr, panna Ludwika, rysami twarzy, konwersacją rozumną, dowcipną, najwięcej przypominała pochodzenie ojca i podobną była do brata. Wyszła ona potem za Jędrzejewicza, profesora prawa i administracji w Instytucie Agronomicznym w Marymoncie. Ile pamiętam, najczęściej grywała na cztery ręce z Fryderykiem, najwięcej oboje mieli zawsze coś do powiedzenia sobie: zdaje się zatem, że nasz wirtuoz do tej starszej swej siostry jakby najwięcej żywił sympatii. Druga z sióstr ponad zainteresowania artystyczne przedkładała domowe gospodarstwo: Panna Izabela o typie twarzy i obejściu czysto polskim, otwartszym, weselszym, więcej zajęta pomaganiem w zarządzie domu matce, wyszła [ ] później od siostry za mąż za Antoniego Barcińskiego, profesora matematyki w Instytucie Politechnicznym Fryderyk bardzo kochał i rodziców, i siostry. Ludwika była przy jego łożu śmierci. Do końca życia chciał słyszeć muzykę właśnie ona grała mu w jego ostatnich chwilach.

20 Izabela Chopin. Jej mąż, Antoni Barciński, był guwernerem w pensjonacie Chopinów Ludwika Chopin. Tak jak Fryderyk uczyła się muzyki u Wojciecha Żywnego i sama komponowała. Przez całe życie była powierniczką i opiekunką brata Jedyny syn państwa Chopinów. Dzięki sukcesom Fryderyka cała jego rodzina stała się sławna i malarz Ambroży Miroszewski stworzył portrety wszystkich jej członków, wraz z Wojciechem Żywnym 20 Maciej Bychowski Plakat zgłoszony na konkurs Fryderyku! Wróć do Warszawy!

21

22 Gdzie mieszkał Fryderyk? Chopinowie kilka razy się przeprowadzali, ale zawsze w obrębie Krakowskiego Przedmieścia Salon Chopinów w pałacu Krasińskich 22

23 Pierwsze mieszkanie Chopinów po przeprowadzce do Warszawy mieściło się w pałacu Saskim Życie młodego Chopina nierozerwalnie wiąże się z Warszawą, a szczególnie z Krakowskim Przedmieściem, gdzie działo się wszystko, co najważniejsze w pierwszych latach jego życia. Chopinowie kilka razy się przeprowadzali, ale zawsze mieszkali w tej samej okolicy. Adolf Nowaczyński tak opisał owo centrum Warszawy: Ruch Ci w tę, tamci w tamtą stronę, mijając się pod akacjami. Kolasy, wózki, linijki, karety, a pieszych setki i tysiące. Bernardyni, kapucyni, kirasjerzy, szwoleżerzy, elegantki i dandysi w czerwonych kamizelkach z diamentami u gorsów, urzędnicy, palestranci, adiutanci, huzarzy w wyglansowanych butach z cholewami, studenci uniwersytetu, uczniowie konserwatorium, dzieci, dziady, psy, koty Mikołaj Chopin dostał pracę jako nauczyciel języka francuskiego, a potem również francuskiej literatury, w warszawskim liceum i cała rodzina zamieszkała w budynku szkoły w pałacu Saskim. Pałac ten dzisiaj nie istnieje, pozostałością po nim jest kolumnada Grobu Nieznanego Żołnierza. Kiedy Fryderyk miał siedem lat, liceum przeniesiono do pałacu Kazimierzowskiego na Krakowskim Przedmieściu. Rodzina Chopinów również się przeprowadziła na drugie piętro oficyny pałacu. Chopinowie prowadzili najlepszy w stolicy pensjonat dla młodzieży uczącej się w liceum. Ojciec Fryderyka gościł u siebie nauczycieli liceum, profesorów uniwersytetu, artystów Fryderyk dorastał więc w atmosferze szacunku zarówno dla sztuki, jak i dla nauki. 23

24 Po śmierci najmłodszej córki, Emilii, Chopinowie zdecydowali się przeprowadzić. Przenieśli się dosłownie na drugą stronę ulicy, i zamieszkali w lewym pawilonie pałacu Krasińskich. Chopin dostał własny pokój na poddaszu. Tak o przeprowadzce pisał do swojego przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego: Na górze już jest pokój mający mi służyć ku wygodzie, z garderóbki schody do niego wyprowadzone. Tam mam mieć stary fortepian, stare biurko, tam ma być kąt schronienia dla mnie. Na tym poddaszu powstało wiele jego słynnych utworów dwa koncerty fortepianowe, Wielki Polonez Es-dur, Rondo à la krakowiak, Fantazja na tematy polskie. 24 Monika Prus Fragment plakatu zgłoszonego na konkurs Fryderyku! Wróć do Warszawy!

25 tam mam mieć stary fortepian, stare biurko, tam ma być kąt schronienia dla mnie Fryderyk Chopin

26

27 Stanisław Drzewiecki nie jest już genialnym dzieckiem. Stał się dorosłym, doświadczonym pianistą, mimo że ma zaledwie dwadzieścia trzy lata. Urodził się w roku Po raz pierwszy wystąpił w publicznym koncercie jako pięciolatek. W wieku sześciu lat pojechał jako solista na swoje pierwsze koncertowe tournée. Ma w swoim dorobku dziesięć płyt, pierwszą nagrał w wieku dziesięciu lat. W roku 2003 zadebiutował jako kompozytor, pisząc muzykę do spektaklu Król Olch według ballady Goethego dla Teatru Lalka w Warszawie. W marcu 2005 roku zaprezentował polskiej publiczności swoją nową kompozycję, Double Concerto na skrzypce, fortepian i orkiestrę smyczkową. Jest studentem Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie. Występuje w najlepszych salach koncertowych na całym świecie. Chopin należy do jego ulubionych kompozytorów. W roku 2004 o Stasiu Drzewieckim pisano: Z cudownego dziecka, które zaczęło grać w wieku lat czterech, komponować w wieku lat pięciu, a przemierzać świat na tournée koncertowych w wieku lat sześciu, Drzewiecki stał się już dojrzałym artystą. Miło jest śledzić rozwój jego talentu, i osobowości muzyka, o którym wiele jeszcze będziemy słyszeć. Grać umie wszystko, od muzyki dawnej po współczesną; świetnie czuje się w repertuarze chopinowskim, ma własne teorie na temat wykonawstwa muzyki najnowszej. [ ] Trudno byłoby nie podziwiać fenomenalnej techniki i głębokiej muzykalności Drzewieckiego. Paszport Polityki otrzymał jeszcze jako dziecko. Mówił wówczas o sobie w wywiadzie: Podobno piszesz utwory literackie? Układałem kiedyś bajki. Jedną nawet sfilmowano. [ ] Napisałem także trzy książki. Staram się, żeby były ciekawe. Jedna jest o awarii samolotu, druga o ufoludkach, a trzecia sensacyjna. Widzę na ścianie całą galerię twoich prac. Zwłaszcza te dwa błękitne drzewa chyba olej są olśniewające. Lubię malować. I kleić modele samolotów. Niektóre sam projektuję z kartonu. Będę teraz budował model ponaddwumetrowego szybowca z instalacją elektryczną. Co lubisz grać? Nie gram tego, czego nie lubię. Najłatwiej grać własne utwory. Staram się komponować. Pamiętasz swój pierwszy koncert? Fragmenty. Rodzice opowiadali mi, że bardzo się bali, czy nie ucieknę albo się nie rozpłaczę. Grałem w dwutysięcznej Wielkiej Sali Konserwatorium Moskiewskiego im. Czajkowskiego. Miałem pięć lat. Byłem więc całkowicie nieprzewidywalny. Ale poszło dobrze. [ ] Lubię grać, gdy widzę, że ludziom sprawiam tym przyjemność. 200 lat później

28 Mały geniusz Mały Fryderyk nie tylko mistrzowsko grał na fortepianie i komponował, ale także rysował, pisał wiersze oraz grał w amatorskich przedstawieniach. Jedni wróżyli mu wielką przyszłość, porównywali do Mozarta, inni zastanawiali się, czy ze zdolnego dziecka nie wyrośnie zwyczajny dorosły. Józef Sikorski, muzyk i krytyk muzyczny, pisze w swoim Wspomnieniu Chopina: Geniuszom przypisują zwykle nadzwyczajny w niemowlęctwie niemal pociąg do tego, co je zawczasu ma odznaczyć. O Chopinie nic podobnego powiedzieć nie można, chyba to jedno, że wątła i słabowita dziecina płaczem okazywała draźliwość niezmierną na dźwięki muzyczne. Wrażenie to, zbyt silne na jego nerwy, wcześnie dostrzegane przez rodziców, nie było bolesne i niedługo objawiać się poczęło widocznym pociągiem do fortepianu. Fryderyk pilnie śledził wszystkie występy w warszawskim Teatrze Narodowym, które ciekawiły go jak Ewę jabłko, ale dawał się także ponieść muzyce ludowej, którą poznał podczas wakacyjnych pobytów u przyjaciół na wsi. Fascynację polską muzyką ludową i polskimi tańcami widać w wielu jego kompozycjach. W liście do rodziny z 1825 roku opisuje nawet, jak chwyciwszy za basetlę, włączył się w wiejską zabawę: Zaczęły się skoki, walec i obertas, aby jednak zachęcić stojących cicho i tylko na miejscu podrygujących parobków, poszedłem w pierwszą parę walca z panną Teklą, na koniec z panią Dziewanowską. Później tak się wszyscy rozochocili, że do upadłego na dziedzińcu wywijali; słusznie mówię, że do upadłego, bo kilka par upadło, gdy pierwsza bosą nogą o kamyk zawadziła. Już była prawie 11-nasta, gdy Frycowa basetlę przynosi, gorszą od skrzypcy, o jednej tylko stronie. Dorwawszy się zakurzonego smyka jak zacznę basować, takiem tęgo dudlił, że się wszyscy zlecieli patrzeć na dwóch Fryców, jednego śpiący na skrzypkach, drugiego na jednostronnej, monokordycznej, zakurzonej [ ] rzępolącego basetli, gdy wtem panna Ludwika raus zawołała; trzeba było więc wrócić, dobranoc powiedzieć i pójść spać. 28 Nikodem Pręgowski Plakat wyróżniony w konkursie Fryderyku! Wróć do Warszawy!

29 wątła i słabowita dziecina płaczem okazywała draźliwość niezmierną na dźwięki muzyczne Józef Sikorski Odlew lewej ręki Fryderyka Chopina z 1849 roku Wraz z upływem lat Fryderyka podziwiało coraz więcej mieszkańców Warszawy. I coraz częściej dostrzegano w nim nie tylko wcześnie rozwinięty talent wirtuoza, ale także oryginalnego twórcę. W Pamiętniku Warszawskim z roku 1818 a więc jeszcze na długo przed jego publicznymi występami pisano o Chopinie w taki oto sposób: Prawdziwy geniusz muzyczny: nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki najtrudniejsze na fortepianie, ale nadto jest już kompozytorem kilku tańców i wariacji, nad którymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają, a nade wszystko zważając na wiek dziecinny autora. Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji, ściągnąłby już zapewne na siebie uwagę wszelkich społeczeństw; niechże wzmianka niniejsza służy za wskazówkę, że i na naszej ziemi powstają geniusze, tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed publicznością. 29

30 gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji, ściągnąłby już zapewne na siebie uwagę wszelkich społeczeństw Pamiętnik Warszawski Dzięki swojemu niezwykłemu talentowi Fryderyk już w młodym wieku osiągnął w grze na fortepianie wirtuozerski kunszt. Ale nawet w jego wypadku nie obyło się bez żmudnych ćwiczeń. Zaczął pobierać lekcje gry na instrumencie, gdy skończył sześć lat. Później stale rozwijał swoje zdolności, uciekając się nawet do drastycznych metod. Józef Sikorski w cytowanym już Wspomnieniu pisze, że Fryderyk: szukał sposobu, jakim by dla swej ręki pożądaną rozciągłość uzyskać; w tym celu kładł rozpierając przedmioty niby kliny między palce i z tym przyrządem noc przepędzał. Zaiste, nie dla czczej chluby z rozciągłości ręki to robił, nie dlatego zapewne, by innych przewyższyć w pokonywaniu nowych fortepianowych trudności, palce swoje na dobrowolne męczarnie skazywał, ale powiodła go do tego różnica, jaką dostrzegał w piękności między brzmieniem zwięzłych a rozległych akordów, które w kompozycjach swych upowszechniał. Nawet w wypadku geniusza, aby cokolwiek osiągnąć, potrzeba wysiłku i czasu. O wytrwałości i pracowitości Fryderyka pisali jego przyjaciele. Kompozytor i wirtuoz Ferenc Liszt stwierdził, że umiejętność najtrudniejszą, najrzadziej posiadaną: stawiać sobie samemu zawsze wysokie wymaganie i zdawać sobie sprawę z korzyści osiągalnych jedynie dzięki cierpliwości i pracy przekazał Chopinowi jego nauczyciel Józef Elsner. 30 Agnieszka Popek-Banach Plakat zgłoszony na konkurs Fryderyku! Wróć do Warszawy!

31

32 Aktor i poeta Laurka z wierszykiem dla mamy od siedmioletniego Fryderyka 32

33 Co to? podnieść się nie mogę? Pewnom złamał lewą nogę. Co to? wszyscy pomięszani, To kurcz! woła jedna pani. Przelękła się mama, Zawołano papę, Jakaś druga dama Woła: Na kanapę! Wszyscy mię z ziemi podnoszą I na kanapę wynoszą, A ktoś tam niemiłosiernie Gniecie kolano niezmiernie. W mazurku ustali, Szkoda, wielka szkoda; Doktora szukali, Przyszedł golibroda! To fragment wiersza napisanego przez Fryderyka w dzieciństwie. Wraz z siostrą ułożył także farsową sztukę Omyłka, czyli Mniemany filut, którą wystawiono w rodzinnym salonie. Widać, że Fryderyk miał talent do poezji, zmysł obserwacji oraz świetne poczucie humoru. Zresztą już laurki wręczane rodzicom przez sześcio- czy siedmioletniego chłopca zadziwiają swoją dojrzałością: Fryderyk! Przestań mnie naśladować! Gdy świat Imienin uroczystość głosi Twoich, mój Papo, wszak i mnie przynosi Radość, z powodem uczuciów złożenia, Byś żył szczęśliwie, nie znał przykrych ciosów, Być zawsze sprzyjał Bóg pomyślnych losów, Te Ci z pragnieniem ogłaszam życzenia. Imienin Twoich, Mamo, Ci winszuję! Niech ziszczą nieba, co w mym sercu czuję: Obyś zawsze zdrową wraz szczęśliwą była, Jak najdłuższe życie pomyślnie spędziła. Pisarz Honoriusz Balzac należał do pierwszych mieszkańców Paryża urzeczonych muzyką Chopina

34 Nie tylko sztuka napisana przez Fryderyka i Emilię zwróciła uwagę rodziny i przyjaciół Chopinów. Zachwycano się także nieprzeciętnymi zdolnościami aktorskimi chłopca. Kazimierz Władysław Wójcicki wspominał: Burmistrza rolę odegrał wybornie sam Fryderyk; postać jego brzuchata i mimika komiczna wszystkich ubawiła serdecznie; role kobiece dwie siostry: Małgorzaty Izabela, Emilii sama autorka, Emilia. Resztę ról rozebrała młodzież na pensji profesora Chopina umieszczona: dwaj Wodzińscy, Górscy i Mikorscy. Zdolności aktorskie Fryderyka, a zwłaszcza jego talent do naśladowania znanych osób czy to głosem, czy postawą, czy też sposobem gry na fortepianie, podkreślało później wielu jego znajomych i przyjaciół. Honoriusz Balzac napisał, że pianista Chopin posiada zdolność naśladowania osób w tak wysokim stopniu, że natychmiast może odtworzyć kogokolwiek z całą wprost zastraszającą prawdą. Podobnie pisał przyjaciel Fryderyka Ferenc Liszt: Dzięki wrodzonemu poczuciu humoru i bystrości umysłu natychmiast wydobywał na jaw każdą śmieszność, umiejąc dostrzec ją tam, gdzie inni wcale jej nie widzieli; w sztuce naśladowania rozmaitych osób okazywał niewyczerpaną, pełną humoru werwę i często w krotochwilnych improwizacjach parodiował formuły muzyczne i swoiste chwyty niektórych wirtuozów, przedrzeźniając ich gesty i zachowanie, naśladując wyraz twarzy tak wspaniale, że w jednej chwili stawał nam przed oczami dokładny obraz danego artysty. Rysy twarzy Chopina zmieniały się wtedy nie do poznania, ulegały najdziwniejszym metamorfozom; jednakże naśladując szpetotę i groteskę, nigdy nie zatracał wrodzonego uroku. Żaden grymas nie ujmował mu wdzięku, a wesołość jego była tym milsza, że utrzymywał ją niezmiennie w ramach idealnie dobrego smaku, nigdy nie pozwalając sobie na najlżejsze naruszenie tych granic. Od roku 1810 działała w Warszawie szkoła aktorska. Przez wiele lat niedoceniany, a nawet pogardzany zawód aktora budził już wówczas zainteresowanie i podziw, a wybitni aktorzy byli równie sławni jak wirtuozi czy operowe diwy. Gdyby nie muzyczna pasja Fryderyk zostałby może aktorem i dramaturgiem i zamiast o kompozycjach czytalibyśmy teraz o jego największych teatralnych rolach. 34 Iza Koniarz Fragment plakatu wyróżnionego w konkursie Fryderyku! Wróć do Warszawy!

35 35

36 Kurier Szafarski Zarówno o parodystycznym, jak i literackim talencie Fryderyka świadczą jego listy, wysyłane do rodziców z wakacji spędzanych w Szafarni w majątku rodziny Dziewanowskich, należącym do rodziców jego szkolnego przyjaciela Dominika. Parodiują one styl popularnych gazet, w rodzaju Kuriera Warszawskiego. W sensacyjnej formie, z poczuciem humoru, lekkością i spostrzegawczością opisują życie samej Szafarni (Wiadomości krajowe) i okolic (Wiadomości zagraniczne). Wiadomości krajowe Dnia 11 Sierpnia r. b. odbywał J. P. Fryderyk Chopin kursa na dzielnym koniu; ubiegał się do mety; a lubo po kilkakroć pieszo idącą Panią Dziewanowską wyścignąć nie mógł (w czym nic jego, lecz konia wina była), otrzymał jednak zwycięstwo nad Panną Ludwiką, która już dość blisko mety piechotą doszła. Dnia 15 m. i r. b. doszła ważna wiadomość, jako się przypadkiem Indyczka za spichlerzem w kąciku wylęgła. Ważny ten wypadek nie tylko że przyczynił się do pomnożenia familii Indyków, lecz nadto powiększył dochody skarbowe i powiększanie się onych zapewnił. Wczoraj w nocy kot zakradłszy się do garderoby stłukł butelkę z sokiem; lecz jak z jednej strony wart szubienicy, tak z drugiej strony zasługuje na powchałę [!], bo sobie najmniejszą wybrał. Wiadomości zagraniczne W Bocheńcu lis zjadł dwóch bezbronnych gąsiorów; kto by go złapał, niech raczy uwiadomić sąd bocheniecki, który niezawodnie podług praw i przepisów zbrodniarza ukarze. Oddawcy zaś lisa owe dwa gąsiory jako godne wynagrodzenie ustąpione będą. 36 Dnia 29 m. i r. b. jechała fura Żydów. Die ganze Familie składała się aus eine Maciore, tsiech duźich Żydziech, dwóch malich i sieść śtuk Żydziątek; wsiscy siedziali na kupie, kieby śledziów holenderskich. Tymczasem zawadzili o kamień, wywrócili i następującym porządkiem na piasku leżeli: naprzód bachorki, każde w innej pozycji, większa część z zadartymi do góry nóżkami, a na nich Maciore, stękająca pod ciężarem Żydów, którym w locie z impetu krymki pozlatywały.

37 Kurier Szafarski był parodią Kuriera Warszawskiego, popularnej gazety, którą mógł czytać ojciec Fryderyka 37

38 Dnia 2 m. r. b. w Białkowie wszczęła się między psem a kotem o kawałek na drodze leżącego mięsa zacięta bitwa. Obydwaj męże z nieustraszonym walczyli umysłem; zapach mięsa wzbudzał męstwo, a apetyt zazdrość wzajemną; długo mężnie się ścierali; długo los nierozstrzygnięty strachem przejmował widzów; aż nareszcie kot, wydrapawszy ostrymi pazury oczy już zmordowanemu walką i osłabionemu licznymi ranami Szpicowi, po dwakroć jeszcze odepchnięty, dusi go a gdy wszyscy, zdziwieni, ubolewają nad losem biednego psiny, zwycięzca kawał mięsa w triumfie podnosi; niedługo jednak, ciężkimi okryty bliznami, mdleje, pada przewraca się i zdycha. Te zabawne listy świadczą o wyśmienitym słuchu Fryderyka, wyczulonym nie tylko na muzykę, ale i na różne brzmienia i style polszczyzny. Widać w nich również ostre reporterskie pióro błahe zdarzenia zostały ukazane tak, jakby żyła nimi cała okolica. Chopin byłby niezłym dziennikarzem, gdyby oczywiście nie został aktorem, pisarzem lub kompozytorem Z Kuriera Szafarskiego dowiemy się nie tylko o kolejnych stadiach choroby krowy czy o krwawych zbrodniach psów i kotów szafarskich. Jednym z głównych bohaterów tej gazety jest niejaki Pan Pichon czyli sam Fryderyk. Dowiadujemy się o jego kolejnych muzycznych fascynacjach i przygodach:

39 W lipcu 1827 roku Fryderyk odbył podróż do Gdańska. Po drodze zwiedził Płock Dnia 15 Sierpnia r. b. na Zgromadzeniu muzycznym w Szafarni, złożonym z kilkunastu osób i półosóbek, popisywał się JP. P i c h o n i grał koncert Kalkbrennera, który atoli nie tyle zrobił wrażenia, szczególniej na małych figurkach, ile Żydek grany przez tegoż Pana Pichona. W czasie gdy Fryderyk podróżował do Gdańska, Chopinowie przeprowadzili się do mieszkania w pałacu Krasińskich Dnia 29 m. r. b. Pan Pichon przejeżdżając przez Nieszawę usłyszał na płocie siedzącą C a t a l a n i, która coś całą gębą śpiewała. Zajęło go to mocno, a lubo usłyszał arią i głos, niekontent jednak z tego, starał się wiersze usłyszeć. Po dwakroć przechodził koło płotu, ale na próżno, bo nic nie zrozumiał; aż na koniec, zdjęty ciekawością, dobył trzech groszy, obiecał je śpiewaczce, byleby mu śpiewkę powtórzyła. Długo się kręciła, krzywiła i wymawiała, lecz zachęcona trzema groszami, zdecydowała się i zaczęła śpiewać mazureczka, z którego Redaktor, za pozwoleniem zwierzchności i Cenzury, na wzór jednę tylko strofę przytacza: Patsajze tam za gulami, za gulami, jak to wilk tańcuje, A wsakzeć on nie ma żony, bo się tak frasuje Podczas wakacji w Szafarni Fryderyk zwiedził Toruń. Trzy lata później odbył podróż do Gdańska. W edukacji chłopca z dobrego domu podróże odgrywały dużą rolę. Dlatego już wkrótce po raz pierwszy miał wyjechać za granicę Dorota Wątkowska Fragment plakatu zgłoszonego na konkurs Fryderyku! Wróć do Warszawy! 39

40 Rysownik i karykaturzysta 40

41 Rysunki Fryderyka. Sportretowanym mężczyzną jest Samuel Bogumił Linde autor pierwszego słownika języka polskiego i pierwszy dyrektor liceum, do którego chodził Fryderyk Rysunki Fryderyka świadczą, że był on również utalentowany plastycznie. Rysował portrety osób odwiedzających dom jego rodziców, karykatury znanych postaci, pejzaże. Fryderyk rysował w pamiętnikach należących do jego znajomych i przyjaciół, dodając wiersze oraz fragmenty własnych utworów. O pewnej przygodzie związanej z rysunkiem młodego Chopina pisze Kazimierz Władysław Wójcicki w swoich wspomnieniach: W liceum na lekcji historii polskiej ile razy wspomniano imiona jak Długosza, Kadłubka, Laskonogiego itp. nazwy charakterystyczne, Fryderyk piórkiem odpowiednie im rysował postacie, pełne wyrazu i śmieszności. Raz pochwycił takim szkicem rektora wówczas Liceum Lindego i trafił mistrzowskim pociągnięciem pióra. Kajet ten dostał się w ręce Lindego. Zacny ten przewodnik młodzieży naszej zwrócił go młodemu autorowi z podpisem: «Kajet dobrze namalowany». Fryderyk słynął szczególnie jako karykaturzysta co szło w parze z jego umiejętnością parodiowania znanych osób i odgrywania zabawnych scenek. Karykatury przywoził także z podróży. Ale jego zdolności plastyczne wykorzystywano także do bardziej praktycznych celów. Jak pisze Wielisław: W koncypowaniu deseni do astrów [wzorów do haftów] był mistrzem. Pamiętam, długo zachowany przez ciotkę moję, deseń haftu na kołnierzyk z liści i owoców porzeczek, utwór właśnie mistrza fortepianu. Wszystko, czym się zajmował, przychodziło mu z lekkością, w zabawie, bez trudu i mozołu. Był urodzonym artystą, do tego obdarzonym dużym poczuciem humoru, miłym charakterem i skłonnością do zabawy dlatego był powszechnie lubiany i podziwiany. Nie wiemy zbyt wiele o tym, by miał w Warszawie zagorzałych przeciwników. A przecież w tym samym czasie w literaturze odbywał się wielki 41

42 światopoglądowy spór między klasykami i romantykami. Ten spór ominął jednak muzykę Chopina, której zawsze przyznawano wielką rangę. Ci, którzy znali wszechstronne uzdolnienia Fryderyka, twierdzili, że czeka go wielka przyszłość, niezależnie, którą ścieżką życiową pójdzie. Józefa z Wodzińskich Kościelska pisała o nim tak: Wrażenie, jakie robił, a które mi do dziś dnia pozostało w pamięci, daje się sformułować w krótkich słowach: oto, że był to prawdziwy geniusz, i to geniusz wszechstronny, który do czegokolwiek się wziął, wszystko robił doskonale. Jestem przekonana, że gdyby się był poświęcił jakiej innej sztuce, np. malarstwu, również i w tej dziedzinie tworzyłby rzeczy genialne. Gdyby się był poświęcił poezji, z pewnością zostałby znakomitym poetą. Jego wiersze zarówno jak rysunki i akwarele, rzucane na papier od niechcenia, w chwilach dobrego humoru, były arcyzabawne. Genialnie uzdolniony młodzieniec mógł więc zostać malarzem, poetą, aktorem, reporterem, ale najbardziej pasjonowała go muzyka pozostałe zdolności wykorzystywał tylko w zabawie. Żeby jednak odpowiednio ukierunkować swój talent i zainteresowania, potrzebował nauczyciela. Dlaczego narysował mnie Chopin, a nie Leonardo? Karykatury z roku Fryderyk rysował nie tylko w dzieciństwie 42 Piotr Micherewicz Plakat wyróżniony w konkursie Fryderyku! Wróć do Warszawy!

43

44 Nauczyciele i mistrzowie Fryderyk Chopin miał w życiu tylko dwóch prawdziwych nauczycieli. Jeden nauczył go podstaw gry na fortepianie, drugi kompozycji, ale żaden z nich nie odcisnął na nim swojego piętna. Można więc powiedzieć, że Fryderyk miał szczęście do nauczycieli. Chociaż nie byli wybitnymi artystami, pomogli swojemu uczniowi wydobyć to, co było w nim najlepsze. Pierwszym nauczycielem Fryderyka był Wojciech Żywny postać zabawna, ale wspominana z czułością i sympatią. Zacytujmy znów Wielisława: Pisząc o rodzinie Szopenów trudno nie wspomnieć o nauczycielu muzyki Fryderyka i panien, tak z rodziną tą zżytym, że można go uważać jakby za należącego do niej. Nauczycielem tym był Czech rodem, Żywny, podobno dawny kapelmistrz austriacki. Żywny był jedną z tych typowych postaci przeszłości, których dziś już nie ujrzeć. Olbrzymie rozmiary miał jego nos, wcześnie ukameryzowany na kolor fioletowy wskutek nadmiernego zamiłowania tabaki i napoju gambrynusowego [piwa]. Tabakę zażywał Żywny tak namiętnie, że nos, broda, biały krawat, kamizelka, klapy od surduta tabaczkowego koloru, wszystko było tabaką powalane. [ ] Oprócz ogromnej tabakiery, mieszczącej pół funta proszku, z wizerunkiem Mozarta czy Haydna na wierzchu, i olbrzymiej chustki, czerwonej w kraty, nosił Żywny zawsze w pogotowiu niemałych rozmiarów ołówek czworokanciasty; poprawiał nim napotykane w nutach pomyłki, a czasami po palcach lub głowie karcił mniej pojętnych lub nieuważnych uczniów. aby być swojego rodzaju Aleksandrem Wielkim, niekoniecznie trzeba mieć Arystotelesa na mistrza Andrzej Edward Koźmian Andrzej Edward Koźmian, starszy kolega Fryderyka, tak komentował ten uczniowsko-nauczycielski duet:,,dobry staruszek Żywny, który i mnie także uczył i nie nauczył grać na fortepianie, był to może jeden z najpośledniejszych nauczycieli muzyki w Warszawie. Przecież Chopin był jego uczniem, co dowodzi, że aby być swojego rodzaju Aleksandrem Wielkim, niekoniecznie trzeba mieć Arystotelesa na mistrza.

45 Maria Szymanowska polska pianistka i kompozytorka, należała do największych wirtuozów swoich czasów. Fryderyk słuchał na żywo jej występów i podziwiał jej kompozycje. Z Marią Szymanowską przyjaźnił się Adam Mickiewicz, jej córka Celina została żoną poety

46 mądry pan Józef Elsner poznał doskonale, co za poeta tkwi w tym młodym, bladym marzycielu Hieronim Truhn Wybitna śpiewaczka Henrietta Sontag wystąpiła w Warszawie z okazji przyjazdu cara. Fryderyk pisał o niej: Panna Sontag nie jest piękna, ale ładna do najwyższego stopnia. Czaruje wszystkich swoim głosem Chopin zdawał sobie sprawę ze śmiesznostek i wad swojego nauczyciela i w listach przedstawiał jego zabawne portrety. Był jednak do niego bardzo przywiązany i dobrą pamięć o nim zachował do końca życia. To Żywny przecież wprowadził go do świata muzyki, zapoznał go z jej bogactwem od Bacha przez Mozarta do Beethovena. Po sześciu latach nauki mistrz uczciwie orzekł, że niczego już nie jest w stanie swojego ucznia nauczyć. Już jako dwunastolatek Fryderyk był dojrzałym pianistą. Tak naprawdę nauczyciel był potrzebny tylko po to, by przekazać młodemu uczniowi podstawy gry na fortepianie. Gdy je zdobył, pozostawiono mu tyle wolności, by mógł sam kierować swoim rozwojem. Julian Fontana, wieloletni przyjaciel Fryderyka, przyznawał: Chopin miał tylko jednego nauczyciela gry na fortepianie, Żywnego, który mu udzielał pierwszych zasad tej gry. Postępy dziecka były tak nadzwyczajne, że i rodzice, i ten nauczyciel uważali za stosowne, gdy doszło do 12 lat życia, pozostawić je jego własnemu instynktowi i tylko śledzić jego rozwój, zamiast nim kierować. Poza tym Fryderyk pobierał lekcje nauki gry na organach u Václava Viléma Würfla. Würfel nauczył go także modnej techniki brillant, pełnej efektownych zdobień i technicznych popisów. Wkrótce jednak ważniejsze niż szkolenie wirtuozerskiego kunsztu stało się ukierunkowanie młodego Fryderyka jako kompozytora. I o ile nauczyciela fortepianu zapewniono mu raczej kiepskiego, o tyle kompozycji uczył Fryderyka najbardziej szanowany ówczesny polski kompozytor, wieloletni dyrektor warszawskiej opery, a później rektor konserwatorium Józef Elsner. Kompozycje Elsnera cieszyły się w Warszawie dużą popularnością. Na salonach tańczono skomponowane przez niego polonezy i mazury, w teatrach oklaskiwano jego opery, uważano go za jednego z ojców polskiej muzyki narodowej. Do tego miał dobrą rękę do uczniów. Muzyk niemiecki Hieronim Truhn napisał w swoich Listach z podróży: Gdy wszyscy w Warszawie twierdzili, że Chopin schodzi na manowce, że to, co tworzy, nie jest żadną muzyką, że winien pazurami i zębami trzymać się Hummla, mądry pan Józef Elsner poznał doskonale, co za poeta tkwi w tym młodym, bladym marzycielu, od razu zorientował się, że ma przed sobą twórcę nowej epoki w dziedzinie gry fortepianowej, i nie pozwolił nałożyć mu wędzidła, zdawszy sobie sprawę, że tak wysokiej krwi rumak musi być kierowany bardzo ostrożnie i nie może być poddany zwykłemu trenowaniu i krępowaniu, o ile ma zwycięsko dojść do celu.

47 Johann Nepomuk Hummel był wówczas najbardziej podziwianym wirtuozem fortepianu, kompozytorem modnych utworów w stylu brillant. Chopin przyglądał się grze słynnych wirtuozów i występom operowych diw. Wielkie wrażenie zrobili na nim skrzypek Niccolò Paganini czy sopranistka Henrietta Sontag, którzy odwiedzili Warszawę, a także polska pianistka Maria Szymanowska. Czerpał z ich muzyki inspirację, ale nie stał się niczyim naśladowcą. Fryderyk nigdy nie krył wdzięczności wobec swoich nauczycieli. Uważał, że to im zawdzięcza swoje sukcesy. Po pierwszych, zakończonych sukcesem koncertach w Wiedniu pisał o tym wprost w liście do rodziców: Wczoraj Schuppanzigh wspominał, iż kiedy tak prędko Wiedeń opuszczam, to powinienem wkrótce wrócić. Odpowiedziałem, że przyjadę się uczyć; na to ów baron wtrącił: «iż w takim razie nie mam po co przyjeżdżać» a co zostało innymi głosami potwierdzone. Są to komplimenta, ale pocieszające. Nikt mię tu za ucznia brać nie chce. Blahetka powiedział, iż się niczemu tyle nie dziwi, jak że ja się w Warszawie tego nauczyłem. Odpowiedziałem, iż z p. Żywnym i Elsnerem największy osioł by się nauczył. To nie wina Żywnego i Elsnera, że niewiele nauczyli Fryderyka. Po prostu nie było na świecie nikogo, kto mógł go wiele nauczyć. Włoski skrzypek Niccolò Paganini. Z okazji uroczystości koronacyjnych cara Mikołaja I na króla polskiego odbył się jego pojedynek z polskim wirtuozem Karolem Lipińskim Portret Józefa Elsnera z początku XIX wieku. Fryderyk dedykował mu swoją Sonatę c-moll op. 4 na fortepian

48 Johann Nepomuk Hummel koncertował w Warszawie w roku Fryderyk poznał go osobiście Wojciech Żywny uczył Fryderyka gry na fortepianie. Był stałym gościem Chopinów, traktowano go niemal jak członka rodziny 48 Janusz Łach Plakat zgłoszony na konkurs Fryderyku! Wróć do Warszawy!

49

50

51 Janusz Olejniczak twierdzi, że jest zaprzyjaźniony z duchem Chopina. Urodził się w roku Tak samo jak Fryderyk naukę gry na pianinie rozpoczął w wieku sześciu lat. Ukończył klasę fortepianu w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. Jako osiemnastolatek zdobył VI nagrodę na VIII Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina. Na początku lat siedemdziesiątych studiował indywidualnie pianistykę w Paryżu. Występował niemal we wszystkich krajach Europy oraz w Japonii, obu Amerykach, Australii i na Kubie. Jako aktor wystąpił w roli Fryderyka w filmie Andrzeja Żuławskiego Błękitna nuta (1991). Ponadto nagrał większość partii fortepianowych do filmu Chopin. Pragnienie miłości Jerzego Antczaka oraz do Pianisty Romana Polańskiego. Nagrał wiele płyt z jego muzyką. Należy do rady programowej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina. Tak mówił o swoich pierwszych kontaktach z muzyką Chopina: Były pełne spontaniczności, zachwytu nad wieloma frazami, świeżości spojrzenia. Życie zniszczyło potem wiele z tej bezpośredniości, przyszła refleksja, były przemyślenia. Szuka się pomysłów na tę czy inną frazę, myśli o pojedynczych motywach i gubi się to pierwsze, naturalne podejście. Często stosuje się «chwyty», które wydają się ciekawymi muzycznymi propozycjami, a są tylko powierzchownymi zagrywkami, jakimiś grepsami. A Chopin nie znosi rutyny, trzeba go odczuwać wciąż na nowo, łączyć dojrzałe przeżycie ze spontaniczną emocją. Dlatego muzyka Chopina jest bardzo trudna do grania, ale kiedy znajdzie się odpowiedni klucz do niej, nie ma większej satysfakcji, niż granie Chopina. I o jego muzyce: Jest jak rajski ptak, który wciąż się wymyka z rąk. Tylko czasami udaje się uchwycić jej istotę, zbliżyć się do niej. Oferuje nieskończoną możliwość interpretacji, pozwala na ciągłą pracę nad własną estetyką, nad kształtowaniem swoich gustów, daje szansę odmiennego spojrzenia na ten sam utwór, indywidualnego i ciągle nowego podejścia. Jest w muzyce Chopina coś takiego, że za każdym razem chce się zagrać ten sam fragment inaczej, wyrzeźbić tę samą frazę na nowo. Podczas wykonywania utworów Chopina potrzebna jest koncepcja całości. Ale ostateczną wizję tworzę w trakcie grania. Pokora wobec Chopina nie pozwala mi przyjąć jednej wersji, powiedzieć, że jakiś fragment jest nieodwołalnie najlepszy właśnie w takiej postaci. Muszę więc próbować wciąż na nowo. 200 lat później

52 Liceum Zanim poszedł do liceum, Fryderyk odebrał gruntowne wykształcenie domowe. Nic dziwnego jego ojciec był przecież guwernerem, profesorem w liceum, a w domu Chopinów stacjonowali uczniowie najlepszych warszawskich szkół. Fryderyk poszedł do szkoły dopiero w wieku trzynastu lat, od razu do czwartej klasy, i od początku wyróżniał się w nauce. W liceum zawarł też wiele przyjaźni, którym pozostał wierny do końca życia. Również jako uczeń liceum Fryderyk rozwijał swoje zdolności muzyczne. Jego talent wykorzystano na przykład podczas mszy dla uczniów w kościele Wizytek, gdzie grał na organach. W liście do Jana Białobłockiego z 1825 roku pisał: Liceum Warszawskie mieściło się najpierw w pałacu Saskim, później przeniesiono je do Pałacu Kazimierzowskiego Zostałem organistą Licejskim. Moja żona zatem, jako też i wszystkie dzieci, z dwóch przyczyn, szanować mię muszą. Ha, Mości Panie Dobrodzieju, co to ze mnie za głowa! Pierwsza osoba w całym Liceum po Ks. Proboszczu! Gram co tydzień, w niedziele, u Wizytek na organach, a reszta śpiewa.

53 Kościół Wizytek, w którym Fryderyk grywał na organach podczas mszy dla uczniów liceum Później będzie kontynuował grę na organach już jako uczeń konserwatorium. Fryderyk lubił organy, chętnie grywał również na rozmaitych nowych wynalazkach, takich jak choralion czy eolipantalion będących połączeniem fortepianu lub pianina z organami. Dziewiętnastoletni Fryderyk Chopin na portrecie Ambrożego Miroszewskiego 53

54 Studia muzyczne Fryderyk chodził do liceum tylko trzy lata i w ogóle nie podszedł do matury. Uznano, że lepiej będzie, jeśli uczeń poświęci swój czas i wątłe siły na rozwój swojego talentu pianistycznego i kompozytorskiego. Skończyło się bieganie od salonu do salonu i zabawianie towarzystwa, które lubiło słuchać improwizacji młodego Fryderyka. Postanowiono podreperować jego zdrowie i skierować go na naukę do Józefa Elsnera i innych profesorów konserwatorium. W roku 1826 tak pisał Fryderyk do swojego przyjaciela Jana Białobłockiego: Dowiedzże się, moje życie, przy tej okazji, że do Liceum nie chodzę. Albowiem głupstwem by było siedzieć z musu 6 godzin na dzień, kiedy mi doktorzy niemieccy i niemiecko-polscy chodzić, ile możności, dużo kazali; byłoby to głupstwo drugi raz tego samego słuchać, kiedy tymczasem czego innego przez ten rok nauczyć się można. Tym końcem chodzę do Elsnera na kontrapunkt ścisły 6 godzin na tydzień; słucham Brodzińskiego, Bentkowskiego i innych, w jakimkolwiek związku będących obiektów z muzyką. Idę spać o 9-tej. Wszystkie herbaty, wieczory, baliki w łeb wzięły. Piję wodę emetyczną z rozkazu Malcza i klejem owsianym tylko się pasę quasi koń. Rok później Fryderyk zapisał się do Szkoły Głównej Muzyki, będącej częścią Uniwersytetu Warszawskiego, której rektorem był Józef Elsner. Szkoła ta mieściła się w dawnym klasztorze Bernardynek na Mariensztacie. Przyklasztorny kościół na placu Zamkowym zamieniono na salę koncertową, w której występowali uczniowie konserwatorium, a wśród nich także Fryderyk. 54