Jak wykorzystać pakiet Filmoteki Szkolnej na zajęciach KOSS?

Transkrypt

1 Jak wykorzystać pakiet Filmoteki Szkolnej na zajęciach KOSS? Wprowadzenie Zgodnie z nową podstawą programową na zajęcia wiedzy o społeczeństwie przeznaczono w gimnazjum dwie godziny w trzyletnim cyklu szkolnym. Opracowany przez Centrum Edukacji Obywatelskiej program i podręcznik Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej (KOSS) dostosowany został do założeń nowej podstawy programowej przekazuje wymagane treści nauczania oraz, poprzez ćwiczenia, kształtuje kluczowe umiejętności i postawy. Charakterystyczne dla programu KOSS jest nie tylko wykorzystanie metod aktywizujących na lekcji, ale również różnorodnych źródeł i form pracy (zespołowej i samodzielnej) ucznia. Istotne jest, aby w trakcie zajęć KOSS uczeń miał możliwość analizowania i interpretowania różnych, także tych najbardziej współczesnych przekazów (pisanych i audiowizualnych). Obok massmediów (telewizji, prasy, radia, internetu) szczególnie przydatny do analizy zjawisk, które jeszcze nie zostały opisane w sposób naukowy, a są widoczne w życiu społecznym, staje się film. Filmowcy (nie tylko dokumentaliści) niezwykle szybko reagują na zmiany społeczne czy nowe zjawiska w życiu publicznym nie tylko je opisują, ale także interpretują i oceniają. Film jest więc z jednej strony źródłem informacji, z drugiej zaś przekazem, który można (a wręcz należy) poddać krytycznej analizie. I w tym sensie jest on źródłem podwójnie wartościowym dla ucznia, który poprzez analizę sfilmowanych obrazów wyciąga wnioski dotyczące życia społecznego, co ważne, potrafiąc odróżnić informację od komentarza autorskiego. Propozycja wykorzystania pakietu Filmoteki Szkolnej w programie KOSS jest nie tylko próbą przekonania nauczycieli i uczniów, jak przydatny w nauczaniu wiedzy o społeczeństwie może być film (patrz Edukacja filmowa a treści nauczania podstawy programowej), ale także program edukacji filmowej oparty na wybranych tytułach (patrz Filmowy KOSS).

2 Obszar merytoryczny Treści nauczania zgodnie z podstawą programową Uczeń podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot; charakteryzuje rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy. Omawia problemy i perspektywy życiowe młodych Polaków. Wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawić. Tytuły filmu Cześć, Tereska (reż. R. Gliński) Temat 3. Obserwacje codzienności Jestem zły (reż. G. Pacek) Temat 17. Portrety zbiorowości Męska sprawa (reż. S. Fabicki) Temat 18. Mali bohaterowie Lekcje KOSS (tytuł lekcji i numer rozdziału) Człowiek istota społeczna (II) Bez współpracy ani rusz! (I) Reguły społecznej gry (II) Obowiązek i odpowiedzialność (I) Jak żyją Polacy? (II) CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Uczeń podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot, charakteryzuje rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy. Charakteryzuje życie szkolnej społeczności, w tym rolę samorządu uczniowskiego; wyjaśnia, na czym polega przestrzeganie praw ucznia. Wyjaśnia na przykładach, jak można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań grupy lub jak im się przeciwstawić. Wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, w tym odpowiedzialności i zaufania. Abel, twój brat (reż J. Nasfeter) Męska sprawa (reż. S. Fabicki) Temat 18. Mali bohaterowie Szkoła jako wspólnota (II) Bez współpracy ani rusz! (I) Człowiek istota społeczna (II) Rozpoznaje role społeczne, w których występuje oraz związane z nimi oczekiwania. Wyjaśnia, jak tworzą się podziały w grupie i społeczeństwie (np. na swoich i obcych ) i podaje możliwe sposoby przeciwstawiania się nietolerancji. Przedstawia wybrany problem społeczny ważny dla młodych mieszkańców swojej miejscowości i rozważa jego możliwe rozwiązania. Opracowuje indywidualnie lub w zespole c projekt uczniowski dotyczący rozwiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub lokalnej. 2

3 Uczeń wyjaśnia, jak tworzą się podziały w grupie i społeczeństwie (np. na swoich i obcych ) i podaje możliwe sposoby przeciwstawiania się nietolerancji. Jestem zły (reż. G. Pacek) Temat 17. Portrety zbiorowości Nienormalni (reż. J. Bławut) Temat 2. Moralność kamery Człowiek istota społeczna (II) Uczeń podaje przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot, charakteryzuje rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy. Charakteryzuje, odwołując się do przykładów, wybrane warstwy społeczne i zawodowe oraz style życia. Nasza ulica (reż. M. Latałło) Temat 16. Współczesne lęki Człowiek - istota społeczna (II) Jak żyją Polacy? (II) CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Uczeń przedstawia przykłady działania organizacji pozarządowych i społecznych (od lokalnych stowarzyszeń do związków zawodowych i partii politycznych). Uczeń przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycznych i współczesnych postaci wykazuje znaczenie postaw i cnót obywatelskich. Uczeń omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu w życiu obywateli. Uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie. Wskazuje różnice między przekazami i odróżnia informacje od komentarzy; krytycznie analizuje przekaz reklamowy. Krótka historia jednej tablicy (reż. F. Falk) Temat 7. Siła symbolu Usłyszcie mój krzyk (reż. M. Drygas) Temat 12. Zapisy przeszłości Ćwiczenia warsztatowe (reż. M. Łoziński) Temat 21. Kino o kinie Exit (reż. G. Koncewicz) Temat 19. Między fikcją a rzeczywistością Człowiek z marmuru (reż. A. Wajda) Temat 11. Rozdroża historii Stowarzyszenia, czyli razem raźniej (V) Obywatelskie drogi Polaków (V) Środki masowego przekazu czwarta władza (V) Opinia, z którą się trzeba liczyć (I) Jak zdobywać informacje i jak z nich korzystać (I) Polska kronika noncamerowa nr.-1" (reż. J. Antonisz) Temat 15. W krzywym zwierciadle 3

4 Uczeń wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, w tym odpowiedzialności i zaufania. Wszystko może się zdarzyć" (reż. M. Łoziński) Temat 8. Metafory prawdy Reguły społecznej gry (II) Uczeń wyjaśnia różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym. Wyjaśnia, czym są prawa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we współczesnej demokracji. Z punktu widzenia nocnego portiera (reż. K. Kieślowski) plus komentarz subiektywny Portier Temat 2 Moralność kamery Różne oblicza państwa (IV) Najlepszy ustrój demokracja? (IV) Urząd (reż. Krzysztof Kieślowski) ŻYCIE PUBLICZNE I INSTYTUCJE Uczeń odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale można załatwić wybrane sprawy. Pisze podanie czy krótki list w sprawie publicznej i wypełnia prosty druk urzędowy. Uczeń wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym. Lekcja 9. Mówić nie wprost Urząd (reż. Krzysztof Kieślowski) Lekcja 9. Mówić nie wprost Dokąd (reż. P. Kędzierski) Temat 11. Rozdroża historii Z wizytą w urzędzie gminy (III) Różne oblicza państwa (IV) Urząd (reż. Krzysztof Kieślowski) Lekcja 9. Mówić nie wprost Człowiek z marmuru (reż. A. Wajda) Temat 11. Rozdroża historii GOSPODARKA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Uczeń wyjaśnia na przykładach z własnej rodziny, miejscowości i całego kraju, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokojeniu potrzeb ekonomicznych. Uczeń charakteryzuje gospodarkę rynkową Przedstawia zasady etyczne, którymi powinni kierować się pracownicy i pracodawcy. Podaje przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i ocenia je. Nasza ulica (reż. M. Latałło) Temat 16. Współczesne lęki Dług (reż. K. Krauze) Temat 16. Współczesne lęki Jak działa człowiek przedsiębiorczy? (XI) Jak znaleźć pracę? (XII) Rynek, czyli w poszukiwaniu równowagi (dz. XI) O etyce i prawie gospodarczym (dz. XII) 4

5 Filmowy KOSS Jednym z powodów rezygnacji z edukacji filmowej na zajęciach szkolnych jest czasochłonność projekcji większość filmów trwa dłużej niż jedna jednostka lekcyjna (choć zdarzają się krótkie, dziesięciominutowe animacje czy dokumenty). Warto rozważyć współpracę z nauczycielami innych przedmiotów czy z wychowawcami lub prowadzącymi kółka zainteresowań, by umożliwili uczniom oglądanie wybranych obrazów. Można też zorganizować szkolny przegląd najciekawszych dzieł filmowych, które później zostaną wykorzystane na lekcji KOSS (np. na zajęciach przypominane będą tylko kluczowe sceny do analizy) lub wybrać jeden tytuł wiodący dla każdego rozdziału z odręcznika KOSS i odwoływać się do niego podczas kolejnych zajęć. Zachęcamy nauczyciela do opracowania autorskiego programu, zgodnego nie tylko z podstawą programową, ale także z zainteresowaniami i oczekiwaniami uczniów można z nimi ustalić wiodący temat edukacji filmowej i zachęcić do obejrzenia komentarzy do filmów. Proponujemy też łączenie problematyki filmu (całego bądź wybranej sceny) z konkretnymi ćwiczeniami z podręcznika KOSS (mogą być one wprowadzeniem do filmu, rozwinięciem poruszanych w nim problemów bądź podsumowaniem; to także okazja do przećwiczenia w oparciu o materiał filmowy różnych umiejętności). Poniższa propozycja zawiera wybór filmów, które mogą towarzyszyć poszczególnym lekcjom KOSS, ze wskazaniem: poleceń z podręcznika, z którymi warto je skojarzyć; elementów, na które warto zwrócić szczególną uwagę; form aktywności, jakie warto zaproponować uczniom oraz kompetencji, jakie ćwiczą uczniowie podczas analizy obrazu filmowego. 5

6 I. Podstawowe umiejętności obywatelskie Podstawowymi umiejętnościami obywatelskimi wymienianymi w podstawie programowej, a podkreślanymi wielokrotnie w programie KOSS, są: umiejętność rozumienia, wykorzystywania i krytycznego przetwarzania tekstów, prowadząca do osiągania własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym; umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji z różnych źródeł oraz umiejętność efektywnego współdziałania w zespole. Medium filmowe doskonale nadaje się do ćwiczenia tych umiejętności, należy jednak pamiętać, że jest to tekst kultury, który, będąc źródłem określonych informacji (o człowieku, społeczeństwie, zjawiskach z życia publicznego itp.), jest jednocześnie silnie nacechowany subiektywizmem i autorskim komentarzem. Dlatego, zanim na dobre zaczniemy z uczniami wykorzystywać film podczas zajęć KOSS, warto poświęcić trochę uwagi filmowym gatunkom i ich celom, językowi filmu, zabiegom i ingerencjom reżyserskim itp. Lekcja 1. Jak zdobywać informacje i jak z nich korzystać Film Ćwiczenia warsztatowe Marcela Łozińskiego Wiarygodne czy nie? Uczniowie, oglądając film Ćwiczenia warsztatowe, dostrzegają, w jaki sposób media mogą manipulować informacją i wskazują środki, za pomocą których można kształtować nie tylko samą informację, ale także jej wydźwięk. Tworzą krótki poradnik, jak krytycznie korzystać z informacji usłyszanych w radiu, telewizji, przeczytanych w gazecie lub w internecie. Dyskutują na temat: Na ile sondy uliczne mogą być wiarygodne? Film Defilada Andrzeja Fidyka Fakty i opinie Przy ikonce KOSS znajdą Państwo informację, jakiemu ćwiczeniu lub tekstowi z podręcznika może towarzyszyć analiza wybranego obrazu filmowego (poszczególnej sceny, wątku itp.). Filmowy przykład pomoże uczniom wyciągnąć wnioski, podsumować lub powtórzyć określone treści oraz przećwiczyć kluczowe umiejętności. Uczniowie szukają ukrytych znaczeń tego obrazu pokazana wprost i w sposób oficjalny komunistyczna rzeczywistość Korei Północnej (fakty) jest bowiem jednocześnie oskarżeniem i obnażeniem prawdziwego obrazu życia w tym kraju (autorskie opinie). Uczniowie wskazują środki, za pomocą których reżyser osiąga taki efekt. Zajęcia można też poświęcić nowomowie państwa totalitarnego uczniowie szukają wyrażeń i zwrotów opisujących oficjalne, jednorodne, uznane przez państwo wizerunki władzy i jej przeciwników oraz definiują, czym jest propaganda i wskazują jej elementy. 6

7 Film Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy oraz Polska Kronika Non-Camerowa nr.-1 Julina Antonisza Fakty i opinie Uczniowie analizują fragmenty filmu Andrzeja Wajdy, w których przywoływana jest Polska Kronika Filmowa. Wskazują występujące tam elementy propagandy i nowomowy. Nazywają wykorzystywane środki perswazji i szukają ich współczesnych odpowiedników (np. w reklamie). Porównują oficjalne kroniki filmowe z artystycznym komentarzem do nich w filmie animowanym i wymieniają na ich podstawie powtarzające się, charakterystyczne elementy kroniki oraz wyjaśniają ich funkcję. Film Exit Grzegorza Koncewicza Jak nie zgubić się w sieci?, Portale społecznościowe Uczniowie wskazują zalety upowszechniania się internetu. Dyskutują na temat zagrożeń, jakie niesie to medium (na podstawie historii opowiedzianej w filmie Exit ) i wskazują sposoby ich unikania. Lekcja 3. Bez współpracy ani rusz Film Abel, twój brat Janusza Nasfetera Kalejdoskop grup, Małe i duże, Role w grupie, Z życia wzięte, Klimat naszej klasy Ten film fabularny pozwoli uczniom przeanalizować zasady działania małej grupy, jaką jest grupa koleżeńska i większej jaką tworzy społeczność szkolna. Uczniowie nie tylko charakteryzują sposoby powstawania tych grup i wskazują ich podstawowe cechy, ale także opisują i wyjaśniają zachodzące procesy grupowe i role odgrywane w grupach. Zawsze razem? Za każdą cenę? oraz Nie, bo nie!. Uczniowie po projekcji i analizie postaci głównego bohatera mogą ćwiczyć umiejętność dystansowania się od grupy w sytuacjach, w których nie chcą zaaprobować konkretnych zachowań czy decyzji. Film Męska sprawa Sławomira Fabickiego Kalejdoskop grup, Małe i duże, Szukamy sojuszników To obraz dobry do analizy procesów grupowych (wykraczających także poza środowisko szkolne), a także do wspólnego zastanowienia się nad sposobami rozwiązywania problemów młodych ludzi oraz poszukiwania sojuszników (np. wśród dorosłych). Może stanowić punkt wyjścia do realizacji projektu uczniowskiego, którego celem jest rozwiązanie lokalnego problemu (np. dotyczącego młodzieży). 7

8 II. Człowiek w społeczeństwie Każdy obraz filmowy opisuje społeczeństwo i funkcjonującego w nim człowieka: w filmie dostrzegamy więzi łączące ludzi, możemy przypisać bohaterom określone pochodzenie społeczne, życiowe role, zobowiązania czy zakres odpowiedzialności. Polskie kino (przede wszystkim dokumentalne) w sposób szczególny opisuje problemy społeczne Polaków. Trudno zaproponować konkretny film do analizy określonego zjawiska społecznego (choć próbujemy to zrobić poniżej). Dużo lepszym i bardziej efektywnym pomysłem jest zorganizowanie przed zajęciami z działu II przeglądu filmów i dyskusji wokół najistotniejszych kwestii w nich poruszonych. Dobór filmu może być dopasowany do układu poszczególnych lekcji w tym dziale, można też rozszerzyć listę o pozycje, które wydadzą się nauczycielowi istotne. W trakcie zajęć uczniowie będą mogli odwoływać się do konkretnych przykładów i obrazów. Propozycje tematów przeglądu: Czy więzi rodzinne mają dziś znaczenie? ( Rodzina człowiecza, Męska sprawa, Nasza ulica ) Młodzi Polacy tacy są? ( Cześć, Tereska, Jestem zły, Nasza ulica ) Jak rozwiązywać szkolne problemy? ( Abel, twój brat, Męska sprawa ) My wśród innych ( Wszystko może się przytrafić, Rodzina człowiecza, Nasza ulica, Abel, twój brat, Męska sprawa ). Lekcja 1. Człowiek istota społeczna Filmy: Męska sprawa Sławomira Fabickiego, Jestem zły Grzegorza Packa Człowiek żyje wśród innych, Swoi i obcy Filmy te warto wykorzystać do analizy więzi społecznych ich siły i wpływu na zachowania, decyzje oraz przejmowane wzorce (lub antywzorce) postępowania. Uczniowie wskazują role społeczne, jakie pełnią bohaterowie oraz związane z nimi oczekiwania. Potrafią też opisać mechanizmy podziału społeczności na swoich i obcych oraz podać, jak można te podziały zmniejszać. 8

9 Filmy: Nasza ulica Marcina Latałły lub Rodzina człowiecza Władysława Ślesickiego Rodzina, ach rodzina, Nie ma jak rodzina Uczniowie analizują różne modele rodziny, potrafią wymienić role, jakie pełnią ich członkowie oraz zakres odpowiedzialności i obowiązków. Wyciągają też wnioski związane z wpływem, jaki wywiera rodzina na los swoich członków (za pomocą analizy SWOT analizują mocne i słabe strony przedstawionych w filmie rodzin oraz wyjaśniają, jaki to ma wpływ na ich losy). Wyjaśniają, jakie znaczenie ma dla bohaterów filmu rodzina oraz porównują swoje wnioski z wynikami badań przedstawionymi w podręczniku. Lekcja 2. Reguły społecznej gry Filmy: Męska sprawa Sławomira Fabickiego oraz Abel, twój brat Janusza Nasfetera Komu można ufać?, Unikaj, stań w obronie, powiedz, Nietolerancji nie tolerujemy!, Granice tolerancji Uczniowie, na przykładzie głównych bohaterów zastanawiają się, komu mogą dziś zaufać młodzi ludzie, gdzie mogą szukać pomocy, gdy dzieje się im krzywda. Wymieniają powody, dla których młodzież nie ufa dorosłym. Wyjaśniają, jakie znaczenie w relacjach z innymi mają zaufanie, uczciwość i tolerancja. Filmowe historie to także okazja do poznania przez uczniów sposobów przeciwstawiania się nieaprobowanym zachowaniom zastanawiają się oni i ćwiczą (np. w scenkach), jak reagować w sytuacji, w której ich rówieśnicy są poniżani, bici, nękani przez innych. Uczą się odróżniać tolerancję pozytywną od negatywnej. Film Abel, twój brat Janusza Nasfetera Uczciwym być? Naprawdę warto! Uczniowie potrafią wskazać dwie postawy życiowe reprezentowane w filmie (bycie dobrym i uczciwym przeciwstawione jest egoistycznej i nacechowanej agresją postawie rówieśników Matulaka) oraz w dyskusji przedstawić argumenty za tym, że idea dobra i uczciwości wyrażona w postawie Matulaka i słowach Jonasza, filmowego wariata, choć w filmie ponosi klęskę, jest istotna we współczesnym świecie. Lekcja 3. Obowiązek i odpowiedzialność Filmy: Męska sprawa Sławomira Fabickiego oraz Abel, twój brat Janusza Nasfetera Kto jest za to odpowiedzialny? (tabela odpowiedzialności) Uczniowie, w oparciu o wybraną historię filmową, uzupełniają tabele odpowiedzialności (np. kto jest odpowiedzialny za to, że bohater filmu jest nękany przez swoich rówieśników?). Wskazują zakres odpowiedzialności poszczególnych osób, potrafią określić, które obowiązki nie zostały wykonane i dlaczego. W burzy mózgów określają, co można było zrobić, żeby nie dopuścić do tego, by tak potoczyły się losy głównego bohatera. 9

10 Lekcja IV. Szkoła jako wspólnota Filmy: Męska sprawa Sławomira Fabickiego oraz Abel, twój brat Janusza Nasfetera Prawa ucznia, Kto i za co odpowiada w szkole?, Jakie sprawy? Uczniowie analizują Konwencję o prawach dziecka, a następnie wymieniają prawa, które przysługują uczniom w szkole oraz wskazują, które z nich zostały naruszone w przypadku głównego bohatera oraz wspólnie zastanawiają się, co uczniowie mogą zrobić w sytuacji, kiedy nie są przestrzegane prawa ucznia. Opisują samorząd uczniowski (rozumiany jako wszyscy uczniowie szkoły) ze szkół bohaterów oraz zastanawiają się, co każdy z nich mógłby zrobić, aby zapobiec nieszczęściom obu chłopców. Lekcja V. Jak żyją Polacy? Filmy: Nasza ulica Marcina Latałły i Jestem zły Grzegorza Packa Społeczeństwo, w którym żyjemy, Minisłownik problemów społecznych, Co się zmieniło od 1989 roku?, Młodzi i ich problemy, Młodzi, jak wam się powodzi?, Problemy młodych w naszej miejscowości Uczniowie opisują (na przykładzie filmu) wybrane warstwy i klasy struktury społecznej polskiego społeczeństwa. Wyróżniają i definiują przedstawione w filmie problemy społeczne (np. bieda, uzależnienia, bezrobocie, przestępczość, przymusowa emigracja zarobkowa, wykluczenie społeczne). Charakteryzują sytuację swoich rówieśników zagrożonych marginalizacją społeczną (na przykładzie filmu i własnego otoczenia), wskazują przyczyny tego zjawiska oraz wspólnie zastanawiają się, co można zrobić, by je powstrzymać. Przeprowadzają wśród swoich rówieśników ankietę, w której pytają o ocenę jakości swojego życia i szans na przyszłość. Ankieta ta może być punktem wyjścia do realizacji projektu Problemy młodych w naszej miejscowości, którego celem będzie rozwiązanie najpilniejszych spraw. 10

11 III. Samorząd lokalny Czy film dokumentalny opisujący rzeczywistość PRL-u nadaje się do analizy zjawisk współczesnych? Siła dokumentu polega na tym, że oprócz opowiadania konkretnej historii niesie on zazwyczaj przesłanie uniwersalne lub opis zjawiska czy mechanizmu ogólnego, wspólnego dla różnych epok. Polecane w pakiecie Filmoteki Szkolnej filmy poprzez poruszaną tematykę i formę dają uczniom możliwość odniesienia obejrzanego obrazu do własnych doświadczeń oraz kształtują umiejętności i postawy niezbędne w codziennym funkcjonowaniu małej wspólnoty (rodziny, szkoły, gminy). Lekcja 3. Z wizytą w urzędzie gminy Film Urząd Krzysztofa Kieślowskiego Urząd może być przyjazny, Kto nie wypełnił swoich obowiązków?, Pisać skargi czy nie pisać?, Krótki poradnik petenta Choć film odwołuje się do realiów urzędu w czasach PRL-u, nadal stanowi dobry przykład obrazu relacji urzędnik petent. Uczniowie po projekcji filmu potrafią wskazać nieaprobowane zachowania urzędnika, wyjaśnić ich przyczyny oraz podać przykłady działań, które mogą takie postawy eliminować (od działań prawnych odwołania i skargi, po edukację obywateli na temat ich praw w urzędzie). Dyskutują na temat skuteczności pisania skarg na nierzetelnych urzędników. Uczniowie na zajęciach opracowują poradnik dla petenta (lub opcjonalnie kodeks dobrego urzędnika), odwołując się do obejrzanego obrazu oraz doświadczeń własnych lub swoich rodziców. Uczniowie wskazują niezbędne w codziennym życiu obywatela dokumenty (dowód osobisty, paszport, prawo jazdy, rejestracja samochodowa i motocyklowa) oraz dowiadują się wyszukując informacje na stronach internetowych odpowiednich urzędów, a następnie prezentując na forum klasy (np. w formie multimedialnej prezentacji), gdzie można uzyskać informacje, jakie wnioski należy złożyć oraz jaka obowiązuje procedura. Uczniowie indywidualnie wypełniają formularze i sprawdzają ich poprawność. 11

12 IV. Zasady demokracji Aby dostrzec zalety ustroju demokratycznego, dobrze jest porównać go z innymi systemami politycznymi, np. panującym w Polsce jeszcze kilkadziesiąt lat temu lub obowiązującymi w innych krajach na świecie. Samo czytanie na ten temat raczej nie przemówi do wyobraźni ucznia. Wystarczy jednak jeden mocny obraz obnażający ustroje totalitarne lub autorytarne, by uczniowie potrafili wyjaśnić, co Churchill miał na myśli, mówiąc że demokracja to najgorsza forma rządu, jeśli nie liczyć wszystkich innych. Wiele filmów z pakietu Filmoteki Szkolnej opisuje rzeczywistość państwa totalitarnego lub autorytarnego ważne jest, że zawsze jest to historia konkretnego człowieka żyjącego w danym systemie. Pozwala to uczniom wykorzystać zdobywaną wiedzę do identyfikowania i twórczego rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków dotyczących społeczeństwa, opartych na obserwacjach empirycznych. Lekcja 1. Różne oblicza państwa Film Fotel Daniela Szczechury Siła i autorytet, Władza i ty Uczniowie wspólnie analizują, czym jest władza i jakie są jej źródła. Wskazują i nazywają, na podstawie filmu, negatywne zjawiska związane z jej zdobywaniem. Filmy: Defilada Andrzeja Fidyka, Z punktu widzenia nocnego portiera Krzysztofa Kieślowskiego, Szczurołap Andrzeja Czarneckiego, Prekursor Grzegorza Królikiewicza Trzy państwa (sytuacja obywatela w państwie demokratycznym i autorytarnym oraz totalitarnym) Wszystkie zaproponowane filmy doskonale nadają się do omówienia z uczniami różnic między ustrojem demokratycznym a totalitarnym i autorytarnym. Warto wspólnie obejrzeć przede wszystkim dokument Krzysztofa Kieślowskiego Z punktu widzenia nocnego portiera wraz z komentarzem subiektywnym na jego podstawie uczniowie będą potrafili opisać sytuację obywatela w państwie totalitarnym. Uczniowie ustalają zasady działania państwa, które są bliskie poglądom i regułom przywoływanym przez głównego bohatera. Określają też, jakie grupy obywateli, w jaki sposób i w jakim stopniu uczestniczą w życiu politycznym w zaproponowanej przez nich formie. Uczniowie przypominają sobie sytuacje, jakich doświadczyli lub znają je z relacji swoich bliskich czy znajomych, w których osoby legitymujące się uprawnieniami do pilnowania przestrzegania prawa przez innych, przekroczyły swoje uprawnienia. 12

13 Komentarz subiektywny do Z punktu widzenia nocnego portiera ułatwi zrozumienie znaczenia praw człowieka w państwie demokratycznym uczniowie wskazują prawa, które zostały naruszone oraz zastanawiają się, jak można się zachować w takiej sytuacji. Wymieniają działania, jakie może podjąć w przywołanych okolicznościach represjonowany obywatel w państwie demokratycznym, a także opisują sytuację obywatela państwa autorytarnego czy totalitarnego. V. Aktywność obywatelska Podczas zajęć KOSS szczególny nacisk kładzie się na kształtowanie u uczniów umiejętności rozumienia, wykorzystywania i krytycznego przetwarzania tekstów do aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym, a także postaw obywatelskich, które przejawiają się w odpowiedzialności za siebie i innych, wrażliwości społecznej czy gotowości do podejmowania działań i współdziałania na rzecz rozwoju własnego regionu i kraju. Stosunkowo łatwo można sprawdzić stopień nabywania przez uczniów pewnych umiejętności, dużo trudniej ocenić, jaki wpływ mają treści przekazywane podczas zajęć na postawy młodych. Bez rzeczywistego zaangażowania ich w działanie oraz zapoznawania uczniów z autorytetami i wzorami ludzkich postaw jest to nieosiągalne. Film może być inspiracją do zastanowienia się nad konkretnymi wyborami etycznymi, postawami postaci, dla których ważne było dobro publiczne, czy po prostu nad historią jednostkowego lub zbiorowego poświęcenia. Lekcja 2. Obywatelskie drogi Polaków Filmy: Usłyszcie mój krzyk Macieja Drygasa oraz Krótka historia jednej tablicy Feliksa Falka Galeria wielkich obywateli XX wieku, Obywatelskie strategie Na podstawie obu obrazów uczniowie wymieniają i oceniają postawy Polaków oraz ruchów społecznych wobec władz komunistycznych. Wskazują motywy i przyczyny takich działań czy zachowań i potrafią wyjaśnić ich znaczenie dla zmiany systemu. Wyszukują w różnych źródłach i opracowują informacje dotyczące ruchu Solidarność oraz opisują sylwetkę Ryszarda Siwca, ze wskazaniem na jego cnoty obywatelskie (odwołują się do opinii bliskich i znajomych Siwca oraz słów jego odezwy-testamentu). Oceniają postawę Ryszarda Siwca, zaznaczając, czy i ew. jaki wywarła wpływ na bieg historii. W swoich wypowiedziach odwołują się do opinii różnych osób pokazanych w filmie. 13

14 Lekcja 4. Stowarzyszenie, czyli razem raźniej Film Krótka historia jednej tablicy Feliksa Falka Związek zawodowy co to takiego?, W obronie interesów pracowników Uczniowie na podstawie filmu przywołują kontekst historyczny powstania i działania ruchu Solidarność. Potrafią wymienić przyczyny powołania do życia tego związku zawodowego, opisać jego rolę w obaleniu systemu komunistycznego oraz znaczenie w demokratycznej Polsce. Potrafią wyjaśnić symbolikę nazwy. Wymieniają główne postaci tego ruchu. Lekcja 6. Opinia, z którą trzeba się liczyć Film Ćwiczenia warsztatowe Marcela Łozińskiego Moja figura, Jak się dowiedzieć, co sądzą obywatele?, Przywódcy opinii Uczniowie wymieniają sposoby badania opinii publicznej, definiują, czym jest sonda uliczna oraz podają przykłady pytań zadawanych ludziom na ulicy. Wyszukują w internecie lub w telewizyjnych serwisach informacyjnych przykłady sond ulicznych oraz analizują ich wyniki. Podają powody, dla których zostały one przeprowadzone. Uczniowie samodzielnie przeprowadzają sondę wśród uczniów (dwukrotnie na ten sam temat jedną w obecności dyrektora szkoły, drugą bez udziału osób dorosłych). Porównują wyniki i wyjaśniają, skąd się wzięły różnice. Na podstawie własnych doświadczeń oraz obejrzanego filmu zastanawiają się, na ile sondy są wiarygodnym źródłem wiedzy o opinii publicznej. Wskazują sposoby manipulowania opinią publiczną (np. sposoby konstruowania i zadawania pytań, montaż wypowiedzi, tło muzyczne itp.). Umieją wyjaśnić, kto lub co wpływa na opinię publiczną. Lekcja 7. Środki masowego przekazu czwarta władza Film Gry uliczne Krzysztofa Krauzego Czwarta władza, Moc słowa Uczniowie oglądają fragmenty filmu, w którym główni bohaterowie wykonują swoje dziennikarskie obowiązki rozmawiają z przełożonym, zbierają materiały, oglądają zebrany materiał i decydują o formie jego prezentacji. W klasowej dyskusji uczniowie zastanawiają się, jakie znaczenie dla współczesnej demokracji mają media. Wskazują filmowe przykłady skutków działań dziennikarzy i wyjaśniają, co to znaczy, że media są czwartą władzą. Wymieniają współczesne dziennikarskie śledztwa, które przyczyniły się do nagłośnienia ważnych wydarzeń, wykrycia przestępstw (np. korupcji) itp. Warto też zachęcić uczniów do dyskusji na temat etyki dziennikarskiej co wolno, a czego nie wolno dziennikarzowi. W rozmowie tej uczniowie oceniają też sposoby działania głównego bohatera Gier ulicznych. 14

15 VI. Naród i patriotyzm Głośny dziś spór o kształt współczesnego patriotyzmu w sposób szczególny dotyczy szkoły, której zadaniem jest kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych. Bycie patriotą w czasach pokoju nie wymaga poświęcenia własnego życia. Istotne są: poczucie więzi ze wspólnotą lokalną i państwową, zaangażowanie w sprawy swojej miejscowości, ale także czynny udział w wydarzeniach dotyczących całego kraju (np. w wyborach), dbałość o dobro publiczne, uczciwość i szacunek wobec innych. W podstawie programowej wśród oczekiwanych postaw wymieniana jest także gotowość do uczestniczenia w kulturze oraz podejmowania działań na rzecz zachowania ( ) dziedzictwa. Celem edukacji filmowej jest zapoznanie z uznanymi dziełami i ich twórcami oraz nauczenie ich pogłębionego odbioru. Wprowadzanie edukacji filmowej do szkół daje uczniom możliwość uczestniczenia w kulturze i poznawania dziedzictwa kulturowego. Ważny jest też przekaz wartości etycznych i patriotycznych nauczyciel, wskazując uczniom pewne problemy czy dylematy obecne w filmie, uruchamia w nich wrażliwość i otwartość, a tym samym gotowość na przyjęcie określonych wzorców postępowania. Lekcja 3. Co to znaczy być patriotą? Film Usłyszcie mój krzyk Macieja Drygasa Być patriotą, Dzisiejsi patrioci Uczniowie, analizując odezwę Ryszarda Siwca, określają, jak rozumiał on patriotyzm i do czego wzywał Polaków żyjących w PRL-u. Zastanawiają się indywidualnie lub w grupach które z tych postulatów są aktualne, a które straciły na znaczeniu (ze względu na zmianę systemu politycznego). Piszą i wygłaszają na wzór odezwy Siwca własny apel do młodych Polaków, wzywający do okazywania patriotyzmu we współczesnej Polsce. Lekcja 4. Cień Zagłady Film Fotoamator Dariusza Jabłońskiego Zagłada Żydów, Trudne i ważne Uczniowie na podstawie filmu przedstawiają politykę eksterminacyjną faszystowskich Niemiec. Potrafią zdefiniować takie pojęcia jak: Holokaust, getto, Sprawiedliwi wśród Narodów Świata, nacjonalizm. Wspólnie dyskutują nad tym, kto jest odpowiedzialny za Zagładę tylu milionów Żydów. 15

16 XI. Człowiek w gospodarce rynkowej Jedną z kluczowych umiejętności wskazywanych w podstawie programowej jest planowanie i ocenianie własnej nauki oraz przyjmowanie za nią odpowiedzialności teraz i w przyszłości. Na podstawie analizy postaw bohaterów filmowych, ich wyborów edukacyjnych i zawodowych, uczniowie dostrzegają związek pomiędzy indywidualnymi decyzjami i własną przyszłością. Nie każdy film zwraca uwagę na ekonomiczny aspekt życia człowieka w pakiecie Filmoteki Szkolnej nie zabrakło jednak obrazów poruszających tę problematykę. Na poziomie gimnazjalnym, na dwóch lekcjach poświęconych przedsiębiorczości, warto wykorzystać film Nasza ulica. Lekcja 1. Jak działa człowiek przedsiębiorczy? Film Nasza ulica Marcina Latałły Pracowici i przedsiębiorczy wokół nas, I ty możesz się tego nauczyć! Uczniowie charakteryzują głównych bohaterów filmu, wskazując, jakie cechy człowieka przedsiębiorczego posiadają, a nad którymi powinni pracować. W sposób szczególny przyglądają się najbardziej skrajnym postaciom (matka i konkubina a ojciec i narzeczony córki). XII. Ekonomia w twoim życiu Lekcja 4. Jak znaleźć pracę? Film Nasza ulica Marcina Latałły Oferta dla ciebie, Znaleźć pracę, Napisz CV i list motywacyjny Uczniowie analizują sceny, w których dwójka bohaterów szuka pracy (młodszy Tomek, na budowie łódzkiej Manufaktury, starszy zaś w już powstałym centrum handlowym). Wymieniają mocne i słabe strony bohaterów. Opisują ich postawy podczas rozmowy o pracę, wskazując na zachowania, które przedstawiają ich w złym świetle w oczach potencjalnego pracodawcy. W scenkach odgrywają rozmowy zaobserwowane w filmie, prezentując przede wszystkim swoje mocne strony. Uczniowie przeglądają ogłoszenia o pracę i zastanawiają się, które mogłyby zainteresować bohaterów filmu. 16