Konferencja Różne oblicza konkurencji 30.III.2012 r. Podpisanie porozumienia z wojewodą podlaskim 26.III.2012 r.

Transkrypt

1 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

2 Konferencja Różne oblicza konkurencji 30.III.2012 r. Podpisanie porozumienia z wojewodą podlaskim 26.III.2012 r.

3 Wstęp...3 Kalendarium pytań do dr Urszuli Drozdowskiej...5 Aktualności legislacyjne i orzecznicze Współpraca międzynarodowa a rozwój regionalny...8 Różne oblicza konkurencji...9 Relacja z pobytu w Cambridge...9 Małżeńskie umowy majątkowe Odsetki od kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidendy jako koszty uzyskania przychodów Nieopodatkowanie korepetycji Topiki prawnicze jako istotne uzasadnienia w argumentacji prawniczej Błąd w sztuce medycznej Chronimy twórców - a co z odbiorcami dzieła?...20 Racjonalny prawodawca (na przykładzie prawa podatkowego)...21 Dostęp organów podatkowych do informacji objętych tajemnicą bankową Jaka będzie przyszłość kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Struktura sądownictwa Anglii i Walii w sprawach karnych Czy publikacje internetowe są faktem powszechnie znanym? Po godzinach...30 RADA PROGRAMOWA: prof. Stanisław Bożyk, prof. Leonard Etel, prof. Cezary Kulesza, prof. Adam Lityński, prof. Mirosława Melezini, prof. Eugeniusz Ruśkowski, prof. Joanna Sieńczyło-Chlabicz, prof. Ryszard Skarzyński, prof. Grażyna Szczygieł, prof. Mieczysława Zdanowicz REDAKCJA: Redaktor Naczelna: Martyna Kropiewnicka, martyna.kropiewnicka@op.pl Sekretarz Redakcji: Izabela Gawkowska Korekta: Marta Kozieradzka Kolegium Redakcyjne: dr Ewa Kowalewska-Borys, dr Wioletta Witoszko, dr Arkadiusz Bieliński, dr Andrzej Jackiewicz, mgr Dominika Jocz, mgr Dominik Kościuk, mgr Marek Zaremba Współpraca: mgr Magdalena Banasiuk, mgr Magdalena Bielonko, Katarzyna Dąbkowska, mgr Jarosław Galicki, mgr Aneta Karwowska, Radomir Kolendowicz, Agnieszka Kołejda, Magdalena Łapińska, mgr Karolina Teresa Rusin, mgr Karolina Zapolska Projekt, opieka graficzna, skład i łamanie: Paweł Jakubczyk, pejot_uk@tlen.pl Zdjęcia: Jerzy Banasiuk, archiwum wydziału, archiwa prywatne, Internet KONTAKT: Biuletyn Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 320; Białystok biuletyn@uwb.edu.pl Drodzy Czytelnicy Słoneczny i kwitnący maj powitał nas już w pełni. Z pewnością podczas długiego weekendu nabraliście sił, aby zmierzyć się z letnią sesją egzaminacyjną. W ramach relaksu proponuję Wam skryć się w cieniu parkowych drzew i pogrążyć w lekturze najnowszego Biuletynu..., Będzie to miłe i jednocześnie pożyteczne spędzenie wolnego czasu. Na początek redakcja Biuletynu..., chciałaby serdecznie pogratulować Panu Dziekanowi prof. Leonardowi Etelowi zwycięstwa w wyborach na rektora UwB. Jest to ogromny sukces i wielka radość dla nas wszystkich. Redakcja Biuletynu... jak zwykle zebrała dla Was, drodzy Czytelnicy, moc interesujących artykułów. Na początek przygotowaliśmy dla Was relacje z konferencji, które odbyły się na naszym Wydziale - Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Różne oblicza konkurencji, zorganizowanej przez Koło Naukowe Prawa Pracy i Studenckie Koło Prawa Gospodarczego oraz I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Doktorantów Współpraca międzynarodowa a rozwój regionalny. Jest to dowód na nieustającą aktywność studentów i doktorantów Wydziału Prawa. W tym numerze w rubryce 10 pytań do... znajdziecie wywiad z dr Urszulą Drozdowską, adiunktem w katedrze prawa cywilnego. Z wywiadu dowiecie się, w jakiej sytuacji potrzebna była przepustka, aby móc podejść do zaliczenia egzaminu i, że maj naprawdę jest miesiącem zakochanych. Więcej na stronie 5... W najnowszym Biuletynie... nie zabraknie czegoś dla fanów prawa podatkowego, przygotowaliśmy bowiem aż trzy artykuły o tej tematyce, m.in. artykuł Nieopodatkowanie korepetycji, poruszający niedawno dyskutowaną kwestię nieujawniania przez udzielających korepetycji dochodów z nich pochodzących. Autorka wskazuje, w jaki sposób nauczyciele, a także inne osoby udzielające pomocy uczniom, mogą rozliczyć się z fiskusem i prowadzić działalność zgodnie z przepisami prawa podatkowego. Miłośnikom prawa medycznego polecam artykuł Błąd w sztuce medycznej i jego rodzaje oraz odpowiedzialność cywilnoprawna w związku z błędem medycznym. Dowiecie się, co w prawie oznacza błąd medyczny oraz jakie są jego rodzaje. Po niedawnych wydarzeniach związanych z podpisaniem przez rząd ustawy ACTA warto przeczytać artykuł Chronimy twórców a co z odbiorcami dzieła?, w którym autor próbuje odpowiedzieć na pytanie, jakie zmiany, z punktu widzenia odbiorców dzieł, są potrzebne i konieczne w polskim prawie. W tym numerze również coś na temat prawa innych państw, a mianowicie artykuł Struktura sądownictwa Anglii i Walii w sprawach karnych". Pozostając w temacie, polecam ponadto relację z pobytu w Instytucie Kryminologii Uniwersytetu w Cambridge, największym ośrodku badań kryminologicznych w Europie. Warto kształcić się i pogłębiać swoją wiedzę, aby mieć szansę trafić w tak niesamowite i osławione miejsce, gdzie można spotkać wyjątkowych ludzi. Na koniec życzę wszystkim studentom dużo zapału do nauki i wiosny w sercu! WYDAWCA: Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 320; Białystok Nakład: 500 egzemplarzy Zastrzegamy sobie prawo do skracania i opracowania edytorskiego nadesłanych tekstów. Autor przekazując utwór do publikacji przenosi na Wydawcę prawa autorskie do publikacji utworu na piśmie oraz jego rozpowszechniania na innych polach eksploatacji takich jak Internet. Składamy serdeczne gratulacje Dziekanowi Wydziału Prawa prof. zw. dr. hab. Leonardowi Etelowi wyboru na nowego rektora Uniwersytetu w Białymstoku. Jesteśmy dumni z objęcia przez Pana Profesora tak zaszczytnej funkcji i uważamy, że jest to w pełni zasłużony wybór. Kolegium Redakcyjne oraz zespół redakcyjny Biuletynu Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

4 Kalendarium Obrony doktorskie: 25 kwietnia - publiczna obrona pracy doktorskiej mgr Diany Maksimiuk Wydarzenia: Prof. dr hab. Leonard Etel został wybrany rektorem UwB Dr Piotr Fiedorczyk w Komitecie Redakcyjnym "Journal on European History of Law" marca VII Ogólnopolskie Dni Praktyk Prawniczych organizowane przez ELSA 27 marca wykład Stalking-toksyczne znajmości organizowany przez Studenckie Koło Nauk Penalnych 2 kwietnia wykład z praw pacjęta organizowany przez Koło Nauk Cywilistycznych 18 kwietnia - wykład Profesora Jerzego Sarneckiego (Stockholm University) nt. Przestępczość w Szwecji organizowany przez Katedrę Prawa Karnego 19 kwietnia spotkanie z Ministrem Sprawiedliwości Jarosławem Gowinem i wykład pt. Reguły deregulacji, czyli dlaczego dobre prawo i wolny rynek leżą w interesie większości obywateli organizowane przez Samorząd Studencki kwietnia Praktyka czyni prawnika - cykl szkoleń organizowany przez ELSA 14 maja spotkanie z Pawłem Wojtunikiem, szefem CBA organizowane przez Samorząd Studencki Studencki serwis informacyjny: 24 marca - SIGN IT BACK party organizowane przez ELSA kwietnia Festiwal Watch Dogs nt. praw człowieka 18 kwietnia impreza w Herkulesach organizowana przez Samorząd Studencki 19 kwietnia wizyta w Urzędzie Kontroli Skarbowej organizowana przez Koło Naukowe Prawa Podatkowego 19 kwietnia impreza pt. Święta do poprawy w klubie Herkulesy organizowana przez Samorząd Studencki 21 kwietnia połowinki Wydziału Prawa 24 kwietnia studencka noc filmowa organizowana przez ELSA 7 maja wyjazd do Sądu Najwyższego organizowany przez Koło Naukowe Prawa Karnego i Kryminologii 8-9 maja - Oskary Studenckie maja - Dni Wydziału Prawa, których koordynatorem jest Samorząd Studencki maja - Dni Wydziału Prawa organizowane przez Samorząd Studencki. Komitet Organizacyjny "Jubileuszu czterdziestolecia pracy naukowej prof. zw. dr. hab. Stanisława Prutisa w Białymstoku" serdecznie zaprasza pracowników i studentów Wydziału Prawa UwB na uroczystość jubileuszową. Odbędzie się ona 15 czerwca 2012 o godz w Auli Wydziału Prawa. W programie, oprócz okolicznościowych przemówień JM Rektora Uniwersytetu w Białymstoku Prof. Jerzego Nikitorowicza oraz Dziekana Wydziału Prawa Prof. Leonarda Etela - laudacja na cześć Jubilata, a także wręczenie księgi jubileuszowej. Serdecznie zapraszamy. 4 KWIECIEŃ - MAJ 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

5 10 pytań do... dr Urszuli Drozdowskiej, 1. Kiedy byłam małą dziewczynką, chciałam zostać... Lodziarką, ponieważ uwielbiałam jeść lody. Następnie zapragnęłam zostać kwiaciarką, gdyż zawsze fascynowało mnie układanie kwiatów. W wieku nastoletnim moim marzeniem było zostać pisarką i iść na polonistykę. Język polski był moim ukochanym przedmiotem. 2. Pewnie nigdy nie zostałabym prawnikiem, gdyby nie... Moja przyjaciółka z liceum, która postanowiła iść na prawo i pokazała mi, jakie perspektywy wiążą się z ukończeniem tego kierunku studiów. 3. Najmilsze wspomnienie ze studiów Trudno odpowiedzieć mi na to pytanie, ponieważ nie miałam wiele czasu, aby doświadczyć tzw. życia towarzyskiego. Powodem tego było realizowanie mojej ówczesnej pasji - tańca towarzyskiego. Musiałam więc dzielić czas pomiędzy naukę a wyjazdy na zgrupowania i turnieje taneczne. 4. Na studiach miałam problemy z Na V roku studiów miałam problemy z odbyciem zaliczeń egzaminów, ponieważ przez pół roku leżałam w szpitalu i musiałam ubiegać się o przepustki, aby móc podchodzić do zaliczeń. 5. Największy sukces w moim życiu to Rodzina. Mam trzech wspaniałych synów. Próbuję pogodzić obowiązki mamy z pracą zawodową. 6. Miejsce, które chciałabym odwiedzić Marzę o rejsie po wyspach karaibskich z moim średnim synem, który jest piratem. 7. Ulubiony film/książka W dzieciństwie moją ulubioną książką była Ania z Zielonego Wzgórza L. M. Montogmery. Przeczytałam wszystkie części z tej serii. Potem zaczytywałam się w literaturze Henryka Sienkiewicza. Obecnie bardzo lubię beletrystykę historyczną - moim ostatnim odkryciem są książki Sławomira Kopera. Do moich ulubionych filmów należą wszystkie filmy Woody Allena. Obecnie oglądam też z moimi dziećmi filmy Walta Disneya, a hitem ostatniego sezonu jest według mnie film Auta Mój pierwszy wykład Były to ćwiczenia z prawa zobowiązań, prowadzone w zastępstwie. Byłam tak zestresowana, że materiał, który przygotowywałam 3 dni, na zajęciach opracowałam w godzinę, sama sobie odpowiadając na wszystkie pytania. 9. Od studentów wymagam Sumienności i przygotowania do zajęć, ale przede wszystkim myślenia. Czasami student słabiej przygotowany, ze względu na prawidłowe rozumowanie lepiej rozwiąże kazus niż ten, który wykuł cały materiał bezrefleksyjnie. 10. Student, którego zapamiętałam Był to student, który uczciwie przyznał się, że nie może nauczyć się do kolokwium, bo właśnie się zakochał. To był maj, zbliżała się sesja, a student zupełnie nie mógł sobie poradzić ze swoim stanem psychicznym. Chyba nawet przełożył zdawanie egzaminów na sesję jesienną. Rozmawiała Martyna Kropiewnicka, studentka V roku prawa BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

6 Aktualności AKTUALNOŚCI LEGISLACYJNE 1. Dnia 3 maja 2012 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Zmiany zostaną także wprowadzone w: ustawie z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. z 1989 r. nr 33, poz. 175, z późn. zm.), - ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r., nr 89, poz. 625 z późn. zm.), - ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., nr 88, poz. 553 z późn. zm.), - ustawie z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r., nr 16, poz. 94 z późn. zm.), - ustawie z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (Dz. U. z 2007 r., nr 59, poz. 404), - ustawie z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2004 r., nr 171, poz z późn. zm.), - ustawie z dnia 29 czerwca 2007 r. o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej (Dz. U. z 2007r., nr 130, poz. 905). Nowelizacja wprowadza szereg gruntownych zmian dotychczas obowiązującej regulacji. M.in. art. 3 otrzymał nowe brzmienie, zgodnie z którym strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Art k.p.c. stanowi, iż jeżeli przebiegu posiedzenia nie utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, protokół sporządzony pisemnie powinien, oprócz danych i okoliczności określonych w 1, zawierać wnioski oraz twierdzenia stron, udzielone pouczenia, a także wyniki postępowania dowodowego oraz inne okoliczności istotne dla przebiegu posiedzenia; zamiast podania wniosków i twierdzeń można w protokole powołać się na pisma przygotowawcze. Zgodnie z ustawą uchylone zostały przepisy dotyczące postępowania w sprawach gospodarczych. 2. Dnia 14 kwietnia 2012 r. wchodzi w życie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 marca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego (Dz. U. z 2012 r., poz. 353) Akt prawny rozszerzył katalog świadczeń gwarantowanych określonych przez załączniki do rozporządzenia z dnia 29 sierpnia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r., nr 140, poz z późn. zm.). Wprowadzone zostały dodatkowe pozycje świadczeń gwarantowanych z zakresu neurochirurgii. 3. Dnia 10 kwietnia 2012 r. wchodzi w życie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 7 marca 2012 r. w sprawie kryteriów podziału środków na dotacje celowe na prowadzenie publicznych kampanii edukacyjnych (Dz. U. Z 2012, poz. 319). Kryteriami podziału środków na dotacje celowe na prowadzenie publicznych kampanii edukacyjnych są: - masa zebranych zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych w kg w danym województwie, - liczba ludności w danym województwie. 4. Dnia 28 marca 2012 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 grudnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów i warunków prowadzenia usług rynku pracy (Dz. U. z 2011 r., nr 279, poz. 1641). Nowelizacja wprowadziła m.in. nowy ust. 5 w 4, zgodnie z którym osoba zarejestrowana, osoba niezarejestrowana lub pracodawca może złożyć wniosek o udzielenie pomocy oferowanej w ramach usług rynku pracy do powiatowego urzędu pracy, wojewódzkiego urzędu pracy lub centrum informacji i planowania kariery zawodowej wojewódzkiego urzędu pracy. 5. Dnia 28 marca 2012 r. weszło w życie Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 marca 2012 r. w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów podatników podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych (Dz. U. z 2012 r., poz. 268). Rozporządzenie zostało wydane na podstawie art pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r., nr 8, poz. 60, z późn. zm.). Zaniechano poboru podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych od dochodów uzyskanych przez podatników mających miejsce zamieszkania, siedzibę lub zarząd na terytorium RP z tytułu nieodpłatnego nabycia: - środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, w tym uzyskanych informacji w dziedzinie przemysłowej, handlowej lub naukowej (know-how), - prawa do używania środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, w tym uzyskanych informacji w dziedzinie przemysłowej, handlowej lub naukowej (know-how), na podstawie umowy użyczenia lub umowy o podobnym charakterze, - usług szkoleniowych w następstwie wykonywania umów zawartych przez Skarb Państwa dotyczących wyposażenia Sił Zbrojnych RP m.in. w samoloty wielozadaniowe, amunicję, pociski kierowane. 6. Dnia 28 marca weszła w życie ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r., nr 203, poz. 1192). Zmiany zostaną wprowadzone również w: - ustawie z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz. U. z 2008 r., nr 7, poz. 39 z późn. zm.), - ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz. U. z 2007 r., nr 226, poz z późn. zm.), - ustawie z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. z 2011 r., nr 109, poz. 639 i nr 113, poz. 659), - ustawie z dnia 23 listopada 2002 r, o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2002 r., nr 240, poz. 2052, z późn. zm.), - ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz. U. z 2009 r., nr 26, poz. 157 z późn. zm.) Nowelizacja wprowadza nowy model nadzoru nad działalnością administracyjną sądów powszechnych, nowe zasady powoływania prezesów sądów rejonowych, zatrudnienia referendarzy sądowych, a także nowy tryb rozpatrywania skarg i wniosków nad działalnością administracyjną sądów. Stosownie do przepisów ustawy od dnia wejścia w życie ustawy do 1 stycznia 2013 r. prezesi sądów mogą powierzyć dotychczasowym dyrektorom sądów i kierownikom finansowym sądów rejonowych zadania z zakresu menadżerkiego modelu zarządzania. AKTUALNOŚCI ORZECZNICZE I. Trybunał Konstytucyjny Wyrok z dnia 28 lutego 2012 r. (sygn. akt K. 5/2011) Art. 114 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U r. nr 153 poz. 1227, z 2010 r. nr 40, poz. 224, nr 134, poz. 903, nr 238, poz i nr 257, poz oraz z 2011 r. nr 75, poz. 398, nr 149, poz. 887, nr 168, poz i nr 187, poz. 1112) jest niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok z dnia 12 kwietnia 2012 r. (sygn. akt SK 21/2011) Art. 9 ust. 3 zdanie drugie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U r. nr 231 poz. 1376) w zakresie, w 6 KWIECIEŃ - MAJ 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

7 jakim wyłącza możliwość zaskarżenia postanowienia sądu w sprawie oddalenia wniosku o wyłączenie komornika, jest zgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. II. 1. Sąd Najwyższy Izba Cywilna Uchwała z dnia 9 lutego 2012 r. (sygn. akt III CZP 92/2011) Przepis art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie ma zastosowania, jeżeli apelacja zawierająca wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych została wniesiona osobiście przez stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. Uchwała z dnia z dnia 8 marca 2012 r. (sygn. akt III CZP 2/2012) Na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przysługuje zażalenie pełnomocnikowi ustanowionemu przez sąd. Przyznane adwokatowi ustanowionemu z urzędu od Skarbu Państwa koszty nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej stronie z urzędu, obejmują opłatę nie niższą od właściwych stawek minimalnych opłat za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości przewidzianych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r. (sygn. akt III CZP 80/2011) Zakład ubezpieczeń zobowiązany jest na żądanie poszkodowanego do wypłaty, w ramach odpowiedzialności z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego odszkodowania obejmującego celowe i ekonomicznie uzasadnione koszty nowych części i materiałów służących do naprawy uszkodzonego pojazdu. Jeżeli ubezpieczyciel wykaże, że prowadzi to do wzrostu wartości pojazdu, odszkodowanie może ulec obniżeniu o kwotę odpowiadającą temu wzrostowi. II. 2. Sąd Najwyższy Izba Karna Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012 r. (sygn. akt I KZP 24/2011) Podanie w komparycji lub w sentencji wyroku personaliów innych niż te, które nosi w rzeczywistości osoba, która była oskarżona w danej sprawie, może być skorygowane w trybie określonym w art. 105 k.p.k. jedynie wówczas, gdy istota rozbieżności ma czysto pisarski (błąd co do oznaczenia tożsamości), a nie merytoryczny (błąd co do ustalenia tożsamości) charakter. To, czy korekta omyłki co do personaliów jest dopuszczalna w trybie określonym w art. 105 k.p.k., ocenić należy na tle niepowtarzalnych okoliczności konkretnej sprawy. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012 r. (sygn. akt I KZP 26/2011) W postępowaniu karnym jawne są posiedzenia, na których sąd rozpoznaje lub rozstrzyga sprawę w rozumieniu art ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. prawo o ustroju sądów powszechnych. Pojęcie sprawa, interpretowane przy uwzględnieniu treści art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, oznacza sprawę w zakresie głównego przedmiotu postępowania, a także kwestii incydentalnej, która związana jest z możliwą ingerencją w sferę podstawowych praw zagwarantowanych przepisami Konstytucji. Wyłączenie jawności posiedzenia, na którym sąd rozpoznaje lub rozstrzyga sprawę, dopuszczalne jest jedynie w wypadku przewidzianym w ustawie (art u.s.p.). II. 3. Sąd Najwyższy Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Wyrok z dnia 12 kwietnia 2012 r. (sygn. akt II PK 216/2011) Art kodeksu pracy nie wyklucza wydawania pracownikom poleceń innych, niż wynikające z zakresu ich obowiązków, nie mogą one jednak stanowić podstawy do zmiany rodzaju pracy. Stanowiłoby to bowiem obejście art kodeksu pracy, który przewiduje możliwość czasowego powierzenia pracownikowi innych obowiązków, niż te wynikające z umowy o pracę. III. Naczelny Sąd Administracyjny Wyrok z dnia 20 marca 2012 r. (sygn. akt I OSK 204/2012) Do uznania, że zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego (art. 15 kpa) została zrealizowana, nie wystarcza stwierdzenie, że w sprawie zapadły dwa rozstrzygnięcia dwóch organów różnych stopni. Konieczne jest też, by rozstrzygnięcia te zostały poprzedzone przeprowadzeniem przez każdy z organów, który wydał decyzje, postępowania umożliwiającego osiągnięcie celów, dla których postępowanie to jest prowadzone. Wyrok z dnia 3 kwietnia 2012 r. (sygn. akt II FSK 249/2012) Zaciągnięcie przez spółkę kredytu na wypłatę dywidendy można taktować jako wydatek związany z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., gdyż osiąganie zysku jest zarówno podstawowym celem funkcjonowania spółki akcyjnej, jak i wspólników, których kapitał zaangażowany jest w funkcjonowanie spółki i osiąganie przez nią przychodów. Co więcej, zaciągnięty przez spółkę kredyt na wypłatę dywidendy w takim przypadku nie tylko zabezpieczy źródło przychodów, jakim jest działalność gospodarcza, jak również zapobiegnie utracie płynności finansowej. W imieniu Komitetu Honorowego Obchodów oraz, prof. dr hab. Leonard Etel BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

8 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa Doktorantów Współpraca międzynarodowa a rozwój regionalny kwietnia 2012 r. mgr Dominika Jocz, doktorantka III roku I Ogólnopolska Konferencja Naukowa Doktorantów nt. Współpraca międzynarodowa a rozwój regionalny zorganizowana została przez Radę Uczelnianą Samorządu Doktorantów Uniwersytetu w Białymstoku. Obrady konferencji odbyły się w dniach kwietnia 2012 r., 19 kwietnia - na Wydziale Historyczno- -Socjologicznym UwB, zaś 20 kwietnia na Wydziale Prawa UwB. Patronat honorowy nad konferencją objęli: Rektor Uniwersytetu w Białymstoku JM prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz, Prezydent Miasta Białegostoku dr hab. Tadeusz Truskolaski, prof. UwB oraz Marszałek Województwa Podlaskiego Jarosław Dworzański. Projekt został zorganizowany w partnerstwie z Centrum Promocji Innowacji i Rozwoju, Tomas Consulting, Raiffeisen Bank Polska oraz Bankiem Gospodarstwa Krajowego. Zakres problematyki dotyczącej rozwoju regionalnego oraz stopień jej skomplikowania powoduje, że jest to sfera interdyscyplinarna, łącząca szerokie spektrum nauk ekonomicznych, społecznych i prawnych. Złożoność tematyki sprawiła, że organizowana konferencja miała charakter przekrojowy i interdyscyplinarny, a udział w niej wzięli przedstawiciele wielu dziedzin oraz wielu ośrodków akademickich z całego kraju. Obrady podzielone zostały na sesje plenarne i tematyczne poświęcone następującym zagadnieniom: czynniki rozwoju regionalnego, problemy międzynarodowej i międzykulturowej współpracy w Europie Wschodniej, współpraca regionalna a rozwój regionów, prawo międzynarodowe i prawo europejskie a rozwój regionalny, prawo krajowe wobec zagadnień rozwoju regionalnego. Wśród prelegentów znaleźli się doktoranci i doktorzy reprezentujący ośrodki akademickie takie jak: Polska Akademia Nauk, Collegium Civitas, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Politechnika Białostocka i - najliczniej reprezentowany - Uniwersytet w Białymstoku. Większość wystąpień była poświęcona zagadnieniom dotyczącym prawnych, ekonomicznych oraz społecznych aspektów rozwoju regionów. Wielu prelegentów poświęciło swoje wystąpienia tematyce związanej z określonymi rejonami świata (m. in. Azja, Skandynawia, Bałkany, Europa Wschodnia). O różnorodności prezentowanej tematyki świadczy również szczegółowy zakres tematyczny konferencji, w którym uwzględniono następujące zagadnienia: uwarunkowania gospodarcze i prawne rozwoju regionalnego, uwarunkowania społeczne i kulturowe rozwoju regionalnego, lokalność i regionalizm a współpraca międzynarodowa, rozwój euroregionów jako szansa współpracy międzynarodowej, perspektywiczne regiony świata; Europa jako region rozwoju, regionalizm w nauce, polityka regionalna a rozwój międzynarodowy, handel zagraniczny szansą na rozwój regionalny, dynamika rozwoju między regionami świata, przepływy czynników produkcji a zmiany społeczno-kulturowe, regiony świata i kręgi cywilizacyjne a style i narzędzia zarządzania, kulturowe uwarunkowania współpracy międzynarodowej szanse i bariery, regionalne organizacje międzynarodowe a procesy globalizacji, (nie)stabilność polityczna regionów świata, współpraca transgraniczna i jej specyfika. Dwudniowe obrady okazały się niezwykle owocne. Dzięki znakomitym gościom i zaangażowanym prelegentom upłynęły one w znakomitej, akademickiej atmosferze. Ożywione dyskusje przeniesione zostały do kuluarów i trwały znacznie dłużej, niż przewidywały to ramy czasowe konferencji. Aktualnie organizatorzy opracowują publikację pokonferencyjną w formie książkowej, która ukaże się już niebawem. Zapraszamy również na kolejną edycję Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Doktorantów, którą w podobnej formule mamy nadzieję zorganizować za rok. 8 KWIECIEŃ - MAJ 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

9 Relacja z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Różne oblicza konkurencji Justyna Jakubczyk, studentka III roku prawa UKSW, uczestniczka konferencji 30 marca na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku odbyła się Ogólnopolska Konferencja Naukowa pt. Różne oblicza konkurencji, która została zorganizowana przez Koło Naukowe Prawa Pracy i Studenckie Koło Prawa Gospodarczego. Jako członkini Koła Prawa Pracy na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, miałam okazję uczestniczyć w tym wydarzeniu. Konferencja została podzielona na dwie części: pierwsza dotyczyła zakazu konkurencji w prawie pracy, natomiast druga ochrony konkurencji w gospodarce rynkowej. Skupię się przede wszystkim na I części konferencji, ponieważ w całości dotykała ona materii, którą bezpośrednio się interesuję. Organizatorzy konferencji zadbali o różnorodność zaproszonych gości: oprócz znamienitych znawców prawa pracy: prof. Waleriana Sanetry i prof. Bogusława Cudowskiego, w konferencji wzięli udział również sędziowie i inspektor pracy oraz inni pracownicy naukowi. Obecne było także przedstawicielstwo z kilku uniwersytetów z całej Polski. Oprócz delegatów z UKSW, udział wzięli również studenci z Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu Warszawskiego i oczywiście Uniwersytetu w Białymstoku. Podziw budził zarówno rozmach konferencji (ponad 20 prelegentów tylko w I części), jak i kompleksowość omawianej materii (od pojęcia działalności konkurencyjnej, poprzez zakaz konkurencji w czasie i po ustaniu stosunku pracy w Polsce jak i na świecie, po odpowiedzialność z tytułu naruszenia zakazu, a także elementy prawnoporównawcze z prawa niemieckiego i francuskiego). II część konferencji dotyczyła ochrony konkurencji w gospodarce rynkowej i skupiła nie mniej znamienitych gości niż część pierwsza. Mam tu na myśli oczywiście m.in. prof. Cezarego Kosikowskiego, a także doktorów, doktorantów oraz studentów z różnych ośrodków. Usłyszeliśmy wiele ciekawych wystąpień, np. o samej istocie konkurencji, dlaczego państwo chroni konkurencję, jak należy rozumieć pojęcie przedsiębiorcy w prawie antymonopolowym oraz jakie są środki ochrony konkurencji. Po zakończonej konferencji (około godz. 18), całą grupą udaliśmy się na kręgle. Atmosfera sprzyjała integracji: w tym właśnie czasie mogliśmy poznać bliżej naszych kolegów i koleżanki z innych ośrodków naukowych oraz porozmawiać na tematy związane nie tylko ze studiami. Później wszyscy wróciliśmy do akademika (organizatorzy zapewnili nam nocleg), gdzie jeszcze przez kilka godzin trwały rozmowy i wymiana doświadczeń między studentami. Z czystym sumieniem mogę stwierdzić, że to była jedna z najciekawszych i najlepiej zorganizowanych konferencji, w jakiej przyszło mi uczestniczyć. Wyjazd do Białegostoku był wartościowy nie tylko pod względem merytorycznym, ale zaowocował również wieloma nowymi znajomościami, które chciałabym podtrzymywać. Mam też nadzieję, że jeszcze nie raz będę mogła uczestniczyć w wydarzeniach organizowanych przez Wydział Prawa UwB. Relacja z pobytu w Cambridge Katarzyna Chomicz, doktorantka w Zakładzie Prawa Karnego i Kryminologii 16 lutego 2012 r. miałam przyjemność odwiedzić i poznać jeden z najsłynniejszych ośrodków uniwersyteckich, a także największy ośrodek badań kryminologicznych w Europie. Instytut Kryminologii Uniwersytetu w Cambridge został założony w 1959 roku i przez wiele lat był prowadzony przez Profesora Leona Radzinowicza, uczonego polskiego pochodzenia. Koniec lutego jest takim okresem w Anglii, kiedy wszystko budzi się do życia. Niezliczona ilość studentów Uniwersytetu w Cambridge przemierza rowerami ciasne uliczki miasta, aby na czas zdążyć na zajęcia, prowadzone w 800-letnich, przepięknie zdobionych budynkach, które zachwycają wszystkich swoją historią. Dzięki nim chociaż na chwilę można przenieść się w świat pierwszych studentów tego Uniwersytetu i poczuć ogromną dumę i prestiż, że można żyć i uczyć się w takim miejscu. Spotkanie z profesorem Lawrencem W. Shermanem oraz doktorem Timothym Coupe m w Instytucie Kryminologii zostało zaplanowane na wczesne popołudnie, ze względu na trwającą tam sesję egzaminacyjną. Dlatego też nie można było nie odwiedzić najsławniejszej biblioteki kryminologicznej w Europie tj. Biblioteki Profesora Radzinowicza. Ogrom niszowych materiałów z całego świata i z każdego okresu wprawiały w zachwyt nawet osoby, które w swoim życiu nie interesowały się kryminologią i nawet nie pomyślałyby, że kryminologia jest tak interesująca. Należy podkreślić, iż zbiory kryminologiczne z Polski (oczywiście w przekładzie na język angielski) zostały usytuowane na oddzielnej półce dla uczczenia pamięci Profesora Radzinowicza. W bibliotece znajduje się pełno rysunków, rzeźb oraz mebli wykonanych przez więźniów odsiadujących długoletnie wyroki za najpoważniejsze przestępstwa. Więźniowie ci, wierząc w potęgę nauki, przekazują wszystkie swoje dzieła Instytutowi w zamian za pomoc w resocjalizacji i przekazaną wiedzę w ramach realizowanych programów. W bibliotece dostępne są wygodne, kolorowe fotele i biurka przystosowane dla każdej osoby oraz stanowiska komputerowe wyposażone w najnowocześniejszy sprzęt. To wszystko sprawia, iż zdobywanie wiedzy staje się przyjemnością, a nie tylko nudną powinnością. Po krótkim zwiedzaniu biblioteki Profesora Radzinowicza i poszukiwaniu interesujących materiałów, odbyło się spotkanie z dr. Coupe m, które zostanie na długo w pamięci ze względu na życzliwość, bardzo miłe przyjęcie, przepyszną kawę, wiele miłych i ciepłych słów o polskiej gościnności i opiece medycznej oraz dużo dowcipów o Polakach i Anglikach. Następne spotkanie zaplanowane było tuż po rozmowie z dr. Coupe m. Profesor Lawrence W. Sherman przywitał mnie u siebie w gabinecie. Pomieszczenie to, nie mniej jak samo Cambridge, robiło piorunujące wrażenie. Ogrom książek dyplomów, medali, pucharów, podziękowań i zdjęć z najznakomitszymi personami na świecie było tylko namiastką w porównaniu do wiedzy, doświadczenia i pasji profesora włożonych w rozwój kryminologii. Po krótkiej, ale i owocnej rozmowie zostałam zaproszona przez profesora na dwa seminaria naukowe, które odbyły się chwilę później w przeszklonej sali. Pierwsze seminarium zostało wygłoszone przez doktoranta Instytutu Kryminologii na temat: Offender desistance policing - operation turning point in West Midlands. Wykład ten dotyczył randomizacji kontrolowanego testu na obszarze West Midlands, która weryfikuje efektywność ścigania i rozporządzenia sądu w porównaniu z turning point contract. To badanie jednoznacznie wiąże się z randomizacją decyzji o ściganiu przestępców, którzy nie wiedzą, że zostali włączeni do turning point contract. Eksperyment ten ma podejście zarówno etyczne jak i praktyczne. Po 10-minutowej przerwie profesor Lawrence W. Sherman wygłosił drugie seminarium naukowe na temat: Crime and decision theory. Wykład ten dotyczył teorii decyzji, na podstawie książki Daniela Kahnemana: Thinking, fast and slow, które mogą być stosowane do trzech kluczowych obszarów kryminologii. Pierwszy obszar odnosi się do podjęcia decyzji o popełnieniu czynu zabronionego bądź o jego zaniechaniu. Można tę decyzję połączyć bezpośrednio z teorią Wikströma, która opisuje społeczną ekologię przestępstwa i rolę środowiska jako przyczyny przestępczości. Drugi obszar to decyzje podejmowane przez urzędników wymiaru sprawiedliwości na temat przestępstw i przestępców. Natomiast trzeci odnosi się do podejmowania decyzji o większych zmianach lub projektach w sprawach reform i udoskonalenia wymiaru sprawiedliwości. Po półtoragodzinnym interesującym wykładzie i owocnej dyskusji grupa około 50 osób (studenci, doktoranci, wykładowcy, a także osoby spoza Uniwersytetu) nie mogła przestać dziękować profesorowi za wspaniały i ciekawy wykład, który tak naprawdę mógłby trwać jeszcze długo. Byłam w Cambridge po raz pierwszy, ale na pewno nie ostatni. Zapadnie mi głęboko w pamięć, nie tylko przez sam klimat tego miasta, ośrodka, 800-letnich budynków, czy przez ogrom rowerów w jednym miejscu, ale głównie przez ludzi, którzy swoim perfekcjonizmem, zaangażowaniem, pasją i doświadczeniem sprawiają, że nauka staje się magią i nadzieją na lepsze jutro. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

10 a prawo międzynarodowe prywatne Paweł Laskowski, student V roku prawa Relacje rodzinne należą do fundamentalnych i najbardziej relewantnych relacji zachodzących między osobami fizycznymi. W ramach tych szeroko rozumianych relacji wyszczególniamy rodzinne relacje osobiste oraz rodzinne relacje majątkowe. Rodzinne relacje majątkowe zwane są przez doktrynę prawa cywilnego małżeńskim prawem majątkowym. Uchodzi ono za podstawową regulację dotyczącą statusu prawnego małżonków. Dotyczy to uznania przez art. 18 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej 1 instytucji małżeństwa za dobro chronione i będące pod opieką Rzeczpospolitej. Należy pamiętać, iż małżeństwo rozumiane jest tu jako związek mężczyzny i kobiety. Jednocześnie należy powiedzieć, iż status prawny kobiety i mężczyzny w Rzeczpospolitej jest jednakowy. Wynika to z normy zawartej w art Konstytucji RP, która mówi, że te dwa podmioty funkcjonują w sferze rodzinnej, politycznej, społecznej i gospodarczej na równych prawach. Dodatkową, nie mniej istotną kwestią jest wskazanie normy generowanej z art Konstytucji RP, która mówi, iż ochronie prawnej podlegają prawa majątkowe (m.in. własności) oraz prawa dziedziczenia. Wskazanie tych trzech przepisów ustawy zasadniczej przedstawia powagę stosunków majątkowych między małżonkami. Małżonkowie podlegają z mocy ustawy wspólności ustawowej. Jest to rodzaj ustroju majątkowego, czyli systemu zasad rządzących ich majątkiem wspólnym, majątkiem osobistym żony i majątkiem osobistym męża. Art. 31 KRO wskazuje, iż wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Istotne jest to, że udziały w majątku wspólnym są równe - art KRO. Szczegółowe zasady rządzące ustawowym ustrojem majątkowym są opisane w przepisach artykułów od 34 do 46 KRO. Jak wskazuje J. Ignaczewski ustawowa wspólność majątkowa jest preferowanym przez prawodawcę ustrojem. ( ) przejawia się w tym, że obowiązuje z mocy prawa, niezależnie od woli małżonków 2. Należy jednak zaznaczyć, że małżonkowie mogą dokonać indywidualnego określenia swoich relacji majątkowych w sposób umowny. Dlatego drugim małżeńskim ustrojem majątkowym jest umowny ustrój majątkowy. Podstawową instytucją tego ustroju jest małżeńska umowa majątkowa, która pozwala ukształtować wzajemne relacje majątkowe w sposób odmienny, niż określony we wspólności ustawowej. Mogą mianowicie wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków art KRO. E. Janeczko wskazuje, że umowa małżeńska majątkowa jest specyficznym rodzajem umowy rodzinno-prawnej, ( ) do której mają zastosowanie m.in. art. 56 KC skutki czynności prawnej, art. 58 KC sankcja nieważności czynności prawnej oraz art. 65 KC wyjaśnienie oświadczenia woli, art KC sankcja nieważności w razie niezachowania szczególnej formy czynności prawnej, art. 82 i n. KC wady oświadczenia woli. Specyfika tej umowy polega na tym, iż, jak wskazuje dalej E. Janeczko, nie jest to umowa rodząca stosunek zobowiązaniowy, a oznacza to, iż nie mają zastosowania przepisy art KC - zasada swobody umów, art KC klauzula rebus sic stantibus, art. 394 KC zadatek, art. 387 KC niemożliwość świadczenia czy art. 395 KC umowne prawo odstąpienia. Uważa, że nie znajdą do niej zastosowania przepisy dotyczące odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania 3. Przechodząc do kwestii dotyczącej relacji z prawem prywatnym międzynarodowym, należy stwierdzić, iż w doktrynie występuje dualizm rozumienia jego definicji: w postaci ujęcia szerokiego oraz ujęcia wąskiego. Ujęcie wąskie reguluje właściwość prawa dla stosunków z zakresu prawa prywatnego związanych z więcej niż z jednym państwem. Nadaje mu kształt prawa, które całkowicie znajduje się w prawie wewnętrznym danego państwa i jest utożsamiane z prawem kolizyjnym 4. Natomiast ujęcie szerokie określa prawo międzynarodowe prywatne jako posiadające charakter internacjonalistyczny lub uniwersalistyczny, ze względu na uznawanie przez to ujęcie aktów pochodzenia międzynarodowego oraz prawa zwyczajowego jako elementów w katalogu źródeł prawa. Zasadniczą różnicą jest występowanie w ujęciu szerokim norm merytorycznych jako służebnych w regulacji bezpośredniej oraz norm kolizyjnych, którymi posługuje się regulacja pośrednia. Z kolei w ujęciu wąskim występują tylko normy kolizyjne. Należy powiedzieć, iż normy kolizyjne nie są normami, które rozstrzygają daną sprawę co do meritum. Pełnią one rolę służebną w określaniu repartycji właściwości danego systemu prawa. Wskazują, jakie prawo należy zastosować do danej sprawy związanej z tzw. elementem obcym, jak też ułatwiają obrót gospodarczy między osobami fizycznymi, osobami prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi, nie mającymi osobowości pochodzących z rożnych państw. Należy przyjąć, że ujęcie szersze ma bardziej praktyczne znaczenie, dlatego też autor będzie opisywał prawo prywatne międzynarodowe zgodnie z takim ratio legis. Dochodząc do szczegółowych rozwiązań dotyczących ustroju małżeńskiego w tym prawie, należy na pierwszym planie uwidocznić normę kolizyjną wygenerowaną z przepisu art. 51 ust.1 PrPrywM 5, która mówi, iż stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu. Oznacza to, że małżonkowie podlegają prawu państwa, którego w danym momencie są wspólnie obywatelami. Świadczy o tym łącznik o charakterze zmiennym zawierający tzw. subokreślnik temporalny każdoczesny. Zmienność łącznika oznacza, iż zgodnie ze zmianą stanu faktycznego, tzn. zmianą obywatelstwa, może zmienić się prawo, na podstawie którego będą regulowane m.in. stosunki majątkowe. Paragraf 2 tegoż artykułu tworzy poniekąd ciąg łączników normy kolizyjnej, który wskazuje kolejne systemy prawne, które będą regulowały stosunki małżeńskie. W sytuacji gdy małżonkowie nie posiadają obywatelstwa jednego państwa, to prawem właściwym będzie prawo państwa, w którym wspólnie posiadają miejsce zamieszkania. Natomiast jeśli nie będą mieli wspólnego domicylu w tym samym państwie, to stosunki małżeńskie i osobiste będzie regulować prawo państwa, w którym wspólnie mają miejsce pobytu zwykłego. Z kolei gdy małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, to będą podlegać prawu państwa, z którym są wspólnie najściślej związani. Widoczna jest gradacja systemów prawnych związana z rodzajem łączników personalnych osób fizycznych od łącznika obywatelstwa do łącznika pobytu zwykłego. Norma kolizyjna na koniec wskazuje na regułę najściślejszego związku, która polega na zastosowaniu prawa, które wykazuje najsilniejszą więź z danym stanem faktycznym. Prawem ojczystym dla małżonków będących obywatelami polskim jest prawo polskie. Bardzo ważną kwestią jest ustawowa możliwość wyboru prawa właściwego do regulacji stosunków majątkowych. Małżonkowie zgodnie z art. 52 ust. 1 PrPrywM mogą podać swoje stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno 10 KWIECIEŃ - MAJ 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

11 z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Na jego podstawie można wygenerować normę kolizyjną zawierającą łącznik obywatelstwa jednego z małżonków, następnie domicyl, aż wreszcie łącznik miejsca, w którym faktycznie przebywa, w którym są skoncentrowane jego działania życiowe i interesy, jednak bez zamiaru dłuższego pobytu. Należy dodać, iż ta norma znajduje zastosowanie przy małżeńskich umowach majątkowych. Możliwość dokonania wyboru jest uprawnieniem umożliwiającym zastosowanie go przed zawarciem małżeństwa oraz w jego trakcie. Obrazuje to stan faktyczny, w którym mężczyzna posiadający obywatelstwo norweskie chce zawrzeć związek małżeński z kobietą posiadającą obywatelstwo polskie. Oboje mają miejsce zamieszkania w Oslo. Wspólnie chcą uregulować sprawy majątkowe zgodnie z polskim małżeńskim prawem majątkowym, ponieważ subiektywnie uważają je za korzystniejsze. Dlatego też zawierają małżeńską umowę majątkową, w której treści ustanawiają wspólność rozszerzoną. Oczywiście są ograniczeni przepisem art. 49 KRO, który enumeratywnie wymienia składniki majątku osobistego, które nie mogą być włączone przez małżeńską umowę majątkową do majątku wspólnego. Takie umowne rozszerzenie wspólności jest jednak korzystne w perspektywie ograniczenia majątku osobistego przyszłego małżonka, który być może kiedyś będzie czyimś dłużnikiem. Nupturienci przed zawarciem związku małżeńskiego zawierają małżeńską umowę majątkową, w której wskazują prawo polskie jako właściwe do regulowania ich statutu dotyczącego stosunków majątkowych. Natomiast w sytuacji, gdyby nie skorzystano z uprawnienia do wyboru prawa właściwego danym stosunkom majątkowym, to do małżeńskiej umowy majątkowej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy. Mówi o tym 2 art. 52 PrPrywM. Chwilą zawarcia umowy jest chwila złożenia zgodnych oświadczeń woli, a miało to miejsce w Oslo. Dlatego też, sięgając do normy kolizyj- nej z art. 51 PrPrywM, małżonkowie podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu. W tym przypadku nie posiadają takiego, gdyż on jest obywatelem Królestwa Norwegii, a ona obywatelką Rzeczypospolitej Polskiej. W takim wypadku wchodzi kolejna norma kolizyjna zawarta w 2 art.51 PrPrywM, mówiąca, że obowiązuje ich prawo miejsca zamieszkania w tym samym państwie. Oznacza to, iż małżeńska umowa majątkowa przez nich zawarta będzie podlegała prawu norweskiemu, ponieważ jest to zgodnie z art PrPrywM. Istotną kwestią jest zachowanie odpowiedniej formy czynności prawnej, jaką jest wybór prawa właściwego dla stosunków majątkowych małżeńskich lub dla małżeńskiej umowy majątkowej. Wynika to ze swoistej sankcji, która występuje w prawach opartych na cywilistycznej metodzie regulacji jest nią zazwyczaj nieważność czynności prawnej (art KC). Dlatego też strony, dokonując wyboru prawa, powinny zachować formę majątkowych umów małżeńskich, przewidzianą przez prawa wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło 6. Formą zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej w polskim systemie prawnym jest forma inna niż zwykła pisemna. Art. - art KRO reguluje, że jest to forma aktu notarialnego. Kolejną kwestią jest ustalenie odpowiedzialności małżonków względem swych wierzycieli. W świetle art KRO małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Natomiast w przedstawionym stanie faktycznym, w sytuacji gdyby małżonek Norweg zaciągnął kredyt hipoteczny w norweskim banku, to do oceny skuteczności małżeńskiego ustroju majątkowego względem tego banku właściwym prawem będzie prawo polskie. Należy dodać, że w prawie każdym banku na świecie do wzięcia kredytu hipotecznego potrzebne jest złożenie informacji o małżeńskim ustroju majątkowym oraz o zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej. Dlatego też bank posiadał informacje, że małżeństwo Norwega z Polką posiada takową umowę. Zatem kwestie egzekucji z majątku dłużnika będą regulowane polskim małżeńskim prawem majątkowym, a w przedstawionej sytuacji faktycznej będzie to ograniczone z powodu rozszerzenia wspólności ustawowej w małżeńskiej umowie majątkowej 7. Gdyby małżonek Norweg pożyczył od sąsiada drobną sumę pieniędzy na zrobienie codziennych zakupów, nie informując go o zawartej umowie małżeńskiej majątkowej, to wtedy sąsiad będzie mógł dochodzić zwrotu tych pieniędzy na podstawie prawa norweskiego. Wynika to z normy zawartej w ust.2 art. 53 PrPrywM 8. Powyższa analiza stanowi jedynie zarys problematyki ustrojów majątkowych w perspektywie norm kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego. Wskazane argumenty należą jednak do istotnych, z uwagi na ogromną wagę ustrojów majątkowych, w szczególności jeżeli odnosi się je do konkretnych stanów faktycznych, w których występuje element transgraniczny. 1 Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r. ze zm. 2 B. Bieniek, A. Bieranowski, J. Ingaczewski [red.]; Małżeńskie prawo majątkowe, Sądowe Komentarze Tematyczne, Warszawa 2008, s E. Skowrońska-Bocian [red.]; E. Janeczko [w:] Małżeńskie ustroje majątkowe, Warszawa K. Bagan-Kurluta; Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2011, s Dz. U. z dnia 15 kwietnia 2011 r. 6 Art. 52 ust. 3 PrPrywM. 7 Z zastrzeżeniem wynikającym z art. 53. ust.2 PrPrywM, Dz. U. z dnia 15 kwietnia 2011 r. Jeżeli małżonek i osoba trzecia, będąca wierzycielem, mają w chwili powstania zobowiązania miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, prawo tego państwa stosuje się do oceny skuteczności małżeńskiego ustroju majątkowego wobec osób trzecich, chyba że osoba trzecia w chwili powstania zobowiązania znała charakter i treść tego ustroju lub przy dołożeniu należytej staranności mogła je poznać albo zostały dopełnione wymagania dotyczące jawności i wpisów przewidziane w prawie właściwym dla małżeńskiego ustroju majątkowego lub - w odniesieniu do praw rzeczowych na nieruchomościach - w prawie państwa, na którego terytorium nieruchomość się znajduje. 8 Art. 53 ust.2. PrPrywM, Dz. U. z dnia 15 kwietnia 2011 r., Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności małżonka za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

12 Odsetki od kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidendy jako koszty uzyskania przychodów glosa do wyroku NSA z 10 czerwca 2009 roku Radomir Kolendowicz, student V roku prawa Wyrok NSA z dnia 10 czerwca 2009 r. II FSK 234/08 Zaciągnięcie przez spółkę kredytu na wypłatę dywidendy należy taktować jako wydatek związany z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 ze zm.), albowiem osiąganie zysku jest zarówno podstawowym celem funkcjonowania spółki akcyjnej, jak i wspólników, których kapitał zaangażowany jest w funkcjonowanie spółki i osiąganie przez nią przychodów. Glosa I. Problematyka kosztów uzyskania przychodów ma kapitalne znaczenie dla funkcjonowania każdego podatku dochodowego. Dzieje się tak, gdyż możliwość zaliczenia określonych wydatków jako koszty uzyskania przychodów wpływa bezpośrednio na wysokość dochodu będącego podstawą opodatkowania, a w konsekwencji warunkuje wysokość należnego zobowiązania podatkowego 1. Poruszony w orzeczeniu problem możliwości zaliczenia odsetek od zaciągniętego kredytu przez spółkę na wypłatę dywidendy jako koszty uzyskania przychodów należy do najbardziej konfliktogennych w tym zakresie 2. Tym bardziej orzekanie w tego typu kwestiach wymaga od sądu starannie przeprowadzonego rozumowania i doboru odpowiednich środków interpretacji przepisów. Glosowany wyrok trzeba z tego względu przyjąć z pełną aprobatą, zarówno pod kątem rozstrzygnięcia, jak i jego uzasadnienia. II. Stan faktyczny, zaistniały w przedmiotowej sprawie, przedstawia się następująco. Spółka akcyjna wypracowała w roku oborotowym zysk finansowy. Uchwałą Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy została ustalona wysokość dywidendy i termin jej wypłaty. W okresie pomiędzy podjętą uchwałą, a wypłatą dywidendy, spółka przeznaczyła wypracowany zysk na bieżącą działalność gospodarczą. W terminie wypłaty dywidendy, ze względu na brak środków pieniężnych, które zostały zaanagażowane w działalność gospodarczą, spółka zaciągnęła kredyt bankowy i ponosiła wydatki w postaci odsetek od zaciągniętego kredytu. W związku z tym wniosła o pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego z zapytaniem, czy odsetki od zaciągniętego kredytu na wypłatę dywidendy będą stanowiły koszty uzyskania przychodów w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych 3. Zarówno organy podatkowe (Naczelnik Urzędu Skarbowego, Dyrektor Izby Skarbowej) jak i Wojewódzki Sąd Administracyjny uznały, że wydatki te nie stanowią kosztów uzyskania przychodów. Spółka wniosła skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. III. Punktem wyjścia dalszych rozważań jest art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. Zgodnie z tym przepisem kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. Można więc przyjąć, że aby jakiś wydatek mógł zostać uznany za koszt uzyskania przychodów, muszą być spełnione następujące warunki: 1) wydatek musi zostać rzeczywiście poniesiony, 2) wydatek nie może znajdować się na liście zawartej w art. 16 ust. 1, zawierającej katalog wydatków i odpisów, które nie mogą być zaliczane do kosztów uzyskania przychodów, 3) celem poniesienia wydatku powinno być osiągnięcie przychodów lub zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów 4. Przepis art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p. wśród kosztów i odpisów, które nie są zaliczane do kosztów uzyskania przychodów, nie wymienia odsetek od pożyczek (kredytów) zaciągniętych celem sfinansowania wypłaty dywidendy. Skoro nie zostały wprost wymienione w tym przepisie, należy uznać, że mogą one stanowić koszt uzyskania przychodów 5. Nie oznacza to, że można w takim razie odsetki te uznać za koszt uzyskania przychodów. Wydatek ten musi dodatkowo spełniać pozostałe przesłanki, tj. musi zostać poniesiony oraz celem tego poniesienia powinno być osiągnięcie przychodów lub zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów. To, że spółka faktycznie poniosła taki wydatek, nie budzi na gruncie stanu faktycznego żadnych wątpliwości. Rozstrzygające znaczenie w takim przypadku nabiera spełnienie ostatniego z warunków, jakim jest celowość poniesienia wydatku na osiągnięcie przychodów lub zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów. IV. Przez celowość poniesienia wydatku rozumie się jego racjonalność i zasadność 6. Dodatkowo wydatek powinien odznaczać się potencjalną możliwością przyczynienia się do osiągnięcia przychodu. Oznacza to, że liczy się cel, a nie skutek w postaci osiągnięcia przychodu. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że przez przyczynienie się nie należy rozumieć tzw. adekwatnego związku przy- 12 KWIECIEŃ - MAJ 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

13 czynowo-skutkowego, a więc nie musi wystąpić bezpośredni związek między poniesieniem kosztu, a uzyskaniem konkretnego przychodu. Koszty są ponoszone w interesie przedsiębiorstwa, które przynosi przychody, będące przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym 7. Oznacza to, że koszty uzyskania przychodów stanowią wszelkie wydatki poniesione w interesie przedsiębiorstwa, mające swoją przyczynę w działalności przedsiębiorstwa, a nie tylko te, które miały lub mogły mieć wpływ na pojawienie sie przychodu 8. Odnosząc się do stanowiska NSA, sąd trafnie wykazał racjonalność i potrzebę działania w postaci zaciągnięcia kredytu na wypłatę dywidendy przez spółkę. Wykorzystanie kredytu zapewni wprawdzie bezpośrednią wypłatę dywidendy, ale kredyt ten pośrednio, poprzez uprzednie zaangażowanie środków własnych w działalność gospodarczą, umożliwi funkcjonowanie przedsiębiorstwa skarżącej i tym samym zostanie zużyty pośrednio na prowadzenie działalności gospodarczej, a także pośrednio wpłynie na cel, jakim jest osiągnięcie przychodów. Poza tym nieracjonalne ze strony działalności gospodarczej jest wycofanie środków pieniężnych, zaangażowanych na jej prowadzenie tylko w celu wypłaty dywidendy. Przeczą temu również zasady logiki i doświadczenia życiowego. NSA słusznie odniósł się także do związku poniesionego wydatku z racjonalną działalnością dla osiągnięcia tego przychodu. Powołując się na bogate orzecznictwo, dochodzi do wniosku, że nie sposób uznać, by wydatek w postaci zaciągnięcia kredytu na wypłatę dywidendy w przypadku braku wolnych środków pieniężnych nie został uznany za wydatek związny z prowadzoną działalnością gospodarczą. Należy się z tym poglądem zgodzić. V. Sąd, dokonując wykładni językowej zwrotów,,zachowanie oraz,,zabezpieczenie, prawidłowo odwołuje się do ich znaczenia potocznego. Zgodnie bowiem z zasadami wykładni gramatycznej (językowej) w przypadku braku zdefiniowania przez ustawodawcę danego pojęcia, należy przyjąć jego znaczenie w zgodzie z językiem powszechnym (dyrektywa domniemania języka powszechnego) 9. Użycie przez NSA Słownika języka polskiego pod red. M. Szymczaka, który nota bene jest wykorzystywany przez sądy administracyjne w większości orzeczeń, należy zaakceptować. Wydaje się, że taki zabieg miał na celu zoobiektywizowanie przyjętych znaczeń. Ponadto sąd trafnie wyciąga wniosek, że zaciągnięty przez spółkę kredyt na wypłatę dywidendy w takim przypadku nie tylko zabezpieczy źródło przychodów, jakim jest działalność gospodarcza, jak i zapobiegnie utracie płynności finansowej. Do tego poglądu należy również odnieść się z aprobatą, gdyż warunkiem osiągania przychodów i powiększania ich strumienia jest posiadanie płynności finansowej 10. Taka zależność jest również powszechnie przyjęta na gruncie ekonomii. VI. Odwołanie się w uzasadnieniu do prawa unijnego należy uznać za cenny argument popierający rozstrzygnięcie sądu. NSA, stosując derywat wykładni systemowej w postaci dyrektywy wykładni zgodnej z prawem unijnym, odniósł się do art. 56 TWE. Przepis ten ustanawia swobodę przepływu kapitału. Skład orzekający, przytaczając wiele spośród orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE w tej kwestii, których nie sposób wymienić, wskazuje, że do naruszenia tej regulacji zachodzi także wtedy, gdy przepisy krajowe odnoszące się do rezydentów Państwa Członkowskiego i nierezydentów zniechęcają ich do nabywania akcji spółki akcyjnej. W stanie faktycznym, co wykazał w uzasadnieniu sąd, zdecydowanie mamy z taką sytuacją do czynienia. Stanowisko to popiera również doktryna 11. VII. Akceptując rozstrzygnięcie oraz przywołane na jego poparcie argumenty, należałoby zwrócić uwagę na możliwość przytoczenia dodatkowych racji, mogących potwierdzać przyjęte przez sąd założenia w glosowanym wyroku. Ich charakter jest zdecydowanie posiłkowy, jednakże powinny stanowić wartościowe uzupełnienie argumentacji przemawiającej za możliwością zaliczenia odsetek od zaciągniętego kredytu na wypłatę dywidendy jako kosztów uzyskania przychodów. Po pierwsze, zauważyć trzeba regulację zamieszczoną w art. 16 ust. 1 pkt 13a u.p.d.o.p. Przepis ten wyłącza z kosztów uzyskania przychdów m.in. odsetki od dywidend. Przyjmując powszechnie akceptowane stanowisko o racjonalności ustawodowacy, uznać można, że dokonując w tym przepisie wskazanego wcześniej wyłączenia odsetek od dywidend, zakładał on istnienie związku pomiędzy tego rodzaju kosztem a przychodami podatnika. Dlatego nietrafiony wydaje się argument przeciwników tezy glosowanego wyroku, jakoby odsetki od zaciągniętego kredytu na wypłatę dywidendy nie miały związku z prowadzoną przez spółkę działalnością gospodarczą, a co za tym idzie - uzyskiwaniem przychodów. Brak analogicznego wyłączenia w odniesieniu do odsetek od kredytu finansującego dywidendę, mającego zdecydowanie większe znaczenie praktyczne (przy pokrewnym charakterze), potwierdza pośrednio tezę o poprawności ich zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów 12. Wreszcie dodatkowym argumentem, wspierającym wyżej przeprowadzone rozważania, jest odwołanie się do podstawowych zasad ustroju społeczno-gospodarczego. Odwołując się do dyrektywy systemowej wykładni zgodnej z Konstytucją 13, warto zwrócić uwagę na art. 20, stanowiący jedną z głównych zasad ustroju, jaką jest wolność działalności gospodarczej. Dokonując wykładni, mającej na względzie ten właśnie przepis, wskazać trzeba, że to do podatnika, a nie organu podatkowego należy ocena, czy dany wydatek jest celowy w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Wszakże to podatnik zna najlepiej właściwości i uwarunkowania prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej 14. Pogląd ten jest również szeroko akceptowany w orzecznictwie 15. Dodać oczywiście należy zastrzeżenie, że organy podatkowe mają prawo badać związek nakładów z przychodami, natomiast efektywność i celowość ich poniesienia pozostaje poza kontrolą 16. VIII. W przedmiotwym opracowaniu należy odnieść się do ostatnich decyzji Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie możliwości zaliczenia odsetek od kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidendy jako kosztu podatkowego. Dnia 12 grudnia 2011 r. NSA podjął uchwałę 17, w której przyjął stanowisko zajmowane do tej pory przez organy podatkowe. Odsetki od kredytu na spłatę dywidendy nie stanowią według tej uchwały kosztów uzyskania przychodów. Niestety, jest to niekorzystna dla podatnika interpretacja przepisów prawa. Uchwała ta dziwi tym bardziej, że stanowi odstępstwo od przyjętej wcześniej linii orzeczniczej, według której odsetki na spłatę kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidendy stanowią koszt uzyskania przychodu. Argumenty podniesione do glosowanego w niniejszym opracowaniu orzeczenia są jak najbardziej dalej aktualne odnośnie przytoczonej wyżej uchwały. Świadczy o tym też to, że pomimo wydania stosownej uchwały, sądy administracyjne wciąż mają różne zapatrywanie na możliwość zaliczenia takich wydatków jako koszty uzyskania przychodów. Za przykład podać można chociażby wyrok NSA z dnia 3 kwietnia 2012 r. 18, który w całości aprobuje stanowisko zajęte przez NSA w glosowanym orzeczeniu. IX. Reasumując, wyrok z dnia 10 czerwca 2009 r. zasługuje na całkowitą aprobatę. Sąd dokonuje trafnych wniosków i spostrzeżeń, korzystając z różnych źródeł argumentacji. W sposób zadowalający korzysta z rozmaitych metod wykładni, odwołując się przy tym do bogatego orzecznictwa sądów administracyjnych. Cennym walorem glosowanego orzeczenia jest także odwołanie się przez sąd do prawa unijnego w zakresie swobody przepływu kapitału oraz szerokiego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE w tej sprawie. Dodatkowo prowadzona przez sąd argumentacja jest wyczerpująca, skrupulatna, a przy tym logiczna. Glosowany wyrok jest niewątpliwie cenną pozycją w dorobku Naczelnego Sądu Administracyjnego. 1 A. Gomułowicz, Koszt podatkowy zasady i kontrowersje, Kwartalnik Prawa Podatkowego, 2007, nr 1, s Pismo Łódzkiego Urzędu Skarbowego z dnia 17 stycznia 2006 r., znak ŁUS-II-2-423/191/06/AG; interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 29 września 2008 r., IBPB3/ /08/NG; wyrok WSA w Warszawie z dnia 28 listopada 2008 r., III SA/Wa 1976/08, Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 2009, nr. 2, poz. 27; Wyrok NSA z dnia 2 lutego 2011 r., II FSK 1653/09, Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 2011, nr 4, poz Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 ze zm.), powoływana dalej jako u.p.d.o.p. 4 W. Nykiel, M. Wilk, Koszty uzyskania przychodów, w: W. Nykiel, A. Mariański (red.), Komentarz do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, Gdańsk 2011, s J. Pustuł, Glosa do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 listopada 2008 r. (III SA/ Wa 1976/08), Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 2009, nr 2, s A. Gomułowicz, Koszt podatkowy zasady..., s A. Mariański, Brak podstaw do stosowania cywilnoprawnego pojęcia związku przyczynowo-skutkowego jako przesłanki uznania kosztu podatkowgo, Przegląd Podatkowy 2006, nr 2, s H. Litwińczuk, Podatki dochodowe, w: L. Etel (red.), System Prawa Fianansowego. Prawo daninowe. Tom III, Warszawa 2010, s B. Brzeziński, Podstawy wykładni prawa podatkowego, Gdańsk 2008, s B. Brzeziński, Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 lutego 2011 r. (II FSK 1653/09), Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 2011, nr 4, s H. Litwińczuk, Fundamentalne swobody prawa WE i ich znaczenie dla podatków bezpośrednich, w: H. Litwińczuk (red.), Podatki bezpośrednie. Prawo polskie a prawo wspólnotowe, Warszawa 2009, s A. Puncewicz, Potrącalność kosztów kredytu zaciągniętego celem wypłaty dywidendy lub umorzenia udziałów, w: Jurysdykcja Podatkowa, 2008, nr 1, s B. Brzeziński, Podstawy wykładni..., s W. Nykiel, M. Wilk, Koszty uzyskania przychodów, w: W. Nykiel, A. Mariański (red.), Komentarz..., s. 333; J. Pustuł, Glosa do wyroku..., s Wyrok NSA z dnia 8 września 2000 r., syg. akt I SA/Łd 1317/98; wyrok WSA w Opolu z dnia 5 kwietnia 2004 r., syg. akt I SA/Wr 3918/01; wyrok WSA w Białymstoku z dnia 11 sierpnia 2004 r., syg. akt I SA/Bk 158/ Wyrok NSA z dnia 5 czerwca 2001 r., syg. akt III SA 540/ Sygn. akt II FPS 2/ Sygn. akt II FSK 249/12. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

14 ( )opodatkowanie Agnieszka Kołejda, studentka IV roku prawa Wielu uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich korzysta z usług prywatnych korepetytorów. Nie wszyscy wykorzystują korepetycje tylko do nadrobienia zaległości czy wytłumaczenia niezrozumiałych zagadnień, ale również w celu przygotowania do matury i innych egzaminów. Bardzo popularne jest uczęszczanie na korki z języków obcych, jak i innych przedmiotów np. matematyki, od kiedy stała się obowiązkowym przedmiotem na maturze. Korepetycji udzielają nie tylko nauczyciele, którzy na co dzień pracują w szkołach, ale także studenci, którzy mogą w ten sposób dodatkowo zarobić. Celem niniejszego artykułu nie jest krytykowanie korepetycji czy osób ich udzielających. Fakt, że istnieje potrzeba pobierania dodatkowych prywatnych zajęć pozalekcyjnych oraz gdzie tkwi przyczyna tego zjawiska, to oddzielny temat. Najważniejszą kwestią poruszaną w tym artykule jest zwrócenie uwagi na zjawisko, jakim jest nieujawnianie dochodów pochodzących z korepetycji oraz wskazanie, w jaki sposób nauczyciele, a także inne osoby udzielające pomocy uczniom, mogą rozliczyć się z fiskusem i prowadzić działalność zgodnie z przepisami prawa podatkowego. Zasadniczym problemem związanym z udzielaniem korepetycji jest fakt nieujawniania dochodów osiągniętych z prowadzonej działalności, a tym samym nieopodatkowanie ich. Dochody nieujawnione to dochody, o których pochodzeniu nie mają informacji organy podatkowe, które nie zostały ujawnione przez podatnika (poprzez samoobliczenie lub obliczenie płatnicze). Opodatkowanie dochodów nieujawnionych ma służyć zwalczaniu tzw. szarej strefy, czyli działalności przynoszącej korzyści finansowe, prowadzonej bez ponoszenia obciążeń podatkowych, a także z naruszeniem przepisów o prowadzeniu działalności gospodarczej. W przypadku stwierdzenia przez organ podatkowy prawdopodobieństwa niezgłoszenia przez podatnika osiągniętych dochodów (całości lub części) aktualizuje się możliwość wszczęcia postępowania podatkowego w tej sprawie. Podstawą materialnoprawną wszczęcia postępowania jest art. 20 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W myśl tego przepisu wysokość przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych ustala się na podstawie poniesionych przez podatnika w roku podatkowym wydatków i wartości zgromadzonego w tym roku mienia, jeżeli wydatki te i wartości nie znajdują pokrycia w mieniu zgromadzonym przed poniesieniem tych wydatków lub zgromadzeniem mienia, pochodzącym z przychodów uprzednio opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. Jeżeli wspomniane wydatki nie znajdują pokrycia, podatnik obowiązany jest uiścić zryczałtowany podatek od dochodów nieujawnionych w wysokości 75%. Dochód ten nie łączy się z przychodami z innych źródeł. Podstawą proceduralną kontroli oraz postępowania w zakresie dochodów nieujawnionych stanowią przepisy Ordynacji podatkowej. W przypadku stwierdzenia ww. dysproporcji pomiędzy wydatkami podatnika a wartością (legalnie) zgromadzonego przez niego mienia - organ na podstawie art pkt 2 OrdPU wydaje decyzję (ma ona charakter konstytutywny), w której ustala wysokość dochodów nieujawnionych. Z dniem doręczenia, zgodnie z art OrdPU, powstaje zobowiązanie podatkowe. Jeżeli korepetytor decyduje się na opodatkowanie podatkiem dochodowym przychodów z udzielanych korepetycji, to możliwe jest potraktowanie tych przychodów jako: Przychodów z działalności wykonywanej osobiście, albo Przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej. Już na samym początku wyłania się problem odpowiedniej klasyfikacji działalności w obrębie podanych wyżej kategorii - czy jest to działalność prowadzona przez podatnika osobiście, czy też działalność gospodarcza. Działalność wykonywana osobiście została wyodrębniona w art. 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (PDOFizU) jako jedno ze źródeł przychodów. Ustawodawca nie zdefiniował, czym jest wspomniana działalność. Artykuł 13 PDOFizU zawiera przykładowy katalog przychodów, uznanych za przychody z działalności wykonywanej osobiście. Wspomniane przychody są traktowane odmiennie od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, stosunku pracy czy innych źródeł przychodów. W punkcie drugim wspomnianego artykułu ustawodawca wymienia m.in.: przychody z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, trenerskiej, oświatowej i publicystycznej ( ), jeżeli działalność ta nie jest wykonywana w ramach stosunku pracy ani nie jest przedmiotem działalności gospodarczej. W znaczeniu potocznym przyjmuje się rozumienie działalności wykonywanej osobiście jako wykonywanie działalności bez zatrudniania innych osób czy to na podstawie umowy o pracę, czy umów cywilnoprawnych (umowa zlecenia, umowa o dzieło). Podatnicy, którzy zdecydują się na działalność wykonywaną osobiście, mają możliwość zastosowania zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów, których wysokość ustala się na 20% uzyskiwanego przychodu po potrąceniu miesięcznych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Sposób rozliczenia się z fiskusem dla tego typu działalności został uregulowany w art. 44 ust. 3a PDOFizU. Podatnicy obowiązani są do obliczenia zaliczki, stosując do dochodu 18% stawkę (można wg stawki wyższej tj. 32%) i wpłacenia jej do 20-tego dnia następnego miesiąca na rachunek urzędu skarbowego (dotyczy miesięcy od stycznia do listopada; zaliczka za grudzień wpłacana jest w terminie złożenia zeznania podatkowego). Podatnicy nie są obowiązani do składania deklaracji dotyczących zaliczek na obliczony podatek. Definicję tego pojęcia zawiera art. 5a pkt 6 PDOFizU, który stanowi, że pozarolnicza działalność gospodarcza to działalność zarobkowa, prowadzona we własnym imieniu, w sposób zorganizowany i ciągły, z której przychody nie są zaliczane do innych przychodów określonych w PDOFizU. Zalicza się do niej działalność m.in.: wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową, polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż, a także wykorzystującą rzeczy oraz wartości niematerialne i prawne. W doktrynie podkreśla się istotne cechy działalności gospodarczej: uczestnictwo w obrocie gospodarczym, zawodowy charakter, powtarzalność działań i przestrzeganie zasad racjonalnego gospodarowania. Niezarejestrowanie działalności nie ma wpływu na decyzję o uznaniu danego przychodu za przychód z innego źródła. Za przedsiębiorcę może być uznany każdy podmiot, niezależnie od faktu wpisania do właściwego rejestru przedsiębiorców. Jeżeli podatnik udziela korepetycji we własnym imieniu i na własny rachunek w sposób ciągły i zorganizowany, może rozliczyć osiągane przez siebie przychody jako przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej. W tym przypadku pod uwagę powinien wziąć trzy sposoby opodatkowania: kartę podatkową, ryczałt ewidencjonowany lub zasady ogólne. Karta podatkowa - jest to najprostszy, a zarazem najpopularniejszy sposób rozliczania przychodów z udzielania korepetycji, gdyż wszelkie formalności są w tym wypadku ograniczone do minimum. Specyfika opodatkowania w formie karty podatkowej wyraża się w tym, że wysokość podatku oparta jest na prawdopodobnej wysokości przychodów podatnika, jakie może on uzyskać z działalności określonego rodzaju i prowadzonej w danej skali. Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 11 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej mogą płacić podatnicy prowadzący działalność w zakresie usług edukacyjnych, polegającą na udzielaniu lekcji na godziny. Warunki udzielania takich zajęć określa część XI tabeli, według której za udzielanie lekcji na godziny uważa się pomoc 14 KWIECIEŃ - MAJ 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

15 w nauce, polegającą głównie na odrabianiu (przygotowaniu) z uczniem zadanych lekcji. Najbardziej zachęcający jest fakt, że korepetytorzy opodatkowani w formie karty podatkowej są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Podatnicy ci są jednak obowiązani wydawać na żądanie klienta rachunki i faktury oraz przechowywać kopie tych rachunków i faktur w okresie pięciu lat podatkowych. Osoba, która zdecyduje się na kartę podatkową, obowiązana będzie złożyć wniosek o opodatkowanie w tej formie i we wniosku wymienić jedną z podejmowanych działalności z art. 23 ustawy. Ponadto musi spełnić szereg warunków, m.in.: przy prowadzeniu działalności nie może korzystać z usług osób zatrudnionych przez siebie na podstawie umowy o pracę oraz z usług innych przedsiębiorstw i zakładów, nie może prowadzić innej pozarolniczej działalności gospodarczej, a działalność musi być prowadzona na terytorium RP. Stawki określone są w załączniku nr 3, część XI Usługi edukacyjne w zakresie udzielania lekcji na godziny. Wysokość podatku ustalana jest decyzją przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Podatek wynikający z decyzji obniża się o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne (nie może przekroczyć 7,75% podstawy wymiaru tej składki). Podatnicy płacą podatek dochodowy w formie karty podatkowej, pomniejszony o zapłaconą składkę na ubezpieczenie zdrowotne bez wezwania w terminie do 7-go dnia każdego miesiąca za miesiąc ubiegły, a za grudzień - w terminie do dnia 28 grudnia roku podatkowego, na rachunek właściwego urzędu skarbowego. Ryczałt ewidencjonowany - niektórzy korepetytorzy mogą wybrać formę rozliczenia w ramach ryczałtu ewidencjonowanego. Ustawa przewiduje wyłączenia w przypadku określonych przychodów lub osób, które nie mogą być opodatkowane w tej uproszczonej formie. Prawo do stosowania ryczałtu w przypadku udzielania korepetycji zostało uzależnione od tego, czy pozarolnicza działalność gospodarcza jest wykonywana w ramach wolnego zawodu. Ustawodawca na potrzeby regulacji podatkowych definiuje pojęcie wolnego zawodu, jako pozarolniczą działalność gospodarczą wykonywaną osobiście przez wymienione w art. 4 ust. 1 pkt 11 osoby, w tym przez nauczycieli w zakresie świadczenia usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny. Ponadto usługi te muszą być świadczone bezpośrednio przez podatnika, bez zatrudniania do tego innych osób. Dla przychodów z wolnego zawodu przewidziana została dosyć wysoka stawka ryczałtu - 20% od przychodów. W przypadku opodatkowania korepetycji w formie ryczałtu, nauczyciel nie ma obowiązku prowadzenia ksiąg, z wyjątkiem przypadków, gdy ustawa stanowi inaczej. Osoba, która wybierze ten rodzaj opodatkowania, jest obowiązana do złożenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego pisemnego oświadczenia o wyborze tej formy rozliczania nie później niż do dnia 20 stycznia roku podatkowego. Podatnik rozpoczynający działalność gospodarczą w trakcie roku podatkowego składa ww. oświadczenie do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia działalności, nie później niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu. Podatnicy są obowiązani obliczać ryczałt za każdy miesiąc i wpłacać go na rachunek urzędu skarbowego do 20-tego dnia następnego miesiąca, a za miesiąc grudzień - w terminie złożenia zeznania. Zasady ogólne - zostały określone w art. 44 PDOFizU. Podstawę opodatkowania przy wyborze rozliczania na zasadach ogólnych stanowi dochód. Zaliczki na podatek dochodowy są obliczane (tak jak podatek dochodowy) według skali progresywnej (18%, 32%). Wysokość zaliczki podatnik ustala, obliczając podatek dochodowy od sumy dochodów z działalności gospodarczej, osiągniętych od początku do końca miesiąca, za który płacona jest zaliczka, przy uwzględnieniu przysługujących odliczeń (m.in. składka na ubezpieczenie zdrowotne). Od obliczonego podatku obejmuje się sumę zapłaconych od początku roku zaliczek i dodatnią różnicę odprowadza się na rachunek urzędu skarbowego jako zaliczkę. Podatnicy mają możliwość obniżenia dochodu o zapłacone składki na ubezpieczenie społeczne. Do wyboru pozostaje także liniowa metoda opodatkowania dochodów (19%) z działalności gospodarczej. Podatnicy obliczają zaliczki jako różnicę między podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku a sumą zaliczek należnych za poprzednie miesiące, z uwzględnieniem zapłaconej składki na ubezpieczenie zdrowotne. Podatnicy, którzy wybiorą ww. przedstawione zasady ogólne (skala podatkowa czy podatek liniowy) wpłacają zaliczkę za okres od stycznia do listopada do 20-tego dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Zaliczka za grudzień powinna być wpłacona (w wysokości zaliczki za listopad) do 20 grudnia. Decyzja o podjęciu działalności w zakresie udzielania korepetycji powinna być poprzedzona wizytą w urzędzie skarbowym - tam zainteresowany zdobędzie niezbędne informacje, jaki rodzaj opodatkowania będzie dla niego najkorzystniejszy w stosunku rozmiarów i formy prowadzonej działalności. Przy wyborze powinno się zwrócić wagę na przesłanki, jakie trzeba spełnić, aby mieć możliwość skorzystania z danego sposobu opodatkowania. Przedstawionych zostało kilka sposobów. Z rozliczaniem się na zasadach ogólnych wiążą się dodatkowe obowiązki, natomiast ryczałt ewidencjonowany, ze względu na wysoką (20%) stawkę i brak możliwości odliczenia od przychodów ewentualnych kosztów ich uzyskania, wydaje się najmniej zachęcającym sposobem rozliczania z fiskusem. Najkorzystniejszy wydaje się sposób rozliczenia za pomocą karty podatkowej, z uwagi na znajomość wysokości podatku, a także brak obowiązku prowadzenia dokumentacji podatkowej. Karta podatkowa jest dobrym rozwiązaniem dla osób, które osiągają wysokie przychody przy stosunkowo małych rozmiarach działalności. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

16 Topiki prawnicze jako istotne uzasadnienia w argumentacji prawniczej mgr Anna Kowalik, doktorantka w Katedrze Prawa Cywilnego Cycero Ewolucja procedur stosowania prawa to efekt przemian samego prawa, wywołany przez wiele różnorodnych czynników. Wzrost złożoności struktur społecznych, dynamika przemian społecznych, niepewność i nieprzewidywalność wielu procesów społecznych - są to czynniki, które niejako zmusiły prawo do rozluźnienia swojego języka i swoich struktur. Rezultatem tych procesów jest postępująca ewolucja systemów prawnych od systemów zamkniętych, definitywnych do systemów coraz bardziej otwartych, niedefinitywnych - systemów prima facie. Nietrudno jest dostrzec oczywisty związek między strukturą systemów zamkniętych a modelem sylogistycznym stosowania prawa oraz strukturą systemów otwartych i modelem argumentacyjnym stosowania prawa. Wszystkie antypozytywistycznie nastawione szkoły i kierunki przyjęły bowiem założenie, że stosowanie prawa polega przede wszystkim na dokonywaniu argumentacyjnie uzasadnionych wyborów. Są to wybory między różnymi alternatywami decyzyjnymi czy to ze względu na potrzebę znalezienia takiej decyzji, która mogłaby liczyć na jak najszerszą akceptację w świetle społecznie akceptowanych wartości (model retoryczno-topiczny), czy to ze względu na potrzebę znalezienia decyzji optymalnej ze względu na prognozowane skutki empiryczne poszczególnych alternatyw decyzyjnych (model technologiczny). Topika, rozumiana jako umiejętność znajdowania odpowiednich argumentów, jest traktowana jako część sztuki retorycznej. Topika stanowi bowiem w istocie metodologiczną podbudowę retoryki. Pozwala na zdefiniowanie kluczowych pojęć, na adekwatne określenie przedmiotu, którego dotyczy wystąpienie retoryczne, na wskazanie dobrych racji i obronę własnego stanowiska. Centralną kategorią topiki jest pojęcie toposu, czyli zakorzenionego w kulturze motywu, schematu wnioskowania, figury retorycznej, zasady. Toposy, które znajdują zastosowanie w prawie, nauce prawa i praktyce prawniczej, określa się mianem topik prawniczych. Topika, będąc wiązana z niepozytywistycznymi koncepcjami prawa, może prowadzić do wzbogacenia i zmodyfikowania najbardziej rozpowszechnionego modelu stosowania prawa, którym jest sylogizm prawniczy. Topiczna filozofia argumentacyjna jest powiązana nie tylko z retoryką, lecz również z logiką oraz dialektyką. Wyraz topos pochodzi od Arystotelesa i w języku greckim oraz łacińskim oznacza miejsce, z którego mówca czerpie tworzywo inwencyjne. Chodzi tu o skuteczne w perswazji schematy rozumowań oraz gotowe tezy, zasady, oceny. Zbiorem toposów może być albo miejsce nieokreślone - myśl, albo określone - znak, symbol, gest, słowo, pismo. W oparciu o te toposy tworzone są zatem sylogizmy - przez dialektyka lub entymematy - przez retoryka. Arystoteles wprowadził podział toposów na wspólne - loci communes oraz specjalne - loci specifici bądź loci propriae causa. Toposy są argumentami uniwersalnymi oraz niespecyficznymi, nie należą bowiem do żadnej konkretnej dyscypliny, nie są typem dowodzenia ściśle naukowego. Uniwersalność i niespecyficzność sylogizmu dialektycznego oraz retorycznego polega właśnie na tym, że z ich pomocą możemy bronić jednocześnie dwóch różnych aspektów spornej kwestii, co jest niemożliwe w klasycznej logice formalnej. Dysponując zbiorem toposów, a więc różnych punktów widzenia, mamy magazyn argumentów i możemy między nimi swobodnie wybierać w zależności od kontekstu sprawy i mając na względzie reakcje audytorium. Płynność znaczeń i nieokreśloność reguł stają się w dyskursie zaletami. Odbiorca czyta je tak, jak chce, stąd łatwiej można zdobywać dzięki nim akceptację. Topika, będąc dyscypliną służebną typu ars inveniendi (sztuka odkrywania), ma dopomóc innym filozofiom argumentacyjnym w znajdowaniu właściwych przesłanek, argumentów umożliwiających zwycięskie zakończenie sporu. Według historycznie przyjętego w retoryce podziału toposów wyróżniamy toposy gotowe - zewnętrzne oraz toposy wypracowane przez mówcę - wewnętrzne. Obecnie prawniczymi toposami gotowymi nazywać możemy zasady prawa rzymskiego przyjęte w naszym kręgu cywilizacyjnym, a prawniczymi toposami zewnętrznymi - reguły rozumowań prawniczych. Prawnicy chętnie używają loci communes w swoich wystąpieniach. Wiedzą bowiem, że argumenty uniwersalne są na ogół bezkrytycznie przyjmowane prze odbiorcę jako własne. Odwołują się bowiem do powszechnie aprobowanych wartości kulturowych. Toposy wspólne mają szczególne znaczenie w fazie nawiązywania kontaktu zarówno w sądzie, jak i w negocjacjach pozasądowych. Podobną rolę odgrywają loci specifici, czyli przede wszystkim zasady prawa przyjęte z prawa rzymskiego, choć są to jednocześnie zasady wyrażone w obowiązujących przepisach prawnych. Przytacza się je w wypowiedziach w brzmieniu łacińskim, gdyż wzmacnia to ich siłę oddziaływania. M. Kuryłowicz w Słowniku terminów, zwrotów i sentencji prawniczych łacińskich oraz pochodzenia łacińskiego podaje czytelnikom 300 toposów, złotych myśli, które powinny stać się nieodłączną wiedzą każdego studenta prawa, prawnika i dobrego negocjatora. Przestrzeń pomiędzy ogólnymi regułami dyskursu praktycznego oraz regułami przejścia a obowiązującym prawem wypełniają topiki prawnicze. To dzięki nim możemy powiązać ogólne, formalne reguły z konkretnym, materialnym przypadkiem. Na tym etapie argumentacji myślenie systemowe, odwołujące się do ogólnych reguł i zasad, zostaje zastąpione myśleniem problemowym. Mówiąc o topikach prawniczych, mamy na myśli zarówno argumenty, jak i zasady prawne. Te pierwsze są to najczęściej pewne reguły nieformalnie rozumianej logiki prawniczej, których zarówno stopień niezawodności, jak i możliwy zakres zastosowania w dyskursie prawniczym są zróżnicowane. Jako najważniejsze w argumentacji prawniczej wymieniono następujące argumenty: a simili, a contrario, a fortiori, ab exemplo, przez dowód nie wprost, a rerum natura, a loco communi, a loco specifici, a cohaerentia, a completudine. Także systematyczny, teologiczny, psychologiczny, socjologiczny, historyczny, ekonomiczny. Do tradycyjnych argumentów prawniczych ad rem należą także reguły walidacyjne. Są to argumenty gotowe. Wskazanie bowiem na odpowiednią regułę walidacyjną stanowi argument na rzecz obowiązywania określonej normy. Argumentami gotowymi są również dyrektywy, służące jako argumenty w ustalaniu znaczeń norm prawnych. Teza, o której chce się przekonać audytorium, może być prawdziwa w klasycznym rozumieniu, ale tak wcale być nie musi. Z wykorzystaniem różnych werbalnych i pozawerbalnych środków perswazji oraz argumentów można również przekonać audytorium do nieprawdy. Należy tu wspomnieć o argumentach nierzetelnych typu: ad baculinum, który króluje w języku polityki i propagandy państw totalitarnych; ad crumenam, który wraz z tym pierwszym może stanowić przestępstwo; ad auditorem; ad populum; ad hominem; ad ignorantiam; ad verecundiam. Powyżej przytoczone argumenty zaliczyć można do grupy forteli erystycznych. Często o prawdzie można przekonać audytorium właśnie za pomocą forteli, które również mogą być wykorzystywane pomocniczo w rzetelnej, złożonej argumentacji. Warto je znać, aby umiejętnie się bronić. Należy ponadto unikać odbiegania od meritum sprawy i przedstawiania argumentów niedotyczących bezpośrednio rozpatrywanego problemu. Unikać tendencyjnego przedstawiania cudzych argumentów, tendencyjnej wieloznaczności, tendencyjnego wyprowadzania konsekwencji - przypisywania adwersarzom wniosków, których oni faktycznie nie wyciągają. Drugą grupę topik prawniczych stanowią zasady prawne. Według Dworkina zasada prawna to 16 KWIECIEŃ - MAJ 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

17 taki standard, który ma być przestrzegany nie dlatego, że ulepsza lub lepiej zabezpiecza jakiś pożądany stan, lecz dlatego, że stanowi wymóg wynikający ze sprawiedliwości, uczciwości lub jakiegoś innego wymiaru moralności. Katalog topik prawniczych obejmuje ogólne zasady, które choć najczęściej nie są wyrażone wprost w normach systemów obowiązującego prawa, to jednak pełnią istotną rolę w dyskursie prawniczym. B. Brożek dzieli zasady prawne na: ogólne, interpretacyjne oraz specjalne. Topiką prawniczą jest również taki argument lub zasada prawna, która jest powszechnie znana, akceptowana i legitymowana ważną tradycją prawną - prawa rzymskiego. O sięganiu polskiej praktyki prawnej do tradycji prawa rzymskiego może świadczyć umieszczenie na kilkudziesięciu kolumnach gmachu Sądu Najwyższego w Warszawie zbioru łacińskich paremii prawniczych. Rzymskie reguły prawne są w ostatnich latach często wykorzystywane także w europejskiej praktyce prawnej. Do reguł wyrastających z prawa rzymskiego odwołał się Europejski Urząd Patentowy. Sędzia stwierdził, iż łacińskie reguły prawne pozwalają łatwiej osiągnąć konsensus w Wydziale Odwoławczym Europejskiego Urzędu Patentowego jak odwoływanie się do praw narodowych. Topiki prawnicze dostarczają silnych oraz trudno podważalnych argumentów w dyskursie prawniczym. Nie dają jednak nigdy ostatecznej pewności. Może pojawić się bowiem przypadek, który nie podda się określonemu argumentowi lub zasadzie prawnej. Wyjątkiem są tylko zasady prawne bezpośrednio wyrażone w przepisach obowiązującego prawa. Są to wówczas po prostu normy obowiązujące w określonym systemie prawa. W XX wieku koncepcja toposu wróciła i w wielu naukach, zwłaszcza zaś w historii i teorii literatury oraz w prawoznawstwie. Ernst Robert Curtius pisał: w tej antycznej budowli jaką jest retoryka, topika pełni role składu zapasów. Znajdowano tam myśli typu najbardziej ogólnego: takie, których można było używać we wszelkich mowach, pismach. Toposy się raczej odnajduje, a nie tworzy. Stanowią trwały, wielowiekowy dorobek kultury prawnej. Wyrażają je liczne sentencje i przysłowia. Katalogi topiczne stanowią gotowy wytwór kultury właściwej dla danego kręgu społecznego, dla danego audytorium i - wobec tego - niemal każdą społeczność i każde audytorium można scharakteryzować przez specyficzny zastaw tópoi, który ono akceptuje. Rozmaitość audytoriów zaś powoduje, że w stosunku do różnych audytorów mogą obowiązywać różne standardy poprawnej argumentacji. Na taki zestaw tópoi składają się zatem: reguły wykładni, reguły kolizyjne, zasady i normy obowiązującego prawa, jak również różnego rodzaju wartości i reguły pozaprawne, choćby zawarte w paremiach prawników rzymskich - czyli to wszystko, co jest uznawane jako argument w danej kulturze prawnej. Rozumiejąc topiki szeroko można przyjąć, iż topiki to wszystkie środki lingwistyczne, które akceptuje jako argument audytorium i które w związku z tym mogą być użyte jako instrument skutecznej perswazji. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie nauki analizami praktycznej argumentacji prawniczej. W praktyce jednak właściwe posługiwanie się argumentami wymaga profesjonalnego i prawniczego przygotowania, odpowiedniej kultury prawnej, doświadczenia prawniczego. Te reguły rozumowań to topiki prawnicze. Elementy topiczne są zatem stale obecne w myśleniu prawniczym. Topiczna koncepcja prawa i dyskursu prawniczego realizuje się przede wszystkim w systemie prawa precedensowego, a nie w systemie kontynentalnym, będącym bezpośrednio spadkobiercą rzymskiej jurysprudencji, w której preferowano myślenie typu problemowego, a co za tym idzie - topiczne metody wykładni prawa. Jest naturalne, że w odrodzonym systemie demokratycznym w Polsce następuje renesans zainteresowania kulturą dialogu i sztuką argumentacji. Pseudokomunikacja retoryki w czasach PRL-u, rozumianej jako ars bene dicendi (umiejętność poprawnej wymowy i przemawiania) i orator est vir bonus dicendi peritus (mówca to człowiek szlachetny, biegły w przemawianiu) nie potrzebowała. Obecnie umiejętność przekonywania o swoich racjach, sztuka celowego, funkcjonalnego metodycznie sprawnego mówienia i pisania staje się istotną wartością w życiu i w pracy. Warto więc sięgnąć po dorobek retoryki, jest ona bowiem - jak powiadał Platon - sztuką ulepszającą i ozdabiającą ludzkie działania. Jest systemem zasad, których poznanie ułatwia przekonywanie i dialog. Pozwala na przezwyciężenie pseudokomunikacji społecznej poprzez wiedzę o rzetelnej argumentacji. Sprawność retoryczną osiąga się dzięki wiedzy i ćwiczeniom. Jednak jest to jedynie środek. Żeby wyjść na agorę, trzeba mieć z czym. Współcześnie cel retoryki, argumentacji prawniczej pozostaje ten sam: pozyskać lub wzmocnić uznanie audytorium, przekonać w sporze. Aktualne teorie praktycznego dyskursu argumentacyjnego podejmują różnorodne próby odnowienia antycznej tradycji retoryki. Jej dorobek okazała się bowiem bezcenny. Topika nie jest i nie będzie panaceum na wszelkie bolączki współczesnego prawa, zwłaszcza że znacznie odbiega ono od ideału prawa jasnego, prostego, powszechnie znanego i rozumianego. Zarówno toposy ogólne, jak i topiki prawnicze nie są w stanie zlikwidować wszystkich niedostatków w tym obszarze. Mogą jednak w pewnym stopniu łagodzić te mankamenty. Topika wskazuje, że nie samym tekstem żyje prawnik. Dotychczasową, nieco skostniałą praktykę, warto ożywić nowym, szerszym ujęciem, które nie burzy istniejącego porządku, lecz dąży do jego ulepszenia. Decyzja stosowania prawa, posiadająca solidną - topiczną podbudowę, ma szansę - poprzez przybliżanie stanowionych norm prawnych do życia - stawać się bardziej zrozumiałą i zyskiwać szerszą akceptację. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

18 oraz odpowiedzialność cywilnoprawna w związku z błędem medycznym Piotr Żukowski, student V roku prawa Definicja błędu medycznego dopiero niedawno stała się przedmiotem rozważań osób zajmujących się prawem medycznym. Okazuje się, że nie umiano go zdefiniować poprawnie, a jeżeli już ktoś próbował tego dokonać, to prawie zawsze była to definicja błędna. Odpowiedzialność cywilna za błąd sztuki lekarskiej była czymś zupełnie obcym. Jeszcze gorzej wypadały próby podziału błędów medycznych, gdyż za każdym razem kończyło się to fiaskiem. Dopiero od kilku lat zaczęło się diametralnie zmieniać spojrzenie na omawianą problematykę. W końcu ujednolicono pojęcie błędu medycznego. Przestał on już być łączony z winą w znaczeniu subiektywnym, a sama odpowiedzialność lekarza nie była ujęciem zbieżnym z błędem. Także i praktyka przeszła swego rodzaju rewolucję. Obecnie, gdy dochodzi do procesu sądowego w sprawach lekarskich, sąd przede wszystkim bierze pod uwagę działanie lekarza oraz sprawdza czy lekarz dochował należytej staranności podczas pełnienia swoich obowiązków, a rzadziej zwraca się w stronę błędu. Jednak, by zacząć głębiej omawiać problematykę błędu medycznego, należy najpierw poprawnie go zdefiniować. W żadnym akcie prawnym nie można się doszukać definicji ustawowej, ale zarówno praktyka medyczna, jak i doktryna pozwalają nam dzisiaj pełną definicję wypracować. Zdaniem Mirosława Nesterowicza Błąd lekarski należy traktować ściśle jako postępowanie sprzeczne z powszechnie uznanymi zasadami wiedzy medycznej 1. Przy tym należy się zawsze kierować obiektywizmem, nie bacząc na daną osobę czy okoliczność. Ma to znaczenie tylko wtedy, gdy chcemy ustalić element subiektywny winy lekarza. Naprzeciw oczekiwaniom znalezienia poprawnej definicji błędu medycznego wyszedł Sąd Najwyższy. W swym orzeczeniu z 1 kwietnia 1955 roku 2 ujął błąd w sztuce lekarskiej jako pewnego rodzaju zaniechanie lub też działanie lekarza na etapie diagnozowania pacjenta. Warto zwrócić również uwagę, że sędziowie położyli nacisk także na element wiedzy lekarza. Mamy bowiem do czynienia z błędem tylko wtedy, gdy owo działanie lekarza jest niezgodne z nauką, a jego wiedza na tym etapie powinna być pełna. Obecnie coraz rzadziej możemy zauważyć w praktyce błąd lekarski. Szkoda, której doznaje pacjent, jest zwyczajnym zaniedbaniem ze strony czy to lekarza, czy szpitala i personelu medycznego. Co ciekawe, błędem medycznym nie będą nieprawidłowo wykonany zastrzyk, pozostawienie gazika w polu operacyjnym czy transfuzja niewłaściwej grupy krwi. Wszystkie te przykłady to ciągle brak należytej staranności w wykonywaniu obowiązków i cały szereg zaniedbań personelu lub lekarza oraz błędy techniczne lub organizacyjne placówki leczniczej. Orzecznictwo sądowe w wyniku braku jednoznacznej definicji ustawowej w przedmiocie błędu medycznego jest ciągle niejednolite. Jedne sądy dane zachowanie kwalifikują jako błąd w sztuce lekarskiej, a inne kategorycznie nie zgadzają się z tym stanowiskiem. Na dowód tego zostaną przywołane dwa orzeczenia. Pierwsze Sądu Najwyższego z 17 lutego 1967 roku 3, kiedy pacjent pozwał lekarza za to, że ten operował bez uprzedniego umycia rąk. Żądał pociągnięcia do odpowiedzialności za błąd właśnie owego lekarza, a nie szpital. Sąd przyjął odmienne stanowisko. Uznał, że do zabiegu musi się przygotować cały personel medyczny. Nie potrzeba do tego również ponadprzeciętnej wiedzy ani takich samych umiejętności. Sąd użył ciekawego porównania tego zjawiska do podania pacjentowi trucizny zamiast leku. Uznał, że w tej sytuacji nie byłoby również mowy o błędzie lekarskim. Drugim orzeczeniem jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 lutego 1998 roku 4. Stan faktyczny polegał na tym, iż pacjent miał mieć przeprowadzoną bardzo prostą operację wyrostka robaczkowego. Przed nią należało prawidłowo znieczulić pacjenta i dokonano tego w sposób wadliwy. W efekcie doszło u pacjenta do trwałego uszkodzenia nerwów - piszczelowego oraz kulszowego. Sąd Apelacyjny przyjął zupełnie inne myślenie niż Sąd Najwyższy we wcześniej przywoływanym orzeczeniu. Zakwalifikował to ewidentne zaniechanie właśnie jako błąd w sztuce lekarskiej. Choćby z tych dwóch orzeczeń sądowych widać wyraźnie, że przypisanie danego czynu jako błędu medycznego jest ciągle niejednolite, zresztą tak samo jak orzecznictwo. Po tej krótkiej charakterystyce istoty błędu medycznego należy przejść do omawiania poszczególnych rodzajów błędów medycznych. Publikacje prawnicze i medyczne pozwalają nam na wyróżnienie trzech jego rodzajów tj.: błędu diagnostycznego, czyli rozpoznania; błędu terapeutycznego, czyli błędu w leczeniu oraz błędu rokowania prognozy. Należy pokrótce scharakteryzować owe rodzaje błędu. Pierwszym błędem, który niestety należy do najbardziej dotkliwych, jest błąd diagnostyczny. Jest to pierwsza faza całego procesu leczenia i ma bardzo negatywny wpływ na dalsze kroki leczenia chorego, a czasami prowadzi do nieodwracalnych skutków. Jest to, najprościej mówiąc, przypisanie choremu choroby, której nie ma albo zdiagnozowanie innej choroby, co w konsekwencji zawsze pogarsza jego stan zdrowia. Wówczas lekarz zwyczajnie opiera się na złych przesłankach chorobowych. Dalsza droga jest już po stronie sądowej. Sędzia będzie musiał ocenić czy rozpoznanie, którego dokonał lekarz, było jedyne przy tego rodzaju objawach, czy też pojawił się tutaj element winy lekarza np. nieprzeprowadzenie należytych badań lub niedokładne ich przeanalizowanie. Gdyby jednak doszło do błędu, to lekarz nie poniesie odpowiedzialności, jeżeli dochował należytej staranności i zrobił wszystko, co w danej sprawie było możliwe. Trzeba pamiętać, że większość wypadków to wypadki nagłe, a lekarz jest tylko człowiekiem i może się zwyczajnie mylić. Błędna diagnoza nie zawsze przecież będzie równoznaczna z niedbalstwem, a niektóre błędy mogą być także popełnione przez najwybitniejszych ekspertów w danej dziedzinie. W zdecydowanej większości przypadków jednak ów błąd diagnostyczny jest popełniony przez lekarza w sposób zawiniony, ponieważ nie dołożył on należytej staranności w przeprowadzaniu diagnozy pacjenta. Konsekwencje z reguły są bardzo poważne - złe leczenie i prognozowanie. Lekarz ma obowiązek na każdym etapie leczenia dokonywać wszelkiej możliwej kontroli swojej diagnozy. Najczęściej o błędzie diagnostycznym mówi się przy analizie zabiegów chirurgicznych, ginekologicznych, urologicznych a także kardiologicznych. Dla przykładu można wskazać kilka orzeczeń sądowych, gdzie sądy dany stan faktyczny kwalifikują właśnie jako błąd diagnostyczny. Sąd Okręgowy w Krakowie w wyroku z dnia 2 kwietnia 2001 roku uznał brak rozpoznania uszkodzenia tętnicy u pacjenta wskutek wypadku samochodowego właśnie jako typowy błąd diagnostyczny. W konsekwencji tego błędu pacjent musiał mieć amputowaną nogę. Kolejnym przykładem jest wyrok Sądu Wojewódzkiego w Bydgoszczy z dnia 13 marca 1995 roku 5, gdzie sędziowie tegoż sądu jednoznacznie zakwalifikowali postępowanie lekarzy jako błąd diagnostyczny zawiniony. Stan faktyczny jest bardzo trudny do analizy z racji na specyficzny język medyczny, jednak kilka faktów należy przywołać. Powodem była osoba przebywająca w zakładzie karnym, która straciła wzrok. Pozwanym zaś zakład opieki zdrowotnej, który usilnie twierdził, że pacjent, przebywając wcześniej w innych szpitalach, miał stwierdzenie uszkodzenia nerwów wzrokowych. Sąd uznał, że gdyby lekarze dokonali w odpowiednim terminie dobrego rozpoznania schorzenia (przeprowadzając badanie komputerowe głowy) i pacjenta zoperowali, to powoli powstająca ślepota mogłaby być zatrzymana, a pacjent by widział. Zarówno wiedza, jak i technika medyczna były na tyle dobre, by do tego nie dopuścić. Sąd także zwrócił uwagę na wyraźne naruszenie zasad etyki lekarskiej. Uznał, że w tego rodzaju sprawie można z całą stanowczością wykazać normalny związek przyczynowy między leczeniem a późniejszą chorobą pacjenta. W danej sytuacji jak najbardziej mamy do czynienia z odpowiedzialnością Skarbu Państwa za dany personel medyczny. Powyższe orzeczenia dwóch sądów dają możliwość odpowiedniego przyporządkowywania innych - równie negatywnych w skutkach - diagnoz medycznych, a w konsekwencji pozwalają na dochodzenie roszczeń za dany błąd medyczny na drodze sądowej. Drugim błędem, jaki pojawia się w piśmiennictwie i orzecznictwie, jest błąd terapeutyczny inaczej błąd w leczeniu. Dochodzi do niego wskutek złej metody lub sposobu leczenia. Lekarz działa przeciwnie do zasad nabytej wiedzy lub ewidentnie narusza powszechne sposoby postępowania w przypadku leczenia. Dla przykładu można wskazać wypisanie na recepcie innego leku, niewystawienie skierowania do szpitala lub 18 KWIECIEŃ - MAJ 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

19 mówiąc, jest to obowiązek naprawienia szkody przez lekarza, którą poniósł pacjent. Przy ogólnej odpowiedzialności lekarza brane są pod uwagę stosunki prawne, łączące go z pacjentem oraz formy zatrudnienia lub wykonywania przez niego zawodu. Mecenas Ewa Barcikowska-Szydło w biuletynie lekarskim PULS wymienia trzy przesłanki, by powstała odpowiedzialność cywilna lekarza tj.: musi zaistnieć zdarzenie wyrządzające określoną szkodę, i to szkodę, za którą prawo czyni lekarza odpowiedzialnym, tj. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania albo czyn niedozwolony, szkoda może mieć charakter majątkowy, czyli musi powstać na osobie lub na mieniu pacjenta albo może mieć charakter niemajątkowy w postaci doznanej krzywdy oraz musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem i szkodą. Nie podlega dyskusji, że zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego 9, jeżeli odpowiedzialność lekarza opiera się na zasadzie winy, to pacjent musi tę winę udowodnić. Ważną kwestią jest ów związek przyczynowy. Zdaniem Sądu Najwyższego 10 nie potrzeba go wykazywać w sposób pewny. W powoływanym orzeczeniu sąd stwierdził, że jeżeli okazało się, że stan czystości szpitala był na bardzo złym poziomie i mógł doprowadzić do jakichś infekcji, a pacjent w danej sytuacji został zakażony, to nie musi on krok po kroku wskazywać, w jaki sposób postępował proces zakażenia. Jeżeli szpital twierdziłby inaczej, to musi to udowodnić. Lekarz w każdej sytuacji jest zobowiązany uczynić wszystko, aby wyleczyć pacjenta. Nie może jednak odpowiadać za brak pomyślnego wyniku leczenia. Jeżeli jednak lekarz wyrządził szkodę pacjentowi, to musi ją naprawić poprzez wypłatę określonej w wyroku sądowym kwoty pieniężnej. Art k.c. wskazuje, że gdy doszło do rozstroju zdrowia lub uszkodzenia ciała, należy pokryć wszystkie koszty z tym związane tj. koszty leczenia, specjalnego odżywiania, nabycia protez, transport chorego, koszty specjalnej opieki lub (w przypadku inwalidztwa) koszty związane z przygotowaniem do innego zawodu. Jeżeli jednak poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły się widoki na przyszłość, powinna mu zostać wypłacona renta pełna lub wyrównawcza. Możliwe jest też, zgodnie z art. 445 k.c., wypłacenie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jeżeli dojdzie do śmierci poszkodowanego, ów zobowiązany musi zwrócić koszty pogrzebu i leczenia tej osoby, która je poniosła. Zdaniem Gerarda Bieńka jest to wyjątek od zasady, że roszczenia odszkodowawcze przypadają tylko: osobom bezpośrednio poszkodowanym 11. Biorąc pod uwagę kryterium zawinienia, możemy wyróżnić błędy medyczne zawinione i niezawinione. Gdy występować będzie element subiektywny winy połączony z elementem obiektywnym, dojdzie do błędu lekarskiego. Gdy zaś go zabraknie, wówczas będziemy mieć do czynienia z błędem niezawinionym subiektywnie. Z odpowiedzialnością lekarza mamy do czynienia tylko wówczas, gdy zaistnieje wyraźny błąd z elementem winy. Na poparcie tej tezy można przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1970 roku 12, kiedy uznano, że nie ma mowy o odpowiedzialności lekarza, gdy on sam stwierdził na podstawie objawów jakąś chorobę, której w rzeczywistości nie było. Leczenie tejże rzekomej choroby byłoby konieczne w przypadku choroby rzeczywistej, toteż dana osoba nie doznała jakichkolwiek poważniejszych powikłań. Jeżeli natomiast dany błąd powstaje wskutek braku dostatecznej wiedzy lekarza, to wówczas pojawia się wspominany element subiektywny winy i czy to lekarz, czy placówka, w której jest zatrudniony, ponosi pełną odpowiedzialność. Kiedy lekarz chce się zwolnić od odpowiedzialności, nie może tylko wykazać, że nie popełnił błędu w procesie leczenia. Brak błędu może umożliwić przypisanie mu innego zaniedbania bądź uchybienia. Wobec tego błąd sztuki lekarskiej nie przesądza o odpowiedzialności cywilnej lekarza, ponieważ można tego dokonać dopiero po wykazaniu elementu subiektywnego winy lekarza. też źle wykonaną operację. W praktyce najczęściej występuje ten ostatni, czyli błąd operacyjny. Prowadzi on w konsekwencji do bardzo poważnych skutków i powoduje kolejne daleko idące szkody u pacjentów. Lekarz w takim przypadku ponosi odpowiedzialność, kiedy można mu postawić zarzut działania niewłaściwego oraz zawinionego. Na unaocznienie tegoż błędu warto wskazać dwa orzeczenia sądów apelacyjnych w Bydgoszczy. 10 stycznia 2002 roku sąd w wyroku 6 orzekł, że lekarz odbierający poród popełnił błąd medyczny, ponieważ zamiast od razu dokonać cesarskiego cięcia, odbierał poród naturalnie. Późniejsze wadliwe wykonanie cesarskiego cięcia doprowadziło do okaleczenia matki dziecka, a samo dziecko doznało porażenia mózgowego, padaczki oraz ślepoty. Cztery lata później ten sam sąd rozpatrywał podobną sprawę. W wyroku z dnia 21 lutego 2006 roku 7 sąd orzekł, że nieodpowiednie działanie lekarzy podczas oceniania płodu i przesunięcie czasu porodu doprowadziło do niedotlenienia dziecka, skutkiem czego jest nieuleczalna choroba. Tego rodzaju praktyki są, zdaniem sądu, ewidentnym błędem w sztuce lekarskiej. Błędem terapeutycznym zajmował się także Sąd Najwyższy. W orzeczeniu z dnia 24 grudnia 1954 roku 8 uznał za błąd medyczny dokonanie operacji w sytuacji, w której pojawiły się przeciwwskazania lekarskie. Lekarz musiał ponieść odpowiedzialność za niezbadanie całego organizmu pacjenta przed rozpoczęciem operacji, co uniemożliwiło wykrycie poważnych przeciwwskazań do operacji. Ostatni rodzaj błędu, jaki należy omówić, to błąd rokowania, czyli błąd prognozy. Lekarz w takim przypadku błędnie ocenia stan zdrowia pacjenta i go zwyczajnie nie leczy. A jeżeli pacjent jest leczony, to ów błąd nie wpływa negatywnie na proces leczenia. Autorzy publikacji na ten temat zauważają bardzo negatywne w skutkach łączenia błędu rokowania z błędem diagnostycznym. Jako przykład podaje się tutaj czasową niezdolność do pracy, która po głębszej analizie może okazać się stałą. Wówczas stan zdrowia ulega diametralnemu pogorszeniu. Kluczowe przy omawianiu błędów medycznych jest jednak zwrócenie uwagi na kwestię odpowiedzialności cywilnoprawnej lekarza. Najprościej Wykaz literatury Barcikowska-Szydło E., Puls-Biuletyn Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie, Okręgowa Rada Lekarska, Warszawa Bieniek G., Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia Zobowiązania. Tom I, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa Ciszewski J., Prawo pacjenta w aspekcie odpowiedzialności lekarza za niektóre szkody medyczne, Gdańsk Kocur J., Bukowski J., Odpowiedzialność lekarza za błąd w sztuce lekarskiej, Wojskowy Przegląd Prawniczy, Łochowski M., Rola zasady kontradyktoryjności w sprawach cywilnych dotyczących odpowiedzialności lekarzy za błędy w sztuce, Prawo i Medycyna, Nesterowicz M., Prawo medyczne, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń Nesterowicz M., Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnej zakładu leczniczego i lekarza, Prawo i Medycyna, Warszawa Safjan M., Prawo i medycyna, Warszawa Witkowski J., Błąd lekarski: ryzyko popełnienia a kwestia obiektywizmu w orzekaniu, Prawo i Medycyna, Zielińska E., Odpowiedzialność zawodowa lekarza i jej stosunek do odpowiedzialności karnej, Warszawa M. Nesterowicz, Prawo medyczne, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2007, s IV CR 39/54, LexPolonica nr I CR 435/66, OSNCP 1967/10 poz I ACa 715/97, LexPolonica nr I C 34/92 cyt. za: J. Witkowski, Błąd lekarski: ryzyko popełnienia a kwestia obiektywizmu w orzekaniu, Prawo i Medycyna 2009/01. 6 I ACa 576/01, LexPolonica nr I ACa 69/06, Prawo i Medycyna 2007/04. 8 I C 1673/53 cyt. za: M. Matuszyńska (red.), Zbiór orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczących odpowiedzialności karnej lekarza, Warszawa Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r., Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 ze zm. 10 II CR 415/74, Lex Polonica G. Bieniek, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia Zobowiązania. Tom I, Warszawa 2006, s II CR 543/70, OSNCP 1971/7-8 poz BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU KWIECIEŃ - MAJ

20 rotesty przeciw podpisaniu porozumienia ACTA przez PPolskę sprawiły, że na kilkanaście dni uwaga mediów i opinii publicznej skupiła się na tematyce ochrony praw autorskich. Czy prawo autorskie w obecnym kształcie przystaje do rzeczywistości? W jakim kierunku powinny podążać ewentualne zmiany? Warto poświęcić temu zagadnieniu chwilę rozważań. Rzecznik Praw Obywatelskich, prof. Irena Lipowicz, zwróciła uwagę na to, że porozumienie ACTA niejednokrotnie eliminuje gwarancje istniejące w prawie międzynarodowym lub, wprowadzając wyższy standard ochrony własności intelektualnej niż funkcjonujący do tej pory, nie zapewnia odpowiednich środków ochrony praw jednostki. Moim zdaniem nadszedł właściwy czas na to, by przy okazji wzmożonej dyskusji na temat praw autorskich, krytycznym okiem przyjrzeć się polskiej ustawie z 1994 r. w obecnym kształcie i zastanowić się, czy nasze prawo autorskie zawsze zachowuje właściwe proporcje między ochroną własności intelektualnej a prawami jednostki. Zastanawiające jest to, dlaczego wciąż patrzymy na autora jak na sprzedawcę swojego dzieła. Może warto optować za rozwiązaniem proponowanym przez Marka Minakowskiego autor nie jest sprzedawcą, lecz pierwszym z udostępniających? Według obecnie obowiązującej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, twórca uzyskuje od Państwa monopol na udostępnianie swojej twórczości. Warto postawić następujące pytanie - czy zasadne jest traktowanie dzieła wyłącznie jako towaru będącego w obrocie? Warto też prześledzić, jak ewoluowały regulacje prawa autorskiego w Polsce i czy rzeczywiście mając na uwadze prawo każdego człowieka do obcowania z dobrami kultury możemy niektóre ze zmian nazwać ewolucją. Przywołam w tym miejscu jeden z przepisów przejściowych z pierwszej wersji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. Art. 126, bo o nim mowa, stanowił: 1. Przepisy ustawy stosuje się do: [ ] 3) fonogramów i wideogramów oraz programów radiowych i telewizyjnych, które według niniejszej ustawy korzystają nadal z ochrony. Nie dotyczy to fonogramów i wideogramów oraz programów radiowych i telewizyjnych sporządzonych lub nadanych wcześniej niż dwadzieścia lat przed dniem jej wejścia w życie". Poza wspomnianym wyłączeniem, zgodnie z podpisanym w tym samym roku (1994) traktatem WIPO o prawach autorskich, czas trwania autorskich praw majątkowych przedłużono do 50 lat po śmierci twórcy. Późniejsze nowelizacje polskiego prawa autorskiego wydłużyły ten okres ochrony do 70 lat po śmierci twórcy (w przypadku utworów współautorskich 70 lat po śmierci tego ze współtwórców, który zmarł najpóźniej) art. 36 pr. aut. Nasuwa się tu podobny wniosek jak ten zawarty w stanowisku RPO ws. ACTA w wymienionych przepisach brakuje równowagi pomiędzy ochroną interesów twórcy, a prawami osób trzecich odbiorców dzieła. Monopol spadkobierców twórcy na dysponowanie jego artystyczną spuścizną przez tak długi okres może prowadzić do sytuacji niekorzystnych z punktu widzenia odbiorców dzieła np. spadkobiercy jako następcy prawni twórcy mogą skutecznie odmawiać udzielenia zgody na wydanie jego dzieł. Dlaczego dorobek artystyczny twórcy utwory muzyczne, literackie czy audiowizualne przechodzi do tzw. domeny publicznej dopiero po 70-ciu latach od śmierci twórcy? Sprawia to, że obcowanie z dorobkiem kulturalnym naszych czasów kosztuje, i to niemało. Nikt nie kwestionuje przyjemności wynikającej z obcowania z twórczością np. Williama Szekspira, ale dlaczego nie Mateusz Zawadka, student II roku prawa a co z odbiorcami dzieła? ułatwić dostępu do dzieł współczesnych nam twórców? Potrzeby należytej ochrony prawnej twórczego dorobku nikt nie kwestionuje ale warto podjąć dyskusję na temat skrócenia czasu ochrony zarówno nadzoru nad dziełem, jak i czasu trwania autorskich praw majątkowych. Poważnej i przede wszystkim rozważnej dyskusji wymagają też regulacje zawarte w art. 23 (dozwolony użytek osobisty) i art. 35 pr. aut., mówiący o tym, że dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Co oznacza normalne korzystanie z utworu w przypadku np. audiobooka czy pliku MP3? Czy skopiowanie zakupionego przez Internet pliku MP3 z dysku na odtwarzacz MP3 i telefon komórkowy mieści się w tych ramach? W jaki sposób korzystać z utworu, nie naruszając słusznego interesu twórcy? Czy w ramach tej instytucji prawa mieści się np. kserowanie podręcznika akademickiego na własny użytek w celach edukacyjnych? Odpowiedź na te pytania na gruncie obecnie obowiązującego prawa nie jest jednoznaczna. E. Traple w komentarzu do ustawy wyjaśnia, że chodzi o to, aby reprodukcja nie przynosiła nieuzasadnionego uszczerbku prawowitym interesom autora. Z drugiej strony, w wielu podręcznikach akademickich znajdziemy adnotację w rodzaju Kserowanie zabija książkę lub Nie kseruję nie kradnę. Wydaje się, że także w tej materii obecne regulacje prawnoautorskie pozostawiają zbyt wiele miejsca na swobodną interpretację przepisu, co może niekorzystnie wpływać na sytuację użytkowników w razie sytuacji spornej np. z którąś z organizacji zbiorowego zarządzania. Przykład OZZ nie został tu przywołany bez przyczyny. Ostatnio w Belgii miała miejsce sytuacja, która pokazała, że egzekwowanie praw autorskich może mieć charakter absurdalny. Tamtejsza organizacja SABAM zażądała odprowadzenia odpowiednich opłat do OZZ za upublicznianie dzieł podczas spotkań, na których ochotnicy czytali fragmenty książek kilkunastoosobowej grupie dzieci. Czy można w tym przypadku powiedzieć o naruszeniu interesu twórcy? Interwencja OZZ w tym przypadku nie ma wiele wspólnego z ochroną własności intelektualnej, wykazuje za to złą wolę, chciwość urzędników i opaczne pojmowanie paremii dura lex, sed lex. Wiele o stanowisku polskich OZZ mówi oświadczenie w sprawie Kongresu Wolnego Internetu, opublikowane na stronie ZPAV. Z jego treści dowiadujemy się, że członkowie ZPAV wyrażają zawód i rozgoryczenie przebiegiem posiedzenia Kongresu. Sprzeciw i niezadowolenie budzi wśród członków tejże organizacji fakt dopuszczenia do głosu w debacie na temat praw autorskich zwykłych obywateli. Nawet strona rządowa, początkowo bezkrytycznie optująca za przyjęciem postanowień ACTA, po zgłaszanych przez ekspertów wątpliwościach i protestach na ulicach polskich miast, zmieniła swoje stanowisko w tej sprawie i zauważyła potrzebę przeprowadzania konsultacji społecznych z udziałem nie tylko OZZ, ale też z tzw. stroną społeczną. Oto cytat z oświadczenia ministra Boniego, będący odpowiedzią na stanowisko ZPAV: ( ) nie możemy być głusi na głosy przedstawicieli zwłaszcza młodego pokolenia, dla którego dostęp do wiedzy i kultury za pośrednictwem Internetu stał się naturalnym prawem, a nie przywilejem. W Sejmie trwają prace nad projektem zmian w prawie autorskim. Jeden z nich zakłada rozszerzenie zawartego w ustawie katalogu osób, które mogą na zasadach dozwolonego użytku wymieniać się utworem (art. 23 pr. aut.). Obecnie, zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie przewijają się różne stanowiska na temat tego, jak traktować kontakty zawierane i utrzymywane wyłącznie wirtualnie. Większość środowisk prawniczych przychyla się do zdania, by znajomości takie traktować jako stosunek towarzyski, o ile dane osoby kontaktowały się na gruncie towarzyskim w ciągu dwóch minionych tygodni. Mówimy tu o rozwiązaniu, jakie wykształciła praktyka z powodu niedoprecyzowanej regulacji ustawowej. Jednak czy wprowadzenie do ustawy zapisu stosunek towarzyski może być bezpośredni lub pośredni, istniejący pomiędzy osobami w ramach ich kontaktów przy użyciu środków komunikacji elektronicznej, w tym Internetu, nie skomplikuje i tak już zawiłej wykładni przepisu? I jaką formę w postaci cyfrowej przybierze wymieniany w ustawie egzemplarz utworu? Pytań o właściwą interpretację przepisów prawa autorskiego przybywa z każdym tygodniem. RPO zgłosiła ostatnio wątpliwości odnośnie regulacji zawartej w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b pr. aut. Regulacja ta przyznaje uprawnionemu podmiotowi, do którego należą prawa autorskie, możliwość wystąpienia z roszczeniem o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia, jeśli doszło do naruszenia jego praw. Zasądzane odszkodowanie stanowi wielokrotność wynagrodzenia, jakie należałoby się twórcy w przypadku zawarcia umowy z osobą, która dopuściła się naruszenia. Zasada ta powoduje, że deklarowane przez ustawodawcę w treści art. 79 ust. 1 pkt 3 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych naprawienie wyrządzonej szkody przekształca się w swoistą karę cywilną. - pisze RPO. Z postawionych pytań i przywołanych licznych wątpliwości wyłania się jasny wniosek zmiany w polskim prawie autorskim są konieczne. Oprócz ochrony interesów twórców i podmiotów, zajmujących się ochroną praw autorskich, należy zapewnić możliwość korzystania z dzieł zwykłym obywatelom odbiorcom kultury. Dbałość o ochronę interesów twórcy i jego spadkobierców nie powinna iść w stronę wytworzenia szczelnego muru między twórcami a spragnionymi kontaktu z kulturą odbiorcami słuchaczami, czytelnikami czy koneserami kina. Ustawodawca powinien poprzez precyzyjne regulacje ustawowe zapobiec sytuacjom, w którym pojęcia niedookreślone są wykorzystywane przez organizacje zbiorowego zarządzania do podejmowania działań, które pod pozorem ochrony praw autorskich wymierzone są w wolność osób korzystających z dzieł. 20 KWIECIEŃ - MAJ 2012 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU