Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata

Transkrypt

1 Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata pod redakcją Marcina Kędzierskiego Kraków 2009 Klub Jagielloński Katedra Polityk Publicznych

2 Spis treści Marcin Kędzierski Wstęp 3 Marcin Kędzierski Indeks Jakości Szkolnictwa Wyższego 5 Adrian Gorgosz Australia 12 Grzegorz Bobyla Dania 18 Izabela Zielińska Finlandia 22 Zdzisław Skupień Francja 25 Adrian Gorgosz Holandia 32 Izabela Zielińska Irlandia 38 Maksymilian Galon Japonia 41 Ewelina Abramowicz Meksyk 47 Marcin Kędzierski Niemcy 51 Marcin Kędzierski Nowa Zelandia 59 Ewelina Abramowicz Stany Zjednoczone 64 Grzegorz Bobyla Wielka Brytania 70 Marcin Kędzierski Podsumowanie 75

3 Wstęp Katedra Polityk Publicznych Klubu Jagiellońskiego, utworzona w czerwcu 2008 roku, za przedmiot swoich badań przyjęła system szkolnictwa wyższego w Polsce. Problem edukacji na poziomie wyższym jest z wielu powodów jedną z najbardziej fundamentalnych kwestii rozwoju społecznego już od setek lat. Począwszy od wieku XII, kiedy to w Europie zaczęły powstawać pierwsze uniwersytety, edukacja odgrywała istotną rolę w procesie kształtowania się europejskiej cywilizacji. Otwarcie na dziedzictwo myśli antycznej, dzięki krucjatom ponownie obecnej na Starym Kontynencie, pozwoliło zdecydowanie przyśpieszyć rozwój Europy w dobie nowożytnej. Istnienie uniwersytetu było ważnym czynnikiem, który podnosił rangę danego miasta, zarówno w sensie politycznym, jak i gospodarczym. Taki cel przyświecał Kazimierzowi Wielkiemu, który w 1364 roku założył Akademię Krakowską. W drugiej połowie XX wieku kwestia szkolnictwa wyższego nabrała jeszcze większego znaczenia. Społeczeństwa zaczęły w tym czasie przechodzić do kolejnych faz rozwoju ewoluowały z fazy industrialnej w kierunku fazy usługowej. Przełom XX i XXI wieku przyniósł zdynamizowanie procesu polegającego na uzależnianiu coraz większej liczby usług od działalności intelektualnej. Ten nowy sektor, zwany czasem kreatywnym, jest w ostatnich latach główną siłą napędową gospodarki, co pozwala postawić tezę, że od jakości edukacji na poziomie wyższym uzależniony jest sukces i bogactwo kraju. Korelację tę dostrzegła Unia Europejska, która w ostatnich latach XX wieku zapoczątkowała proces boloński i ogłosiła Strategię Lizbońską, zakładającą oparcie gospodarki Wspólnoty na wiedzy. Z dzisiejszej perspektywy widać wyraźnie, że choć strategia ta nie przyniosła spodziewanych efektów, to diagnoza okazała się bardzo słuszna. Kraje, które w największym stopniu realizowały założenia strategii, są liderami wzrostu na naszym kontynencie. W odpowiedzi na rosnące znaczenie sektora edukacji wyższej dla funkcjonowania państwa, Katedra Polityk Publicznych Klubu Jagiellońskiego zdecydowała się skierować swoje działania właśnie w tym kierunku. Mamy świadomość, że kompleksowa analiza systemu szkolnictwa wyższego wymaga kilkuletniej pracy badawczej na wielu płaszczyznach, dlatego celem prac w pierwszym roku działalności Katedry jest scharakteryzowanie głównych problemów, z którymi boryka się polskie szkolnictwo wyższe, oraz przedstawienie rekomendacji dotyczących planowanej reformy tego sektora. Wyniki rocznych prac zostaną opublikowane w czerwcu 2009 roku w raporcie Szkolnictwo wyższe w Polsce i będą one podstawą do kontynuowania badań w kolejnych latach działalności Katedry.

4 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 4 Z dzisiejszej perspektywy planujemy, by począwszy od jesieni 2009 roku, rozpocząć dokładną analizę poszczególnych cech i elementów systemu szkolnictwa wyższego w Polsce, takich jak m.in.: jakość kształcenia na poziomie wyższym, szkolnictwo wyższe a rynek pracy, struktura finansowania, zarządzanie, badania naukowe, internacjonalizacja itd. Zakładamy, że każda z takich analiz zawierać będzie weryfikację zaproponowanych przez nas rozwiązań, wraz z oceną możliwości ich wdrożenia w Polsce. Publikacja Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata miała na celu przedstawienie specyfiki różnych systemów edukacyjnych. Dokonaliśmy przeglądu szkolnictwa wyższego w 12 państwach z różnych części świata. Wybór poszczególnych krajów miał charakter subiektywny, przy czym kierowaliśmy się zasadą, aby zaprezentować najciekawsze, a zarazem najlepiej postrzegane systemy edukacji wyższej. Z tego powodu wybrane zostały takie kraje jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Japonia. Ponadto zdecydowaliśmy się poddać badaniu systemy szkolnictwa wyższego w krajach, które w wielu rankingach dotyczących innowacyjności od kilku lat zajmują czołowe miejsca. Do tej grupy zaliczają się Irlandia, Finlandia, Dania oraz Holandia, a także Australia i Nowa Zelandia, które są pionierami w zakresie wprowadzania nowych rozwiązań w szkolnictwie wyższym. Ostatnim krajem, który znalazł miejsce w niniejszej publikacji, jest Meksyk, przy czym uwzględnienie w przeglądzie tamtejszego systemu edukacyjnego traktujemy raczej w kategoriach ciekawostki, stąd też nie został on objęty Indeksem Jakości Szkolnictwa Wyższego (HEQI Higher Education Quality Index). Charakterystyka szkolnictwa wyższego w wybranych krajach świata składa się z opisu takich czynników jak: struktura systemu, studenci, kierunki studiów, kadra naukowa oraz sposób finansowania. Efektem naszych prac było po pierwsze rozpoznanie szerokiej gamy rozwiązań dotyczących systemu edukacji wyższej, a po drugie zidentyfikowanie najważniejszych problemów występujących w badanych krajach. Zebrany materiał badawczy stał się podstawą dla skonstruowania wspomnianego już Indeksu Jakości Szkolnictwa Wyższego (HEQI), którego celem była ocena efektywności poszczególnych systemów. Podsumowaniem tej publikacji jest wykaz pytań badawczych, które w naszej opinii poruszają najbardziej kluczowe kwestie w perspektywie konstruowania optymalnego dla Polski systemu szkolnictwa wyższego. Pytania te stały się podstawą kwestionariusza badawczego, który wykorzystany zostanie w procesie analizy szkolnictwa wyższego w Polsce. Celem naszych badań jest uzyskanie informacji o jakości polskiego systemu edukacji wyższej. Ich wyniki, jak również zaprezentowane przez nas propozycje reformy, zostaną opublikowane we wspomnianym już raporcie Szkolnictwo wyższe w Polsce. Całość prac Katedry Polityk Publicznych wpisuje się w filozofię działania Klubu Jagiellońskiego, którego głównym zadaniem jest troska o sprawne funkcjonowanie państwa w duchu republikańskim. Dla członków Katedry duch ten wyraża się poprzez: zwiększanie świadomości obywatelskiej, decentralizację władzy, powszechną troskę o dobro wspólne, dbałość o rozwój kraju poprzez umożliwienie rozwoju indywidualnego oraz otwartość na to, co obce, przy jednoczesnym zachowaniu poczucia własnej tożsamości. Wierzymy, że nasza długoletnia praca badawcza, rozpoczęta niniejszą publikacją, umożliwi zreformowanie spetryfikowanego od czasów komunistycznych szkolnictwa wyższego i osiągnięcie wspomnianych powyżej celów. Marcin Kędzierski

5 Indeks Jakości Szkolnictwa Wyższego Głównym założeniem niniejszej publikacji było przedstawienie charakterystyki różnych systemów szkolnictwa wyższego. Poza analizą opisową chcieliśmy jednak przygotować wskaźnik, który w sposób liczbowy oceniałby jakość edukacji wyższej w poszczególnych krajach. Zbudowanie takiego wskaźnika jest bardzo skomplikowanym zadaniem, tym bardziej biorąc pod uwagę złożoność problemu, którym się zajmujemy. Dlatego wybór kategorii, które tworzą Indeks Jakości Szkolnictwa Wyższego (Higher Education Quality Index), ma charakter subiektywny i prezentuje wyłącznie te cechy, które uznaliśmy za istotne dla sprawnego funkcjonowania systemu. Warto dodać, że każda z nich wyrażona jest w wartości liczbowej, w innym przypadku niemożliwe byłoby dokonanie porównania oraz interpretacji wyników. Oznacza to, że w analizie nie uwzględniono wielu istotnych czynników, co wpływa na niedoskonałość całego narzędzia, jakim jest HEQI. Ostatecznie zdecydowaliśmy się oprzeć nasz indeks na dziesięciu wskaźnikach, które zostały podzielone na pięć grup: 1) Szkolnictwo wyższe a potencjał rozwojowy kraju a) Stosunek liczby absolwentów szkolnictwa wyższego (minimum z tytułem licencjata bądź równoważnym) do populacji w wieku lat b) Stosunek liczby studentów do całej populacji 2) Szkolnictwo wyższe a rynek pracy a) Poziom zatrudnienia absolwentów (mężczyzn) b) Poziom zatrudnienia absolwentów (kobiet) c) Relacja zarobków osób z wyższym wykształceniem do średnich zarobków na rynku pracy 3) Funkcjonowanie uczelni wyższych a) Stosunek wydatków (publicznych oraz prywatnych) na jednego studenta do PKB per capita b) Stosunek ogólnych wydatków na instytucje szkolnictwa wyższego do PKB 4) Zwiększanie dostępu do szkolnictwa wyższego a) Stosunek subsydiów edukacyjnych dla gospodarstw domowych do PKB

6 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 6 5) Jakość kształcenia a) Poziom internacjonalizacji studiów b) Stosunek kadry naukowej do liczby studentów Powyższy podział ma jedynie charakter umowny, ponieważ każda z wybranych kategorii ma bardzo zróżnicowany wpływ na kształt i jakość systemu szkolnictwa wyższego. Z powodu niewystarczającej liczby danych w indeksie nie zostały uwzględnione Japonia oraz Meksyk. Zdecydowaliśmy także na włączenie do badania polskiego systemu szkolnictwa wyższego porównanie go z innymi systemami ułatwi nam przygotowanie propozycji reformy, które według nas mogłyby poprawić jakość kształcenia na poziomie wyższym w Polsce. Szkolnictwo wyższe a potencjał rozwojowy kraju W krajach wysokorozwiniętych, które były przedmiotem naszego badania, gospodarka coraz bardziej uzależniona jest od sektora usług i wysokich technologii. W związku z tym społeczeństwa muszą nabywać dodatkowych kwalifikacji, czego wyrazem jest konieczność powiększania liczby osób posiadających wyższe wykształcenie. Jednocześnie wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia rośnie długookresowy potencjał rozwojowy całego kraju. Z tego powodu w skład naszego indeksu weszły dwie kategorie, które opisują miejsce studiów wyższych w strukturze społecznej. Po pierwsze, uwzględniona została liczba absolwentów wyższych uczelni, najmniej z tytułem licencjata bądź równorzędnym, w porównaniu do całej populacji w wieku lat. Najmłodsze pokolenie na rynku pracy w sposób najbardziej widoczny zobligowane jest do zdobywania wyższego wykształcenia, gdyż w perspektywie ich życia zawodowego wiedza staje się najważniejszym posiadanym przez nich aktywem. Znaczenie tej kategorii dla wartości naszego indeksu oszacowaliśmy na 15%. Po drugie, w skład współczynnika wszedł stosunek liczby studentów do ogólnej liczby populacji. Wskaźnik ten obrazuje ogólny długookresowy potencjał społeczeństwa w perspektywie coraz silniejszego uzależnienia gospodarki od wiedzy. W tym przypadku uznaliśmy, że wartość tej kategorii dla całego indeksu powinna wynosić 5%. Podsumowując, wpływ szkolnictwa wyższego na potencjał rozwojowy kraju stanowi o 20% wartości całego indeksu. Dla celów badawczych dokonaliśmy pewnych uproszczeń, należy jednak pamiętać, że w rzeczywistości poziom kwalifikacji poszczególnych osób nie jest bezpośrednio zależny od ukończenia studiów wyższych, lecz od jakości samego kształcenia (zdobycie dyplomu nie jest równoznaczne z posiadaniem odpowiednich kwalifikacji). Szkolnictwo wyższe a rynek pracy Jednym z podstawowych zadań szkolnictwa, niezależnie od poziomu, jest przygotowanie do poruszania się po rynku pracy. Wcześniejsza grupa czynników charakteryzowała system z perspektywy krajowej, natomiast kategorie składające się na tę grupę opisują przede wszystkim indywidualną zależność pomiędzy wykształceniem a późniejszą pozycję na rynku pracy.

7 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 7 Warto dodać, że pozytywna korelacja pomiędzy wykształceniem a jakością późniejszego miejsca pracy, zarówno pod kątem warunków pracy, jak i wynagrodzenia, zwiększa atrakcyjność studiów wyższych wśród młodego pokolenia. Pierwszą kategorię stanowi wskaźnik zatrudnienia absolwentów, opisujący szanse znalezienia pracy po studiach wyższych. Zdecydowaliśmy się wziąć pod uwagę zarówno poziom zatrudnienia mężczyzn, jak i kobiet, przy czym większe znaczenie dla całego indeksu przypisane zostało poziomowi zatrudnienia kobiet. Wynika to z faktu, że w obliczu rosnącej roli technologii jako czynnika produkcji, wprowadzenie możliwie jak najwyższej liczby kobiet na rynek pracy może stanowić o uzyskaniu przewagi komparatywnej przez dany kraj. Znaczenie całej kategorii dla HEQI wyznaczyliśmy na poziomie 15%, gdzie zatrudnienie kobiet decyduje o dwóch trzecich wartości tego wskaźnika. Drugim czynnikiem, który w naszym przekonaniu opisuje relację pomiędzy szkolnictwem wyższym a rynkiem pracy, jest stosunek zarobków absolwentów wyższych uczelni do średnich zarobków w gospodarce. Wartość ta jest przede wszystkim bodźcem motywującym do podnoszenia swoich kwalifikacji poprzez podjęcie studiów wyższych, a jej wpływ na indeks ustalono na poziomie 5%. Zależności występujące pomiędzy szkolnictwem wyższym a rynkiem pracy stanowią, podobnie jak w pierwszym przypadku, o 20% wartości całego indeksu. Z drugiej strony należy zastrzec, że ze względów metodologicznych nie uwzględniliśmy problemu dostosowania kierunków kształcenia do potrzeb występujących na rynku, jak również ogólnego problemu bezrobocia, który jest zdeterminowany szeregiem innych czynników. Funkcjonowanie instytucji szkolnictwa wyższego Badanie tego czynnika ze względu na trudność wybrania innych danych liczbowych ograniczone zostało do problemu finansowania uczelni wyższych. W naszym badaniu uwzględniliśmy zarówno wydatki publiczne, jak i prywatne, w przeliczeniu na jednego studenta w porównaniu do PKB per capita oraz ogólny poziom wydatków na instytucje szkolnictwa wyższego w relacji do PKB badanego kraju. Rozróżnienie to jest tak istotne, ponieważ część środków przekazywanych na rzecz szkolnictwa wyższego nie jest adresowana bezpośrednio do uczelni wyższych, lecz do innych instytucji związanych z sektorem. Zagregowany wpływ wspomnianych czynników na wartość indeksu został oszacowany na poziomie 20%. Podobnie jak w pozostałych przypadkach trzeba dokonać zastrzeżenia, że poziom finansowania szkolnictwa wyższego nie musi bezpośrednio przekładać się na sprawność funkcjonowania systemu. Po drugie można zauważyć, że kraje charakteryzujące się niższym poziomem PKB, zarówno w ujęciu ogólnym, jak i per capita, muszą ponosić relatywnie wyższe koszty związane z funkcjonowaniem szkolnictwa wyższego. Sytuacja taka może być spowodowana minimalną wielkością inwestycji, która jest niezbędna dla podtrzymania/rozwoju systemu, co jest warunkiem sine qua non wyrównywania różnic rozwojowych (w naszym badaniu przypadek Polski).

8 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 8 Zwiększanie dostępu do szkolnictwa wyższego Jednym z najważniejszych czynników, mających w naszym przekonaniu wpływ na jakość systemu szkolnictwa wyższego, jest szeroki dostęp do studiów wyższych, zwłaszcza dla przedstawicieli grup społecznie upośledzonych. Uzyskanie wyższego wykształcenia jest podstawowym elementem zwiększającym mobilność społeczną, jak również zmniejszającym ryzyko wykluczenia pewnych grup. Z tego powodu w skład HEQI wszedł wskaźnik informujący o poziomie wsparcia, jaki mniej zamożne gospodarstwa domowe otrzymują w formie różnych subsydiów edukacyjnych. W celach porównawczych wartość ta została odniesiona do poziomu PKB. Indeks zależny jest od omawianego wskaźnika w 15%. Trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, że niższy poziom subwencji obserwowany jest w krajach, w których edukacja wyższa jest formalnie bezpłatna. Z drugiej strony należy mieć świadomość, że tak jak ma to miejsce w przypadku Polski, duża część studentów pobiera naukę w prywatnych uczelniach, względnie na płatnych studiach zaocznych. Jakość kształcenia Zmierzenie jakości kształcenia w ujęciu ilościowym jest bardzo skomplikowanym zadaniem. Dla potrzeb badania i konstrukcji naszego indeksu przyjęliśmy, że czynnikami charakteryzującymi tę grupę będzie poziom internacjonalizacji studiów oraz stosunek liczby studentów przypadających na jednego pracownika naukowego. Umiędzynarodowienie studiów umożliwia z jednej strony przyjęcie na uczelnie wyższe najzdolniejszej młodzieży oraz naukowców spoza kraju, co może skutkować podniesieniem się ogólnego poziomu zarówno studentów, jak i pracowników naukowych na rodzimych uniwersytetach. Z drugiej strony wyjazdy najlepszych studentów oraz pracowników naukowych na stypendia zagraniczne pozwalają im na poszerzanie ich doświadczeń i wiedzy. Efektem tych dwóch procesów jest zwiększenie możliwości rozwoju danej placówki edukacyjnej, co tym samym może przyczynić się do podniesienia poziomu kształcenia. Znaczenie internacjonalizacji studiów dla wartości indeksu zostało oszacowane na poziomie 12,5%. Drugim czynnikiem, który w sposób dość oczywisty wpływa na jakość kształcenia, jest liczba pracowników naukowych w stosunku do liczby studentów. Podobnie jak w przypadku internacjonalizacji, czynnik ten decyduje o 12,5% wartości naszego indeksu. Metodologia Większość danych wykorzystanych w badaniu pochodzi z publikacji OECD oraz Eurostatu i opisuje stan na koniec roku 2006 (w macierzy danych, spośród 110 pozycji, cztery musiały zostać oszacowane na podstawie innych źródeł). W ramach poszczególnych kategorii kraj uzyskujący najlepszy wynik otrzymał wartość maksymalną, a rezultaty pozostałych państw były wartościowane w odniesieniu do niego. Maksymalna wartość indeksu wynosi 100.

9 Indeks Jakości Szkolnictwa Wyższego (HEQI) Nowa Zelandia Wielka Brytania Absolwenci w populacji (22-26)* Studenci w całej populacji Zatrudnienie absolwentów (M) * każda kolumna zawiera miejsce państwa w danej klasyfikacji Zatrudnienie absolwentów (K) Zarobki absolwentów Wydatki na studenta PKB per capita Wydatki na instytucje/ PKB Subsydia edukacyjne dla gospodarstw domowych/pkb Internacjonalizacja studiów Nauczyciel/ student Wartość Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 9 Australia , ,05 Dania ,62 USA , ,68 Finlandia ,03 Holandia ,24 Niemcy ,72 Irlandia ,82 Polska ,09 Francja ,14

10 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 10 Wnioski W powszechnej opinii najlepszy system szkolnictwa wyższego występuje w Stanach Zjednoczonych, jednak zgodnie z naszym indeksem system amerykański znalazł się dopiero na czwartym miejscu. Pierwsze i drugie miejsce zajęły Australia oraz Nowa Zelandia, a trzecie Dania. Kolejność w czołówce wśród przebadanych przez nas krajów spowodowana jest kilkoma czynnikami. Na początku warto przyjrzeć się systemom w Australii oraz Nowej Zelandii. Nawet bez szczegółowej analizy tabeli można zauważyć, że w obydwu tych krajach występuje wysoki udział absolwentów wśród osób w wieku lat, jak również wysoki wskaźnik ogólnej liczby studiujących. Po drugie, oba te kraje wyróżnia także stosunkowo wysoki poziom subwencji edukacyjnych, które wpływają na powszechną dostępność szkolnictwa wyższego. Oba te czynniki są wynikiem reform przeprowadzonych pod koniec lat 90. polegały one na odejściu od czystych rozwiązań rynkowych wprowadzonych w czasach reaganomiki i przywróceniu koordynującej roli państwa w procesie kształtowania oraz kontroli systemu edukacji wyższej. Po trzecie, Australia oraz Nowa Zelandia są liderami w zakresie internacjonalizacji swoich studiów znaczące otwarcie się przed dekadą na studentów zagranicznych, zwłaszcza z krajów azjatyckich, już dziś skutkuje zauważalnym wzrostem poziomu kształcenia, a tym samym atrakcyjności studiów dla osób z Europy oraz USA. Warto przy tym dodać, że obydwa kraje fundują znacznej liczbie zagranicznych studentów atrakcyjne stypendia, co jest istotnym bodźcem w przyciąganiu najwybitniejszych przedstawicieli świata nauki i tzw. klasy twórczej. Na pierwszym miejscu wśród krajów europejskich znalazła się Dania, która przoduje w zakresie zarówno wysokości finansowego wsparcia szkolnictwa wyższego, jak i subsydiów edukacyjnych dla niezamożnych gospodarstw domowych. Kraj ten charakteryzuje się również wysokim poziomem zatrudnienia absolwentów, zwłaszcza kobiet, jednak należy pamiętać, że wynik ten zdeterminowany jest w przeważającej mierze panującym w Danii modelem rynku pracy, tzw. flexicurity (stosunkowo łatwy dostęp do rynku pracy, niska stabilność zatrudnienia, duży nacisk na szkolenia zawodowe i przekwalifikowanie pracowników). W tym miejscu warto zauważyć, że duńskie szkoły wyższe wprowadziły nowoczesne metody kształcenia w efekcie wysoką renomę uzyskały zwłaszcza szkoły biznesowe, takie jak np. Copenhagen Business School. Stosunkowo niska pozycja Stanów Zjednoczonych wypływa z kilku czynników. Przede wszystkim w ostatnich latach zdecydowanie obniżyła się dostępność szkolnictwa wyższego. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać w kilku faktach po pierwsze od początku lat 90. znacznie wzrósł przeciętny koszt studiów. Po drugie, uczelnie wyższe walczące na rynku usług edukacyjnych przesunęły nacisk z kształcenia na badania naukowe oraz przyciąganie najlepszych studentów (czego dowodem jest stopniowe zastępowanie stypendiów socjalnych stypendiami naukowymi, co widać również po stosunkowo niskim poziomie subwencji edukacyjnych dla gospodarstw domowych). W praktyce pierwszeństwo nad jakością kształcenia wziął prestiż uczelni. Po trzecie, w wyniku zaostrzenia procedury wizowej spowodowanego zamachami z 11 września 2001 roku, zauważalnie spadł poziom internacjonalizacji studiów. Badania pokazują (m.in. grupa naukowców skupiona wokół prof. Richarda Floridy, twórcy koncepcji creative class), że obecnie międzynarodowi studenci wolą wybrać studia w takich krajach jak Australia, Nowa Zelandia, Dania czy też Wielka Brytania, co zdaje się potwierdzać wyniki naszych obserwacji.

11 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 11 Analizując kolejne trzy miejsca w sporządzonym przez nas rankingu, warto odnotować, że Wielka Brytania znajduje się w ścisłej czołówce w kwestii zatrudnienia kobiet, jak również internacjonalizacji studiów. Z drugiej strony istotnym problemem systemu brytyjskiego jest kwestia dostępności szkolnictwa wyższego. Zupełnie odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku Finlandii, która jest liderem jeśli chodzi o liczbę absolwentów w grupie wiekowej lat. System holenderski nie wyróżnia się w naszym zestawieniu niczym szczególnym, jednak jego jakość jest porównywalna z systemami brytyjskim oraz fińskim. Bardzo ciekawie wypadły dwa stare państwa członkowskie Niemcy i Francja. Systemy edukacyjne funkcjonujące w tych krajach, które w przeszłości były wzorem dla wielu krajów, obecnie tracą swoją konkurencyjność na globalnym rynku edukacyjnym. Nieznaczna przewaga systemu niemieckiego spowodowana jest głównie renomą uczelni technicznych, które nadal przyciągają młodych inżynierów z całego świata (czwarte miejsce w kategorii internacjonalizacja studiów). Wręcz zaskakujące są wyniki dotyczące udziału absolwentów w populacji 20-latków w przypadku obydwu tych krajów wskaźnik ten zdecydowanie odbiega od innych przebadanych przez nas systemów. Po części fakt ten może być spowodowany znaczącym udziałem imigrantów w strukturze społecznej, którzy ze względu na słabą znajomość języka, jak i kultury nowych ojczyzn, od dzieciństwa podlegają procesowi społecznego wykluczenia (czego dowodem mogą być choćby zamieszki na ulicach Paryża czy Kolonii z 2005 roku). Zaskakującym może być również odległa pozycja systemu irlandzkiego. Zdaje się ona jednak potwierdzać tezę, że cud gospodarczy celtyckiego tygrysa oparty jest przede wszystkim na zagranicznych inwestycjach oraz sprowadzaniu wykwalifikowanych pracowników z zagranicy (np. liczna grupa polskich informatyków pracujących w Dublinie). Paradoksalnie wydaje się więc, że Irlandia, która dziś stawiana jest za wzorzec New Economy, w perspektywie długookresowej na skutek słabości kształcenia własnych kadr może napotkać spore trudności w sprostaniu wyzwaniom, które niesie ze sobą gospodarka oparta na wiedzy. System szkolnictwa wyższego w Polsce, który nie cieszy się dobrą opinią, nie wypadł w tym badaniu bardzo źle. Warto jednak zweryfikować pewien optymizm. Po pierwsze, polski system wypadł stosunkowo dobrze w zakresie powszechności studiów wyższych, jednak należy mieć świadomość, że w dużej liczbie uczelni, zarówno publicznych, jak i prywatnych, mamy do czynienia z wieloma problemami i brakami, zwłaszcza jeśli chodzi o poziom kształcenia. Zdecydowanie odbiegamy natomiast od średniej w przypadku wydatków na szkolnictwo wyższe, poziomu internacjonalizacji studiów oraz stosunku liczby pracowników naukowych do liczby studiujących. Jedynie niski poziom subwencji może być po części wytłumaczony faktem istnienia w Polsce bezpłatnych studiów dziennych. Podsumowując, nie można niedoceniać zwiększania się liczby osób legitymujących się wyższym wykształceniem, jednak już pobieżna analiza dowodzi, że przy obecnym poziomie polskiego systemu szkolnictwa wyższego nie można mówić o uzyskiwaniu przez nasz kraj przewagi komparatywnej w globalnej gospodarce, które z roku na rok coraz mocniej będzie bazowała na wiedzy oraz nowych technologiach. Warto pamiętać, że niskie koszty pracy, które są źródłem takiej przewagi obecnie, w perspektywie 5 10 lat staną się przeszłością. W efekcie bez uzyskania przewagi konkurencyjnej opartej na wiedzy i technologii niemożliwe będzie szybkie wyrównanie poziomu rozwoju pomiędzy Polską a krajami szeroko rozumianego Zachodu.

12 Australia Tworzenie jednostek szkolnictwa wyższego odbywa się na podstawie prawa Wspólnoty Brytyjskiej, prawie stanowym, na prawie specjalnym na terytorium należącym do stolicy Australii oraz na prawie Północnego Terytorium. Widoczny jest zatem wpływ federalizmu australijskiego. System szkolnictwa wyższego składa się z: 1) 39 uniwersytetów (w tym 37 państwowych i 2 prywatnych) 2) 1 oddziału uniwersyteckiego za granicą 3) 4 inne instytucji edukacyjnych upoważnionych przez władze do wydawania własnych stopni (self-acrediting provider) 4) około 150 innych podmiotów akredytowanych przez władze poszczególnych stanów lub terytoriów wpisanych do rejestru State and Territory Registers; są to głównie prywatne podmioty świadczące usługi edukacyjne (np. kolegia teologiczne i instytucje prowadzące kursy z takich dziedzin jak biznes, technologia informacyjna, terapie naturalne, zdrowie, prawo itd.) Ogólnie zatem możemy jednostki podzielić na te, które mają pełne uznanie i są wspierane przez państwo w różnej formie (44 podmioty) i inne tego uznania nieposiadające. Istnieją one jednak na rynku usług edukacyjnych jako podmioty kształcenia policealnego. Podmiotem rządowym odpowiedzialnym w Australii za kierowanie, administrowanie, rozwój i finansowanie szkolnictwa wyższego jest Departament Edukacji, Nauki i Szkolenia (DEST). W związku z federalną strukturą państwa część obowiązków decyzyjnych i regulacyjnych pozostaje w gestii władz federalnych i samych uczelni. Wszystkie akredytowane jednostki świadczące usługi edukacyjne muszą mieścić się w ramach kwalifikacji e Australian Qualifications Framework (AQF). Uniwersytety Uniwersytety w Australii kształcą na studiach licencjackich, magisterskich i doktoranckich. Prowadzą badania naukowe i stanowią zaplecze eksperckie dla różnego rodzaju instytucji państwowych, stanowych i lokalnych. Podstawową zasadą cechującą owe podmioty jest szeroka autonomia, która przejawia się w swobodzie określania własnych celów, dydaktyki, grupy docelowej, programu nauczania i polityki wobec studenta oraz kadry naukowej.

13 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 13 Pozycja australijskich uniwersytetów w świecie jest znacząca, a one same cieszą się coraz większym uznaniem. Potwierdzają to liczne wymiany stypendialne między pracownikami naukowymi i studentami z najlepszymi uniwersytetami na świecie. Oprócz Narodowego Australijskiego Uniwersytetu (Australian National University) wszystkie pozostałe są ustanowione i uznane na podstawie prawa państwowego lub terytorialnego. Organem formalnym stojącym na czele każdego uniwersytetu jest Rada, Senat lub Rada Gubernatorów (Board of Governors), której przewodniczy kanclerz wybierany spośród członków wyżej wymienionego organu kolegialnego. Dyrektorem administracyjnym jest wicekanclerz (zwany także prezydentem), który jest odpowiedzialny przed organem kolegialnym i zarządza całokształtem działalności akademickiej oraz administracyjnej. Członkowie kolegium wybierani są spośród władz lokalnych, przedstawicieli przemysłu, społeczności, pracowników akademickich, absolwentów i studentów. Australia uczestniczy w międzynarodowym systemie wzajemnego uznawania stopni i kwalifikacji naukowych. System stopni naukowych i ich nadawania wygląda następująco: 1) Licencjat (Bechelor degree) jest to najniższy stopień naukowy, jaki można uzyskać; studia licencjackie trwają co najmniej sześć semestrów i są wstępem dla późniejszych studiów wyższego stopnia. Warunkiem wstępnym rozpoczęcia studiów jest zdanie lub posiadanie (w przypadku obcokrajowców) matury. Możliwe jest także uzyskanie tytułu licencjata z wyróżnieniem (honours), który można otrzymać podczas dodatkowego roku studiów już po uzyskaniu tytułu lub jako nagrodę za wybitne osiągnięcia podczas studiowania na czwartym lub kolejnym roku studiów. 2) Dyplom/certyfikat ukończenia (Graduate diploma/certificate) studia poszerzające wiedzę zdobytą podczas studiów licencjackich kończące się certyfikatem trwają sześć miesięcy, dyplomem 12 miesięcy. By rozpocząć tego typu studia należy posiadać tytuł licencjata. 3) Magister (Master degree) tytuł ten jest przyznawany jako zwieńczenie studiów mających dostarczyć możliwie najpełniejszej wiedzy w danej dziedzinie. Najczęściej trwają one rok, jeśli wcześniej uzyskano tytuł licencjata z wyróżnieniem, lub dwa w przypadku licencjatu zwykłego. 4) Doktor (Doctoral degree) uzyskuje się go za znaczący wkład w daną dziedzinę nauki poprzez przeprowadzenie profesjonalnych badań naukowych w kwestii jeszcze niepoznanej lub poprzez prowadzenie badań i uczestniczenie w kursach dydaktycznych. Nie ma jasno określonego czasu potrzebnego do uzyskania takiego tytułu. Zajęcia dydaktyczne na uniwersytetach trwają zwykle od końca lutego do połowy listopada. Rok akademicki dzieli się zwykle na dwa semestry. Istnieją także uczelnie prowadzące zajęcia w systemie trymestralnym. Wyższe szkoły zawodowe W Australii istnieje system kształcenia zawodowego (Technical and Further Education TAFE), które odbywa się w specjalnych instytucjach zwanych college ami. Tego typu placówki kształcą

14 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 14 zarówno przyszłych pracowników, jak i stanowią podstawę potencjalnej dalszej nauki akademickiej np. na uniwersytecie. Tylko nieliczne mogą przyznawać stopnie naukowe, głównie szkoły medyczne i artystyczne. Większość college ów, które utrzymują się także z pieniędzy publicznych, znajduje się pod kontrolą władz stanowych. Obecnie zwiększa się zainteresowanie tego typu systemem kształcenia, gdyż studenci traktują college jako dobry początek w zdobywaniu praktyki zawodowej i jako kolejny krok do pełnego studiowania na uniwersytecie. Zasadniczo przez tego typu podmioty wydawane są certyfikaty i dyplomy: 1) Certyfikat I (4 6 miesięcy) kompetentny operator 2) Certyfikat II (6 8 miesięcy) zaawansowany operator 3) Certyfikat III (około 12 miesięcy) technik 4) Certyfikat IV (około miesięcy) kierownik 5) Dyplom (18 24 miesięcy) profesjonalista 6) Zaawansowany dyplom (24 36 miesięcy) młody manager. Po uzyskaniu dyplomu lub zaawansowanego dyplomu student uzyskuje możliwość wstępu na uniwersytet. Studenci W 2007 roku na australijskich uniwersytetach na wszystkich kierunkach i stopniach studiowało łącznie 1,029 mln osób, co w stosunku do roku wcześniejszego oznacza wzrost o 4,7%. Z kolei liczba nowych studentów wzrosła o 7% z 381,7 tys. do 408,3 tys. osób, co oznacza, że coraz więcej młodych ludzi w tym kraju kształci się w szkołach pomaturalnych. Na studiach licencjackich i w innych szkołach zawodowych studiowało większość studentów, bo aż 69,9% ogółu studiujących w 2007 roku (nastąpił tu wzrost o 5,3% w stosunku do 2006 roku). Z kolei na studiach policencjackich studiowało 27% wszystkich studentów wzrost o 2,9% w stosunku do roku wcześniejszego. Tylko około 3% kształciło się poza wyżej wymienionymi uczelniami. Najwięcej studentów pochodzi z Australii i Nowej Zelandii. Studentów z zagranicy było w 2007 roku 273 tys., jest to 26,5% ogółu studentów uczących się w tym kraju. Nastąpił tu znaczny wzrost (8,9%) w stosunku do roku Najwięcej studentów uczy się w Nowej Południowej Walii, bo aż 321 tys. osób (dane z 2007 roku), co daje 31,2% ogółu. Jeśli bierzemy pod uwagę płeć, to rozkład wśród wszystkich studentów wygląda następująco: 1) W 2007 roku studiowało 463 tys. mężczyzn, co daje 45% ogółu studentów, nastąpił tu wzrost o 4,2% w stosunku do roku wcześniejszego. 2) W 2007 roku studiowało 566 tys. kobiet, co daje 55% ogółu studentów, wzrost o 5,1%.

15 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 15 Kierunki studiów Największym zainteresowaniem wśród studentów cieszy się zarządzanie i handel 29,6% ogółu studiujących wzrost w stosunku do 2006 roku o 7,2%. Innymi kierunkami edukacji, które cieszą się dużą popularnością, były w 2007 roku: nauki społeczne i kulturalne 21,6% ogółu; ochrona zdrowia 12,7%; studia przyrodnicze i fizyczne 7,5%. Duży wzrost w stosunku do roku 2006 odnotowano w przypadku kierunków związanych z ochroną zdrowia (o 10,2%), architektury i budownictwa o 7,9%. Z kolei największy spadek liczby studentów odnotowano na studiach informatycznych o 8,9% mniej studentów. Wykres 1: Liczba studentów (tys.) na poszczególnych kierunkach w Australii, 2007 Nauki przyrodnicze Informatyka Kierunki inżynierskie Architektura/budownictwo Rolnictwo/ochrona środowiska Ochrona zdrowia Edukacja Ekonomia/zarządzanie Nauki społeczne Sztuka Źródło: Employment and Workplace Relation, Australian Departament of Education; 2008 Kadra naukowa W Australii kadra naukowa liczyła w roku 2007 ponad 83 tys. pracowników. Na jednego pracownika naukowego przypada zatem około 12 studentów. Istnieje podział na pracowników zatrudnionych na pełny etat, których jest około 72 tysięcy; pozostali zatrudnieni są na część etatu. Liczba pracowników naukowych rośnie systematycznie od kilku lat. Kadrę można podzielić na zadania, którymi się zajmuje: 1) Tylko dydaktyka naukowców. 2) Tylko badania naukowców. 3) Nauczanie i badania , naukowców 4) Pozostali innych pracowników. Większość naukowców należy do Academic Organisational Unit Group. Analizując jej strukturę z 2007 roku, można dostrzec, że najwięcej naukowców w Australii zajmuje się nauczaniem bądź badaniem społeczeństwa i kultury. W dalszej kolejności zajmują się oni ochroną zdrowia, naukami przyrodniczymi i fizycznymi; zarządzaniem oraz handlem. Najmniej liczna

16 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 16 kadra naukowa zatrudniona jest w obszarze nauk rolniczych oraz architektury i budownictwa. Wśród zatrudnionych w szkolnictwie wyższym na cały etat i część etatu przeważają kobiety około 44 tys., mężczyzn jest około 40 tys. Wykres 2: Zatrudnienie pełnoetatowych pracowników naukowych (tys.) i jego dynamika (%) w Australii, ,3 68,4 70,1 71,1 72,6 62,8 61,3 61,2 61,6 61,7-3,8% -2,4% -0,2% 0,6% 0,2% 63,5 2,8% 4,5% 3,1% 2,6% 1,4% 2,2% Pełnoetatowi pracownicy naukowi Dynamika Źródło: Employment and Workplace Relation, Australian Departament of Education; 2008 Finansowanie W latach są wprowadzane dwa rządowe pakiety reform dotyczących edukacji wyższej. Ich angielskie nazwy to: Backing Australia s Ability I ( ) oraz Backing Australia s Ability II ( ). Ich celem jest rozwój i poprawa innowacyjności nauczania w Australii. Zachęcać mają do tworzenia nowych ośrodków badań, które w następstwie mają wpływać na rozwój całej gospodarki. Mają wzmacniać powiązania szkół wyższych z szeroko pojętym przemysłem i biznesem. Powstał też program Nasze uczelnie Our Universities: Backing Australian s Future (BAF 2003), który od 2004 roku zapewnia dodatkowe 1,5 mld USD na inwestycje w tym sektorze. Podstawa finansowania dla szkolnictwa wyższego w Australii zawarta jest w wspomnianym już Higher Education Support Act 2003 (HESA). W jego ramach wyróżnić można podstawowe elementy finansowania: 1) e Commonwealth Grant Scheme (CGS) jest to wsparcie dla uniwersytetów na pokrycie kosztów nauki uzgodnionej liczby studentów Commonwealth u (corocznie). 2) Additional Commonwealth supported places dodatkowe wsparcie dla obszarów edukacyjnych: medycyny, pielęgniarstwa i szkolnictwa. 3) e Higher Education Loan Programme (HELP) składa się z trzech elementów: HECS- HELP możliwa jest opłata studiów dla studentów z całego Commonwealth u; FEE- HELP kwalifikacja do tego programu gwarantuje mieszkańcom Australii opłacenie wszystkich kosztów związanych ze studiowaniem na uczelniach zarówno prywatnych,

17 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 17 jak i państwowych; OS-HELP wsparcie dla studentów Commonwealth u w wypadku studiowania od jednego do dwóch semestrów poza granicami kraju. 4) e Commonwealth Learning Scholarships Programme stypendia obejmują: zwrot kosztów nauki oraz zwrot kosztów zakwaterowania dla studentów o niskich dochodach i z terenów biednych bezzwrotne wsparcie; wsparcie dla studentów z zagranicy. Finansowanie innych programów stypendialnych odbywa się poprzez różnego rodzaju fundusze i organizacje pozarządowe co stanowi dodatkowe wsparcie dla edukacji w tym kraju. Adrian Gorgosz

18 Dania W Danii instytucje zajmujące się wyższym wykształceniem można podzielić na dwa odrębne sektory: 1) Sektor uniwersytecki 2) Sektor college tj. wykształcenie zorientowane na pracę Studenci w duńskim systemie szkolnictwa wyższego pracują samodzielnie i wykazują się własną inicjatywą. Oprócz zbiorowych wykładów uczestniczą w zajęciach w mniejszych grupach, gdzie oczekuje się od nich aktywnej współpracy. Częścią studiów jest samodzielny projekt i praca badawcza. Na większości kierunków studenci wybierają specjalizację, gdy zaczynają studia. Wszystkie programy zawierają przygotowanie albo projektu w postaci raportu albo pracy magisterskiej zależnie od rodzaju studiów. Uniwersytety W wyniku rządowej inicjatywy 1 stycznia 2007 roku liczba uniwersytetów została zmniejszona z 12 do 8. Poprzez serię połączeń pozostały uniwersytety w Kopenhadze (z dodatkowymi wydziałami medycyny i farmacji), Aarhus (wraz z Szkołą Biznesu i Szkołą Edukacji), Aalborg i Roskilde oraz Kopenhaska Szkoła Biznesu, Kopenhaska Szkoła Informatyki, Techniczny Uniwersytet Duński i Uniwersytet Południowej Danii. W dodatku działa jeszcze 13 uczelni na poziomie uniwersyteckim kształcących w dziedzinie sztuki, muzyki, architektury itd. Fundamentalną zasadą dla wszystkich uniwersytetów jest nauczanie oparte na badaniach. Ten cel charakterystyczny tylko dla tego sektora ma zapewniać wysoki standard wszystkich programów. Jedynie uniwersytety zapewniają odpowiednie wykształcenie na najwyższym akademickim poziomie, wliczając doktoraty. Struktura zarządzania nie jest identyczna na każdym z uniwersytetów. Na najwyższym szczeblu administracji znajduje się Rada Uczelni o liczbie członków zazwyczaj przekraczającej 10 osób. W jej skład wchodzą przedstawiciele uczelni studenci, wykładowcy, jak również osoby spoza uczelni. Rada wybiera rektora i prorektorów, którzy są zwierzchnikami dziekanów poszczególnych wydziałów i niektórych dodatkowych instytucji np. bibliotek. Dziekani zarządzają departamentami czyli głównymi jednostkami na każdej uczelni.

19 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 19 Sektor College College, które oferują programy średniej długości, głównie wykształcenie przygotowujące do zawodu. Są to 3 4 letnie programy licencjackie w takich dziedzinach jak: biznes, edukacja, inżynieria i pielęgniarstwo. Programy te zapewniają solidną wiedzę teoretyczną oraz zdobycie umiejętności potrzebnych do wykorzystania jej w praktyce. Obowiązkowa jest praca licencjacka oraz odbycie praktyki zawodowej w firmie. Większość college ów oferujących dyplom licencjatu jest powiązanych z państwowymi centrami wyższego wykształcenia (comprehensive centre for videregĺende uddannelse - CVUs). CVU to instytucja, której celem jest udoskonalanie programów, tak by absolwenci byli dobrze przygotowani do poruszania się po rynku pracy. Centra są instytucjami bardzo innowacyjnymi, dlatego stały się bardzo przydatnym narzędziem dla college ów. Zawodowe college oferują krótkie programy (głównie dwuletnie), tzw. Akademie Profesji, przede wszystkim w następujących dziedzinach: biznes, nowoczesne technologie oraz informatyka. Większość college ów oferujących ten typ wykształcenia stworzyło Akademie Profesjonalnego Wyższego Wykształcenia (erhvervsakademier) jako podstawę dla regionalnej współpracy pomiędzy środowiskiem akademickim a przedsiębiorstwami. Wszystkie kierunki zostały stworzone w ścisłej współpracy z przedstawicielami sektora biznesu i przemysłu, by zapewnić odpowiednie kompetencje i umiejętności dla absolwentów. AP poprzez połączenie teorii i praktyki zapewniają studentom analityczne i zawodowe umiejętności, które ułatwiają zdobycie zatrudnienia. Studenci W roku akademickim 2005/2006 na uczelnie wyższe uczęszczało 206 tys. studentów, co stanowi 3,7% całego społeczeństwa. W porównaniu z rokiem 1996 ogólna liczba studentów wzrosła, aż o 23%. Zdecydowanie największą liczbę studentów stanowią studenci uniwersyteccy, najmniej studenci uczelni zawodowych. W skali całego kraju studenci międzynarodowi stanowią zaledwie 1%. Do końca lat 90. ubiegłego wieku na studiach magisterskich dominowali mężczyźni. Jednak w ostatnich latach liczba studentów obu płci wyrównywała się, a od początku tego wieku dominującą pozycję przejęły kobiety. W ostatnim roku można zauważyć również nieznaczny spadek liczby studentów uniwersyteckich. Kierunki studiów Wśród studiów uniwersyteckich 3-letnich licencjackich lub 5-letnich magisterskich zdecydowanie dominują nauki społeczne (ekonomia, prawo czy administracja). Następną grupą najchętniej wybieranych kierunków są studia humanistyczne (w tym teologiczne). Studia techniczne są na trzecim miejscu popularności i w 2006 roku ukończyło je 15% studentów.

20 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 20 Wykres 3: Liczba studentów (tys.) na różnych rodzajach uczelni wyższych w Danii, 1996 i * z krótkim okresem kształcenia **z dłuższym okresem kształcenia Źródło: Danish Statistical Yearbook; 2008 Uczelnie zawodowe A* Uczelnie zawodowe B** Uniwersytety Wykres 4: Struktura wybieranych kierunków studiów przez studentów w Danii, 2007 Pedagogika 1% Sztuka 2% Nauki społeczne 34% Rolnictwo 3% Ochrona zdrowia 12% Nauki przyrodnicze 12% Kierunki inżynierskie 14% Studia humanistyczne/ teologia 22% Źródło: Danish Statistical Yearbook; 2008 W przypadku studentów międzynarodowych ich wybory niewiele odbiegają od tych, które preferują Duńczycy. Prawie połowa wybrała studia z zakresu nauk społecznych lub humanistyczne, a około 25% kierunki techniczne bądź przyrodnicze.

21 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 21 Finansowanie W Danii wszystkie rodzaje studiów są bezpłatne. Jedynie obcokrajowcy spoza UE są zobowiązani do opłat za studiowanie. W 2003 roku na jednego studenta przeznaczono ok. 11 tys. euro, co stanowiło ówcześnie niecałe 40% PKB per capita. Całkowite publiczne wydatki na szkolnictwo wyższe wyniosły 1,75% PKB Danii i był to, obok Finlandii, najwyższy wynik w całej Europie. Wydatki te stanowiły 2,5% całkowitych wydatków publicznych i również ten wynik był najwyższy wśród wszystkich krajów europejskich. W 2007 roku całkowite wydatki na szkolnictwo wyższe wyniosły ok. 3,6 mld euro. Studenci, którzy nie mają wystarczającej sumy pieniędzy, aby utrzymać się w czasie studiów, mogą liczyć na różnego rodzaju stypendia i/lub pożyczki. Na dofinansowywanie studentów przeznaczane jest ponad 30% całkowitych wydatków na studia wyższe. Zatrudnienie Dania to kraj o najwyższym współczynniku zatrudnienia wśród wszystkich krajów Unii Europejskiej. Dzięki socjalnemu modelowi zatrudnienia, tzw. flexicurity, większość mieszkańców tego kraju nie ma problemów ze znalezieniem pracy. Łatwość w podejmowaniu pracy i zwalnianiu pracowników sprawia, że bezrobocie w Danii wynosi zaledwie 4%, z czego tylko jedną czwartą stanowią ludzie z wyższym wykształceniem. Tak niski wskaźnik sprawił, że absolwenci uczelni wyższych są spokojni o dobre miejsce pracy po studiach, bez względu na ukończony kierunek. Grzegorz Bobyla

22 Finlandia System szkolnictwa wyższego w Finlandii tworzą dwa sektory: 20 uczelni uniwersyteckich oraz 26 politechnik. Przy liczbie mieszkańców równej 5,2 mln, należy do najgęstszych w Europie. Opracowanie przedstawia ogólne cechy systemu w oparciu o ustawy obowiązujące wyżej wymienione sektory. Uniwersytety Funkcjonują na podstawie ustawy o uniwersytetach z 1997 roku oraz dekretu z 1998 roku, który obdarzył je dużą autonomią. Sektor ten dzieli się na 10 uniwersytetów wielowydziałowych, trzy techniczne, trzy ekonomiczne oraz cztery akademie sztuk. Kładą one nacisk na badania naukowe i dydaktykę. W myśl ustawy każdy uniwersytet, choć jest prowadzony przez państwo, to samodzielnie decyduje o własnej administracji. Najwyższym organem kolegialnym jest Senat, który zajmuje się budżetem oraz przepisami uniwersyteckimi. W jego skład wchodzą rektor oraz przedstawiciele profesorów, nauczycieli, pracowników badawczych i studentów. Rektor jest powoływany przez kolegium wyborcze na pięcioletnią kadencję. Urząd ten może być piastowany przez osobę posiadającą stopień doktora lub stanowisko profesora. Na czele wydziału stoi dziekan, któremu podporządkowani są dyrektorzy. Warto zauważyć, iż system zarządzania cechuje posiadanie uprawnień decyzyjnych przez organy jednoosobowe, podczas gdy ciała kolegialne zajmują się zagadnieniami teoretycznymi i strategicznymi uczelni. W myśl ustawy z 2005 roku, studenci po trzech latach nauki (co odpowiada 180 punktom ECTS) zdobywają tytuł Kandidat, porównywalny z Bachelor (licencjat). Aby otrzymać tytuł magistra należy zdobyć jeszcze 120 punktów ECTS, co oznacza kolejne dwa lata studiów. Po ukończeniu medycyny, weterynarii oraz stomatologii uzyskuje się tytuł Licentiat. Studia doktoranckie trwają cztery lata. Należy w tym czasie napisać pracę doktorską oraz prowadzić działalność badawczą. Studia te mogą podjąć osoby posiadające tytuł magistra lub Licentiat w przypadku medycyny.

23 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 23 Politechniki Politechniki (Ammatti-Korkeakoulu) są nieuniwersyteckim sektorem wyższego szkolnictwa zawodowego, który skupia się w dużej mierze na nauczaniu praktycznym. Uczelnie te powstały wskutek integracji pomaturalnych szkół zawodowych prowadzonych przez gminy. Ich działalność reguluje ustawa o AMK z 1995 roku. Politechniki są uczelniami regionalnymi prowadzonymi przez gminy lub instytucje prywatne. Ich działalność jest zatwierdzona przez rząd, co pomaga w pełnieniu ich misji edukacyjnej, jednak posiadają one autonomię w sprawach wewnętrznych. Politechniki są zarządzane przez prezydenta lub rektora, czasem zwoływany jest również komitet konsultacyjny składający się z nauczycieli akademickich, pracowników i studentów (w jego skład mogą wchodzić przedstawiciele biznesu lub przemysłu). AMK otrzymują prawie 100% funduszy ze środków publicznych, przy czym 57% środków finansowych pochodzi od państwa, natomiast 43% od władz lokalnych. Obecnie istnieje 26 politechnik. Studia trwają zazwyczaj około 4 lat i kończą się licencjatem. Dodatkowo po odbyciu odpowiedniej praktyki można dostać się na studia magisterskie trwające od 1,5 roku do 2 lat. Program studiów jest zwykle dopasowany do przemysłu i głównych gałęzi gospodarki regionu, w którym AMK się znajduje. Umożliwia to studentom świetną orientację w możliwościach i obecnych problemach regionu. Politechniki oferują również studia dla osób pracujących, które podnoszą kwalifikacje. Stanowią oni około 20% wszystkich studentów tych uczelni. Wykres 5: Struktura wyboru kierunku studiów (%) przez studentów w Finlandii, 2000 i 2006 Kierunki inżynieryjne Prawo i nauki społeczne Nauki humanistyczne Matematyka/informatyka Nauki biologiczne/rolnictwo Ochrona zdrowia 3,3 5,3 6,9 5, ,7 20,5 19,9 19,3 19,2 26,1 29,2 Źródło: Education at a Glance, OECD;

24 Klub Jagielloński Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata 24 Studenci Szkolnictwo wyższe w Finlandii znacznie się rozpowszechniło obecnie studiuje ok. 70% młodzieży. 90% studentów uczęszcza na studia magisterskie. Średnia wieku studentów wynosi 22 lata. Bezpłatne szkolnictwo wyższe sprawia, że konkurencja o miejsce na studiach jest bardzo silna. Kandydaci na uniwersytet są przyjmowani na podstawie wyniku egzaminu dojrzałości oraz ustaleń komisji egzaminacyjnej danego instytutu. O przyjęcie mogą ubiegać się również osoby, które posiadają tytuł zawodowy uzyskany po fińskiej politechnice. Aby zostać przyjętym na studia w politechnice należy zdać egzamin maturalny bądź tylko ukończyć szkołę II stopnia. Osoby z wyższym wykształceniem stanowią ponad 30% społeczeństwa Finlandii, co przekracza o 7% średnią w Unii Europejskiej. Izabela Zielińska

25 Francja System szkolnictwa wyższego we Francji jest mocno zróżnicowany. Występuje w nim kilka rodzajów uczelni wyższych, a każdy z nich może oferować różne cykle nauczania. W efekcie liczba dyplomów potwierdzających posiadane wykształcenie wyższe jest bardzo duża. Podstawowym rozróżnieniem jest podział na krótkie i wieloletnie formy kształcenia. Te pierwsze BTS, STS, DUT to studia zawodowe, zwykle dwuletnie, pozwalające uzyskać kwalifikacje w specjalistycznych dziedzinach. Wśród wieloletnich form kształcenia również występuje wiele potencjalnych ścieżek studiów, w tym kilka specyficznych dla Francji. O stopniu rozbudowania systemu szkolnictwa wyższego we Francji najlepiej świadczy liczba instytucji oferujących programy nauczania wyższego jest to w sumie około 3500 uczelni: 1) 87 uniwersytetów (5 prywatnych i 82 państwowe) 2) 224 szkoły inżynierskie 3) około 220 szkół handlowych, zarządzania, rachunkowości 4) około 3000 innych instytucji, głównie szkół średnich z programami wprowadzającymi do szkolnictwa wyższego (CPGE) Uniwersytety Uniwersytety to największe uczelnie wyższe. Studiuje na nich zdecydowana większość słuchaczy studiów wyższych. Uniwersytety zapewniają kształcenie we wszystkich dziedzinach naukowych i przygotowują zarówno do pracy badawczej, jak i zawodowej. Typowa ścieżka studiów uniwersyteckich to trzy cykle: licencjat, magisterium i doktorat. Przy uniwersytetach funkcjonują także specjalistyczne instytuty o statusie szkół wewnętrznych : 1) Techniczne Instytuty Uniwersyteckie (Institut Universitaire de Technologie) utworzone w 1966 roku, funkcjonują przy uniwersytetach. W czasie dwuletnich studiów IUT przygotowują do Uniwersyteckiego Dyplomu Technicznego (Diplôme Universitaire de Technologie, DUT), ale oferują także roczne studia uzupełniające, które kończą się uzyskaniem tytułu licencjata (licence professionnelle licencjat zawodowy). Ten roczny kurs skierowany jest do osób, które ukończyły dwa lata studiów na poziomie wyższym