Analiza potrzeb magazynowych gazu ziemnego w Polsce

Transkrypt

1 GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom Zeszyt 3/2 SEBASTIAN BRAÑKA* Analiza potrzeb magazynowych gazu ziemnego w Polsce Wprowadzenie Gaz ziemny jest jednym z najwa niejszych surowców energetycznych na œwiecie, stosowanym jako paliwo zarówno w przemyœle, jak i na potrzeby komunalne. Gaz ziemny jest równie wykorzystywany jako wa ny surowiec do syntezy chemicznej przy produkcji ró norodnych zwi¹zków chemicznych (takich jak np. amoniak, metanol, etylen, czy acetylen). Rosn¹ce znaczenie gazu ziemnego dla œwiatowej gospodarki stawia przed wieloma krajami nowe wyzwania w zakresie jak najlepszego zabezpieczenia dostaw tego surowca. Wymienionemu celowi s³u y miêdzy innymi tworzenie nowych oraz rozbudowa ju istniej¹cych podziemnych magazynów gazu. O potrzebach magazynowych decyduje ukszta³towanie rynku gazu w danym kraju, a przede wszystkim takie parametry rynku jak: zu ycie gazu i jego struktura, niezale noœæ od importu, a tak e nierównomiernoœæ zu ycia surowca w ci¹gu roku. 1. Zapotrzebowanie na gaz ziemny Zu ycie gazu ziemnego na œwiecie charakteryzuje siê sta³ym wzrostem 1 (BP Statistical 2007). W roku 2006 zu yto na ca³ym œwiecie 2 850,8 mld m 3 gazu, w porównaniu * Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie; Oœrodek Badawczo-Rozwojowy Górnictwa Surowców Chemicznych Chemkop w Krakowie; sebastianbranka@interia.pl 1 W okresie tylko dwukrotnie (w latach: 1975 i 1997) œwiatowe zu ycie gazu w danym roku by³o ni sze ni w roku poprzednim.

2 26 z 655,2 mld m 3 w roku Oznacza to, e w ci¹gu ponad 40 lat globalne zu ycie tego surowca wzros³o o ponad 300%. Zapotrzebowanie na gaz zwiêksza siê tak e w ostatnich latach w Unii Europejskiej, która konsumuje obecnie oko³o jedn¹ szóst¹ gazu ziemnego na œwiecie (BP Statistical 2007). Jednym z wielu krajów przyczyniaj¹cych siê do ogólnoœwiatowego wzrostu zapotrzebowania na gaz ziemny jest Polska, w której w roku 2006 zu yto 13,029 mld m 3 tego surowca. Na rysunku 1 przedstawiono miêdzy innymi wielkoœæ zu ycia gazu ziemnego w naszym kraju w latach (Gospodarka Paliwowo- -Energetyczna 2002, 2004, 2006, 2007). Pomin¹wszy rok 2002 mo na zaobserwowaæ, e zu ycie gazu w Polsce w latach rokrocznie ros³o. Warto w tym miejscu zauwa yæ, e zgodnie z og³oszon¹ w 2005 r., przez Rz¹d RP Polityk¹ energetyczn¹ Polski do 2025 r. rola gazu ziemnego jako surowca i Ÿród³a energii ma wzrastaæ. W dokumencie tym miêdzy innymi przewiduje siê wzrost zu ycia gazu i wskazuje, e ze wzglêdów ekologicznych konieczna bêdzie w Polsce budowa elektrowni i elektrociep³owni gazowych (Obwieszczenie Ministra 2005). Opisywana polityka zak³ada m.in. zmniejszenie obci¹ enia œrodowiska poprzez wykorzystanie gazu do wytwarzania energii elektrycznej i, w formie sprê onej CNG, do napêdzania pojazdów. Rys. 1. Zu ycie i wartoœci œrednich ruchomych zu ycia gazu ziemnego wysokometanowego w Polsce w latach ród³o: Gospodarka Paliwowo-Energetyczna 2002, 2004, 2006, 2007 Fig. 1. Total high-methane gas consumption in Poland in the years and successive values of Simple Moving Average (for three periods) Source: Gospodarka Paliwowo-Energetyczna 2002, 2004, 2006, Nie uwzglêdniono zu ycia gazu zaazotowanego.

3 27 2. Struktura zu ycia Kolejnym, po wielkoœci zu ycia, wa nym parametrem opisuj¹cym rynek gazu ziemnego jest struktura zu ycia tego surowca. Na rysunku 2 zaprezentowano najwa niejszych odbiorców gazu ziemnego w naszym kraju w roku 2005 ( 4&id+1815). Wynika z niego, e najwiêcej gazu ziemnego w Polsce jest wykorzystywane przez odbiorców z sektora przemys³owego, który zu ywa ponad 60% tego surowca. Najwiêkszymi odbiorcami przemys³owymi gazu s¹ m.in. zak³ady azotowe (18,4% rynku krajowego), elektrociep³ownie (8,5%) i ciep³ownie (2,2%). Prawie 11% gazu sprzedawanego w Polsce jest wykorzystywane przez sektor handlu i us³ug, natomiast 28% tego paliwa jest wykorzystywane bezpoœrednio przez gospodarstwa domowe (m.in. do podgrzewania wody, gotowania i ogrzewania). Nale y w tym miejscu podkreœliæ, e dwa wymienione jako ostatnie rodzaje zak³adów zaliczane do odbiorców przemys³owych wykorzystuj¹ gaz ziemny m.in. do produkcji ciep³a, a wiêc w du ej mierze œwiadcz¹ us³ugi na rzecz gospodarstw domowych. Rys. 2. Struktura sprzeda y gazu ziemnego w Polsce w roku 2005 wg odbiorców ród³o: Fig. 2. Polish gas consumption by user segment in 2005 Source: 3. ród³a gazu w Polsce Gaz ziemny jest paliwem kopalnym, co poci¹ga za sob¹ jego ograniczon¹ dostêpnoœæ. Wielkoœæ i dostêpnoœæ z³ó tego surowca w Polsce nie pozwala na ca³kowite zaspokojenie potrzeb krajowych i rodzi koniecznoœæ importu okreœlonej iloœci gazu. W roku 2006 w Polsce wydobyto ³¹cznie 4,3 mld m 3 gazu ziemnego 3 (Raport Roczny 2006). Ponad dwukrotnie wiêcej gazu (oko³o 10 mld m 3 ) zosta³o natomiast sprowadzone do Polski z zagranicy. Jak wynika z rysunku 3 ponad dwie trzecie gazu zakupionego przez Polskê za granic¹ pochodzi³o z Federacji Rosyjskiej. 3 Przedstawione tu dane ró ni¹ siê od danych z rysunku 2, gdy w liczbie 4,3 mld m 3 ujêto przekszta³cenie gazu zaazotowanego w gaz wysokometanowy.

4 28 Rys. 3. Struktura importu gazu ziemnego do Polski w roku 2006 ród³o: Raport Roczny 2006 Fig. 3. Polish natural gas imports in 2006 by supplying country Source: Raport Roczny 2006 Mniej ni jedna czwarta importowanego gazu pochodzi³a natomiast z krajów Azji Œrodkowej, a oko³o 9 procent z Norwegii i Niemiec. Podkreœliæ jednak nale y, e gaz z krajów Azji Œrodkowej by³ transportowany ruroci¹gami przez terytorium Rosji. 4. Nierównomiernoœæ zu ycia Charakterystyczn¹ cech¹ rynku gazu jest nierównomiernoœæ zu ycia tego surowca w ci¹gu roku. Za ilustracjê opisanego zjawiska s³u yæ mo e rysunek 4, na którym przedstawiono jak kszta³towa³a siê sprzeda gazu ziemnego w Polsce w poszczególnych miesi¹cach 2001, Rys. 4. Sprzeda gazu ziemnego Grupy PGNiG S.A. dla odbiorców koñcowych ród³o:prospektemisyjny Fig. 4. The sale of natural gas to end-users by the Grupa PGNiG S.A. Source: Prospekt Emisyjny

5 2002, 2003 i 2004 roku 4 (Prospekt Emisyjny ). Jak wynika z przedstawionej ilustracji sprzeda gazu w grudniu 2002 roku by³a ponad trzy razy wy sza ni sprzeda w lipcu tego samego roku. Uœredniaj¹c, w latach sprzeda gazu ziemnego w okresie zimowym (grudzieñ i styczeñ) by³a ponad dwukrotnie wy sza ni sprzeda tego surowca w okresie letnim (czerwiec, lipiec). Zjawisko to wskazuje na fakt, e sprzeda gazu w Polsce jest w du ym stopniu zale na od temperatury otoczenia. Warto w tym miejscu dodaæ, e sezonowoœæ w zapotrzebowaniu na gaz dotyczy przede wszystkim odbiorców z sektora komunalnego i gospodarstw domowych, którzy to odbiorcy wykorzystuj¹ gaz do celów grzewczych, natomiast zjawisko sezonowoœci w mniejszym stopniu dotyczy odbiorców z sektora przemys³owego Potrzeba magazynowania gazu ziemnego w œwietle polskiego prawodawstwa Zagadnienie magazynowania gazu ziemnego zajmuje wa ne miejsce w prawodawstwie polskim z zakresu energetyki. Najnowszym tego przyk³adem jest ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postêpowania w sytuacjach zagro enia bezpieczeñstwa paliwowego pañstwa i zak³óceñ na rynku naftowym. Dokument ten stanowi m.in. e wybrane podmioty 5 s¹ zobowi¹zane tworzyæ i utrzymywaæ okreœlone wielkoœci zapasów obowi¹zkowych gazu. Wielkoœci tych zapasów bêd¹ zwiêkszane stopniowo, a do wielkoœci odpowiadaj¹cej 30 dniom œredniego dziennego przywozu realizowanego przez zobowi¹zane w ustawie podmioty wielkoœæ ta bêdzie obowi¹zkowa pocz¹wszy od dnia 1 paÿdziernika 2012 (Ustawa z dnia 2007). Ponadto instalacje przeznaczone do magazynowania maj¹ zapewniaæ mo liwoœæ dostarczenia ca³ego zapasu gazu w okresie nie d³u szym ni 40 dni. Przed wejœciem w ycie przedmiotowej ustawy, znowelizowana 25 sierpnia 2006 r. ustawa Prawo energetyczne wprowadza³a obowi¹zek tworzenia zapasów o wielkoœci równej jedynie 3% objêtoœci gazu sprowadzanego z zagranicy. 6. Obecny stan magazynowania gazu w Polsce W chwili obecnej w naszym kraju jest eksploatowanych szeœæ podziemnych magazynów gazu (w skrócie PMG). Wszystkie te obiekty nale ¹ do grupy kapita³owej PGNiG S.A., co czyni z tego podmiotu monopolistê na rynku magazynowania gazu ziemnego. Magazyny znajduj¹ce siê w Polsce maj¹ ³¹czn¹ pojemnoœæ robocz¹ oko³o 1,622 mld m 3. 4 Przedstawiono sprzeda gazu ziemnego z uwzglêdnieniem gazu zaazotowanego przeliczonego na gaz wysokometanowy. 5 Te podmioty to przedsiêbiorstwa wykonuj¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹ w zakresie obrotu gazem ziemnym z zagranic¹ i podmioty dokonuj¹ce przywozu gazu ziemnego na teren RP.

6 30 TABELA 1 Zestawienie dzia³aj¹cych w Polsce podziemnych magazynów gazu TABLE 1 The list and characteristics of currently used Polish underground gas storage facilities Nazwa Typ magazynu Pojemnoœæ robocza [mln m 3 ] Maksymalna wydajnoœæ pobierania [mln m 3 na dzieñ] Strachocina sczerpane z³o e 150 1,2 Husów sczerpane z³o e 400 5,7 BrzeŸnica sczerpane z³o e 65 0,9 Swarzów sczerpane z³o e 90 1,2 Mogilno kawerny solne 416,73 20,0 Wierzchowice sczerpane z³o e 500 4,3 Razem 1 621,73 33,3 ród³o: Prospekt Emisyjny ; Raport Roczny 2005 Nale y w tym miejscu dodaæ, e obok pojemnoœci, najistotniejszym parametrem PMG jest maksymalna wydajnoœæ pobierania (wyra ana w mln m 3 na dzieñ), która oznacza szybkoœæ, z jak¹ mo na wydobyæ magazynowany gaz z magazynu. Szybkoœæ ta zale y przede wszystkim od typu magazynu, jaki reprezentuje dany obiekt. Polskie magazyny reprezentuj¹ jak wynika z tabeli 1 dwa typy, tj. magazyn w wyeksploatowanym z³o u gazu i magazyn w kawernach wy³ugowanych w z³o u soli. Pod wzglêdem szybkoœci opró niania zdecydowanie lepsze s¹ magazyny w komorach solnych, czego potwierdzeniem jest polski magazyn Mogilno. Warto zauwa yæ, e aden z istniej¹cych w Polsce magazynów poza magazynem Mogilno nie spe³nia warunków ustawy z dnia 16 lutego 2007, je eli mia³by w ca³oœci s³u yæ do przechowywania zapasów obowi¹zkowych gazu. aden z nich bowiem nie zapewnia mo liwoœci dostarczenia ca³ego zapasu magazynowanego gazu w okresie nie d³u szym ni 40 dni. 7. Wp³yw wahañ sezonowych na koniecznoœæ magazynowania gazu Wahania sezonowe zu ycia gazu s¹ jedn¹ z g³ównych przyczyn budowy podziemnych magazynów gazu, gdy s¹ one jedynym efektywnym sposobem na zapewnienie odbiorcom sta³ego i ci¹g³ego dostêpu do gazu w ci¹gu ca³ego roku. Wynika to z faktu, e wydobycie gazu nie ma charakteru sezonowego i jest prowadzone w sposób wzglêdnie sta³y i ci¹g³y. Gaz, który jest do Polski importowany, tak e dociera do naszego kraju w sposób ci¹g³y, we wzglêdnie równomiernych iloœciach. Wynika to z uwarunkowañ technicznych przesy³u gazu, a tak e relatywnie sta³ej intensywnoœci wydobycia za granic¹. Sytuacja ta powoduje,

7 i w okresie letnim do Polski dostarczane jest wiêcej, a w okresie zimowym mniej gazu ni wynika to z zapotrzebowania odbiorców w poszczególnych miesi¹cach. Skala wahañ sezonowych zosta³a przedstawiona na rysunku 5. O stopniu wahañ sezonowych w Polsce œwiadczyæ mo e fakt, e w latach w styczniu i grudniu zu ycie gazu by³o odpowiednio o 30,4% i 57,1% wy sze ni przeciêtne miesiêczne zu ycie w badanym okresie. Odwrotna tendencja zosta³a natomiast zaobserwowana w lecie, kiedy zu ycie w lipcu i sierpniu stanowi³o jedynie odpowiednio 62,5% i 66,2% przeciêtnego miesiêcznego zu- ycia. Nale y w tym miejscu podkreœliæ, e odbiorcy indywidualni, których popyt na gaz ulega relatywnie najwiêkszym wahaniom sezonowym, zu ywaj¹ bezpoœrednio oko³o 28% gazu. Kolejne 10,7% jest zu ywane natomiast przez elektrociep³ownie i ciep³ownie, które dostarczaj¹ energiê ze spalania gazu m.in. odbiorcom indywidualnym. 31 Rys. 5. Wzglêdne wahania sezonowe zu ycia gazu w Polsce w latach Opracowanie w³asne na podstawie: Prospekt Emisyjny Fig. 5. Relative seasonal fluctuation of natural gas consumption in Poland in Source: Data from Prospekt Emisyjny Wystêpuj¹ca w Polsce znaczna nierównomiernoœæ zu ycia gazu, w po³¹czeniu z przytoczonymi wy ej faktami, rodzi koniecznoœæ budowy podziemnych magazynów gazu, które umo liwi¹ w okresie letnim pobranie z systemu sieci przesy³owej nadwy ek gazu i uzupe³nienie go w okresie zwiêkszonego zapotrzebowania w zimie. Opisane postêpowanie mo na okreœliæ jako równowa enie systemu gazowego. 8. Wp³yw regulacji prawnych na koniecznoœæ magazynowania gazu Rola gazu ziemnego w gospodarce Polski jest tak istotna, e koniecznoœæ utrzymywania nienaruszalnych rezerw tego surowca na terenie Polski zosta³a uregulowana prawnie w formieustawy.maj¹cnauwadzeobecn¹wielkoœæ, parametry istniej¹cych w Polsce PMG oraz

8 32 krajowe doœwiadczenia w zakresie kszta³towania dotychczasowej polityki magazynowej w³¹czaj¹c w to wystêpuj¹ce okresy koniecznej dzier awy objêtoœci magazynowej poza granicami kraju (Diakonowicz 2006; Kochanek 2007) mo na dla celów poni szej analizy za³o yæ, e obecnie istniej¹ce w Polsce magazyny gazu s¹ wystarczaj¹ce do bilansowania systemu gazowego, nie zapewniaj¹ jednak równoczeœnie pojemnoœci dla rezerw, o których mowa w ustawie z 2007 roku. Stan ten oznacza, e w Polsce konieczne jest wybudowanie do 2012 roku PMG, które zapewni¹ pojemnoœæ do zmagazynowania gazu równ¹ 30-dniowemu importowi. Import w roku 2006 wyniós³ oko³o 10 mld m 3 (Raport Roczny 2006 ). Trzydziestodniowy import wyniós³ zatem w roku 2006 oko³o 820 milionów m 3. Mo na zatem stwierdziæ, i do wype³nienia wymagañ przytoczonej ustawy konieczne jest w Polsce stworzenie PMG o pojemnoœci 820 mln m 3 gazu, które zapewni¹ równoczeœnie konieczn¹ wydajnoœæ pobierania. Taka dodatkowa objêtoœæ oznacza³aby, e ³¹czna pojemnoœæ polskich magazynów wynios³aby oko³o 2,44 mld m 3 6. Nale y jednak uwzglêdniæ, i wielkoœæ 820 milionów m 3 zosta³a obliczona w oparciu o wielkoœæ importu gazu w roku Nie mo na natomiast pomin¹æ, e import gazu do Polski (podobnie jak ca³kowite zu ycie gazu w naszym kraju) sukcesywnie roœnie Wp³yw wielkoœci zu ycia gazu w Polsce na koniecznoœæ jego magazynowania Na rysunku 1 w celu pokazania trendu rozwojowego zu ycia w Polsce gazu ziemnego, przedstawiono krzyw¹ ³¹cz¹c¹ trzyokresowe œrednie ruchome. Przebieg krzywej pozwala za³o yæ, e funkcja trendu zu ycia gazu ziemnego w Polsce w latach ma charakter liniowy. Stosuj¹c analityczn¹ metodê wyodrêbnienia tendencji rozwojowej mo na dokonaæ estymacji parametrów liniowej funkcji trendu i przedstawiæ przedmiotow¹ funkcjê w nastêpuj¹cej postaci: Y t = 9791, ,7143 t gdzie Y t oznacza teoretyczn¹ wartoœæ zu ycia gazu w mln m 3 w okresie t, natomiast t to okres czasu (okreœlony rok, przy czym t = 1 oznacza rok 2000). Zgodnie z przedstawion¹ funkcj¹ trendu w latach zu ycie gazu ziemnego wysokometanowego zwiêksza³o siê w Polsce œrednio o oko³o 491 mln m 3 rocznie, a teoretyczna wartoœæ zu ycia gazu w Polsce w latach 2008 i 2009 wyniesie odpowiednio mln m 3 i mln m 3. 6 Warto zauwa yæ, e na zbli onym poziomie (oko³o 2,3 mld m 3 ) oszacowana zosta³a przez jedno z biur projektowych potrzebna Polsce pojemnoœæ ca³kowita PMG. ród³o: Materia³y niepublikowane Warsztaty p.t. Magazynowanie gazu i paliw, 9 10 maja 2007, Warszawa. 7 W latach import wynosi³ odpowiednio: 8 622,7; 9 304; 9 690,6; ,4 mld m 3. Za: (

9 Na mo liwoœæ dalszego wzrostu zu ycia gazu ziemnego w gospodarce polskiej wskazuje zarówno dotychczasowy trend zu ycia tego surowca, jak i planowany przez w³adze Polski wzrost znaczenia gazu ziemnego w gospodarce energetycznej kraju. Jakkolwiek wzrost cen (Malinowski 2007) gazu ziemnego mo e spowodowaæ mniejsze tempo wzrostu zu ycia tego surowca, to wydaje siê, i zu ycie gazu bêdzie nadal ulega³o zwiêkszeniu (Bezpieczeñstwo energetyczne 2006). Opieraj¹c siê na przedstawionych informacjach mo na przyj¹æ, e je eli w dalszym ci¹gu na zu ycie gazu ziemnego w Polsce bêd¹ oddzia³ywa³y te same przyczyny g³ówne co wczeœniej, to zu ycie gazu bêdzie podlega³o w naszym kraju dalszemu wzrostowi. Informacja ta jest szczególnie istotna z perspektywy potrzeb magazynowych Polski. Wynika to z faktu, e wzrost zu ycia ogólnokrajowego w przypadku ograniczonej iloœci i zasobnoœci polskich z³ó gazu ziemnego oznacza tak e wzrost importu tego surowca. Wzrost importu powoduje automatycznie podwy szenie poziomu obowi¹zkowych rezerw, do których zmagazynowania potrzebna bêdzie nowa pojemnoœæ magazynowa. Ponadto wzrost zapotrzebowania na gaz i wzrost zu ycia gazu oznacza tak e koniecznoœæ powiêkszenia krajowej bazy magazynowej niezbêdnej do bilansowania sezonowych wahañ zapotrzebowania. Dokonuj¹c syntezy przedstawionych informacji mo na wyró niæ dwie kluczowe grupy uwarunkowañ stanowi¹cych o koniecznoœci rozbudowy w Polsce podziemnych magazynów gazu: 1) Uwarunkowania dotycz¹ce bie ¹cego funkcjonowania systemu gazowniczego w ci¹gu roku, wynikaj¹ce m.in. z koniecznoœci równowa enia ma³o elastycznych kontraktów importowych i pokrywania sezonowych wahañ popytu na gaz. 2) Uwarunkowania dotycz¹ce sytuacji nadzwyczajnych i zagra aj¹cych bezpieczeñstwu energetycznemu kraju, takich jak np. zak³ócenia w imporcie, wyst¹pienie sytuacji awaryjnej w sieci gazowej, nieprzewidziany wzrost zu ycia. Opieraj¹c siê na przedstawionych informacjach oraz przyjêtych w pracy za³o eniach nale y podkreœliæ, i dalszy wzrost zu ycia gazu w Polsce wymaga³ bêdzie nowych inwestycji magazynowych w postaci budowy nowych lub rozbudowy ju istniej¹cych podziemnych instalacji magazynowych. Dok³adna objêtoœæ nowych magazynów, których wybudowanie bêdzie konieczne, zale y w przypadku zabezpieczenia bie ¹cego funkcjonowania systemu gazowniczego bezpoœrednio od stopy wzrostu zu ycia tego surowca w Polsce w kolejnych latach. Druga grupa uwarunkowañ dotyczy natomiast instalacji magazynowych zabezpieczaj¹cych dostawy do odbiorców na wypadek awarii g³ównych gazoci¹gów dostarczaj¹cych paliwo z kopalñ gazu oraz przede wszystkim z importu. W tym przypadku magazyny maj¹ do spe³nienia istotn¹ rolê tak e w sytuacji przerwania dostaw z zagranicy z przyczyn innych ni techniczne, co mo na umownie nazwaæ zakrêceniem kurka. Rola ta staje siê szczególnie wa na w sytuacji bardzo du ego udzia³u rosyjskiego gazu w ca³kowitym imporcie tego surowca do naszego kraju, zw³aszcza w œwietle wydarzeñ z lutego 2004 r. i stycznia 2006 r., kiedy rosyjski Gazprom przerwa³ chwilowo dostawy gazu odpowiednio na 33

10 34 Bia³oruœ i Ukrainê (The Future of 2006). Nale y w tym miejscu przypomnieæ, e gaz sprowadzany do Polski z krajów Azji Œrodkowej, a stanowi¹cy oko³o 23% ³¹cznego importu, jest transportowany do Polski m.in. przez terytorium Federacji Rosyjskiej. Fakt ten oznacza, e oko³o 91% importowanego do Polski gazu jest przynajmniej przez pewien czas przesy³ane przez terytorium Federacji Rosyjskiej. Wielkoœæ ta obrazuje ogromne uzale nienie Polski od eksportu i us³ug tranzytowych jednego pañstwa. Wielkoœæ zapasów, które wynikaj¹ z drugiej grupy uwarunkowañ zosta³a okreœlona w ustawie i oszacowana, na podstawie importu z 2006 r., na 820 milionów m 3. Nale y podkreœliæ, e musi istnieæ mo liwoœæ dostarczenia przedmiotowej iloœci surowca do systemu gazowego w ci¹gu 40 dni. Fakt ten oznacza, e dla obliczonej pojemnoœci konieczne jest wybudowanie magazynów o maksymalnej wydajnoœci oko³o 20,5 mln m 3 gazu na dobê. Bior¹c pod uwagê parametry dotychczas istniej¹cych w Polsce magazynów widocznym jest, e wymagania takie mog¹ spe³niaæ tylko magazyny sk³adaj¹ce siê z kawern solnych. Nale y wiêc kontynuowaæ rozbudowê KPMG Mogilno oraz budowaæ tego typu nowe magazyny w innych regionach Polski, w których wystêpuj¹ odpowiedniej jakoœci z³o a soli kamiennej. Wa nym w kontekœcie dba³oœci o œrodowisko naturalne czynnikiem do rozwa enia przy lokalizacji magazynów tego typu jest tak e mo liwoœæ zagospodarowania lub pozbycia siê (tak zwanego zrzutu) solanki powsta³ej przy ³ugowaniu kawern. Podsumowanie Zabezpieczenie dostaw gazu do odbiorców, szczególnie obecnie w dobie rosn¹cego znaczenia tego surowca w bilansie energetycznym Polski i Unii Europejskiej znajduje odbicie w powstawaniu nowych aktów prawnych, które w coraz bardziej kompleksowy sposób reguluj¹ przedmiotow¹ problematykê. Obok koniecznoœci dywersyfikacji kierunków dostaw magazynowanie gazu ziemnego jest przy tym jednym z podstawowych, wymienionych w prawodawstwie europejskim, instrumentów wzmacniaj¹cych bezpieczeñstwo dostaw tego surowca do odbiorców. Ustawa o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postêpowania w sytuacjach zagro enia bezpieczeñstwa paliwowego pañstwa i zak³óceñ na rynku naftowym wprowadza now¹ jakoœæ w polskim prawodawstwie z tego zakresu, ustalaj¹c odpowiednio du e wielkoœci obowi¹zkowych zapasów, w po³¹czeniu z wysokimi wymaganiami odnoœnie kluczowych parametrów eksploatacyjnych instalacji magazynowych. Z samej przytoczonej wczeœniej ustawy wynika potrzeba budowy w Polsce nowych lub rozbudowy ju istniej¹cych magazynów, zapewniaj¹cych du o szybszy ni obecnie dostêp do magazynowanego gazu. Powy szy akt okreœla jedynie zapasy obowi¹zkowe, a magazyny musz¹ ponadto spe³niaæ tak e swoje dotychczasowe role, w tym szczególnie role zwi¹zane z równowa eniem potrzeb systemu gazowego w kraju. Maj¹c na uwadze dotychczasowy wzrost zu ycia gazu ziemnego w Polsce, jak i w pozosta³ych krajach UE, mo na za³o yæ, e popyt na przedmiotowy

11 surowiec bêdzie ulega³ dalszemu zwiêkszeniu. Wzrost ten bêdzie oznacza³ koniecznoœæ dalszego powiêkszania polskiej bazy magazynowej dla gazu. Tak wiêc, oprócz wymogu budowy infrastruktury zwi¹zanej z przechowywaniem zapasów obowi¹zkowych, konieczna jest dalsza rozbudowa bazy magazynowej, szczególnie typu kawernowego w z³o ach soli, na potrzeby optymalnego funkcjonowania systemu gazowniczego w Polsce. 35 LITERATURA Bezpieczeñstwo energetyczne Polski a polityka energetyczna Unii Europejskiej. Warszawa, Kancelaria Senatu, Za: BP Statistical Review of World Energy. June Za: Diakonowicz M., 2006 Czas magazynowania. Rynek Polskiej Nafty i Gazu, nr 1/2006, s. 78. Za: Gospodarka Paliwowo-Energetyczna w latach 2000, Warszawa, G³ówny Urz¹d Statystyczny, Gospodarka Paliwowo-Energetyczna w latach 2002, Warszawa, G³ówny Urz¹d Statystyczny, Gospodarka Paliwowo-Energetyczna w latach 2004, Warszawa, G³ówny Urz¹d Statystyczny, Gospodarka Paliwowo-Energetyczna w latach 2005, 2006, Warszawa, G³ówny Urz¹d Statystyczny, Za: K o c h a n e k E., 2007 Podziemne magazynowanie paliw w strukturach geologicznych jako element bezpieczeñstwa energetycznego Polski. Bezpieczeñstwo Narodowe, nr 3 4/2007 (I II), s Za: M a l i n o w s k i D., 2007 Gaz musi dro eæ. Nowy przemys³, nr 9(113) wrzesieñ 2007, s Materia³y niepublikowane: Warsztaty p.t. Magazynowanie gazu i paliw, 9 10 maja 2007, Warszawa. Obwieszczenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2005 r. w sprawie polityki energetycznej pañstwa do 2025 r., M. P nr 42 poz Prospekt emisyjny akcji PGNiG Spó³ka Akcyjna z siedzib¹ w Warszawie. Za: Raport Roczny Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Raport Roczny Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. O zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postêpowania w sytuacjach zagro enia bezpieczeñstwa paliwowego pañstwa i zak³óceñ na rynku naftowym, Dz.U. z 2007 r. Nr 52, poz The Future of European Energy Security. Red. L. Jesieñ. Kraków, Tischner European University, S. 89, 146. ANALIZA POTRZEB MAGAZYNOWYCH GAZU ZIEMNEGO W POLSCE S³owa kluczowe Rynek gazu ziemnego w Polsce, podziemny magazyn gazu, magazyn gazu w kawernach solnych, bezpieczeñstwo energetyczne, determinanty budowy podziemnych magazynów gazu, zapasy obowi¹zkowe gazu w Polsce Streszczenie Gaz ziemny to jeden z najwa niejszych surowców dla energetyki i przemys³u chemicznego. Z uwagi na rolê gazu ziemnego w gospodarce nale y podkreœliæ wagê zabezpieczenia dostaw tego surowca dla poszczególnych

12 36 krajów. Jednym ze œrodków do osi¹gniêcia tego celu jest podziemne magazynowanie gazu. System podziemnego magazynowania w danym kraju zale y przede wszystkim od takich charakterystyk rynku gazu jak: zu ycie, jego struktura, zale noœæ od importu, nierównomiernoœæ zu ycia surowca w ci¹gu roku. Postêpuj¹cy rozwój gospodarczy kraju, a tak e zapisy strategiczne og³oszone przez polski rz¹d pozwalaj¹ za³o yæ, e rola gazu ziemnego w polskiej energetyce wzroœnie. Analizuj¹c funkcjê trendu mo na powiedzieæ, e zu ycie gazu w Polsce w latach sukcesywnie ros³o. Zak³adaj¹c, e w kolejnych latach na zu ycie gazu w Polsce bêd¹ oddzia³ywa³y te same przyczyny g³ówne, zu ycie gazu bêdzie ulega³o dalszemu wzrostowi. Polska jest w du ym stopniu uzale niona od importu gazu (w roku 2006 oko³o 10 mld m 3 gazu pochodzi³o z importu, a w kraju wydobyto oko³o 4,3 mld m 3 ). Najwiêkszym dostawc¹ gazu do Polski jest Rosja (68% w 2006 r.). O silnej pozycji Rosji na polskim rynku gazu œwiadczy tak e fakt, e ca³y import z krajów Azji Centralnej (które sprzeda³y Polsce w roku % importowanego gazu) odbywa siê przynajmniej czêœciowo przez terytorium Rosji. Zu ycie gazu ziemnego w Polsce charakteryzuje siê sezonow¹ nierównomiernoœci¹. Zu ycie w miesi¹cach zimowych znacznie przewy sza zu ycie w miesi¹cach letnich. Zjawisko sezonowoœci dotyczy przede wszystkim gospodarstw domowych, które zu ywaj¹ w Polsce oko³o 30% tego paliwa. S¹ one tak e poœrednimi u ytkownikami gazu (korzystaj¹c z us³ug np. elektrowni, elektrociep³owni, które zu ywaj¹ prawie 11% gazu w Polsce). Znaczenie podziemnego magazynowania gazu dla gospodarki ca³ego kraju jest dostrzegane przez w³adze, czego najnowszym przejawem jest ustawa z dnia 16 lutego 2007 roku, która nakazuje tworzenie i utrzymywanie okreœlonych wielkoœci zapasów obowi¹zkowych ropy, produktów naftowych i gazu. Wielkoœæ zapasów gazu zosta³a wyra ona w stosunku do wielkoœci importu. Zapasy maj¹ byæ sukcesywnie powiêkszane, aby osi¹gn¹æ w roku 2012 docelow¹ wielkoœæ odpowiadaj¹c¹ 30 dniom œredniego dziennego importu. Ustawa narzuca równie obowi¹zek zapewnienia dostêpu do ca³ego zmagazynowanego gazu w ci¹gu maksymalnie 40 dni. Obecnie eksploatowane w Polsce podziemne magazyny gazu (PMG) maj¹ pojemnoœæ oko³o 1,6 mld m 3. Dostêp do zmagazynowanego w nich gazu zale y przy tym od maksymalnej wydajnoœci pobierania, która tylko w przypadku jednego magazynu w Polsce (jest to magazyn w Mogilnie) jest znacz¹ca. Gdyby obecnie istniej¹ce w Polsce PMG mia³y zostaæ wykorzystane w ca³oœci do przechowywania zapasów obowi¹zkowych gazu, to tylko magazyn w Mogilnie spe³nia³by ustawowe wymagania dotycz¹ce szybkoœci dostêpu do zmagazynowanego paliwa. Fakt ten pokazuje, jak wa ne dla gospodarki s¹ magazyny w komorach wy³ugowanych w soli (magazyn Mogilno jest jedynym magazynem gazu w z³o ach soli w Polsce). Za jedn¹ z g³ównych przyczyn budowy PMG w Polsce uznaæ nale y wystêpowanie wahañ sezonowych zu ycia gazu. Wynika to m.in. z faktu, e importowany gaz dostarczany jest do Polski we wzglêdnie równomiernych iloœciach, zu ycie natomiast waha siê w zale noœci od pory roku. Czêœæ gazu przewy szaj¹ca popyt w okresie letnim jest magazynowana pod ziemi¹ i wykorzystywana w zimie. Bior¹c pod uwagê objêtoœæ i parametry obecnie istniej¹cych w Polsce magazynów oraz ich dotychczasowe wykorzystanie mo na za³o yæ, e obecnie istniej¹ce magazyny s¹ wystarczaj¹ce do bilansowania systemu gazowego, nie zapewniaj¹ jednak przestrzeni dla zapasów, o których mowa w ustawie z 2007 roku. Opieraj¹c siê na wielkoœci importu z roku 2006 mo na stwierdziæ, e do 2012 roku potrzebna bêdzie w Polsce dodatkowa pojemnoœæ dla zmagazynowania 820 milionów m 3 gazu ziemnego. Koniecznoœæ rozbudowy podziemnych magazynów gazu w Polsce wynika z dwóch g³ównych grup uwarunkowañ. Z jednej strony nowa objêtoœæ magazynowa jest niezbêdna z uwagi na przewidywany dalszy wzrost zu ycia gazu w Polsce i wynikaj¹c¹ z niego koniecznoœæ zapewnienia bie ¹cego funkcjonowania systemu gazowniczego w ci¹gu roku (np. równowa enia sezonowych wahañ popytu na gaz). Z drugiej strony nowe magazyny s¹ konieczne dla zminimalizowania ryzyka zwi¹zanego z sytuacjami nadzwyczajnymi i zagra aj¹cymi bezpieczeñstwu energetycznemu pañstwa (jak np. zak³ócenia w imporcie). Nale y podkreœliæ, e druga spoœród wymienionych grup uwarunkowañ znajduje swoje odzwierciedlenie w ustawie z 2007 roku. Fakt, e w chwili obecnej jedynie magazyn Mogilno spe³nia stawiane przez ustawê kryteria dotycz¹ce szybkoœci dostêpu do gazu pokazuje jak istotna dla polskiej gospodarki jest rozbudowa tego magazynu, a tak e budowa nowych magazynów w z³o ach soli.

13 37 ANALYSIS OF THE DEMAND FOR NATURAL GAS STORAGE SPACE IN POLAND Key words Natural gas market in Poland, underground natural gas storage, natural gas storage in salt caverns, energy security, determinants of underground natural gas storages construction, obligatory natural gas reserves in Poland Abstract Bearing in mind that natural gas is one of the most significant resources for the energy and chemical industries, one must underline how important it is to secure the supply of natural gas. One of the measures to secure the supply of natural gas to users is construction of underground natural gas storages. The system of underground storages in a country must be based on such natural gas market features as: consumption of natural gas, structure of the consumption, dependency on imports, consumption irregularity. Both current economic growth and energy sector development strategies issued by the Polish government show that the role of natural gas in the Polish energy sector will grow. Analyzing the trend function of natural gas consumption in Poland over one will notice that the natural gas consumption has successively grown. Assuming the natural gas consumption in Poland will be determined by the same main factors, the natural gas consumption may continue to increase in the future. Poland is dependent to a large extent on the imports of natural gas (in 2006 Poland imported around 10 billion m 3 and exploited 4,3 billion m 3 on it s own territory). Russia is the biggest supplier of natural gas to Poland (68%).The fact that the natural gas, which Poland is importing from countries of Central Asia (around 23% of Polish imports), is transported through the Russian territory makes the Polish dependency on Russia as a supplier even bigger. The consumption of natural gas in Poland is irregular during a year. The consumption in the winter season exceeds the consumption in the summer season. The biggest seasonal fluctuations of natural gas consumption affect the residential sector (which consumes around 30% of natural gas in Poland). The residential sector is also an indirect consumer of natural gas (using power plants and heating plants, which consume almost 11% of natural gas in Poland) The significance of the underground natural gas storages for the country s economy is reflected by the parliament act issued on 16 February 2007 that obliges certain entities to create and maintain obligatory reserves of crude oil, petroleum products and natural gas. The volume of the reserves was given as a percentage of the imports. The reserves will be successively enlarged and in 2012 they will reach the volume equal to 30 days of average day imports to Poland. Furthermore the act states that it must be possible to recover all reserves from the storages in no more than 40 days. Currently used Polish underground natural gas storages (UNGS) allow to store around 1,6 billion m 3 of natural gas. The access to the stored gas depends on maximum withdrawal capacity of the storage. In Poland only one storage (in Mogilno) has a significant maximum withdrawal capacity. If currently used Polish UNGS were to be used to store the obligatory reserves of gas, only the UNGS in Mogilno would fulfill the regulations concerning the time of access to the gas. This fact reflects how crucial to the economy the storages located in salt caverns are (Mogilno storage is the only UNGS in salt deposits in Poland). One of the most important reasons for construction of UNGS in Poland is occurrence of seasonal fluctuations of natural gas consumption. The imported natural gas is transported to Poland in relatively equal volume and the demand on natural gas fluctuates and depends on the season of the year. Therefore the volume of gas exceeding demand in the summer is stored and consumed in the winter. Considering the capacity and characteristics of currently used Polish UNGS and their use over the last years one may assume that the currently used Polish storages are enough to balance Polish gas system but are not enough to store the reserves mentioned in the 2007 act. Relying on the imports volume in 2006 one may estimate that in 2012 Poland will need an additional storage capacity for 820 million m 3 of natural gas. The necessity of Polish UNGS enlargement results from two main groups of factors. The new storage capacity is necessary because of the forecasted further growth of natural gas consumption in Poland. In this case the new

14 38 storage capacity will be used to secure the normal operation of gas system (e.g. balance the seasonal fluctuations of demand for natural gas). Apart from that, the new storages are necessary to minimize the risk of extraordinary events, which might threaten the state energy security (e.g. import disturbances). The second group of factors is reflected in the 2007 act on reserves. The fact that currently only the Mogilno storage fulfills the obligations imposed by the act shows the importance of further enlargement of the Mogilno storage and the construction of new storages in salt deposits.