»Mieszkańcy« Aneks. Ekspertyza dla Pola A do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007 do 2015 (2020)

Transkrypt

1 »Mieszkańcy«Ekspertyza dla Pola A do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007 do 2015 (2020) Aneks na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego maj 2005

2 Spis treści 1. Komponent cywilizacyjny Integracja Podsumowanie Komponent funkcjonalny Administracja potrzebna obywatelowi Przyjazna administracja Podsumowanie Komponent gospodarczy Praca Problem wykluczenia z powodu bierności zawodowej Rynek pracy Warunki sprzyjające działalności okołorolniczej Stymulatory rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich Popyt na pracę według branż Bezrobocie ukryte w rolnictwie Migracja zarobkowa Wiedza i potrzeby nt. instytucji publicznych i niepublicznych i usług poradnictwa i informacji zawodowej Zapotrzebowanie pracodawców na kwalifikacje pracowników Podsumowanie Komponent kulturowy Tożsamość regionalna i lokalna Podsumowanie Komponent obywatelski Społeczeństwo obywatelskie Stymulatory rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Małopolsce Bariery rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Małopolsce Aktywność lokalna Podsumowanie Komponent społeczny Bezpieczeństwo Poziom przestępczości Stan bezpieczeństwa, rozwój i oczekiwania mieszkańców na poziomie powiatów Patologia jako zagrożenie dla poczucia bezpieczeństwa Wizja współdziałania struktur związanych z bezpieczeństwem Podsumowanie Czas wolny Preferencje mieszkańców w spędzaniu czasu wolnego Stopień dostępności i wykorzystania bazy sportowej Infrastruktura sportowa Aktywność sportowa mieszkańców Podsumowanie Edukacja Aspiracje edukacyjne Społeczne nierówności edukacyjne Szkoła jako lokalne centrum kulturowe Kształcenie ustawiczne Zadowolenie z usług edukacyjnych Kultura Potrzeby kulturowe mieszkańców Istniejąca infrastruktura kulturalna Aktywność kulturalna mieszkańców Podsumowanie Zdrowie Stan zdrowotności i potrzeby zdrowotne Stan zdrowotności w ujęciu obiektywnym Regionalny system ochrony zdrowia Zasady koordynacji działania podmiotów publicznych i niepublicznych Ocena świadczeń zdrowotnych i funkcjonowania systemu ochrony zdrowia Podsumowanie Grupy szczególnego zainteresowania Potrzeby i oczekiwania osób starszych Pozycja społeczna i zawodowa kobiet Potrzeby i oczekiwania niepełnosprawnych Podsumowanie Polityka socjalna Pomoc społeczna-ocena systemu pomocy i wsparcia Ocena zjawiska wykluczenia społecznego Podsumowanie Rodzina Kondycja rodziny Podsumowanie Spis wykresów Spis tabel Spis map...233

3 1. Komponent cywilizacyjny 1.1. Integracja Miejsce zamieszkania jest istotnym czynnikiem warunkującym jakość życia mieszkańców zarówno w wymiarze subiektywnym, jak i obiektywnym. Oczywistym jest fakt, że cywilizacyjny poziom rozwoju regionu stanowi w dużej części o poczuciu dobrostanu mieszkańców. Obiektywne warunki ekonomiczne i społeczne mogą wpływać pozytywnie bądź negatywnie na odczuwaną jakość życia, ale równie istotne są pragnienia i opinie mieszkańców. Subiektywne poczucie zadowolenia i sensu życia, jest oczywiście powiązane z czynnikami dobrobytu. Stanowią one bowiem zasoby umożliwiające realizację jednostkowych celów egzystencjalnych i życiowych zmierzeń mieszkańców dając poczucie satysfakcji. W celi określenia stopnia, w jakim Małopolska jest miejscem umożliwiającym mieszkańcom realizację ambicji i celów życiowych skonstruowano wskaźnik subiektywnych deklaracji i ocen mieszkańców uwzględniający następujące zmienne: stopień zadowolenia z poziomu dostępnych dóbr i usług, stopień zadowolenia z perspektyw na przyszłość, stopień, w jakim materialny poziom życia mieszkańców odpowiada ich aspiracjom, temu, co chcieli, pragnęli, stopień ogólnego zadowolenia ze swego życia, stopień zadowolenia ze swoich osiągnięć życiowych. Respondenci oceniali stopień zadowolenia z poszczególnych aspektów swojego życia na skali 1 do 7 oraz skali 1 do 6 (w przypadku pytania o poziom dóbr i usług oraz pytania o perspektywy na przyszłość). Im niższa ocena, tym wyższy stopień zadowolenia i odwrotnie. W wyniku przeprowadzonej analizy czynnikowej z powyższego wykazu zostały wyodrębnione trzy zmienne, które w najwyższym stopniu są związane z indywidualną jakością życia w wymiarze cywilizacyjnym (cechują się najwyższymi ładunkami czynnikowymi względem 3 wyselekcjonowanych czynników) stopień zadowolenia z dostępnych dóbr i usług, stopień zadowolenia z perspektyw na przyszłość oraz stopień, w jakim materialny poziom życia odpowiada aspiracjom mieszkańców. Poniższa tabela przedstawia wyniki pomiarów w latach 2000 oraz 2003 dla poszczególnych województw. Tabela 1-1. Ocena subiektywnej jakości życia w wymiarze cywilizacyjnym w Małopolsce na tle pozostałych regionów W jakim stopniu materialny poziom obecnego życia odpowiada Pana aspiracjom, temu, co by Pan chciał, pragnął? Zadowolenie z poziomu dostępnych dóbr i usług Zadowolenie z perspektyw na przyszłość DOLNOŚLĄSKIE 5,27 5,22 3,20 3,06 4,11 4,07 KUJAWSKO-POMORSKIE 4,99 5,10 3,25 3,13 4,01 4,22 LUBELSKIE 5,12 5,04 3,35 3,28 4,36 4,28 LUBUSKIE 5,15 5,19 3,36 3,17 4,13 4,29 ŁÓDZKIE 5,15 5,09 3,34 3,01 4,13 4,16 MAŁOPOLSKIE 5,11 5,06 3,12 2,93 4,32 4,26 MAZOWIECKIE 5,09 5,02 3,42 3,09 4,06 4,07 OPOLSKIE 5,09 4,98 3,12 3,07 4,03 4,11 PODKARPACKIE 5,14 5,13 3,22 3,09 4,29 4,16 PODLASKIE 5,14 5,07 3,40 3,13 4,25 4,28 POMORSKIE 4,83 4,80 2,95 2,82 3,88 3,98 ŚLĄSKIE 4,96 4,86 3,19 2,94 4,03 4,20 ŚWIĘTOKRZYSKIE 5,08 5,05 3,51 3,07 4,22 4,17 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 5,04 5,03 3,44 3,28 4,08 4,35 WIELKOPOLSKIE 4,94 4,97 3,07 2,97 3,84 4,03 ZACHODNIOPOMORSKIE 5,12 5,19 3,47 3,04 4,02 4,32 Ogółem: 5,07 5,03 3,26 3,04 4,10 4,16 Źródło: opracowanie własne na podstawie komputerowego zbioru danych Diagnoza Społeczna 2000 i 2003

4 Średnia ocena materialnego poziomu życia w odniesieniu do aspiracji i pragnień dla województwa małopolskiego jest wyższa od średniej krajowej, co oznacza, są Małopolanie są mniej zadowoleni z tego aspektu swojego życia niż przeciętny Polak, który i tak zresztą twierdzi, ze materialny poziom jego życia odpowiada mu tylko w niewielkim stopniu. Warto w tym miejscu także odnotować, że poziom zadowolenia zarówno w regionie, jak i całym kraju nieco wzrósł na przestrzeni ostatnich lat. Jeśli zaś chodzi o zadowolenie z dostępnych dóbr i usług w roku 2003, województwo małopolskie zajmuje jedną z czołowych pozycji, zaraz po województwie pomorskim, a przed śląskim i wielkopolskim. Z przedstawionych danych w powyższej tabeli wynika, iż mieszkańcy Małopolski są raczej zadowoleni z tego obszaru ich życia. Dane liczbowe wskazują, ze są oni na pewno bardziej zadowoleni z poziomu dostępnych dóbr i usług niż przeciętny Polak. W odniesieniu do omawianego wskaźnika możemy mówić o pozytywnej zmianie na przestrzeni ostatnich kilku lat, czyli stopniowym wzroście zadowolenia. Jest to niewątpliwie związane ze stale postępującym rozwojem społecznogospodarczym regionu i kraju ogółem. Mniej pozytywnie mieszkańcy oceniają swoje perspektywy na przyszłość. Małopolska wraz warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, lubuskim, lubelskim, podlaskim, kujawsko-pomorskim, śląskim i świętokrzyskim znalazła się w grupie województw, których mieszkańców cechuje niższy poziom zadowolenia z perspektyw na przyszłość niż średnia dla całego kraju. Generalnie, należy jednak podkreślić, iż w porównaniu z pomiarem z roku 2000, w regionie nastąpiła w tym zakresie niewielka poprawa nastrojów społecznych, pomimo tego, że w tym samym czasie w całym kraju nastąpiło ich pogorszenie. Po skonstruowaniu jednego syntetycznego wskaźnika (poprzez uśrednienie wyników trzech pytań kwestionariuszowych) pozwalającego określić stopień, w jakim Małopolska jest miejscem umożliwiającym mieszkańcom realizację ambicji i celów życiowych. Mapa 1-1. Stopień, w jakim województwo małopolskie jest miejscem umożliwiającym realizację ambicji i celów życiowych na tle pozostałych województw (średnia dla kraju 4,09). POMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE 3,88 4,22 ZACHODNIOPOMORSKIE 4,18 KUJAWSKO-POMORSKIE 4,16 PODLASKIE 4,16 LUBUSKIE 4,22 WIELKOPOLSKIE 4 MAZOWIECKIE 4,07 DOLNOŚLĄSKIE 4,12 OPOLSKIE 4,08 ŁÓDZKIE 4,09 ŚWIĘTOKRZYSKIE 4,09 LUBELSKIE 4,21 ŚLĄSKIE 4 MAŁOPOLSKIE 4,09 PODKARPACKIE 4,13 Źródło: opracowanie własne w oparciu o komputerowy zbiór danych - Diagnoza Społeczna 2003 (Rada Monitoringu Społecznego) Jak widać, wartość syntetycznego wskaźnika dla województwa małopolskiego nie odbiega od średniej krajowej, która dla roku 2003 wyniosła 4,09. Porównując wartość tego wskaźnika z wynikami poprzedniego pomiaru przeprowadzonego w roku 2000, uległa ona zmniejszeniu z 4,18 do 4,09, co oznacza, że województwo jako miejsce zapewniające swoim mieszkańcom poczucie subiektywnego dobrostanu jest oceniane coraz lepiej. Zjawisko to również zostało zaobserwowane również w skali całego kraju, gdzie średnia spadła z 4,15 do 4,09. Warto jednak odnotować iż 5 województw: pomorskie, wielkopolskie, śląskie, mazowieckie i opolskie otrzymało lepsze noty. 4

5 Istotnym aspektem skorelowanym z poczuciem zadowolenia z życia, który warunkuje zaspokojenie wyższych potrzeb mieszkańców są warunki materialne życia ludności, w tym sytuacja mieszkaniowa. Są one jednym z istotnych zasobów umożliwiających realizację indywidualnych celów życiowych mieszkańców Małopolski. O wielkości/jakości zasobów mieszkaniowych świadczą przed wszystkim: - zagęszczenie osób w mieszkaniach, czyli przeciętna ilość osób przypadająca na 1 mieszkanie 1, - przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na 1 osobę (w m2). Mapa 1-2. Przeciętna liczba osób przypadająca na 1 mieszkanie w województwie małopolski na tle pozostałych województw w roku 2003 (w Polsce 3,03). 3,1 3,17 3 3,12 3,06 3,07 3,28 2,8 2,76 3,16 2,9 3,18 3,14 2,84 3,25 3,52 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) Jak wynika z przeprowadzonych analiz, Małopolska pod względem zasobów mieszkaniowych, znajduje się w grupie województw o największym zagęszczeniu osób w mieszkaniach po województwach podkarpackim (3,52) i wielkopolskim (3,28). Najmniejsza liczba osób na 1 mieszkanie przypada w województwach łódzkim (2,76), mazowieckim (2,8), śląskim (2,84) oraz dolnośląskim (2,9). W obszarze Małopolski, podregion m. Kraków wyróżnia się najmniejszym zagęszczeniem osób w mieszkaniach (2,66), podregion nowosądecki najwyższym (3,69). W podregionie krakowskotarnowskim zaś na 1 mieszkanie przypada 3,33 osoby. Powiatami cechującymi się najgorszymi warunkami mieszkaniowymi są powiaty nowosądecki, w którym przeciętnie na 1 mieszkanie przypada 4,17 osoby, limanowski (4,04) tarnowski (3,99) oraz dąbrowski (3,86). Najlepsze warunki mieszkaniowe mają zaś mieszkańcy m. Krakowa (2,66) i m. Tarnowa (2,97) oraz powiatu miechowskiego (2,99), chrzanowskiego (3,02) i olkuskiego (3,10). 1 uwzględniano ludność faktycznie zamieszkałą, czyli liczbę mieszkańców stałych oraz przebywających czasowo powyżej 2 miesięcy (stan na 31 XII każdego roku) 5

6 Mapa 1-3. Zagęszczenie osób w mieszkaniach w poszczególnych powiatach województwa małopolskiego (stan na XII 2003) przeciętna ilość osób na 1 mieszkanie 3,86 do 4,18 (4) 3,58 do 3,86 (3) 3,46 do 3,58 (4) 3,11 do 3,46 (6) 2,65 do 3,11 (5) miechowski olkuski dąbrowski krakowski proszowicki chrzanowski Kraków Tarnów oświęcimski wielicki bocheński brzeski tarnowski wadowicki myślenicki suski limanowski Nowy Sącz gorlicki nowosądecki nowotarski tatrzański Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) Jak wynika z zaprezentowanych map, regionami o największym zagęszczeniu osób mieszkaniach jest południowy i wschodni obszar województwa. Różnica między gminą o przeciętnie największej ilości osób zamieszkujących 1 mieszkanie (4,91) a gminą, w której na 1 mieszkanie przypada przeciętnie najmniej osób (2,6), jest niemal dwukrotna i wynosi 2,31. Analizując wskaźnik zagęszczenia osób w mieszkaniach nie można pomiąć różnic w zakresie zasobów mieszkaniowych pomiędzy miastem a wsią. Na obszarach wiejskich średnie zagęszczenie osób w mieszkaniach wynosi w Małopolsce 3,78, w miastach zaś 2,84, co oznacza, że miasta dysponują większymi zasobami mieszkaniowymi niż wieś. Wyniki te jednak nie odbiegają w sposób znaczący od średniej krajowej, która dla miast wynosi -2,78, dla wsi 3,54. 6

7 Mapa 1-4. Zagęszczenie osób w mieszkaniach w poszczególnych gminach województwa małopolskiego (stan na XII 2003) Przeciętna liczba osób przypadająca na 1 mieszkanie 4,44 do 4,91 (10) 3,98 do 4,44 (41) 3,52 do 3,98 (54) 3,06 do 3,52 (60) 2,6 do 3,06 (15) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) Wykres 1-1. Zmiana stopnia zagęszczenia osób w mieszkaniach w okresie w Małopolsce na tle pozostałych województw (przeciętna liczba osób przypadająca na 1 mieszkanie). 3,8 3,7 3,6 3,5 3,4 3,3 3,2 3,1 3 2,9 2,8 2,7 2,6 2,5 MAZOWIECKIE PODLASKIE LUBELSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE LUBUSKIE OPOLSKIE POMORSKIE WIELKOPOLSKIE PODKARPACKIE Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) 7

8 Małopolskie jest województwem charakteryzującym największą po zachodniopomorskim, pomorskim i warmińsko-mazurskim skalą zmian w zakresie poprawy warunków mieszkaniowych (w sensie zagęszczenia osób w mieszkaniach) w przeciągu ostatnich 5 lat. Inną istotną informacja na temat zasobów mieszkaniowych ludności małopolski jest średnia powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na 1 osobę. Poniższa mapa prezentuje pozycję Małopolski pod tym względem wśród innym regionów kraju. Mapa 1-5. Przeciętna ilość m2 powierzchni użytkowej mieszkań przypadającej na 1 mieszkańca województwa Małopolskiego na tle pozostałych województw w roku 2003 (średnia dla kraju-22,68). 21,72 20,33 21,77 20,89 23,57 23,75 22,16 23,12 23,39 23,11 22,66 24,04 23,11 22,34 22,56 21,71 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na 1 Małopolanina jest nieco niższa od średniej krajowej i wynosi 22, 56 m2. Jak widać na poniższych mapach, obszarem o najniższej przeciętnie powierzchni mieszkaniowej na 1 osobę, są regiony południowo-wschodnie województwa, w tym powiaty: nowosądecki, gorlicki, limanowski oraz miasto Tarnów i Kraków. Gminą o najmniejszej powierzchni użytkowej mieszkania przypadającej na 1 mieszkańca jest gmina Słopnice (16,5 m2), Nawojowa (17,2 m2), Korzenna (18,1 m2) i Łabowa (18,2 m2). Największe zasoby mieszkaniowe pod względem powierzchni użytkowej mieszkań mają gminy: Zielonki (34,7m2), Michałowice (30,0 m2) oraz Książ Wielki (29,6 m2) i Czernichów (29,3m2). Dystans dzielący gminy o skrajnych zasobach mieszkaniowych jest ponad dwukrotny i wynosi 18,2 m2. Różnica średnich pomiędzy miastem a wsią, jeśli chodzi o powierzchnię użytkowa mieszkań przypadającą na przeciętnego mieszkańca, nie jest znacząca i wynosi 1,87 m2. Jest ona niższa o 0,05 od dystansu dzielącego wieś i miasto w skali kraju. 8

9 25,9 23,2 22,2 25,8 26,1 23,5 22, ,2 24,9 23,8 20, ,3 22,8 23,3 20,5 21,5 20,7 23,1 19,8 27,1 Mapa 1-6. Przeciętna ilość m2 powierzchni użytkowej mieszkań przypadającej na 1 mieszkańca w poszczególnych powiatach województwa małopolskiego w roku 2003 (średnia dla Małopolski -22,56). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) Mapa 1-7. Przeciętna ilość m2 powierzchni użytkowej mieszkań przypadającej na 1 mieszkańca w poszczególnych gminach województwa małopolskiego w roku 2003 Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na 1 osobę (w m2) 30,9 do 34,7 (1) 27,3 do 30,9 (19) 23,7 do 27,3 (68) 20,1 do 23,7 (72) 16,5 do 20,1 (20) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) 9

10 Wykres 1-2. Zmiana powierzchni użytkowej mieszkań przypadającej na 1 osobę w okresie w Małopolsce na tle pozostałych województw KUJAWSKO-POMORSKIE PODKARPACKIE POMORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE LUBUSKIE LUBELSKIE WIELKOPOLSKIE PODLASKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) Należy zauważyć, że podobnie jak w przypadku poprzedniej analizowanej zmiennej, dynamika zmian w latach , była w województwie małopolskim bardzo duża. W okresie tym nastąpił wzrost powierzchni użytkowej mieszkania przypadający na przeciętnego Małopolanina o 4,64 m2. Nieco większym wzrostem charakteryzują się tylko dwa województwa: mazowieckie (o 4,98 m2) i świętokrzyskie (o 4,65 m2). Najmniejsze zmiany odnotowano zaś w województwach: opolskim (o 2,94 m2), kujawsko-pomorskim (o 3,18 m2) i śląskim (o 3,36 m2). Instalacje techniczno-sanitarne decydują o warunkach bytowych i standardzie zamieszkiwanych przez gospodarstwa domowe i rodziny mieszkań. Małopolskie jest województwem, obok podkarpackiego, mazowieckiego i zachodniopomorskiego w którym mieszkania w miastach należą do najlepiej wyposażonych w Polsce w instalacje, takie jak wodociąg, ustęp, łazienka, centralne ogrzewanie i gaz. Zdecydowana większość mieszkań (ponad 3/4) w miastach Małopolski wyposażona jest w pełen komplet ww. instalacji. Stopień wyposażenia mieszkań zamieszkanych w instalacje na wsiach jest znacznie niższy niż w miastach. Jednak, małopolskie pod względem wyposażenia mieszkań wiejskich w komplet 5 instalacji technicznosanitarnych zajmuje również jedną czołowych pozycji w kraju (po podkarpackim i przed śląskim). Jeśli chodzi o 3 podstawowe instalacje, wodociąg, ustęp i łazienkę, to jest w nie wyposażonych, jak wynika z danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002, 95,5% miejskich gospodarstw domowych w Małopolsce oraz 80,8% gospodarstw domowych zamieszkujących na wsi. Odsetki te przewyższają przeciętny wynik dla kraju, który wyniósł dla mieszkań w miastach 92,1%, dla mieszkań na wsiach 74,2%. W miastach, w mieszkaniach w których nie ma wodociągu mieszkało 1,1% gospodarstw domowych, a na wsi 7,5%. Na stopień rozwoju cywilizacyjnego wskazuje także zakres korzystania przez gospodarstwa domowe i rodziny z technologii informacyjno-telekomunikacyjnych oraz istniejąca w tym zakresie infrastruktura. 10

11 Mapa 1-8. Ilość łączy telefonicznych na 100 mieszkańców w poszczególnych województwach w roku 2003 (Polska 32,1) 34, ,4 30,3 31,3 33,3 31,2 37,2 33,2 27,8 36,7 27,8 31,6 24,6 32,7 24,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) Małopolska pod względem ilości łączy telefonicznych wszystkich operatorów stacjonarnych przypadających na 100 mieszkańców zajmuje 7 lokatę w kraju po województwach mazowieckim, dolnośląskim, pomorskim, zachodniopomorskim, lubuskim i łódzkim. Przeciętnie na 3 mieszkańców Małopolski przypada 1 łącze telefoniczne. Jest to wynik niewiele wyższy od przeciętnego wyniku dla Polski ogółem. Należy jednak podkreślić, iż istnieją istotne różnice pomiędzy wsią a miastem pod względem dostępu do infrastruktury telekomunikacyjnej w Małopolsce. Dla miast współczynniki ilości łączy telefonicznych na 100 mieszkańców jest ponad dwukrotnie wyższy niż dla wsi i wynosi 44,8. Na wsiach zaś na 1 łącze przypada około 5 mieszkańców (współczynnik=20,3). W skali kraju różnica ta jest nieco mniejsza i wynosi 20,1 (w miastach-39,9 łączy na 100 mieszkańców, na wsiach 19,8 łączy). Wykres 1-3. Dynamika przyrostu liczby łączy telefonicznych przypadających na 100 mieszkańców w Małopolsce na tle średniej krajowej ,1 32,1 32, , ,3 29, , ,1 27, Małopolska Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) Należy zwrócić uwagę na dużą dynamikę wzrostu ilości łączy telefonicznych przypadających na 100 mieszkańców w latach , szczególnie w ostatnim okresie, w którym wskaźnik przekroczył średnią krajową. Dostęp do usług telekomunikacyjnych wzrósł w okresie 5 lat objętych pomiarem o 8,7, podczas gdy w skali kraju wzrost wyniósł 5,8 dodatkowych łączy na 100 mieszkańców. 11

12 Charakteryzując poziom rozwoju cywilizacyjnego Małopolski należy także uwzględnić szczególnie współcześnie istotny, rozwój społeczeństwa informacyjnego. Wykres Odsetek gospodarstw domowych województwa małopolskiego wyposażonych w wybrane technologie informacyjno-komunikacyjne na tle kraju Małopolska komputer osobisty Polska podłączenie do internetu Źródło: badanie budżetów gospodarstw domowych GUS 2003 Z wyników badania warunków życia ludności GUS z roku 2003 wynika, że Małopolska przewyższa pod tym względem średnią krajową. Blisko 1/3 (29,4 %) gospodarstw domowych w Małopolsce jest wyposażonych w komputer osobisty, w skali kraju odsetek ten wynosi 25,1. Natomiast podłączenie do Internetu posiada blisko połowa małopolskich gospodarstw domowych posiadających komputer - 13,3%, o 0,9 % więcej niż przeciętnie w Polsce. W okresie pomiędzy 2002 i 2003 rokiem odsetek gospodarstw domowych posiadających komputer wzrósł w Małopolsce o 4,2 punkty procentowe. Jednym z istotniejszych dla spełnienia celów życiowych mieszkańców zasobów jest praca. Rynek pracy jest postrzegany przez mieszkańców przede wszystkim w perspektywie podażowej. Gdy w regionie nie ma zapotrzebowania na pracę, czyli jest za mało miejsc pracy w stosunku do zasobów siły roboczej mieszkańców dotyka problem bezrobocia. Małopolska jest województwem charakteryzującym się jedną z najniższych, obok mazowieckiego, stóp bezrobocia w kraju. Istnieją jednak duże zróżnicowania wewnątrzwojewódzkie: stopa bezrobocia rejestrowanego dla miasta Kraków wynosi 7,5%, dla powiatu nowosądeckiego zaś 29,1%. Dystans dzielący te powiaty jest blisko czterokrotny. Wysoka stopa bezrobocia notowana jest również w innych powiatach podregionu nowosądeckiego: limanowskim (24,1%) oraz gorlickim (23,9%). Niska stopa bezrobocia zaś oprócz miasta Krakowa, występuje w powiatach: proszowickim (11,9%) oraz krakowskim (13,5%) należących do podregionu krakowsko-tarnowskiego. 12

13 Mapa 1-9. Stopa bezrobocia w województwie małopolskim na tle pozostałych województw w XII 2004 (w Polsce 19,1) 21,3 29,2 27,4 15,9 23, ,8 16,2 19,6 17,8 22,3 19,9 16,8 21, ,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie Mapa Stopa bezrobocia w poszczególnych powiatach województwa małopolskiego w XII 2004 (w województwie 15,0) 13, ,9 13,5 21,2 7, ,2 18,5 14, ,5 15, ,5 24,1 16,9 23,9 29, ,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie 13

14 Wykres 1-5. Stopa bezrobocia w województwie małopolskim w latach , ,8 13,9 13, ,5 12, , , , Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie Pomimo tego, że ciągu ostatnich 6 lat, w latach , stopa bezrobocia w województwie małopolskim wzrosła o blisko 5 punktów procentowych, trzeba podkreślić, że region w całym analizowanym okresie wyróżniał się pozytywnie na tle kraju ze względu na niską stopę bezrobocia Podsumowanie Region pod względem rozwoju cywilizacyjnego w wymiarze subiektywnym, jak i obiektywnym w największym stopniu wyróżnia się pozytywnie w zakresie istniejącej infrastruktury handlowousługowej. Przejawia się to w wysokim stopniu zadowolenia mieszkańców z dostępnych dóbr i usług. Ponadto, w porównaniu z pozostałymi województwami charakteryzuje się on jedną z niższych stóp bezrobocia w kraju. Dystans negatywny uwidacznia się w niższym stopniu zadowolenia Małopolan z materialnego poziomu życia. Mieszkaniec Małopolski częściej niż przeciętny Polak uważa, że materialny poziom życia nie odpowiada jego aspiracjom. Rysuje się jednak pewna pozytywna tendencja związana z poprawą nastrojów społecznych Małopolan wskazująca na konieczność kontynuacji prowadzonych działań na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców. Otóż, można dostrzec, że wzrasta poczucie subiektywnego dobrostanu w wymiarze cywilizacyjnym i region jest przez mieszkańców coraz lepiej oceniany jako miejsce umożliwiające realizację ambicji i planów życiowych. W okresie pomiędzy dwoma pomiarami nastąpiła pozytywna zmiana wskaźników zadowolenia z wszystkich opisywanych aspektów: materialnego poziomu życia, perspektyw na przyszłość i dostępnych dóbr i usług. Fakt ten można zinterpretować w kategoriach pewnej szansy rozwojowej. Podobnie ponadprzeciętny zasięg korzystania z nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Pewnym zagrożeniem z punktu widzenia władz regionalnych może być brak optymizmu Małopolan w patrzeniu w przyszłość oraz stosunkowo małe zasoby mieszkaniowe województwa przejawiające się w ponadprzeciętnym zagęszczeniu osób w mieszkaniach. Przeszkodą w zrównoważony rozwoju regionu mogą także być uwidaczniające się zróżnicowanie wewnątrzwojewódzkie pomiędzy podregionem krakowsko-tarnowskim a nowosądeckim pod względem obiektywnych warunków życia mieszkańców takich jak zasoby mieszkaniowe czy zasoby pracy oraz zróżnicowanie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi w zakresie wyposażenia mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne i dostępie do sieci telekomunikacyjnych. 14

15 2. Komponent funkcjonalny Opinia publiczna pracę władz samorządowych ocenia przede wszystkim przez pryzmat dwóch aspektów funkcjonowania administracji publicznej: po pierwsze jakie są skutki działalności samorządów lokalnych i regionalnych w poszczególnych obszarach życia społecznego tj. czy nastąpiła pozytywna zmiana w różnych dziedzinach, jak na przykład edukacja, ochrona zdrowia czy bezpieczeństwo, i po drugie - jak przebiega proces załatwiania spraw urzędowych i jaka jest jakość obsługi petentów Administracja potrzebna obywatelowi Mapa 2-1. Odsetek mieszkańców poszczególnych województw, którzy twierdzą, że władza współpracuje z mieszkańcami przy rozwiązywaniu problemów lokalnych (średnia dla kraju-19,9) 18,4 16,9 13,9 13,6 18,5 19,7 19,2 23, ,5 16,8 22,8 21,9 25,7 25,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie komputerowego zbioru danych Diagnoza Społeczna 2000 (Rada Monitoringu Społecznego) Powyższa mapa prezentuje częstość występowania opinii, że władze samorządowe współpracują z mieszkańcami przy rozwiązywaniu problemów lokalnych (np. konsultują ważne decyzje z mieszkańcami lub ich przedstawicielami radami osiedli, radami sołeckimi, organizacjami społecznymi) w rozkładzie regionalnym. Jak widać, Małopolska jest województwem charakteryzującym się najwyższym w Polsce odsetkiem pozytywnych wskazań 2. Co czwarty mieszkaniec regionu uważa, że taka współpraca ma miejsce, jest to wynik zdecydowanie wyższy od przeciętnego wyniku dla Polski, który wynosi 19,9. Mniej też osób niż ogółem w kraju twierdzi, że władze nie współpracują z mieszkańcami. Odsetki te wynoszą dla małopolskiego i Polski odpowiednio- 28,4 i 30,3. Nie jest to co prawda wynik najniższy (województwa wielkopolskie (23,1), mazowieckie (25,9), lubelskie (27,7) i kujawsko-pomorskie (27,9) oraz podkarpackie (28,3) uzyskały mniej negatywnych opinii), ale znajduje się w tej grupie województw, które cechują się niższym odsetkiem opinii negatywnych (mediana). Ponadto nieco mniej osób (45,9%) niż ogółem w kraju (49,85) jest niezdecydowanych w tej kwestii. 2 pomiar w roku

16 Ogólna ocena wystawiona przez mieszkańców władzom swojej gminy uśredniona do poziomu województwa plasuje Małopolskę na szóstej pozycji po województwach: wielkopolskim, mazowieckim, opolskim, pomorskim i śląskim i jest ona równa średniej krajowej, która wynosi 2,06 w skali 1 do 4, gdzie 1 oznacza ocenę bardzo niską a 4- bardzo wysoką. Tylko 1% mieszkańców województwa oceniło prace władz gminy bardzo wysoko. blisko co ósma osoba oceniła ją wysoko (12,6%), aż 27,4% obywateli przyznało niską ocenę, bardzo nisko zaś oceniło pracę władz gminy 11,5% mieszkańców województwa. Abstrahując od tego, że blisko połowa mieszkańców nie ma zdania na ten temat (47, 5%), można powiedzieć, że ogólna nota dla Małopolski jest raczej niska 3. Mapa 2-2. Ogólna ocena pracy władz gminy w poszczególnych powiatach województwa małopolskiego olkuski miechowski krakowski proszowicki oświęcimski chrzanowski Kraków wielicki bocheński brzeski Tarnów tarnowski wadowicki myślenicki suski limanowski Nowy Sącz gorlicki Ocena pracy władz gminy bardzo niska (7) niska (12) wysoka (2) nowotarski tatrzański nowosądecki Źródło: opracowanie własne na podstawie komputerowego zbioru danych Diagnoza Społeczna 2000 (Rada Monitoringu Społecznego) Powyższa mapa prezentuje ocenę pracy władz gminy wystawioną przez mieszkańców w podziale na poszczególne powiaty województwa małopolskiego. Jedynie dwa powiaty: brzeski i tatrzański uzyskały wysoką ocenę. Bardzo niską zaś ocenę pracy władz gminy uzyskały w opinii mieszkańców powiaty chrzanowski, oświęcimski, wadowicki, myślenicki, limanowski, proszowicki i nowosądecki. Jeśli zaś chodzi o opinie na temat działalności władz samorządowych w szczegółowych obszarach, wyniki przedstawiają się następująco: tylko 27,3% jest zdania, ze samorząd dba w wystarczającym stopniu o rozwój gminy, czyli walczy z bezrobociem czy ściąga kapitał, jest to wynik niższy od wyniku dla Polski o 1,1%. 32,8% mieszkańców Małopolski wyraża przekonanie, że samorząd wystarczająco dba o najuboższych, jest to wynik wyższy od odsetka dla kraju o 3 punkty procentowe, 37, 4% przyznaje, że samorząd dba o drogi (w Polsce ogółem 34,3%), 42,3% (o 1,6% więcej niż ogółem w Polsce) uważa, że samorząd dba o bezpieczeństwo (ochrona przed złodziejami, światła dla pieszych itp.) w wystarczającym stopniu, 3 pomiar w 2000 roku 16

17 ponad połowa respondentów (52,0%) zgadza się z opinią, że władze samorządowe na terenie ich miejsca zamieszkania dbają o opiekę zdrowotną (odsetek ten jest zbliżony do wyniku dla Polski, który wynosi 52,6%), blisko 60% badanych Małopolan uznaje, że władze dbają dostatecznie o czystość (porządek na ulicach, składowanie i utylizację odpadów)- o 1,5 punktu procentowego więcej niż ogółem w kraju, 60, 4% mieszkańców twierdzi, że władze samorządowe dbają o szkolnictwo (o 2,6% mniej niż w skali całego kraju), 64,5% obywateli jest zdania, ze dostatecznie samorząd dba o jakość wody w sensie wodociągów, ujęć wody, oczyszczalni (o ponad 4 punkty procentowe mniej niż wynik dla kraju). Podsumowując, najlepiej jest oceniana działalność władz samorządowych w dziedzinach związanych z jakością wody, szkolnictwem i utrzymywaniem czystości. Najgorzej zaś w obszarach związanych z rozwojem gminy, ubóstwem i utrzymaniem/rozwojem sieci dróg. Po przeprowadzeniu analizy syntetyzującej można powiedzieć, że w ocenie mieszkańców Małopolska pod względem efektów działalności władz samorządowych znajduje się w tej połowie województw, które osiągnęły lepsze oceny, ale też nie przewyższa w stopniu znaczącym średniej krajowej Przyjazna administracja Tabela 2-1. Jakość obsługi petentów w urzędach publicznych województwa małopolskiego na tle kraju CZĘSTO ZDARZYŁO SIĘ NIGDY Małopol ska Polska ogółem Małopol ska Polska ogółem Małopol ska Polska ogółem w procentach obywatel nie mógł sprawnie (szybko i bez trudności) załatwić sprawy 26,1 18,0 19,5 16,1 54,0 60,3 61,7 60,6 19,9 21,7 18,8 23,3 urzędowej obywatel musiał szukać znajomości (innych sposobów), by załatwić sprawę urzędową 10,7 7,8 11,8 7,5 42,1 45,8 50,1 47,3 47,1 46,4 38,1 45,2 obywatel czuł się całkowicie bezsilny (i upokorzony) przy załatwianiu 8,1 9,2 10,1 8,3 43,1 47,5 48,3 44,2 48,8 43,3 41,6 47,6 sprawy urzędowej Źródło: opracowanie własne na podstawie komputerowego zbioru danych Diagnoza Społeczna 2000 i 2003 (Rada Monitoringu Społecznego) Mieszkaniec Małopolski częściej niż przeciętny Polak ma problemy ze sprawnym załatwieniem sprawy urzędowej, pomimo tego, że na przestrzeni 3 lat, nastąpiła w tym względzie pewna poprawa (zmniejszenie częstości odpowiedzi Często o ponad 8 punktów procentowych i równoczesny wzrost częstości odpowiedzi Nigdy o blisko 2 punkty), nadal odsetek osób, które przyznają, że często nie mogą sprawnie załatwić sprawy urzędowej, jest wyższy od średniej krajowej, która dla pomiaru w 2003 wynosi 16,1%. Co dziesiąty mieszkaniec Małopolski w 2000 roku na podstawie własnych doświadczeń wyrażał przekonanie, że bez wykorzystania znajomości często nie są w stanie załatwić w urzędzie żadnej sprawy 4. Odsetek ten po trzech latach spadł o 3 punkty procentowe, ale w mniejszym stopniu niż średnia krajowa. Ponad 40% obywateli przyznaje, bywają niekiedy zmuszeni do wykorzystywania koneksji w celu zwiększenia prawdopodobieństwa załatwienia sprawy urzędowej. Odsetek ten wzrósł na przestrzeni ostatnich kilku lat, w przeciwieństwie do średniej krajowej, pozostał jednak na poziomie 4 Pytanie zadano tylko tym respondentom, którzy w roku poprzedzającym pomiar występowali w roli petenta (załatwiali jakąś sprawę w urzędzie) 17

18 niższym niż średnia dla Polski. Pozytywnym aspektem jest stosunkowo wysoki, w porównaniu do wyniku ogólnokrajowego, odsetek mieszkańców Małopolski, którzy nigdy nie byli zmuszeni do poszukiwania znajomości, by przeprowadzić swoją sprawę w urzędzie. Uogólniając, na podstawie analizy średnich rang, można stwierdzić, iż mieszkaniec regionu pragnący załatwić jakąś sprawę urzędową w roku 2003 i poprzedzającym najczęściej nie mógł jej załatwić szybko, sprawnie i bez problemów, w drugiej kolejności czuł się bezsilny i upokorzony podczas załatwiania sprawy i w ostateczności najrzadziej spośród trzech wymienionych stanów - sięgał po pomoc w postaci znajomości czy koneksji. W oparciu o zmienne przedstawione w powyższej tabeli skonstruowano jeden syntetyczny wskaźnik odzwierciedlający ocenę urzędów ze względu na przyjazny obywatelowi sposób załatwiania spraw pozwalający na dokonanie porównań międzywojewódzkich. Ich wyniki prezentuje poniższa mapa. Mapa 2-3. Funkcjonowanie administracji publicznej w zakresie obsługi petentów w Małopolsce na tle pozostałych województw (wskaźnik syntetyczny 2003) (średnia dla kraju -0,949) POMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE PODLASKIE KUJAWSKO-POMORSKIE MAZOWIECKIE WIELKOPOLSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE LUBELSKIE DOLNOŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE Wartość wskaźnika OPOLSKIE 0,9827 do 1 (1) 0,9652 do 0,9827 (1) 0,9477 do 0,9652 (6) 0,9302 do 0,9477 (4) 0,9127 do 0,9302 (4) ŚLĄSKIE MAŁOPOLSKIE PODKARPACKIE Źródło: opracowanie własne w oparciu o komputerowy zbiór danych Diagnoza Społeczna 2000 i 2003 (Rada Monitoringu Społecznego) Jak widać na powyższej mapie, Małopolska biorąc pod uwagę ocenę wystawioną przez obywateli administracji publicznej ze względu na sposób załatwiania spraw znalazła się w tej połowie województw, które uzyskały niższa notę. We wszystkich województwach kraju w okresie pomiędzy pomiarami w 2000 i 2003 roku nastąpiła poprawa jakości obsługi obywateli w urzędach administracji publicznej. Największy wzrost wartości wskaźnika 5 odnotowano w województwach śląskim, opolskim i mazowieckim. W Małopolsce, a także w województwach: warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i lubuskim miała miejsce w najmniejsza zmiana in plus w zakresie funkcjonowania urzędów i poziomu obsługi obywateli. Jedynym pozytywnym aspektem jest ponadprzeciętny poziom poinformowania obywateli o możliwości załatwienia sprawy urzędowej przejawiającej się w fakcie, iż zdecydowana większość mieszkańców regionu (80,05) wie, w jakim urzędzie może załatwić swoje sprawy. Pośrednim wskaźnikiem jakości obsługi petentów przez małopolskie urzędy, jest także stopień zainteresowania urzędów miast i urzędów gmin oraz urzędów powiatowych konkursem Wzorcowy urząd ogłoszonym przez wspólnie przez Marszałka Województwa Małopolskiego i Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Demokracji. Otóż, zgodnie z informacjami udzielonymi przez sekretariat konkursu, swój udział zgłosiło tylko 12 podmiotów (w kategorii Lider Społeczeństwa Informacyjnego- 5 różnica między wartością wskaźnika dla pomiaru w 2003 roku a wartością wskaźnika dla pomiaru w 2000 roku. 18

19 5 zgłoszeń, w kategorii Nowoczesny urząd 9 zgłoszeń), w zdecydowanej większości urzędy gmin: Wierzchosławice, Bobowa, Raciechowice, Dąbrowa Tarnowska, Kalwaria Zebrzydowska oraz starostwo powiatowe w Limanowej, Oświęcimiu, Krakowie, Urząd Miasta i Gminy w Myślenicach, Urząd Miasta w Bochni, Chrzanowie. Niewielka ilość zgłoszeń może świadczyć o braku chęci doskonalenia instytucji administracji publicznej w zakresie procesów wewnątrzorganizacyjnych bądź o niskim, niepełniającym kryteriów kwalifikacyjnych poziomie jakości obsługi zewnętrznych klientów, lub o jednym i drugim zarazem, ale wobec faktu, iż miała miejsce dopiero pierwsza edycja konkursu należy stawiać ostrożnie tego typu wnioski, gdyż mała ilość zgłoszeń może być również wynikiem braku pełnej informacji i promocji konkursu. Innym przedsięwzięciem obrazującym stopień zainteresowania jednostek administracji publicznej doskonaleniem swojej pracy jest akcja o nazwie Przejrzysta Polska prowadzona przez Gazetę Wyborczą. Samorządu biorące udział w rocznej akcji otrzymają certyfikat na podstawie wykonania sześciu zadań obowiązkowych z zakresu związanego z: - zasadą przejrzystości, - zasadą przeciwdziałania korupcji, - zasadą partycypacji społecznej, - zasadą przewidywalności, - zasadą fachowości, - zasadą rozliczalności, przyjętymi w modelu Przejrzystej Gminy opracowanym i pilotowanym przez Fundację Batorego, oraz zadań dodatkowych. Do wzięcia udziału zostały zaproszone wszystkie gminy i powiaty w Polsce. Ostatecznie zgłosiło się 771 jednostek, z czego z Małopolski 56. Poniższa mapa przedstawia rozkład terytorialny jednostek biorących udział w akcji. Mapa 2-4. Jednostki samorządowe biorące udział w akcji Przejrzysta Polska Źródło: akcja Gazety Wyborczej Przejrzysta Polska Z województwa małopolskiego swój udział zgłosiły Urzędy Gminy: Alwernia, Babice, Bochnia, Bolesław, Brzesko, Brzeszcze, Bukowno, Chełmek, Czernichów, Dąbrowa Tarnowska, Dobczyce, Gnojnik, Gołcza, Gromnik, Jodłownik, Jordanów, Klucze, Krynica-Zdrój, Krzeszowice, Lanckorona, Libiąż, Limanowa, Limanowa, Miechów, Moszczenica, Myślenice, Niepołomice, Nowy Targ, Nowy Wiśnicz, Olkusz, Oświęcim, Pcim, Raciechowice, Szczawnica, Szczucin, Tarnów, Trzebinia, Tuchów, Wadowice, Wielka Wieś, Wierzchosławice, Zabierzów, Zakliczyn, Zakopane, Zator, Zielonki, Żegocina oraz starostwa powiatowe: powiat dąbrowski, wielicki, oraz miasta na prawach powiatu: Kraków, Nowy Sącz, Olkusz, Tarnów. 19

20 Mapa 2-5. Jednostki administracji publicznej w województwie małopolskim uczestniczące w akcji Przejrzysta Polska Źródło: akcja Gazety Wyborczej Przejrzysta Polska Małopolska pod względem, wskaźnika zainteresowania akcją, skonstruowanego jako odsetek jednostek biorących udział w akcji spośród wszystkich uprawnionych podmiotów, czyli zgodnie z regulaminem akcji: gmin, powiatów i urzędów miast w danym województwie, znalazła się na 5 pozycji rankingowej po województwach: pomorskim, dolnośląskim, opolskim i śląskim i przewyższa pod tym względem przeciętny wynik dla całego kraju o nieco ponad 1 punkt procentowy. Tabela 2-2. Zgłoszenia udziału w akcji Przejrzysta Polska jednostek samorządu terytorialnego w województwie małopolskim na tle pozostałych województw w województwie ilość ilość zgłoszeń województwo uczestników razem jednostek na możliwą akcji powiatów gmin miast uprawnionych maks. ilość do udziału zgłoszeń (w %) PODLASKIE ,45 LUBELSKIE ,39 ŚWIĘTOKRZYSKIE ,48 WARMIŃSKO-MAZURSKIE ,67 ŁÓDZKIE ,77 PODKARPACKIE ,34 KUJAWSKO-POMORSKIE ,63 WIELKOPOLSKIE ,81 ZACHODNIOPOMORSKIE ,92 LUBUSKIE ,01 MAZOWIECKIE ,51 MAŁOPOLSKIE ,62 ŚLĄSKIE ,09 OPOLSKIE ,64 DOLNOŚLĄSKIE ,95 POMORSKIE ,73 razem ,58 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych o uczestnikach akcji GW Przejrzysta Polska oraz podziale administracyjnym kraju. 20

21 2.3. Podsumowanie Warto zauważyć, że w wymiarze funkcjonalnym mieszkańcy oceniają administrację publiczną raczej pozytywnie. Najwyższy odsetek mieszkańców w kraju (25,7%) postrzega władzę jako współpracującą z mieszkańcami. Zagrożeniem jest fakt, iż praca władz gminy nie jest najlepiej oceniana, opinie nt. działalności władz samorządowych nie odbiegają bowiem od średniej krajowej. Natomiast słabą stroną jest jakość obsługi petentów - urzędy bowiem w opinii mieszkańców nie są przyjazne obywatelowi. Wskaźnik określający stopień problematyczności w trakcie załatwiania sprawy urzędowej jest niższy lub zbliżony do wyniku w skali kraju i na przestrzeni ostatnich lat nie odnotowano w tym względzie w zasadzie żadnej poprawy. Pewną szansą na przełamanie istniejącej bariery jest relatywnie wysoki stopień poinformowania mieszkańców o sposobie i miejscu załatwiania spraw urzędowych oraz uczestnictwo jednostek administracji terytorialnej w konkursach i programach mających na celu doskonalenie administracji publicznej oraz wdrażanie systemów zarządzania jakością. 21

22 3. Komponent gospodarczy 3.1. Praca Problem wykluczenia z powodu bierności zawodowej Bierność zawodowa jest silnie związana z warunkami i szansami znalezienia pracy jakie stwarza lokalny rynek pracy. Dlatego próbując zidentyfikować ewentualny problem zawodowego wykluczenia nie sposób pominąć kwestii oceny własnej sytuacji na rynku pracy pod kątem zagrożenia utratą pracy i szans znalezienia pracy o podobnym charakterze. W przypadku pierwszej zmiennej (zagrożenie utratą pracy) w woj. małopolskim 41,7% badanych zadeklarowało, iż w odniesieniu do nich utrata pracy jest bardzo lub raczej prawdopodobna 6. Z takim odsetkiem, wyższym od średniej krajowej wynoszącej 38,1%, województwo małopolskie plasuje się na piątym miejscu w kraju. Zidentyfikowane tu obawy można więc uznać za relatywnie duże. Jeśli chodzi o ich dynamikę to wprawdzie w porównaniu z rokiem 1999, w roku 2002 minimalnie wzrosła liczba osób uznających za prawdopodobną sytuację utraty pracy, to jednak wyraźnie zmalał odsetek tych, którzy uznają taką sytuację za bardzo prawdopodobną (z 17,5% do 11,9%). Sam fakt utraty pracy nie oznacza, iż osoba bezrobotna powinna być od razu traktowana jako wykluczona z rynku pracy. Kwestią rozstrzygającą jest tu szansa na znalezienie kolejnego miejsca pracy o zbliżonym do poprzedniego profilu (a więc niewymagającego długiego okresu przekwalifikowania lub nie stanowiącego formy degradacji zawodowej). Tabela 3-1. Stopień łatwości w znalezieniu zatrudnienia zbliżonego do aktualnego w podziale na województwa Jak łatwo mógł(a)by Pan(i) znaleźć inną pracę, zapewniającą takie same dochody i świadczenia, jakie ma Pan(i) z obecnej pracy? zagregowane Województwo odpowiedzi bardzo łatwo i raczej łatwo Rok Dolnośląskie 26,9% 20,9% Kujawsko-pomorskie 14,5% 8,0% Lubelskie 21,2% 13,5% Lubuskie 14,7% 24,4% Łódzkie 13,9% 5,8% Małopolskie 19,2% 17,0% Mazowieckie 28,4% 16,3% Opolskie 13,3% 10,3% Podkarpackie 17,3% 16,2% Podlaskie 29,7% 8,8% Pomorskie 23,4% 22,4% Śląskie 20,7% 13,5% Świętokrzyskie 14,3% 9,6% Warmińsko-mazurskie 26,2% 17,0% Wielkopolskie 24,2% 10,8% Zachodniopomorskie 35,7% 19,6% Polska 22,2% 14,6% Źródło: Polskie Generalne Sondaże Społeczne: skumulowany komputerowy zbiór danych Jak widać, w analizowanym okresie czasu w zdecydowanej większości województw spadła liczba osób, które deklarują, iż bardzo łatwo lub raczej łatwo byłyby w stanie znaleźć pracę podobną do 6 Cichomski B. (kierownik programu), T. Jerzyński, M. Zieliński, Polskie Generalne Sondaże Społeczne: skumulowany komputerowy zbiór danych , Instytut Studiów Społecznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa

23 aktualnej (jedynie w woj. lubuskim odnotować można wzrost). W woj. małopolskim spadek ten należał do względnie małych, można więc powiedzieć, iż w subiektywnym odczuciu badanych sytuacja w ich regionie nie pogorszyła się znacząco jeśli chodzi o możliwość zatrudnienia. W konsekwencji dostrzeżonych zmian, można stwierdzić, że woj. małopolskie z miejsca dziesiątego awansowało na miejsce piąte (jeśli chodzi o subiektywne poczucie łatwości w znalezieniu zbliżonego zatrudnienia). W roku % Małopolan stwierdziło, że (w mniejszym lub większym stopniu) łatwo byłoby im było znaleźć podobną pracę. Jest to wynik lepszy od średniej krajowej wynoszącej 14,6%, gorszy natomiast w porównaniu z sytuacją w województwach: dolnośląskim, lubuskim, pomorskim i zachodniopomorskim (w woj. warmińsko-mazurskim odsetek ten jest taki sam jak w Małopolsce, ale w porównaniu z rokiem 1999 zanotowano tam znacznie większy spadek). Poza powyższymi danymi przywołać należy również wyniki badań ilustrujących sytuację w roku ubiegłym a dotyczących generalnej oceny rynku pracy (nie chodzi tu więc wyłącznie o sytuację samych badanych). Tabela 3-2. Ocena lokalnego rynku pracy w podziale na województwa Jak określił(a)by Pan(i) sytuację na rynku pracy w Pana(i) miejscowości lub w okolicy? Czy, Pana(i) zdaniem, obecnie: Województwo Bez większych problemów można znaleźć odpowiednią pracę Można wprawdzie znaleźć jakąś pracę, ale trudno jest o pracę odpowiednią Trudno jest znaleźć jakąkolwiek pracę Nie można znaleźć żadnej pracy w % Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Polska Źródło: Komunikat CBOS Polacy wobec bezrobocia w swoim miejscu zamieszkania (zróżnicowania terytorialne); BS/20/2005 Analizując powyższe wyniki, można polskie województwa podzielić na cztery grupy pod względem stopnia krytycyzmu wobec lokalnego rynku pracy. Woj. małopolskie wprawdzie nie lokuje się w grupie województw o najmniejszym stopniu krytycyzmu (woj. opolskie, śląskie, wielkopolskie, mazowieckie, pomorskie), ale w ocenie lokalnego rynku pracy Małopolska nie odbiega bardzo wyraźnie od wymienionej czołówki. Gdyby uzyskane odsetki odpowiedzi na poszczególne pytania zestawić ze sobą okaże się, że ocena małopolskiego rynku pracy jest wyraźnie lepsza od średniej oceny lokalnych rynków pracy w Polsce Rynek pracy Poniżej przedstawiona zostanie wielowymiarowa analiza specyfiki rynku pracy w województwie małopolskim. 23

24 Warunki sprzyjające działalności okołorolniczej Przezwyciężenie trudności rynku pracy związanego ściśle z rolnictwem możliwe jest jedynie przez aktywizowanie ludności wiejskiej w obszarach działalności gospodarczej o charakterze okołorolniczym lub pozarolniczym. Wyniki z ostatniego Narodowego Spisu Rolnego (2002) pozwalają na uchwycenie tych gospodarstw, które prowadzą wyłącznie działalność pozarolniczą. Takich gospodarstw indywidualnych było w woj. małopolskim 48,6 tys., przy czym prowadzenie działalności wyłącznie pozarolniczej deklarowało gospodarstw. Warto w tym miejscu zwrócić, że w liczbach bezwzględnych to właśnie woj. małopolskie charakteryzuje największa liczba gospodarstw prowadzących działalność pozarolniczą, jednocześnie jednak jeśli chodzi o udział gospodarstw prowadzących działalność pozarolniczą w ogóle gospodarstw prowadzących działalność gospodarczą woj. małopolskie, z wynikiem 5,86%, plasuje się dopiero na miejscu szóstym (największy odsetek gospodarstw pozarolniczych występuje w woj. śląskim). Jeśli chodzi o zróżnicowanie terytorialne aktywności gospodarstw indywidualnych na polu działalności pozarolniczej, to w podregionie m. Kraków 16,6% deklarowało prowadzenie działalności pozarolniczej, w podregionie nowosądeckim było takich gospodarstw 14,3%, a w krakowskotarnowskim 11,5%. Działalność pozarolnicza jest więc domeną przede wszystkim gospodarstw okołometropolitarnych, różnice nie są tu jednak bardzo duże. Struktura branżowa gospodarstw prowadzących działalność pozarolniczą przedstawia się następująco: Wykres 3-1. Rodzaj prowadzonej działalności pozarolniczej Rodzaj prowadzonej działalności pozarolniczej 39,2 21,7 1,3 1,8 2,4 5,8 8,2 działalność produkcyjna budownictwo agroturystyka i wynajem pokoi leśnictwo 19,6 Źródło: Działalność pozarolnicza - Powszechny Spis Rolny 2002 (GUS) handel transport rybactwo i rybołówstwo inne rodzaje działalności Spośród wyróżnionych form działalności dominuje działalność produkcyjna (w tym: przetwórstwo rolne, przetwórstwo drewna, rękodzieło), niewiele mniej gospodarstw zajmuje się handlem (19,6%), znacznie mniej: budownictwo, transport i agroturystyka i wynajem pokoi. Wydaje się, że w szczególności udział ostatniego rodzaju działalności pozarolniczej wydaje się zbyt mały, tym bardziej, że działalność agroturystyczna jako raczej około- niż pozarolnicza mogłaby stanowić dobrą formę przechodzenia od działalności rolniczej do innych form działalności gospodarczej. Tworzenie zachęt instytucjonalnych dla rozwijania przez mieszkańców obszarów wiejskich działalności agroturystycznej jest tym bardziej uzasadnione, iż możemy mówić o szczególnej predyspozycji woj. małopolskiego do skupienia się właśnie na agroturystyce. Po pierwsze, woj. małopolskie jest jednym z najważniejszych punktów docelowych turystyki w kraju w roku 2003 poziom recepcji turystów (osób, które spędziły tam co najmniej jedną noc) był wyższy jedynie w woj. mazowieckim, jednocześnie woj. małopolskie znajduje się w grupie czterech województw o najwyższym poziomie recepcji turystów w czasie podróży długookresowych 7. W woj. małopolskim odnotowano też jednoczesny spadek liczby podróży krótkookresowych i wzrost podróży długookresowych, co z punktu widzenia rozwoju turystyki uznać należy za korzystne. 7 Instytut Turystyki, 2004, Krajowy Rynek atrakcji turystycznych, Warszawa 24