ORZECZNICTWO TRYBUNA U KONSTYTUCYJNEGO ZBIÓR URZ DOWY WYROKI I POSTANOWIENIA

Transkrypt

1 ORZECZNICTWO TRYBUNA U KONSTYTUCYJNEGO ZBIÓR URZ DOWY Seria A Warszawa, dnia 30 kwietnia 2009 r. Nr 4 (120) TREÂå poz. WYROKI I POSTANOWIENIA str. 45 wyrok z dnia 7 kwietnia 2009 r., sygn. P 53/ wyrok z dnia 7 kwietnia 2009 r., sygn. P 7/ wyrok z dnia 8 kwietnia 2009 r., sygn. K 37/ wyrok z dnia 15 kwietnia 2009 r., sygn. SK 28/ wyrok z dnia 16 kwietnia 2009 r., sygn. P 11/ wyrok z dnia 20 kwietnia 2009 r., sygn. SK 55/ wyrok z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. K 50/ wyrok z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. K 6/ wyrok z dnia 23 kwietnia 2009 r., sygn. K 65/ wyrok z dnia 28 kwietnia 2009 r., sygn. K 27/ wyrok z dnia 28 kwietnia 2009 r., sygn. P 22/ wyrok z dnia 30 kwietnia 2009 r., sygn. U 2/ postanowienie z dnia 1 kwietnia 2009 r., sygn. SK 42/ postanowienie z dnia 2 kwietnia 2009 r., sygn. P 6/ postanowienie z dnia 15 kwietnia 2009 r., sygn. SK 44/ postanowienie z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. K 27/ postanowienie z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. SK 7/ postanowienie z dnia 22 kwietnia 2009 r., sygn. S 1/ postanowienie z dnia 22 kwietnia 2009 r., sygn. U 1/ Skorowidze: orzeczeƒ wed ug sygnatur aktów normatywnych rzeczowy

2 OTK ZU nr 4/A/2009 P 53/08 poz. 45 Trybuna Konstytucyjny w sk adzie: Marek Mazurkiewicz przewodniczàcy Marek Kotlinowski Ewa towska sprawozdawca, 45 WYROK z dnia 7 kwietnia 2009 r. Sygn. akt P 53/08 * W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej protokolant: Krzysztof Zalecki, po rozpoznaniu, z udzia em Ministra Finansów i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 7 kwietnia 2009 r., po àczonych pytaƒ prawnych Sàdu Rejonowego w Bia ymstoku: czy 12 ust. 1 rozporzàdzenia Ministra Finansów z dnia 20 kwietnia 2006 r. w sprawie umundurowania funkcjonariuszy celnych (Dz. U. Nr 77, poz. 543) jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji i z art. 40 ust. 3 ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o S u bie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.), orzeka: Paragraf 12 ust. 1 rozporzàdzenia Ministra Finansów z dnia 20 kwietnia 2006 r. w sprawie umundurowania funkcjonariuszy celnych (Dz. U. Nr 77, poz. 543) jest niezgodny z art. 40 ust. 3 ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o S u bie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz i Nr 273, poz. 2703, z 2005 r. Nr 167, poz. 1399, z 2006 r. Nr 104, poz. 708, Nr 170, poz i Nr 218, poz. 1592, z 2007 r. Nr 25, poz. 162, Nr 57, poz. 390 i Nr 89, poz. 589, z 2008 r. Nr 53, poz. 311 oraz z 2009 r. Nr 18, poz. 97) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. UZASADNIENIE I 1. Sàd Rejonowy Sàd Pracy w Bia ymstoku VI Wydzia Pracy i Ubezpieczeƒ Spo ecznych postanowieniem z 31 marca 2008 r. (sygn. akt VI Pm 1/08) oraz postanowieniem z 1 kwietnia 2008 r. (sygn. akt VI Pm 7/08) przedstawi Trybuna owi Konstytucyjnemu pytania prawne, czy 12 ust. 1 rozporzàdzenia Ministra Finansów z dnia 20 kwietnia 2006 r. w sprawie umundurowania funkcjonariuszy celnych (Dz. U. Nr 77, poz. 543; dalej: rozporzàdzenie MF z 20 kwietnia 2006 r.) jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji i z art. 40 ust. 3 ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o S u bie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm., dalej: ustawa o S u bie Celnej) Zarzàdzeniem Prezesa Trybuna u Konstytucyjnego z 7 maja 2008 r. pytania te zosta y po àczone do wspólnego rozpoznania Obydwa pytania prawne zosta y przedstawione w zwiàzku ze sprawami, w których izba celna dochodzi od pozwanych (których stosunek s u bowy usta na skutek pisemnego zwrócenia si do powoda z àdaniem zwolnienia ze s u by na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 10 ustawy o S u bie Celnej) zwrotu równowartoêci sk adników umundurowania wydanego pozwanym w toku s u by Uzasadnienie pytaƒ prawnych zosta o oparte na to samych nast pujàcych argumentach: Paragraf 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. wskazuje, e w przypadku zwolnienia ze s u by albo przekszta cenia stosunku s u bowego na podstawie ustawy o S u bie Celnej przed up ywem okresu u ywalnoêci sk adników umundurowania, funkcjonariusz zatrzymuje te sk adniki na w asnoêç, za zwrotem ich * Sentencja zosta a og oszona dnia 21 kwietnia 2009 r. w Dz. U. Nr 62, poz

3 poz. 45 P 53/08 OTK ZU nr 4/A/2009 równowartoêci. RównowartoÊç danego sk adnika jest obliczona na podstawie tabel kalkulacyjnych stanowiàcych za àcznik do rozporzàdzenia. Rozporzàdzenie wydane zosta o na podstawie art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej, zgodnie z którym minister w aêciwy do spraw finansów publicznych okreêli, w drodze rozporzàdzenia, szczegó owe zasady przydzia u, okresu zu ycia, wzory, kolory i normy umundurowania i oznaczeƒ stopni funkcjonariuszy celnych, szczegó owe zasady i sposób noszenia umundurowania i oznaczeƒ stopni, wysokoêç i warunki przyznawania równowa nika pieni nego w zamian za umundurowanie oraz za okresowe czyszczenie munduru, wypadki, w jakich funkcjonariusze celni nie majà obowiàzku pe nienia s u by w umundurowaniu bioràc pod uwag iloêç i rodzaje sk adników umundurowania oraz okres u ywalnoêci tych sk adników. Przepis ten nie zawiera zdaniem sàdów przedstawiajàcych pytania prawne adnych zapisów umo liwiajàcych uregulowanie przez ministra w drodze rozporzàdzenia kwestii zwrotu przez funkcjonariusza celnego równowartoêci umundurowania w przypadku zakoƒczenia s u by przed up ywem okresu u ywalnoêci tego umundurowania. Upowa nienie zawarte w art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej nie by o ukszta towane w sposób, który umo liwia by zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji wydanie przez Ministra Finansów rozporzàdzenia dotyczàcego kwestii obowiàzku zwrotu przez funkcjonariuszy celnych równowartoêci przyznanych im sk adników umundurowania. Nie mo na uznaç, e upowa nienie do ustalenia szczegó owych zasad przydzia u umundurowania i okresów jego zu ycia by o jednoczeênie upowa nieniem do uregulowania kwestii zwrotu kosztów tego umundurowania w poszczególnych wypadkach. Czym innym jest kwestia zasad przyznawania danych przedmiotów s u àcych pracy, a czym innym kwestia obowiàzków finansowych by ych funkcjonariuszy celnych w zwiàzku z zakoƒczeniem przez nich s u by. Przyk adem standardów przyj tych w podobnych sytuacjach mogà byç art. 70 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, ze zm.), w którym wyraênie wskazano mo liwoêç uregulowania rozporzàdzeniem kwestii zwrotu równowa nika pieni nego za umundurowanie lub art. 65 ust. 4, 5 i 9 ustawy z dnia 12 paêdziernika 1990 r. o Stra y Granicznej (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1399, ze zm.), w którym odes ano do regulacji w rozporzàdzeniu kwestii zwrotu umundurowania lub jego równowa nika w przypadku odejêcia ze s u by przed up ywem okresu zu ycia elementów umundurowania. O niekonstytucyjnoêci 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. Êwiadczy równie brak w treêci art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej jakichkolwiek wytycznych dotyczàcych ustalania zasad obcià enia funkcjonariuszy celnych z tytu u przyznanego im umundurowania w razie zakoƒczenia s u by przed zakoƒczeniem okresów zu ywalnoêci poszczególnych elementów umundurowania. Tak e inne przepisy ustawy o S u bie Celnej nie zawierajà takich wytycznych, przeciwnie art. 40 ust. 2 tej ustawy wskazuje, e funkcjonariusz celny umundurowanie otrzymuje bezp atnie Przewodniczàcy sk adu orzekajàcego Trybuna u Konstytucyjnego zwróci si do sàdów przedstawiajàcych pytania prawne w zwiàzku ze sposobem sformu owania ich uzasadnienia o sprecyzowanie, czy przedmiotem pytaƒ prawnych jest tak e zarzut niezgodnoêci art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Sàdy, w pismach z 16 i 20 lutego 2009 r., wyjaêni y, e przedmiotem pytaƒ prawnych jest tylko 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. i e zawarte w uzasadnieniu pytaƒ prawnych wzmianki co do braku wart. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej wytycznych mia y jedynie stanowiç argument za niezgodnoêcià z ustawà i z Konstytucjà przepisu rozporzàdzenia. 2. Prokurator Generalny w piêmie z 24 marca 2009 r. stwierdzi, e 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji i z art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej. Uzasadnienie stanowiska Prokuratora Generalnego zosta o oparte na nast pujàcych argumentach: 2.1. Stosunek s u bowy funkcjonariusza celnego powstaje w drodze mianowania, dokonywanego przez ministra w aêciwego do spraw finansów publicznych albo upowa nionà przez niego osob, na podstawie dobrowolnego zg oszenia si do s u by. Zasadniczym sposobem rozwiàzania stosunku s u bowego funkcjonariusza celnego jest zwolnienie go ze s u by. Przyczyny tego zwolnienia mogà byç fakultatywne bàdê obligatoryjne, a poêród nich wyst puje przes anka wynikajàca z woli funkcjonariusza jego osobiste, pisemne àdanie (art. 25 ustawy o S u bie Celnej). W art. 40 ust. 1 ustawy o S u bie Celnej ustawodawca na o y na funkcjonariuszy celnych obowiàzek noszenia umundurowania w czasie wykonywania obowiàzków s u bowych. Przewidzia jednoczeênie mo liwoêç indywidualnego zwolnienia funkcjonariusza z tego obowiàzku, w drodze decyzji kierownika urz du celnego. W celu realizacji obowiàzku pe nienia s u by w umundurowaniu ustawodawca przewidzia, e funkcjonariusz celny otrzymuje to umundurowanie bezp atnie, a wobec tego nie jest obcià any adnymi kosztami sk adników umundurowania przekazanego mu do u ytkowania. W takim razie niewàtpliwe jest, e koszt umunduro- 416

4 OTK ZU nr 4/A/2009 P 53/08 poz. 45 wania funkcjonariusza celnego obcià a pracodawc, czyli organ celny. Oczywiste jest, e elementy odzie y, sk adajàce si na umundurowanie, ulegajà zu yciu, co determinuje koniecznoêç jego wymiany czy te okresowego uzupe niania poszczególnych sk adników Ustawodawca nie uregulowa, ani w normie ustawowej, ani nie upowa ni organu w adzy wykonawczej do uregulowania w rozporzàdzeniu, kwestii ewentualnego zwrotu umundurowania bàdê jego poszczególnych sk adników, czy te innej procedury rozliczenia kosztów poniesionych przez organ zatrudniajàcy funkcjonariusza, je eli zwolnienie funkcjonariusza ze s u by nastàpi przed up ywem okresu zu ywalnoêci umundurowania czy te jego poszczególnych sk adników. Oznacza to, e sformu owana w art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej delegacja ustawowa nie upowa nia do samodzielnego prawotwórstwa organu wykonawczego w tym obszarze. Upowa nienia takiego nie mo na tak e odkodowaç z innych regulacji ustawowych. Rozporzàdzenie nie mo e zatem zobowiàzywaç funkcjonariusza celnego, po zakoƒczeniu przezeƒ s u by, do zatrzymania u ywanego umundurowania, które otrzyma bezp atnie, z jednoczesnym obowiàzkiem ponoszenia za zatrzymane sk adniki umundurowania op at odpowiadajàcych skalkulowanej proporcjonalnie do przewidzianego dla danego sk adnika umundurowania okresu jego u ywalnoêci, ich aktualnej wartoêci, a zatem do zap aty odpowiedniego równowa nika pieni nego. Powoduje to, e 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. pozostaje w kolizji z art. 40 ust. 3 Konstytucji W oparciu o dotychczasowe orzecznictwo Trybuna u Konstytucyjnego mo na stwierdziç, e w systemie prawa powszechnie obowiàzujàcego nie jest mo liwe, by istnia a regulacja podustawowa, która nie znajduje bezpoêredniego oparcia w ustawie i która nie s u y jej wykonaniu. Upowa nia to do konkluzji, e zaskar- ony przepis narusza tak e art. 92 ust. 1 Konstytucji Prokurator Generalny stwierdzi, e istnieje potrzeba uregulowania bezpoêrednio w ustawie o S u bie Celnej kwestii obowiàzku zwrotu przez funkcjonariusza celnego, którego stosunek s u bowy usta (niezale nie od przyczyny tego ustania), równowartoêci zatrzymanych sk adników umundurowania, których okres u ywalnoêci nie up ynà. Zwróci w tym aspekcie uwag na rzàdowy projekt ustawy o S u bie Celnej (druk sejmowy nr 1492, VI kadencja). 3. Minister Finansów w piêmie z 7 lipca 2008 r. stwierdzi, e 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. zosta wydany zgodnie z art. 92 ust. 1 Konstytucji i s u y celowi okreêlonemu w ustawie o S u bie Celnej. Minister Finansów wskaza, e zgodnie z 3 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. uprawnienie do umundurowania powstaje z dniem mianowania do s u by funkcjonariusza i wygasa z dniem zwolnienia ze s u by albo przekszta cenia stosunku s u bowego na podstawie art. 22a ustawy o S u bie Celnej. Jednocze- Ênie stosownie do 3 ust. 4 tego rozporzàdzenia okres u ywalnoêci sk adników umundurowania wydawanych w naturze liczy si od dnia ich wydania funkcjonariuszowi na podstawie magazynowego dokumentu wydania. Funkcjonariusz odchodzàcy na emerytur lub rent zatrzymuje sk adniki umundurowania bez zwrotu ich równowartoêci ( 12 ust. 2 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r.). OkreÊlenie przez Ministra Finansów warunków zwrotu równowartoêci sk adników umundurowania jest konsekwencjà treêci art. 40 ust. 3 pkt 1 i 3 ustawy o S u bie Celnej i jest nierozerwalnie zwiàzane z podstawowym uprawnieniem Ministra Finansów do ustalenia zasad przydzia u i okresów u ywalnoêci sk adników umundurowania. Pomini cie tego elementu by oby sprzeczne z intencjà ustawodawcy, który dà y do pe nego doprecyzowania kwestii umundurowania funkcjonariuszy celnych w akcie wykonawczym o randze rozporzàdzenia. Podczas rozprawy uczestnicy post powania podtrzymali stanowiska wyra one na piêmie. Trybuna Konstytucyjny zwa y, co nast puje: 1. Przedmiot pytania prawnego i kontroli legalnoêci i konstytucyjnoêci. II III 1.1. Przepisy wykonawcze. Sàdy, które przedstawi y pytania prawne, w petitum jako ich przedmiot wskaza y 12 ust. 1 rozporzàdzenia Ministra Finansów z dnia 20 kwietnia 2006 r. w sprawie umundurowania funkcjonariuszy celnych (Dz. U. 417

5 poz. 45 P 53/08 OTK ZU nr 4/A/2009 Nr 77, poz. 543; dalej: rozporzàdzenie MF z 20 kwietnia 2006 r.). Zgodnie z tym przepisem w przypadku zwolnienia ze s u by albo przekszta cenia stosunku s u bowego na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o S u bie Celnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, ze zm.; dalej: ustawa o S u bie Celnej) przed up ywem okresu u ywalnoêci sk adników umundurowania, funkcjonariusz zatrzymuje te sk adniki na w asnoêç, za zwrotem ich równowartoêci (przy czym funkcjonariusz odchodzàcy na emerytur lub rent zatrzymuje sk adniki umundurowania bez zwrotu ich równowartoêci, 12 ust. 2). RównowartoÊç danego sk adnika odpowiada wartoêci tego sk adnika za okres od dnia zwolnienia ze s u by do dnia up ywu okresu u ywalnoêci danego sk adnika i jest obliczana na podstawie tabel kalkulacyjnych stanowiàcych za àcznik nr 5 do rozporzàdzenia. Rozporzàdzenie MF z 20 kwietnia 2006 r. by o poprzedzone rozporzàdzeniem Ministra Finansów z dnia 18 marca 2005 r. (Dz. U. Nr 65, poz. 571; dalej: rozporzàdzenie MF z 18 marca 2005 r.) oraz z dnia 18 kwietnia 2000 r. (Dz. U. Nr 41, poz. 479, ze zm.; dalej: rozporzàdzenie MF z 18 kwietnia 2000 r.), które tak e regulowa y kwestie dotyczàce umundurowania w przypadku zwolnienia ze s u by, a mianowicie: zgodnie z 15 ust. 1 i 2 rozporzàdzenia MF z 18 marca 2005 r. w przypadku zwolnienia ze s u by albo przekszta cenia stosunku s u bowego na podstawie art. 22a ustawy o S u bie Celnej przed up ywem okresu u ywalnoêci sk adników umundurowania, funkcjonariusz zatrzymuje umundurowanie na w asnoêç, za zwrotem jego równowartoêci, a równowartoêç ta obliczana jest wed ug aktualnych tabel kalkulacyjnych i odpowiada wartoêci tych sk adników za okres od dnia zwolnienia ze s u by do dnia up ywu okresu u ywalnoêci danego sk adnika umundurowania (przy czym funkcjonariusz odchodzàcy na emerytur lub rent zatrzymuje sk adniki umundurowania bez zwrotu ich równowartoêci, 15 ust. 3). zgodnie z 12 ust. 1 i 2 rozporzàdzenia MF z 18 kwietnia 2000 r. w przypadku zwolnienia ze s u by przed up ywem okresu u ywalnoêci sk adników umundurowania funkcjonariusz jest zobowiàzany do zwrotu ich równowartoêci, a równowartoêç ta liczona jest wed ug aktualnych tabel kalkulacyjnych i odpowiada wartoêci tych sk adników za okres od dnia zwolnienia ze s u by do dnia up ywu okresu u ywalnoêci danego sk adnika umundurowania (przy czym regulacji tej nie stosuje si do funkcjonariusza zwolnionego ze s u by na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 1, 9 i 11 /a zatem w przypadku: orzeczenia trwa ej niezdolnoêci do s u by, odmowy wykonania decyzji w sprawie przeniesienia, o którym mowa w art. 18 ust. 2 i 4 lub trwa ej utraty zdolnoêci fizycznej lub psychicznej do pe nienia s u by na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej przez lekarza orzecznika Zak adu Ubezpieczeƒ Spo ecznych, je eli nie ma mo liwoêci pe nienia s u by przez funkcjonariusza celnego na innym stanowisku, odpowiednim do jego stanu zdrowia i kwalifikacji zawodowych, albo gdy funkcjonariusz celny odmawia przejêcia na takie stanowisko/ oraz art. 26 pkt 4-7 ustawy o S u bie Celnej /a zatem w przypadku: nabycia prawa do emerytury lub renty z tytu u niezdolnoêci do pracy, niewyra enia zgody na przeniesienie na ni sze stanowisko s u bowe, nieobecnoêci w s u bie z powodu choroby trwajàcej d u ej ni rok lub likwidacji urz du lub jego reorganizacji zwiàzanej ze zmniejszeniem liczby etatów, je eli nie jest mo liwe przeniesienie funkcjonariusza celnego na inne stanowisko lub do innego urz du celnego/). W rozporzàdzeniu z 20 kwietnia 2006 r. zamieszczono 14, który materialnie ma treêç to samà z kwestionowanym przez sàdy 12, ale jednoczeênie ma charakter przepisu mi dzyczasowego, stanowiàc, e w przypadku zwolnienia ze s u by albo przekszta cenia stosunku s u bowego na podstawie ustawy o S u bie Celnej przed up ywem okresu u ywalnoêci sk adników umundurowania, funkcjonariusz zatrzymuje te sk adniki na w asnoêç, za zwrotem ich równowartoêci, z zastrze eniem 12 ust. 2. RównowartoÊç danego sk adnika odpowiada wartoêci tego sk adnika za okres od dnia zwolnienia ze s u by do dnia up ywu okresu u ywalnoêci danego sk adnika i jest obliczona na podstawie: 1) za àcznika nr 6 do rozporzàdzenia, w przypadku, kiedy poszczególne sk adniki umundurowania zosta y wydane przed dniem 6 maja 2005 r. (jest to data wejêcia w ycie rozporzàdzenia MF z 18 marca 2005 r.); 2) za àcznika nr 8 do rozporzàdzenia Ministra Finansów z dnia 18 marca 2005 r. w sprawie umundurowania funkcjonariuszy celnych (Dz. U. Nr 65, poz. 571), w przypadku, kiedy poszczególne sk adniki umundurowania zosta y wydane od 6 maja 2005 r. do dnia wejêcia w ycie rozporzàdzenia z 20 kwietnia 2006 r. W jednej ze spraw le àcych u podstaw pytania prawnego pozwany pe ni s u b w okresie od 18 grudnia 2006 r. do 12 paêdziernika 2007 r., w drugiej podane jest, e pe ni s u b w okresie do 30 listopada 2007 r. Kwestionowane rozporzàdzenie wesz o w ycie 24 maja 2006 r. Paragraf 14 nie znajdzie zatem zastosowania wobec pierwszego pozwanego, natomiast wobec drugiego ocena tej sytuacji zale y od momentu poczàtkowego wstàpienia do s u by. Zauwa yç tak e nale y, e skoro wyrok dotyczy tylko 12 ust. 1 rozporzàdzenia, to w porzàdku prawnym formalnie pozostanie to sama norma (bo przedmiotem nie jest wysokoêç równowa nika, ale obowiàzek zatrzymania sk adników umundurowania na w asnoêç za zwrotem ich równowartoêci), obarczona podobnymi wadami, które zadecydowa y o niekonstytucyjnoêci zaskar onej normy, której dotyczy pytanie. 418

6 OTK ZU nr 4/A/2009 P 53/08 poz Przepis upowa niajàcy. Wszystkie wymienione akty wykonawcze zosta y wydane na podstawie art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej. Przepis ten stanowi: Minister w aêciwy do spraw finansów publicznych okreêli, w drodze rozporzàdzenia: 1) szczegó owe zasady przydzia u, okresy zu ycia, wzory, kolory i normy umundurowania i oznaczeƒ stopni funkcjonariuszy celnych, 2) szczegó owe zasady i sposób noszenia umundurowania i oznaczeƒ stopni, 3) wysokoêç i warunki przyznawania równowa nika pieni nego w zamian za umundurowanie oraz za okresowe czyszczenie munduru, 4) wypadki, w jakich funkcjonariusze celni nie majà obowiàzku pe nienia s u by w umundurowaniu bioràc pod uwag iloêç i rodzaje sk adników umundurowania oraz okres u ywalnoêci tych sk adników. Brzmienie tego przepisu nie uleg o zmianie od momentu wejêcia ustawy w ycie. Sàdy przedstawiajàce pytanie prawne nie wskaza y tego przepisu w petitum pytaƒ prawnych, jednak w ich uzasadnieniu stwierdzi y, e przepis ten nie zawiera wytycznych. W zwiàzku z tym, a tak e w zwiàzku z powo- aniem jako wzorca kontroli art. 92 ust. 1 Konstytucji, przewodniczàcy sk adu orzekajàcego Trybuna u Konstytucyjnego zwróci si do sàdów o sprecyzowanie przedmiotu pytania prawnego. Sàdy w odpowiedzi stwierdzi y, e przedmiotem pytaƒ prawnych jest tylko 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. i e zawarte w uzasadnieniu pytaƒ prawnych wzmianki co do braku w art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej wytycznych mia y jedynie stanowiç argument za niezgodnoêcià z ustawà i z Konstytucjà przepisu rozporzàdzenia Przedmiot kontroli. Bioràc pod uwag koniecznoêç spe nienia tzw. przes anki funkcjonalnej pytania prawnego (art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym) i okreêlenie przedmiotu kontroli przez sàdy pytajàce w perspektywie zwiàzania Trybuna u ich granicami (art. 66 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym), Trybuna przyjà, e przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie jest 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. Tym niemniej nie oznacza to, e Trybuna w procesie analizy sformu owanych w pytaniach prawnych zarzutów mo e pominàç okolicznoêci dotyczàce samej konstrukcji delegacji ustawowej. 2. Problem konstytucyjny. Sàdy, które przedstawi y pytania prawne, zarzut nielegalnoêci i niekonstytucyjnoêci rozporzàdzenia MF opierajà na twierdzeniu, e upowa nienie zawarte w art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej nie jest ukszta towane w sposób, który umo liwia by zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji wydanie przez Ministra Finansów rozporzàdzenia dotyczàcego kwestii obowiàzku zwrotu przez funkcjonariuszy celnych równowartoêci przyznanych im sk adników umundurowania. Zdaniem sàdów nie mo na uznaç, e upowa nienie do ustalenia szczegó owych zasad przydzia u umundurowania i okresów jego zu ycia jest jednoczeênie upowa nieniem do uregulowania kwestii zwrotu kosztów tego umundurowania w poszczególnych wypadkach. O niekonstytucyjno- Êci 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. Êwiadczy brak w treêci art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej jakichkolwiek wytycznych dotyczàcych ustalania zasad obcià enia funkcjonariuszy celnych z tytu u przyznanego im umundurowania w razie zakoƒczenia s u by przed zakoƒczeniem okresów zu ywalnoêci poszczególnych elementów umundurowania. Ocena tak sformu owanego zarzutu wymaga uwzgl dniania wykonawczego charakteru badanego aktu, a zatem jego Êcis ego zwiàzku z ustawà upowa niajàcà, tak na p aszczyênie kompetencyjnej (rozporzàdzenie jako akt wydawany wy àcznie na podstawie upowa nienia ustawowego), jak i funkcjonalnej (rozporzàdzenie jako akt zwiàzany z treêcià ustawy). Wyznacza to tak e kolejnoêç dalszej analizy konstytucyjnoêci i legalnoêci. 3. Art. 92 ust. 1 Konstytucji uwagi ogólne Poj cie wytycznych. Dotychczasowe utrwalone orzecznictwo Trybuna u Konstytucyjnego dotyczàce art. 92 ust. 1 Konstytucji precyzuje z jednej strony wymagania jakie muszà spe niaç upowa nienia ustawowe do wydania rozporzàdzeƒ, z drugiej wymagania co do legalnoêci rozporzàdzenia. Upowa nienie ma byç zawarte w ustawie i w celu jej wykonania, ma mieç charakter szczegó owy pod wzgl dem podmiotowym (ma okreêlaç organ w aêciwy do wydania rozporzàdzenia ), przedmiotowym (ma okreêlaç zakres spraw przekazanych do uregulowania ) oraz treêciowym (ma okreêlaç wytyczne dotyczàce treêci aktu ). Trybuna Konstytucyjny konsekwentnie reprezentowa poglàd, e zadaniem rozporzàdzenia jest wykonywaç ustaw, a nie uzupe niaç, modyfikowaç, czy powtarzaç jej regulacje. W niniejszej sprawie zasadnicze znaczenie ma zagadnienie ustawowych wytycznych do wydania aktu wykonawczego. Trybuna w swym dotychczasowym orzecznictwie wskazywa, e sposób uj cia wytycznych, za- 419

7 poz. 45 P 53/08 OTK ZU nr 4/A/2009 kres ich szczegó owoêci i zawarte w nich treêci sà pozostawione uznaniu ustawodawcy. Kontrola Trybuna u ogranicza si do dwóch kwestii. Po pierwsze do ustalenia, czy w ustawie w ogóle zawarto wytyczne, bowiem brak wytycznych przesàdza o niekonstytucyjnoêci upowa nienia. Wytyczne nigdy nie mogà mieç blankietowego czy quasi-blankietowego charakteru (np. ograniczajàc si do ogólnego stwierdzenia, e rozporzàdzenie okreêli ogólne zasady ). Nawet, gdy przybiorà one postaç wskazaƒ merytorycznych, to zawsze pozostanie pytanie, czy na tle regulowanej materii stopieƒ ich szczegó owoêci mo na uznaç za konstytucyjnie dostateczny. Po drugie do ustalenia, czy sposób zredagowania wytycznych pozostaje w zgodzie z zasadami wy àcznoêci ustawy i nakazami, by okreêlona materia by a regulowana w ca oêci w ustawie. Trybuna sformu owa przy tym zasad, e im bardziej regulacja ustawowa dotyczy kwestii podstawowych dla pozycji jednostki (podmiotów podobnych), tym pe niejsza musi byç ta regulacja i tym mniej materii pozostaje dla odes aƒ do aktów wykonawczych. Minimum treêciowe wytycznych nie ma charakteru sta ego i musi byç wyznaczane a casu ad casum, stosownie do regulowanej materii. Warunek, aby upowa nienie ustawowe do wydania rozporzàdzenia zawiera o wytyczne dotyczàce treêci aktu, oznacza, e ustawodawca musi zamieêciç w ustawie wskazówki co do kierunku merytorycznych rozwiàzaƒ, które majà znaleêç wyraz w rozporzàdzeniu. Trybuna podziela te poglàd doktryny, e w ustawie nale y zawrzeç jakàê treêç dyrektywnà, której wykonaniu przepisy rozporzàdzenia majà s u yç, a upowa nienie powinno byç na tyle szczegó owe, aby czytelny by zamiar ustawodawcy (zob. wyrok z 14 lutego 2006 r., sygn. P 22/05, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 16 i powo any tam B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 1999, s. 159 i 160). Cel ustawy musi byç okreêlony w oparciu o analiz przyj tych w ustawie rozwiàzaƒ. Nie mo e wi c byç rekonstruowany samoistnie, arbitralnie i w oderwaniu od konstrukcji aktu zawierajàcego upowa nienie. Niemo noêç ustalenia tak rozumianego celu prowadzi per se do podwa enia poprawnoêci upowa nienia do wydania aktu normatywnego. Forma redakcji wytycznych mo e przyjmowaç dowolnà postaç w tym sensie, e wytyczne mogà mieç zarówno charakter negatywny, tzn. wykluczajàcy okreêlony sposób regulacji, jak i pozytywny, tzn. wskazujàcy kryteria, którymi powinien si kierowaç twórca rozporzàdzenia, normujàc przekazany mu zakres spraw lub te cele, jakie ma spe niaç dane unormowanie, czy te funkcje instytucji, której ukszta towanie zosta o powierzone rozporzàdzeniu. Wytyczne nie muszà byç zamieszczone w przepisie formu ujàcym upowa nienie do wydania rozporzàdzenia. Mogà byç zawarte w innych przepisach ustawy. Przepisy te muszà jednak umo liwiaç precyzyjne zrekonstruowanie treêci wytycznych. Trybuna Konstytucyjny wskazywa tak e, e problem wytycznych powinien byç rozpatrywany w kontekêcie normatywnym ca ej ustawy. Mo na bowiem za o yç, e pomimo braku wytycznych w przepisie upowa niajàcym, szczegó owy kontekst normatywny ustawy powoduje, e organ wydajàcy rozporzàdzenie niejako poêrednio, poprzez szczegó owe normy ustawy, mo e zrekonstruowaç za o enia do odpowiedniego zbudowania treêci wytycznych (zob. wyrok z 29 maja 2002 r., sygn. P 1/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 36). Trybuna stwierdzi ponadto, e w sytuacji, w której ten sam przepis ustawowy przekazuje w tym samym przepisie do unormowania w drodze rozporzàdzenia szereg spraw, nawet je eli sà one ÊciÊle zwiàzane ze sobà, ocena konstytucyjnoêci wytycznych dotyczàcych treêci rozporzàdzenia musi byç dokonywana odr bnie dla ka dej ze spraw przekazanych do unormowania (zob. powo any wy ej wyrok w sprawie o sygn. P 22/05) Warunki legalnoêci rozporzàdzenia. Warunek legalnoêci spe nia rozporzàdzenie: wydane na podstawie wyraênego, szczegó owego upowa nienia ustawy w zakresie okreêlonym w upowa nieniu, wydane w granicach upowa nienia ustawy i w celu jej wykonania, niepozostajàce w sprzecznoêci z normami Konstytucji, a tak e z wszystkimi obowiàzujàcymi aktami ustawowymi. Naruszenie choçby jednego z tych warunków mo e powodowaç zarzut niezgodnoêci rozporzàdzenia z ustawà. Innymi s owy ze wzgl du na funkcjonalnà wi ê rozporzàdzenia z ustawà upowa niajàcà przedmiotem regulacji rozporzàdzenia mogà byç jedynie sprawy nale àce do zakresu normowania ustawy upowa niajàcej. To, e rozporzàdzenie jest wydawane na podstawie i w granicach upowa nienia udzielonego przez ustaw oraz hierarchiczne powiàzanie rozporzàdzenia z ustawà sprawiajà, i zakres swobody twórcy rozporzàdzenia jest ograniczony na dwa sposoby: pozytywnie przez wskazanie przez danà ustaw zakresu spraw przekazanych do normowania i kierunku tego unormowania oraz negatywnie przez wymaganie braku jego niezgodnoêci ze wszystkimi normami hierarchicznie wy szymi (S. Wronkowska, Model rozporzàdzenia jako aktu wykonawczego do ustaw w Êwietle Konstytucji i praktyki, [w:] Konstytucyjny system êróde prawa w praktyce, red. A. Szmyt, Warszawa 2005, s. 77). 420

8 OTK ZU nr 4/A/2009 P 53/08 poz Zarzut naruszenia art. 92 ust. 1 Konstytucji Ze wzgl du na wskazywany w pkt 3 zwiàzek mi dzy aktem wykonawczym a przepisem upowa niajàcym, ocena konstytucyjnoêci i legalnoêci kwestionowanego przepisu rozporzàdzenia wymaga odpowiedzi na pytanie, czy zosta on wydany na podstawie upowa nienia spe niajàcego kryteria konstytucyjne. Art. 40 ust. 3 pkt 1 i 3 ustawy o S u bie Celnej upowa nia ministra w aêciwego do spraw finansów publicznych do okreêlenia w drodze rozporzàdzenia m.in. szczegó owych zasad przydzia u i okresów zu ycia umundurowania oraz wysokoêci i warunków przyznawania równowa nika pieni nego w zamian za umundurowanie. Ten fragment art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej Minister Finansów wskazuje jako upowa nienie do uregulowania w akcie wykonawczym warunków zwrotu równowartoêci sk adników umundurowania za okres od dnia zwolnienia ze s u by do dnia up ywu u ywalnoêci. Przypomnieç w tym miejscu nale y, e sàdy pytajàce dostrzegajà nielegalnoêç i niekonstytucyjnoêç kwestionowanego przepisu rozporzàdzenia nie co do okreêlenia wysokoêci równowa nika, ale co do przyj cia w samym rozporzàdzeniu zasady obowiàzku zatrzymania (na w asnoêç) umundurowania i zap aty równowa nika w przypadku zwolnienia ze s u by. Samo sformu owanie szczegó owe zasady przydzia u (czy warunki przyznania równowa nika w zamian za umundurowanie) jest na tyle ogólne, e nie pozwala na wyinterpretowanie z niego treêci materialnych, wyznaczajàcych granice regulacji wykonawczej. Mo na by w granicach wyznaczonych przez art. 92 ust. 1 Konstytucji zak adaç, e tak sformu owane upowa nienie pozwala organowi wykonawczemu uregulowaç jedynie sprawy techniczne i organizacyjne zwiàzane z przydzia em umundurowania. S owo przydzia to wed ug s ownika: a) przydzielenie, przydzielanie czegoê; b) to co zosta o przydzielone, przyznane, cz Êç czegoê przypadajàca na kogoê; c) dokument stwierdzajàcy przyznanie komuê czegoê lub skierowanie kogoê, np. do pracy, do wojska, nakaz (zob. Uniwersalny s ownik j zyka polskiego, red. S. Dubisz, Warszawa 2003). Regulacja, zgodnie z którà w przypadku zwolnienia ze s u by funkcjonariusz zatrzymuje umundurowanie na w asnoêç z obowiàzkiem zap aty równowa nika, wykracza poza ramy techniczno-organizacyjne, przesàdza bowiem o charakterze (rodzaju) uprawnienia do umundurowania. Takie rozwiàzanie trudno te wprost uznaç za okre- Êlenie warunku przyznania równowa nika. Ustawa o S u bie Celnej stanowi, e S u ba Celna jest s u bà umundurowanà (art. 1 ust. 1) oraz e prawa i obowiàzki funkcjonariuszy okreêlone sà tà ustawà (art. 1 ust. 3). Funkcjonariusz celny jest obowiàzany wykonywaç obowiàzki s u bowe w umundurowaniu (art. 40 ust. 1), które otrzymuje bezp atnie (art. 40 ust. 2). Ustawa nie precyzuje, czy umundurowanie to jest przydzielane na w asnoêç (nie przesàdza o tym samo u ycie wyrazu otrzymuje ). W tak skàpej regulacji nie mo na znaleêç jasnego ratio zak adanego przez ustawodawc. Powstaje tu bowiem szersze pytanie o charakter zwiàzku mi dzy pe nieniem s u by (wykonywaniem funkcji) w jednostkach mundurowych a uprawnieniem (obowiàzkiem) do umundurowania, upraszczajàc jest to te pytanie o to, czyjà w asnoêcià jest mundur. Ustawodawca nie kreuje jasnych przes anek regulacji wykonawczej dotyczàcej uprawnienia do umundurowania w wypadku zakoƒczenia s u by z ró nych przyczyn. Odkodowanie ratio tylko na podstawie ustawy o S u bie Celnej jest niemo liwe. Dlatego te uwzgl dniajàc specyfik i zwiàzek regulacji dotyczàcych wszystkich s u b mundurowych i ewentualne kryteria ró nicowania Trybuna Konstytucyjny wzià pod uwag przepisy innych ustaw (i aktów wykonawczych) ze wskazanej dziedziny przy za o eniu, e zasada rekonstrukcji wytycznych z innych przepisów ustawowych ni przepisy zawierajàce upowa nienie ma ograniczone zastosowanie. Aczkolwiek si ganie do innych przepisów ustawowych mo e byç u yteczne, to jednak nie mo e zastàpiç minimalnych wymagaƒ, które Konstytucja nak ada na przepis formu ujàcy upowa nienie (por. uzasadnienie powo ywanego wy ej wyroku w sprawie o sygn. P 1/01) Analogiczne regulacje w innych ustawach i aktach wykonawczych dotyczàcych s u b mundurowych Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach (Dz. U. Nr 31, poz. 130, ze zm.; dalej: ustawa o odznakach i mundurach) mundurem jest ubiór lub jego cz Êci s u àce oznaczeniu przynale noêci do okreêlonej jednostki organizacyjnej lub wykonywania okreêlonych funkcji albo s u by. Przy czym mundury ustanawiane na podstawie ustawy powinny ró niç si w sposób widoczny od pozostajàcych pod szczególnà ochronà mundurów: 1) Wojska Polskiego, b dàcych symbolem tradycji wolnoêciowych i postaw patriotycznych Narodu Polskiego oraz 2) Policji, Stra y Granicznej, b dàcych symbolem poszanowania prawa oraz adu i porzàdku publicznego (art. 12 ustawy o odznakach i mundurach). Na marginesie mo na zauwa yç, e regulacja ta wskazuje na szczególnà pozycj Wojska Polskiego, Policji i Stra y Granicznej, która w niektórych wypadkach mo e uzasadniaç odmienne traktowanie tych s u b od pozosta ych. Ustawy dotyczàce wymienionych wy ej s u b mundurowych nie zawierajà jednolitych rozwiàzaƒ dotyczàcych uprawnienia do umundurowania (podzia mi dzy materi ustawowà a wykonawczà). 421

9 poz. 45 P 53/08 OTK ZU nr 4/A/2009 I tak ustawa z dnia 11 wrzeênia 2003 r. o s u bie wojskowej o nierzy zawodowych (Dz. U. Nr 179, poz. 1750, ze zm.) stanowi, e o nierze zawodowi otrzymujà umundurowanie, wyekwipowanie i uzbrojenie oraz, w okre- Êlonych przypadkach, wy ywienie albo równowa nik pieni ny w zamian za te nale noêci, upowa niajàc Ministra Obrony Narodowej do okreêlenia w drodze rozporzàdzenia m.in. szczegó owych warunków i norm umundurowania oraz wyekwipowania, precyzujàc e rozporzàdzenie powinno w szczególnoêci uwzgl dniaç specyfik umundurowania poszczególnych rodzajów wojsk i s u b oraz charakter wykonywania zadaƒ s u bowych (art. 66 ust. 1 i 2). Rozporzàdzenie, okreêlajàc szczegó owe warunki i normy umundurowania, wyekwipowania, uzbrojenia, a tak e wy ywienia, powinno ustalaç w szczególnoêci rodzaje tych norm oraz kràg o nierzy zawodowych uprawnionych do bezp atnego wy ywienia. Ponadto ustawa upowa nia Ministra Obrony Narodowej, w porozumieniu z ministrem w aêciwym do spraw finansów publicznych, do okreêlenia w drodze rozporzàdzenia m.in. wysokoêci równowa ników pieni nych przys ugujàcych w zamian za umundurowanie i wyekwipowanie, w tym za ubiory cywilne, niewydane w naturze, oraz warunków i trybu ich wyp acania, a tak- e organów w aêciwych w tych sprawach, precyzujàc, e rozporzàdzenie powinno w szczególnoêci uwzgl dniaç rodzaje umundurowania i wyekwipowania o nierzy zawodowych, którym ono przys uguje, i terminy wyp acania równowa nika (art. 66 ust. 3). Rozporzàdzenie powinno okreêlaç równie warunki wyp acania równowa nika w przypadku szycia przedmiotów wydawanych w naturze, szytych na miar i za wykonywanie (uzupe nienie) haftów. W rozporzàdzeniu nale y okreêliç sposób post powania w przypadku koniecznoêci wykonania poprawek krawieckich i zasady wyp acania równowa nika za przed u enie okresu u ywalnoêci nale nych przedmiotów wydawanych w naturze. Powinno ono uregulowaç tak e tryb post powania w stosunku do o nierzy zawodowych, którzy nie wykorzystujà równowa nika zgodnie z jego przeznaczeniem. W rozporzàdzeniu nale y okreêliç wysokoêç poszczególnych równowa ników. Rozporzàdzenie z dnia 3 czerwca 2004 r. w sprawie umundurowania i wyekwipowania oraz ubiorów cywilnych o nierzy zawodowych i kandydatów na o nierzy zawodowych (Dz. U. Nr 147, poz. 1548, ze zm.) stanowi m.in., e: uprawnienie do umundurowania i wyekwipowania oraz ubiorów cywilnych powstaje z dniem mianowania lub powo ania do zawodowej s u by wojskowej; o nierz otrzymuje przys ugujàce mu umundurowanie i wyekwipowanie w naturze lub w równowa niku pieni nym skalkulowanym wed ug cen detalicznych, przeznaczonym na jego zakup ( 3). o nierz zawodowy o nietypowej budowie cia a otrzymuje tkanin i rycza t pieni ny na szycie. Szef jednostki organizacyjnej podleg ej Ministrowi Obrony Narodowej w aêciwej w sprawach umundurowania i wyekwipowania ustala, które przedmioty, przechodzàce na w asnoêç z chwilà wydania, wydaje si o nierzom zawodowym w naturze, a za które wyp aca si równowa nik pieni ny. Rozporzàdzenie ustala te zasady otrzymywania i u ytkowania umundurowania i wyekwipowania, okreêlajàc mi dzy innymi elementy umundurowania i wyekwipowania, które przechodzà na w asnoêç o nierza zawodowego ( 4 ust. 1). Przy czym umundurowanie i wyekwipowanie o nierz otrzymuje na czas wykonywania czynnoêci s u bowych z obowiàzkiem jego zwrotu m.in. w razie zwolnienia z pe nienia obowiàzków s u bowych. Zgodnie z 4 ust. 2 o nierz zawodowy zwalniany z czynnej s u by wojskowej zwraca przedmioty przydzielone mu do u ytkowania, z wyjàtkiem tych, które przechodzà na jego w asnoêç z chwilà wydania lub po up ywie okresu u ywalnoêci. o nierz nie zwraca przedmiotów przechodzàcych na w asnoêç po okresie u ywalnoêci, dla których okres ten jeszcze nie up ynà, tylko w przypadku zap acenia proporcjonalnej wartoêci przedmiotu wed ug cen zakupu, za czas, jaki pozosta do zakoƒczenia tego okresu. Rozpocz ty kolejny rok u ytkowania zalicza si jako pe ny rok. Od o nierza zawodowego zwalnianego z czynnej s u by wojskowej mo na przyjàç do magazynu wojskowej jednostki bud etowej, na której zaopatrzenie logistyczne o nierz by przydzielony, po jednym komplecie przedmiotów lub kuponie tkaniny wydawanych w naturze, uj tych w zestawach umundurowania nr 1, 4 i 7 przechodzàcych na w asnoêç z chwilà wydania. Nie dotyczy to przedmiotów wzorów wycofanych lub wycofywanych z wyposa enia oraz o przekroczonym maksymalnym okresie przechowywania. Za przyj te przedmioty wyp aca si równowa nik pieni ny obliczony wed ug cen zakupu ( 4 ust. 4). Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, ze zm.) przywo ana obok omawianej ni ej ustawy o Stra y Granicznej przez sàdy przedstawiajàce pytania prawne jako unaocznienie standardów przyj tych w ustawodawstwie, podkreêlajàce, e upowa nienie wyraênie mówi tu o zwrocie równowa nika w art. 70 ust. 1 stanowi, e policjant otrzymuje bezp atne umundurowanie, upowa niajàc ministra w aêciwego do spraw wewn trznych, w porozumieniu z ministrem w aêciwym do spraw finansów publicznych, do okreêlenia w drodze rozporzàdzenia wysokoêci i warunków przyznawania równowa nika pieni nego w zamian za umundurowanie, uwzgl dniajàc: 1) elementy umundurowania stanowiàce podstaw do okreêlenia wysokoêci równowa nika; 2) sposób ustalania wysokoêci równowa nika; 3) tryb i przypadki przyznawania, zwrotu i zawieszania wyp aty równowa nika; 4) terminy wyp acania lub zwrotu równowa nika. Rozporzàdzenie Ministra Spraw Wewn trznych i Administracji z dnia 30 listopada 2001 r. w sprawie umundurowania policjantów (Dz. U. z 2002 r. Nr 3, poz. 29, ze zm.) stanowi, e policjanci mianowani na sta e otrzy- 422

10 OTK ZU nr 4/A/2009 P 53/08 poz. 45 mujà przedmioty umundurowania ubioru s u bowego, wyjêciowego i galowego na w asnoêç, z wyjàtkiem wydawanych wy àcznie w naturze ( 53), a przedmioty umundurowania wydane policjantom mianowanym w s u bie przygotowawczej i kandydackiej stanowià w asnoêç Policji, z wyjàtkiem przedmiotów, które przechodzà na w asnoêç policjanta ( 54). Policjanci mianowani na sta e w przypadku zwolnienia ze s u by nie zwracajà przedmiotów umundurowania, z wyjàtkiem przedmiotów wydawanych w naturze. Za przedmioty niezwrócone zobowiàzani sà uiêciç ich równowartoêç wed ug cen detalicznych obowiàzujàcych w dniu rozliczenia, za okres niezamortyzowany ( 57 ust. 1). Policjanci mianowani na okres s u by przygotowawczej i kandydackiej w przypadku zwolnienia ze s u by obowiàzani sà zwróciç przedmioty umundurowania, z wyjàtkiem przedmiotów wydawanych jednorazowo, lub uiêciç ich równowartoêç wed ug cen detalicznych obowiàzujàcych w dniu rozliczenia, za okres niezamortyzowany ( 57 ust. 2). Obowiàzek taki nie dotyczy rodzin zmar ych policjantów ( 57 ust. 3). Ustawa z dnia 12 paêdziernika 1990 r. o Stra y Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997, ze zm.) w art. 65 ust. 1 stanowi, e funkcjonariusz otrzymuje bezp atnie umundurowanie, upowa niajàc ministra w aêciwego do spraw wewn trznych, w porozumieniu z ministrem w aêciwym do spraw finansów publicznych, do okreêlenia w drodze rozporzàdzenia wysokoêci i warunków przyznawania równowa nika pieni nego w zamian za umundurowanie. Rozporzàdzenie powinno okreêliç podstaw obliczania równowa nika pieni nego, przedmioty, za które równowa nik ten przys uguje, przypadki, w których równowa nik nie przys uguje lub w których wyp ata równowa nika jest zawieszana, warunki zwrotu i termin wyp aty równowa nika oraz podmioty w aêciwe w tych sprawach (art. 65 ust. 4). Zgodnie z art. 65 ust. 5 funkcjonariusz mianowany na okres s u by przygotowawczej zwraca w przypadku zwolnienia go ze s u by umundurowanie, którego okres zu ycia nie up ynà, lub odpowiednià cz Êç równowa nika pieni nego. Z kolei art. 65 ust. 9 ustawy upowa nia ministra w aêciwego do spraw wewn trznych do okreêlenia w drodze rozporzàdzenia wzorów, norm oraz zasad noszenia umundurowania, a tak- e wzorów oznak i emblematów, uwzgl dniajàc rodzaj noszonego przez funkcjonariusza umundurowania, opis poszczególnych cz Êci umundurowania oraz sposób noszenia emblematów, odznaki, oznak i symbolu oraz przypadki, w których funkcjonariusz obowiàzany jest zwróciç przedmioty umundurowania lub ich równowartoêç. Rozporzàdzenie Ministra Spraw Wewn trznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie umundurowania funkcjonariuszy Stra y Granicznej (Dz. U. Nr 106, poz. 936, ze zm.) stanowi w 12, e: funkcjonariuszowi zwolnionemu ze s u by z powodu skazania prawomocnym orzeczeniem sàdu albo karà dyscyplinarnà wydalenia ze s u by przys ugujà Êwiadczenia mundurowe, do których naby uprawnienie, do koƒca miesiàca, w którym nastàpi o zawieszenie w czynnoêciach s u bowych lub tymczasowe aresztowanie (ust. 1); funkcjonariusz zwolniony ze s u by przygotowawczej zwraca przedmioty umundurowania lub ich równowartoêç wydane jako pierwsze wyposa enie w naturze lub w formie równowa nika których okres u ywalnoêci nie up ynà (ust. 2). Zwrot umundurowania mo e tu nastàpiç pod warunkiem, e jest ono zgodne z obowiàzujàcymi wzorami i nadaje si na ponowne wydanie w ramach realizacji nale noêci mundurowych dla innych funkcjonariuszy. Regulacje dotyczàce wysokoêci i warunków przyznawania funkcjonariuszowi Stra y Granicznej równowa nika pieni nego w zamian za umundurowanie zawarte sà w rozporzàdzeniu Ministra Spraw Wewn trznych i Administracji z dnia 21 maja 2004 r. (Dz. U. Nr 138, poz. 1467, ze zm.). Dla przyk adu mo na jeszcze przytoczyç regulacje zawarte w ustawie z dnia 26 kwietnia 1996 r. o S u bie Wi ziennej (Dz. U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761, ze zm.). Art. 17 stanowi, e Minister SprawiedliwoÊci okreêli, w drodze rozporzàdzenia m.in. normy umundurowania i wyposa enia specjalnego funkcjonariuszy, okreêlajàc w szczególnoêci formy realizacji uprawnieƒ do umundurowania i wyposa enia specjalnego na poszczególnych stanowiskach s u bowych, z uwzgl dnieniem specyfiki s u by oraz okresów u ywalnoêci poszczególnych sk adników umundurowania i wyposa enia specjalnego. Zgodnie z art. 69 funkcjonariusz otrzymuje bezp atne umundurowanie oraz wyposa enie specjalne dla poszczególnych rodzajów s u b (ust. 1), natomiast funkcjonariusz mianowany na sta e nabywa na w asnoêç otrzymane sk adniki umundurowania (ust. 2). W art. 69 ust. 4 zamieszczone jest upowa nienie dla Ministra SprawiedliwoÊci do okreêlenia w drodze rozporzàdzenia, zasad i norm przydzielania funkcjonariuszom umundurowania i wyposa enia, o których mowa w ust. 1, z uwzgl dnieniem funkcjonariuszy uprawnionych do wyposa enia specjalnego i zasad przydzia u takiego wyposa enia pozosta ym funkcjonariuszom, zasad wydawania umundurowania i wyposa enia u ywanego, warunków wydawania elementów wyposa enia specjalnego i sk adników umundurowania przed up ywem okresu u ywalnoêci oraz zasad zwrotu przez funkcjonariuszy wyposa enia specjalnego i umundurowania, a tak e ilo- Êciowych norm umundurowania dla funkcjonariuszy m czyzn i kobiet, w tym norm materia ów wydawanych w zamian za gotowe mundury. Art. 69 ust. 5 upowa nia tego ministra, w porozumieniu z ministrem w aêciwym do spraw finansów publicznych, do okreêlenia w drodze rozporzàdzenia m.in. wysokoêci, szczegó owych zasad otrzymywania i zwrotu równowa nika pieni nego w zamian za umundurowanie, z uwzgl dnieniem w szczególnoêci wysokoêci równowa nika dla poszczególnych stopni s u bowych przy uwzgl dnieniu nale nych norm umundurowania, oraz tryb ustalania okolicznoêci skutkujàcych obowiàzkiem zwrotu pobranego równowa nika. 423

11 poz. 45 P 53/08 OTK ZU nr 4/A/2009 Rozporzàdzenie Ministra SprawiedliwoÊci z dnia 17 wrzeênia 2002 r. w sprawie norm i zasad przydzielania umundurowania i wyposa enia specjalnego funkcjonariuszom S u by Wi ziennej (Dz. U. Nr 163, poz. 1347) w 2 stanowi, e uprawnienie do umundurowania realizuje si w jednej z nast pujàcych form: 1) przydzia u gotowych sk adników umundurowania; 2) przydzia u tkanin ze zwrotem kosztów szycia i dodatków krawieckich; 3) wyp aty równowartoêci pieni nej; 4) wyp aty równowa nika pieni nego. Zgodnie z 7 ust. 1 funkcjonariusz zwolniony ze s u by jest obowiàzany zwróciç wszystkie sk adniki wyposa enia specjalnego, a zgodnie z 8 ust. 1 funkcjonariusz w s u bie przygotowawczej, w przypadku zwolnienia ze s u by, jest obowiàzany zwróciç podlegajàce zwrotowi sk adniki umundurowania, których okres u ywalnoêci jeszcze nie up ynà. Regulacje dotyczàce równowa ników pieni nych zawarte sà w rozporzàdzeniu Ministra SprawiedliwoÊci z dnia 9 maja 2002 r. w sprawie równowa nika pieni nego w zamian za umundurowanie oraz za czyszczenie chemiczne umundurowania dla funkcjonariuszy S u by Wi ziennej (Dz. U. Nr 67, poz. 617, ze zm.). Kolejnym przyk adem mogà byç regulacje zawarte w ustawie z dnia 9 czerwca 2006 r. o s u bie funkcjonariuszy S u by Kontrwywiadu Wojskowego oraz S u by Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 710). Zgodnie z jej art. 45 ust. 1 funkcjonariusz otrzymuje nieodp atnie umundurowanie albo równowa nik pieni ny w zamian za to umundurowanie, albo kwot na zakup ubrania typu cywilnego. Art. 45 ust. 2 stanowi, e Minister Obrony Narodowej okreêli, w drodze rozporzàdzeƒ, odr bnie dla SKW i SWW, wysokoêç i warunki przyznawania funkcjonariuszom równowa nika pieni nego oraz kwoty przeznaczonej na zakup ubrania typu cywilnego w zamian za umundurowanie. Rozporzàdzenie powinno ustalaç ekwiwalentnà wysokoêç kwoty pieni nej nale nej funkcjonariuszowi w przypadku nieotrzymania umundurowania, uwzgl dniajàc zw aszcza ró nice wynikajàce z przynale noêci do poszczególnych korpusów, oraz uwzgl dniaç jego wysokoêç proporcjonalnie do okresu pe nienia s u by w danym roku kalendarzowym, a tak e okreêlaç termin wyp aty tego równowa nika. Rozporzàdzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie umundurowania funkcjonariuszy S u by Kontrwywiadu Wojskowego i S u by Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 40, poz. 253 i 254) stanowià analogicznie, e funkcjonariuszom zwolnionym ze s u by oraz funkcjonariuszom w okresie s u by przygotowawczej, zwolnionym ze s u by przed koƒcem roku zaopatrzeniowego, w rozumieniu przepisów w sprawie przyznawania funkcjonariuszom S u by Kontrwywiadu Wojskowego równowa nika pieni nego oraz kwoty na zakup ubrania typu cywilnego w zamian za umundurowanie, zaopatrzenie mundurowe przys uguje do dnia, w którym nastàpi o zwolnienie ze s u by. Funkcjonariusze zwolnieni ze s u by zdajà otrzymane umundurowanie polowe do dnia zwolnienia ze s u by Nale y zaznaczyç, e niektóre z omówionych wy ej regulacji znajdujà swoje doprecyzowanie tak e w za àcznikach do aktów wykonawczych Przytoczone wy ej regulacje z poszczególnych ustaw i aktów wykonawczych majà charakter przyk adowy. W ramach niniejszej sprawy majà one jedynie zobrazowaç, e ustawodawcy trudno przypisaç czytelne ratio regulacji uprawnienia do umundurowania oraz podzia u zakresu regulacji mi dzy przepisy ustawowe a wykonawcze. Trudno tak e zidentyfikowaç kryteria ró nicujàce poszczególne regulacje. Trybuna Konstytucyjny w niniejszej sprawie nie bada materialnej treêci poszczególnych przepisów ustaw mundurowych, ale oceniajàc konstytucyjnoêç i legalnoêç regulacji zakwestionowanych przez sàdy, które przedstawi y pytania prawne nie mo e pominàç ich kontekstu systemowego. Trybuna Konstytucyjny nie poszukuje tu te rozwiàzaƒ wzorcowych, ale odpowiedzi dotyczàcej dostatecznoêci wytycznych zawartych w art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej Dokonujàc kwalifikacji treêci art. 40 ust. 3 pkt 1 i 3 ustawy o S u bie Celnej i innych jej przepisów oraz okolicznoêci opisanych wy ej z punktu widzenia standardu konstytucyjnego wyznaczonego przez art. 92 ust. 1 Konstytucji, Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e przepis ten mo e budziç powa ne wàtpliwoêci z punktu widzenia wymagaƒ konstytucyjnych. Przepis ten, odczytywany przez pryzmat ca ej ustawy, a nawet innych regulacji s u b mundurowych, nie pozwala na identyfikacj celu s u àcego ustawodawcy. Ustawowe wskazanie, e umundurowanie przys uguje funkcjonariuszowi bezp atnie (art. 40 ust. 2 ustawy o S u bie Celnej) nie jest wystarczajàcà wskazówkà do rozstrzygni cia w akcie wykonawczym charakteru uprawnienia do umundurowania. Ustawa nie przesàdza, czy umundurowanie (jego substrat materialny) jest dobrem (w asnoêcià) paƒstwa, czy funkcjonariusza. Ze wzgl du na charakter umundurowania (jego substrat symboliczny) regulacja taka nie ma ma o istotnego charakteru i jej podstawowe za o enia powinny wynikaç z poprawnie skonstruowanych przepisów ustawowych. Ze wzgl du na te okolicznoêci Trybuna Konstytucyjny wystàpi ze stosownà sygnalizacjà do Sejmu, zw aszcza, e w toku prac legislacyjnych znajduje si rzàdowy projekt nowej ustawy o S u bie Celnej, w którym przepis odpowiadajàcy art. 40 ust. 3 brzmi nast pujàco: Minister w aêciwy do spraw finansów publicznych okreêli, w drodze rozporzàdzenia: 1) szczegó owy tryb przydzia u, okresy zu ycia, wzory, kolory i normy umundurowania, oznaczeƒ 424

12 OTK ZU nr 4/A/2009 P 53/08 poz. 45 stopni s u bowych oraz znaków identyfikacji osobistej funkcjonariuszy, 2) sposób noszenia umundurowania i oznaczeƒ stopni s u bowych, 3) wysokoêç i warunki przyznawania równowa nika pieni nego w zamian za umundurowanie oraz za okresowe czyszczenie munduru, 4) przypadki, w jakich funkcjonariusze nie majà obowiàzku pe nienia s u by w umundurowaniu, 5) przypadki, w jakich funkcjonariusz jest obowiàzany do zwrotu równowartoêci sk adników umundurowania bioràc pod uwag rodzaj noszonego przez funkcjonariusza umundurowania oraz zkres realizowanych przez niego zadaƒ (art. 131 ust. 4, druk sejmowy nr 1492, VI kadencja) Rozporzàdzenie. Sàdy przedstawiajàce pytania prawne jako przedmiot kontroli wskaza y 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. Nale y zaznaczyç, e przepis ten dotyczy uprawnienia do umundurowania w ka dym przypadku zwolnienia ze s u by. Przy czym rozporzàdzenie to przesàdza, e funkcjonariusz przechodzàcy na emerytur zatrzymuje sk adniki umundurowania bez zwrotu ich równowartoêci ( 12 ust. 2). Mamy tu do czynienia z pewnym zró nicowaniem. Mo na za o yç, e w przypadku funkcjonariuszy przechodzàcych na emerytur przyznanie im umundurowania bez zwrotu równowartoêci jest pewnego rodzaju przywilejem, sposobem nagrodzenia za wieloletnià s u b. Jednak jest to za o enie, które nie wynika wprost z ustawy. Co wi cej, ustawa o S u bie Celnej w art. 25 i art. 26 wymienia ró ne przyczyny (o charakterze obligatoryjnym i fakultatywnym) mogàce byç podstawà zwolnienia, np.: orzeczenie trwa ej niezdolnoêci do s u by, wymierzenie kary dyscyplinarnej wydalenia ze s u by, skazanie prawomocnym wyrokiem sàdu za przest pstwo pope nione umyêlnie, prawomocne orzeczenie utraty praw publicznych, zg oszenie przez funkcjonariusza celnego pisemnego àdania zwolnienia ze s u by, trwa a utrata zdolnoêci fizycznej lub psychicznej do pe nienia s u by na zajmowanym stanowisku (stwierdzona przez lekarza orzecznika Zak adu Ubezpieczeƒ Spo ecznych, je eli nie ma mo liwoêci pe nienia s u by przez funkcjonariusza celnego na innym stanowisku, odpowiednim do jego stanu zdrowia i kwalifikacji zawodowych, albo gdy funkcjonariusz celny odmawia przejêcia na takie stanowisko), nabycie prawa do emerytury lub renty z tytu u niezdolnoêci do pracy. Przyczyny te majà bardzo ró norodny charakter, w niektórych z nich mo na znaleêç pewne podobieƒstwa (nawet o charakterze relewantnym), niektóre z nich zawierajà w sobie element zawinienia funkcjonariusza. Formalnie rzecz bioràc ustawodawca nie upowa ni jednak Ministra Finansów do kategoryzacji tych przes anek co do regulacji uprawnienia do umundurowania po zakoƒczeniu s u by. Przyk adem mo e tu byç art. 41 ustawy S u bie Celnej, który dotyczy zwrotu kwoty równowartoêci kszta cenia w szkole wy szej lub na kursach zawodowych w przypadku zwolnienia ze s u by. Analiza dokonana w pkt 4.2. pokazuje, e sà tu mo liwe ró ne rozwiàzania, co tym bardziej utrudnia odkodowanie w tej perspektywie ratio le àcego u podstaw ustawy o S u bie Celnej. Trybuna Konstytucyjny nie przesàdza, które z przyjmowanych przez ustawodawc rozwiàzaƒ sà prawid owe z materialnego punktu widzenia, chodzi tu bowiem o problem le àcy na p aszczyênie podzia u materii ustawowej i wykonawczej z punktu widzenia standardu konstytucyjnego. Mimo to, e pozornie regulacja zawarta w 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. dotyczy wàskiego zagadnienia zap aty równowa nika za pozostawiane na w asnoêç zwalnianego ze s u by funkcjonariusza elementy umundurowania, to odnosi si ona do istoty samego uprawnienia do umundurowania (s usznie zwracajà tu uwag sàdy pytajàce choçby na koniecznoêç identyfikacji konsekwencji p ynàcych z regulacji ustawowej, zgodnie z którà funkcjonariusz otrzymuje umundurowanie bezp atnie art. 40 ust. 2 ustawy o S u bie Celnej) i dyferencjacji przyczyn zwolnienia ze s u by oraz jej konsekwencji na p aszczyênie materialnych skutków dla funkcjonariusza. Oceniajàc kwestionowany przepis rozporzàdzenia w takiej perspektywie, Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e zosta on wydany poza granicami upowa nienia ustawy, tracàc swój czysto wykonawczy charakter Podsumowanie. Bioràc pod uwag wskazane wy ej argumenty Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e 12 ust. 1 rozporzàdzenia MF z 20 kwietnia 2006 r. jest niezgodny z art. 40 ust. 3 ustawy o S u bie Celnej i art. 92 ust. 1 Konstytucji. 5. Skutki wyroku. Niniejszy wyrok zosta wydany w post powaniu zainicjowanym pytaniami prawnymi sàdów rozpatrujàcych konkretne sprawy. Z momentem og oszenia niniejszego wyroku przepisy uznane za niekonstytucyjne tracà moc prawnà. Nie powinny te byç stosowane w obrocie prawnym jako podstawa konkretnych rozstrzygni ç, tak przez sàd pytajàcy, jak te przez inne sàdy rozpatrujàce podobne sprawy. 6. Zwa ywszy powy sze okolicznoêci Trybuna Konstytucyjny orzek jak w sentencji. 425

13 poz. 46 P 7/08 OTK ZU nr 4/A/2009 Trybuna Konstytucyjny w sk adzie: Ewa towska przewodniczàcy Stanis aw Biernat Zbigniew CieÊlak Maria Gintowt-Jankowicz Andrzej Rzepliƒski sprawozdawca, 46 WYROK z dnia 7 kwietnia 2009 r. Sygn. akt P 7/08 * W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej protokolant: Gra yna Sza ygo, po rozpoznaniu, z udzia em sàdów przedstawiajàcych pytania prawne oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 7 kwietnia 2009 r., po àczonych pytaƒ prawnych Sàdu Rejonowego we Wschowie: czy art. 178a 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.) jest zgodny z art. 32 ust. 1, art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, orzeka: Art. 178a 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.) jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. UZASADNIENIE I 1. Sàd Rejonowy we Wschowie (dalej: SR we Wschowie lub sàd pytajàcy) na podstawie postanowienia z 20 grudnia 2007 r. (sygn. akt K II 477/07) wystàpi do Trybuna u Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 178a 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k. lub kodeks karny) jest zgodny z zasadà równoêci wobec prawa wyra onà w art. 32 ust. 1 Konstytucji, a przez to czy narusza zasad sprawiedliwoêci spo ecznej (art. 2 Konstytucji) i zasad proporcjonalnoêci (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Na skutek zarzàdzenia Prezesa Trybuna u Konstytucyjnego, wzywajàcego do uzupe nienia braków formalnych pytania prawnego, SR we Wschowie na podstawie postanowienia z 30 stycznia 2008 r. uzupe ni postawione Trybuna owi Konstytucyjnemu pytanie prawne, przez wskazanie, e dotyczy ono zgodnoêci z Konstytucjà art. 178a 2 k.k., to jest po zmianie dokonanej ustawà z dnia 14 kwietnia 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks karny (Dz. U. Nr 48, poz. 548; dalej: ustawa zmieniajàca k.k.), która w art. 1 pkt 7 wprowadzi a do k.k. kwestionowany art. 178a 2 k.k. Sàd pytajàcy stwierdzi ponadto, e udzielenie odpowiedzi na pytanie prawne, dotyczàce zgodnoêci z Konstytucjà art. 178a 2 k.k., b dzie rozstrzygajàce w kwestii odpowiedzialnoêci Stanis awa H. za zarzucany mu czyn. W wypadku, gdy kwestionowany przepis zostanie uznany za zgodny z Konstytucjà, nie b dzie przeszkód, aby zgodnie z art. 1 1 k.k. oskar ony podlega odpowiedzialnoêci karnej za wyst pek, polegajàcy na kierowaniu rowerem w stanie nietrzeêwoêci. Tym samym b dzie mog a mu byç wymierzona kara grzywny, ograniczenia wolnoêci albo pozbawienia wolnoêci do roku, a ponadto zostanà orzeczone wobec niego obligatoryjne Êrodki karne przewidziane dyspozycjà art. 42 kodeksu karnego, tj. zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych i rowerów oraz fakultatywna nawiàzka na podstawie art k.k. W konsekwencji Stanis aw H. b dzie mia status osoby karanej i zostanie umieszczony w krajowym rejestrze karnym. * Sentencja zosta a og oszona dnia 23 kwietnia 2009 r. w Dz. U. Nr 63, poz

14 OTK ZU nr 4/A/2009 P 7/08 poz. 46 W przeciwnym wypadku, czyli gdyby Trybuna uzna, e kwestionowana norma prawnokarna jest sprzeczna z Konstytucjà, Stanis aw H. nie b dzie podlega tak surowej odpowiedzialnoêci, poniewa powstanie okolicznoêç wy àczajàca jego Êciganie na gruncie prawa karnego. Sàd pytajàcy zauwa y, e spowoduje to mo liwoêç zmiany przez sàd orzekajàcy kwalifikacji karnej czynu zarzucanego oskar onemu i uznania w trybie art k.p.k., e zachowanie Stanis awa H. zrealizowa o znamiona wykroczenia uregulowanego w art ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeƒ (Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756, ze zm.; dalej: k.w. lub kodeks wykroczeƒ). Tym samym b dzie on móg odpowiadaç za pope nienie wykroczenia z kodeksu wykroczeƒ, zagro onego karà do 14 dni aresztu albo grzywny, oraz zostanie mu wymierzony Êrodek karny zakazu prowadzenia roweru przewidziany w art k.w Postanowieniem z 29 sierpnia 2008 r. (sygn. akt II K 10/07) SR we Wschowie zwróci si do Trybuna u z drugim pytaniem prawnym o tej samej treêci co poprzednie (o sygn. akt II K 477/07). Z uwagi na to samoêç przedmiotu obu pytaƒ prawnych Prezes Trybuna u Konstytucyjnego, zarzàdzeniem z 5 wrzeênia 2008 r., zarzàdzi àczne rozpoznanie spraw pod wspólnà sygnaturà akt P 7/ Pytania prawne sàdów zosta y sformu owane w zwiàzku z nast pujàcymi stanami faktycznymi. W dniu 21 czerwca 2007 r. w miejscowoêci Szlichtyngowa w Lubuskiem, na drodze publicznej, oskar ony Stanis aw H. kierowa rowerem znajdujàc si w stanie nietrzeêwoêci (1,28 mg/l alkoholu etylowego w wydychanym powietrzu). Z kolei w drugiej sprawie, w dniu 9 grudnia 2006 r. w miejscowoêci Górczyna w Lubuskiem, na drodze publicznej, oskar ony Antoni K. kierowa rowerem, znajdujàc si w stanie nietrzeêwoêci (1,16 mg/l alkoholu etylowego w wydychanym powietrzu) Sk ady orzekajàce Sàdu Rejonowego we Wschowie (dalej: sàdy pytajàce), dokonujàc analizy zachowaƒ oskar onych na gruncie prawa pozytywnego, w tym konstytucyjnego, dosz y wniosku, e przepis sankcjonujàcy zachowanie oskar onych jest niekonstytucyjny. Zdaniem sàdów pytajàcych art. 178a 2 k.k. jest normà prawnà, która narusza zasad równoêci obywateli wobec prawa wyra onà w art. 32 ust. 1 Konstytucji, a przez to narusza równie zasad sprawiedliwoêci spo- ecznej (art. 2 Konstytucji) i zasad proporcjonalnoêci (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Wed ug sàdów pytajàcych art. 178a 2 k.k. nierówno traktuje takich samych rodzajowo poruszajàcych si za pomocà mi Êni uczestników ruchu drogowego to jest rowerzystów i pieszych. Wynikiem to samo- Êci rodzajowej jest to, e zagro enie wynikajàce z ruchu nietrzeêwego pieszego oraz rowerzysty, jest zdaniem sàdów pytajàcych takie samo, gdy dla jadàcego kierowcy samochodu nie ma znaczenia, czy wytoczy mu si przed samochód nietrzeêwy pieszy czy rowerzysta. Skutkiem tego kierowca albo zderza si z takà osobà i poza uszkodzeniami samochodu nie ma innych szkód, zaê zwykle nieporównywalne szkody ponosi sam nietrzeêwy, albo wykonuje manewr obronny, z którego udaje mu si wyjêç bez uszkodzeƒ, bàdê te uderza w znajdujàce si przeszkody (drzewo, inny pojazd). Skutki takiego manewru obronnego sà wed ug sàdów pytajàcych podobne przy omijaniu ka dej nagle pojawiajàcej si przeszkody na drodze, w zwiàzku z czym nie mo na ich traktowaç jako okolicznoêci wyjàtkowej, zwi kszajàcej niebezpieczeƒstwo oraz bezprawnoêç i karygodnoêç. Zdaniem sàdów pytajàcych zachowanie nietrzeêwego pieszego oraz nietrzeêwego rowerzysty na drodze sà w swej istocie podobne. Piesi, idàc, biegnàc, poruszajàc si na rolkach, wrotkach, deskorolce oraz rowerzysta, poruszajà si z podobnà niskà pr dkoêcià i majà podobnà niewielkà mas. Tym samym zderzenia z nimi nie sà tak niebezpieczne jak zderzenia z pojazdami silnikowymi. Sàdy pytajàce podkreêli y, e od rowerzysty, tak jak i od pieszego prawo administracyjne to jest ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908, ze zm.; dalej: prawo o ruchu drogowym) nie wymaga uzyskania jakichkolwiek uprawnieƒ dopuszczajàcych do ruchu drogowego. Rowerzysta, podobnie jak pieszy, nie musi zdawaç jakiegokolwiek egzaminu ze znajomoêci przepisów ruchu drogowego. W wypadku kierowców samochodów konieczne jest wczeêniejsze zdanie egzaminu na prawo jazdy. Natomiast wiedza pieszego i rowerzysty w tym zakresie wynikaç mo e tylko z domys ów, doêwiadczenia yciowego oraz ÊwiadomoÊci spo ecznej i prawnej, czyli czynników nieweryfikowalnych. W opinii sàdów dychotomiczny podzia na ruch pieszych i ruch pojazdów zastosowany w prawie o ruchu drogowym dokonany zosta jedynie dla potrzeb prawa administracyjnego. Nie uzasadnia on dostatecznie mocno stosowania innych Êrodków odpowiedzialnoêci karnej drastyczniejszych ni w stosunku do nietrzeêwych pieszych wobec nietrzeêwych rowerzystów. Sàdy pytajàce stwierdzi y, e skoro w przypadku nietrzeêwego pieszego i rowerzysty istnieje taki sam stopieƒ zagro enia czynnego i biernego dla innych uczestników ruchu drogowego, to brak jest uzasadnienia dla normy prawnej wyra onej w art. 178a 2 k.k., która nie obej- 427

15 poz. 46 P 7/08 OTK ZU nr 4/A/2009 muje swym zakresem podmiotowym nietrzeêwych pieszych. Obejmujàc zaê tylko nietrzeêwych rowerzystów, art. 178a k.k. wprowadza dysproporcj mi dzy podmiotami, których zachowanie powoduje takie samo zagro- enie dla ruchu drogowego. Sàdy pytajàce zaznaczy y, e zachowanie pieszego jest wykroczeniem, natomiast zachowanie rowerzysty jest wyst pkiem. Taka sytuacja, zdaniem sàdów, jest niezgodna z art. 32 ust. 1 Konstytucji wyra ajàcym zasad równoêci obywateli wobec prawa. W opinii sàdów pytajàcych karanie nietrzeêwych rowerzystów za wyst pek i jednoczeênie niepenalizowanie jako wyst pku zachowania nietrzeêwych pieszych albo obu zachowaƒ jako wykroczenia jest niesprawiedliwe i w konsekwencji narusza zasad sprawiedliwoêci spo ecznej statuowanà w art. 2 Konstytucji. Sàdy pytajàce stwierdzi y, e wprowadzona przez ustawodawc norma prawna wyra ona w art. 178a 2 k.k. skryminalizowa a spo eczeƒstwo. Wed ug sàdów, nowelizacja k.k. wprowadzajàca art. 178a k.k. mia a na celu przede wszystkim polepszenie statystyk wykrywalnoêci przest pstw i skrócenie czasu post powania przygotowawczego. Innymi s owy przepis ten s u y osiàgni ciu okreêlonych celów polityki kryminalnej. Zdaniem sàdów pytajàcych wprowadzenie kwestionowanej regulacji spowodowa o, e na grunt materialnego prawa karnego trafi przepis podobny do norm prawa pracy o charakterze lex plus quam perfecta (czyli przepisu prawa wi cej ni doskona ego) zawierajàcy dwie ró ne sankcje za jedno zachowanie. Uzasadniajàc ten poglàd sàdy pytajàce wskaza y, e obligatoryjnym orzeczeniem jest oprócz zakazu kierowania rowerem ÊciÊle zwiàzanego z penalizowanym zachowaniem orzeczenie zakazu kierowania pojazdami mechanicznymi, mimo, e rower takim pojazdem nie jest. Orzeczenie to, zdaniem sàdów pytajàcych, jest oczywiêcie niesprawiedliwe, gdy taka sankcja wykracza poza zakres przedmiotowy penalizowanego zachowania. W zwiàzku z tym, zdaniem sàdów pytajàcych, w praktyce okazuje si, e nietrzeêwy rowerzysta jest karany surowej poprzez obligatoryjny zakaz jazdy rowerem (czyli prowadzenia pojazdu innego ni mechaniczne) i zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, ni nietrzeêwy kierowca pojazdu mechanicznego, karany jedynie zakazem prowadzenia pojazdów mechanicznych. Wed ug sàdów pytajàcych brak jest rozsàdnej proporcji mi dzy negatywnymi skutkami funkcjonowania normy prawnokarnej zawartej w art. 178a 2 k.k. a celem jej wprowadzenia oraz gwarancjami wynikajàcych z praw konstytucyjnych. Skutkiem wprowadzenia tej normy do systemu materialnego prawa karnego jest naruszenie zasady równoêci obywateli wobec prawa. Sàdy pytajàce podkreêli y, e nie mo na zrezygnowaç z ochrony ycia i zdrowia ludzkiego, dlatego te jazda rowerem w stanie nietrzeêwym powinna byç sankcjonowana, jednak w opinii sàdów ochron ycia i zdrowia ludzkiego w wystarczajàcy sposób zapewni by powrót do poprzedniego rozwiàzania legislacyjnego, polegajàcego na kwalifikowaniu zachowania z art. 178a 2 k.k. jako wykroczenia. W obecnym stanie prawnym, zdaniem sàdów pytajàcych, norma rekonstruowana z art. 178a 2 k.k. wykracza poza wzgl dy koniecznoêci w paƒstwie demokratycznym i jej obowiàzywanie narusza zasad proporcjonalnoêci wyra onà w art. 31 ust. 3 Konstytucji. 2. Marsza ek Sejmu, dzia ajàc w imieniu Sejmu, w piêmie z 18 czerwca 2008 r. wyrazi swoje stanowisko w sprawie: wniós o stwierdzenie, e art. 178a 2 k.k. jest zgodny z art. 32 oraz art. 31 ust. 3 oraz nie jest niezgodny z art. 2 Konstytucji. Marsza ek Sejmu wskaza, e podstawowym zarzutem sàdów jest niezgodnoêç art. 178a 2 k.k. z zasadà równoêci wyra onà w art. 32 Konstytucji. Marsza ek Sejmu, odnoszàc si do zarzutu naruszenia zasady równoêci przez art. 178a 2 k.k., stwierdzi, e przedmiotem ochrony w wypadku czynu zabronionego, okreêlonego w art. 178a 2 k.k., jest bezpieczeƒstwo w komunikacji. Przepis ten zosta wprowadzony do kodeksu karnego przez art. 1 pkt 7 ustawy zmieniajàcej k.k. W uzasadnieniu rzàdowego projektu ustawy (druk sejmowy nr 1019, III kadencja) wskazano, e uzasadnieniem dla karalnoêci samego prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeêwoêci lub pod wp ywem innych Êrodków odurzajàcych oraz innych osób jest powa ne zagro enie, jakie ono stwarza dla osoby prowadzàcej pojazd oraz innych osób. Kierowanie ka dym pojazdem, a zw aszcza pojazdem mechanicznym, na drogach publicznych, wymaga pe nej sprawnoêci psychomotorycznej czujnoêci, napi cia uwagi, zdolnoêci do natychmiastowego prawid owego reagowania na nowo powstajàce sytuacje na drodze. Tymczasem jak dowiod y liczne badania nawet ma e iloêci alkoholu (poni ej 0,5 ) w organizmie cz owieka powodujà istotne zaburzenia percepcji i uwagi, upoêledzenie koordynacji ruchów, os abienie ostroêci wzorku, zw enie pola widzenia i akomodacji. Do tego dochodzi odhamowanie psychiczne, spot gowanie reakcji pop dowych, os abienie autokrytycyzmu i poczucia odpowiedzialnoêci, wi ksza sk onnoêç do ryzyka. Przy st eniu przekraczajàcym 0,5, od którego to progu kodeks karny w art pkt 1 przyjmuje istnienie stanu nietrzeêwoêci, wspomniane wy ej zaburzenia funkcji psychicznych i psychomotorycznych sà regu à. Marsza ek Sejmu zaznaczy, e czyn zabroniony uj ty w art. 178a 2 k.k. polega na prowadzeniu pojazdu innego ni mechaniczny na drodze publicznej (okreêlonej w ustawie z dnia 21 marca 1985 r. o drogach pu- 428

16 OTK ZU nr 4/A/2009 P 7/08 poz. 46 blicznych; Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115, ze zm.) lub w strefie zamieszkania (okreêlonej w prawie o ruchu drogowym) w stanie nietrzeêwoêci lub pod wp ywem Êrodka odurzajàcego albo w stanie zagra ajàcym bezpieczeƒstwu w komunikacji. Przest pstwo to ma charakter formalny i jest pope niane w momencie podj cia jazdy w takim stanie. Marsza ek Sejmu wskaza, e przest pstwo to jest indywidualne co do czynu, poniewa mo e je pope niç tylko osoba kierujàca pojazdem znajdujàca si w stanie nietrzeêwoêci lub pod wp ywem Êrodka odurzajàcego. Mo e byç pope nione zarówno w zamiarze bezpoêrednim, jak i ewentualnym. W razie b dnego uznania sprawcy, e st enie nie osiàgn o granicy stanu nietrzeêwoêci, mo na mu przypisaç odpowiedzialnoêç wy- àcznie za wykroczenie na podstawie art. 87 kodeksu wykroczeƒ. Marsza ek Sejmu podkreêli te inny zakres penalizacji oraz ró ne sankcje gro àce za kierowanie pojazdem mechanicznym i pojazdem innym ni mechaniczny. Po pierwsze, kierowanie w stanie nietrzeêwoêci pojazdem mechanicznym podlega penalizacji w ruchu làdowym, wodnym i powietrznym, a kierowanie pojazdem innym ni mechaniczny jest zabronione pod groêbà kary tylko wtedy, gdy nast puje na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania. Kary gro àce za pope nienie przest pstwa uj tego w art. 178a 1 k.k. to grzywna, kara ograniczenia wolnoêci albo kara pozbawienia wolnoêci do 2 lat. Kary gro àce za pope nienie przest pstwa z art. 178a 2 k.k. to kara grzywny, ograniczenia wolnoêci albo pozbawienia wolnoêci do roku. Marsza ek Sejmu nie zgodzi si ze stwierdzeniem sàdów pytajàcych, e nietrzeêwi piesi nie ponoszà adnej odpowiedzialnoêci. Zgodnie z art. 86 kodeksu wykroczeƒ, je eli powodujà oni realne zagro enie bezpieczeƒstwa w ruchu làdowym, b dàc w stanie po spo yciu alkoholu lub innego podobnie dzia ajàcego Êrodka, grozi im kara aresztu, ograniczenia wolnoêci lub grzywny. Nie mo na zapominaç równie o bezpieczeƒstwie pieszego jako uczestnika ruchu. Dla pieszych wi ksze niebezpieczeƒstwo stanowià nietrzeêwi kierowcy pojazdów (zarówno mechanicznych jak i niemechanicznych) ni nietrzeêwi piesi. Podnoszony przez sàdy pytajàce argument, e nietrzeêwy rowerzysta porusza si z pr dkoêcià porównywalnà do pr dkoêci, z jakà porusza si pieszy, jest niezasadny. Z informacji dost pnych na przyk ad na stronach internetowych przeznaczonych dla rowerzystów i doêwiadczenia yciowego wynika, e rowerzyêci mogà rozwinàç pr dkoêç nawet do 70 km/h. Przy tym ustawodawca spenalizowa zachowania prowadzàcych pojazdy inne ni mechaniczne w stanie nietrzeêwoêci lub pod wp ywem Êrodków odurzajàcych tylko wtedy, gdy znajdujà si oni w takiej sytuacji na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania, a wi c w miejscach, gdzie mogà powodowaç zagro enia dla bezpieczeƒstwa w komunikacji. RacjonalnoÊç regulacji przewidzianej w art. 178a 2 k.k. powinna byç tak e odczytywana poprzez pryzmat prawa o ruchu drogowym, w którym ustawodawca odmiennie uregulowa zasady dotyczàce ruchu rowerowego i pieszych, stawiajàc im zró nicowane wymagania, jednoczeênie regulujàc podobnie zasady ruchu pojazdów (wszelkich, w tym rowerów). Marsza ek Sejmu zauwa y, e prawo o ruchu drogowym wyraênie nak ada na rowerzystów wi ksze obowiàzki ni na pieszych. Nie jest zatem tak, e wiedza kierowców pojazdów mechanicznych o tym, e zabronione jest kierowanie nimi w czasie nietrzeêwoêci, usankcjonowana jest prawnie zdaniem egzaminu na prawo jazdy, zaê wiedza pieszego i rowerzysty w tej dziedzinie mo e wynikaç jedynie z okolicznoêci nieweryfikowalnych (domys ów, doêwiadczenia yciowego czy te ÊwiadomoÊci prawnej i spo ecznej). Ustawodawca na o y na rowerzystów wyraêny obowiàzek posiadania stosownych umiej tnoêci. Ponadto zarówno piesi, jak i rowerzy- Êci, sà zobowiàzani znaç podstawowe przepisy prawa o ruchu drogowym bowiem funkcjonowanie prawa w demokratycznym paƒstwie prawnym opiera si na za o eniu, e wszyscy adresaci obowiàzujàcej normy prawnej (a wi c zarówno podmioty obowiàzane do jej przestrzegania, jak i organy powo ane do jej stosowania) znajà jej w aêciwà treêç. Zasada ta powoduje, i nikt nie mo e uchyliç si od ujemnych skutków naruszania normy prawnej na tej podstawie, e tej normy nie zna lub zrozumia jà opacznie. Ponadto w art. 45 ust. 1 pkt 1 prawa o ruchu drogowym ustawodawca na o y na rowerzystów wyraêny zakaz kierowania pojazdem w stanie nietrzeêwoêci, w stanie po spo yciu alkoholu lub Êrodka dzia ajàcego podobnie do alkoholu. Podobnego wprost wyra onego w prawie o ruchu drogowym zakazu nie ma w odniesieniu do pieszych, aczkolwiek spowodowanie zagro enia bezpieczeƒstwa w ruchu drogowym w stanie po u yciu alkoholu jest przedmiotem regulacji w art kodeksu wykroczeƒ. Zdaniem Marsza ka Sejmu wskazane przez niego argumenty dowodzà, e karanie rowerzystów zgodnie z kodeksem karnym, a odstàpienie od karania pieszych jest zgodne z zasadà równoêci. W stosunku do wàtpliwoêci sàdów pytajàcych, dotyczàcych orzekania Êrodka karnego przewidzianego w art. 42 k.k., Marsza ek Sejmu uzna za s uszny poglàd Sàdu Najwy szego, wyra ony w orzeczeniu z 29 wrze- Ênia 2007 r. (sygn. akt I KZP 23/07, OSNKW 2007 nr 9 poz. 65). W orzeczeniu tym SN stwierdzi, e nie sposób mo liwoêç orzeczenia wobec sprawcy wyst pku z art. 178a 2 k.k. zakazu prowadzenia pojazdów okreêlonego rodzaju z art k.k. (obok zakazu przewidzianego w art k.k.) postrzegaç w p aszczyênie ra àcej niesprawiedliwoêci lub te irracjonalnoêci. Warto zaakcentowaç w tym miejscu dwie kwestie. Po pierwsze je- 429

17 poz. 46 P 7/08 OTK ZU nr 4/A/2009 Êli ratio legis art k.k. polega na pozbawieniu sprawcy uprawnieƒ do kierowania pojazdem, którym stworzy zagro enie dla bezpieczeƒstwa ruchu, to ze wszech miar po àdane jest orzekanie wobec sprawcy przest pstwa z art. 178a 2 k.k. zakazu prowadzenia danego pojazdu niemechanicznego. Po drugie w wypadku w a- Êciwego ustalenia przez sàd stopnia zagro enia sprawcy dla ruchu i odpowiedniego doboru Êrodka karnego z art k.k. nie mo e byç mowy nawet w razie si gni cia po fakultatywny Êrodek z art k.k. o nadmiernie surowej reakcji karnej. Roztropne wykorzystanie oddanych do dyspozycji sàdu instytucji jest w stanie zapobiec zjawisku represjonowania sprawców przest pstw z art. 178a 2 k.k. ponad rozsàdnà miar, a wi c w sposób ra àco niewspó mierny. Marsza ek Sejmu zaznaczy, e Êrodek karny, jakim jest zakaz prowadzenia pojazdów, stanowi dolegliwoêç, jak i rozstrzygni cie o charakterze prohibicyjnym, majàcym powstrzymaç w przysz oêci okreêlonà osob od zachowaƒ to samych lub zbli onych do czynu przypisanego jej orzeczeniem sàdowym. Zasadniczà wi c kwestià jest prawid owy dobór Êrodka karnego w orzeczeniu skazujàcym za przest pstwo w komunikacji. Marsza ek Sejmu zauwa y te, e Êrodek karny jest jedynie dodatkowym elementem dolegliwoêci, które mogà groziç sprawcy czynu, a ich g ównym elementem jest sankcja karna przewidziana w poszczególnych przepisach. Sankcja ta w wypadku prowadzàcego pojazd mechaniczny w stanie nietrzeêwoêci lub pod wp ywem innego Êrodka odurzajàcego jest wy sza ni w wypadku prowadzàcego inny pojazd w takim stanie. W odniesieniu do kwestii zgodnoêci art. 178a 2 k.k. z art. 2 Konstytucji Marsza ek Sejmu zauwa y, e ocena zasadnoêci zarzutu naruszenia tego przepisu konstytucyjnego wymaga przedstawienia zwiàzku mi dzy zasadà sprawiedliwoêci spo ecznej a zasadà równoêci. Marsza ek Sejmu stwierdzi, e z uzasadnieƒ pytaƒ prawnych sàdów wynika, i zarzucajà one naruszenie przez zakwestionowany przepis zasady sprawiedliwoêci spo ecznej polegajàce na odmiennym traktowaniu podmiotów podobnych. Sàdy zadajàce pytania prawne nie wyprowadzi y jednak, zdaniem Marsza ka Sejmu, innych treêci normatywnych, sk adajàcych si na treêç tej zasady. Nie wskaza y równie na naruszenie innych zasad szczegó owych, sk adajàcych si na treêç zasady sprawiedliwoêci spo ecznej. Z tego wzgl du nie zachodzi, w opinii Marsza ka Sejmu, potrzeba odr bnego rozwa enia zarzutu niezgodnoêci zaskar onego przepisu z zasadà sprawiedliwoêci spo ecznej. W zwiàzku z tym nale y stwierdziç, e art. 178a 2 k.k. nie jest niezgodny z art. 2 Konstytucji. OdnoÊnie do problemu adekwatnoêci art. 31 ust. 3 Konstytucji jako wzorca kontroli dla kwestionowanego przez sàdy pytajàce przepisu k.k., Marsza ek Sejmu stwierdzi, e wyprowadzana z art. 31 ust. 3 Konstytucji zasada proporcjonalnoêci stawia przed prawodawcà ka dorazowo obowiàzek rozwa enia rzeczywistej potrzeby ingerencji w danym stanie faktycznym w zakres prawa bàdê wolnoêci jednostki i zastosowania takich Êrodków prawnych, które b dà skuteczne oraz niezb dne. Niezb dnoêç to równie skorzystanie ze Êrodków jak najmniej ucià liwych dla podmiotów, których prawa lub wolnoêci podlegajà ograniczeniu. Ingerencja w sfer statusu jednostki musi wi c pozostawaç w racjonalnej i odpowiedniej proporcji do celów, których ochrona uzasadnia dokonane ograniczenie. Marsza ek Sejmu zauwa y, e sàdy argumentujàc na rzecz niezgodnoêci art. 178a 2 k.k. z art. 31 ust. 3 Konstytucji nie wykaza y w wystarczajàcy sposób, e ustawodawca przez wprowadzenie kwestionowanego przepisu naruszy zasad proporcjonalnoêci. W szczególnoêci, zdaniem Marsza ka Sejmu, sàdy pytajàce nie wykaza y, e penalizowanie w k.k. zachowania nietrzeêwych kierowców pojazdów niemechanicznych nie jest konieczne dla ochrony ycia i zdrowia uczestników ruchu oraz e sankcjonowanie takich zachowaƒ jako wykroczenia zapewni w sposób wystarczajàcy takà ochron. Dodatkowo Marsza ek Sejmu przypomnia, e strona podmiotowa przest pstwa okreêlonego w kwestionowanym przez sàdy przepisie zasadza si na umyêlno- Êci. Sprawca zatem musi obejmowaç swym zamiarem tak e stan nietrzeêwoêci, zaê w wypadku b du (nawet niesprawiedliwego), czyli b dnego uznania przez sprawc, e st enie alkoholu nie osiàgn o granicy stanu nietrzeêwoêci, nie mo na przypisaç mu odpowiedzialnoêci za przest pstwo okreêlone w art. 178a k.k., a jedynie za wykroczenie sankcjonowane przez art. 87 kodeksu wykroczeƒ. Majàc na uwadze powy szà argumentacj, Marsza ek Sejmu zajà stanowisko, e art. 178a 2 k.k. nie narusza zasady proporcjonalnoêci zawartej w art. 31 ust. 3 Konstytucji. 3. Prokurator Generalny w piêmie z 11 lutego 2009 r. wniós o umorzenie post powania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) ze wzgl du na niedopuszczalnoêç wydania wyroku. W uzasadnieniu Prokurator Generalny stwierdzi, e sàdy pytajàce nie spe ni y przes anki funkcjonalnej warunkujàcej dopuszczalnoêç rozstrzygania merytorycznego w sprawach inicjowanych w trybie pytaƒ prawnych. Prokurator Generalny przypomnia, e przes anka ta ujmowana jest w orzecznictwie Trybuna u Konstytucyjnego w postaci relewantnej (tj. prawnie donios ej) relacji pomi dzy odpowiedzià na pytanie prawne a rozstrzygni ciem sprawy przez sàd pytajàcy. Zdaniem Prokuratora 430

18 OTK ZU nr 4/A/2009 P 7/08 poz. 46 Generalnego przes anka funkcjonalna obejmuje m.in. koniecznoêç wykazania, e zastrze enia co do konstytucyjnoêci kwestionowanego przez sàd przepisu sà obiektywnie uzasadnione oraz na tyle istotne, i zachodzi potrzeba ich wyjaênienia w ramach procedury pytaƒ prawnych do Trybuna u Konstytucyjnego. Wa ne znaczenie z punktu widzenia zasadnoêci postawienia pytania prawnego ma, wed ug Prokuratora Generalnego, sam proces myêlowy przyj ty przez sk ad orzekajàcy, który doprowadzi ten sk ad do zainicjowania post powania przed TK. Prokurator Generalny stwierdzi, e równie ów proces myêlowy podlega kontroli dokonywanej przez Trybuna Konstytucyjny, gdy pozwala on ustaliç, czy ewentualne wàtpliwoêci nie zosta y ju wyeliminowane w sposób niebudzàcy konstytucyjnych wàtpliwoêci, np. w drodze ukszta towanej linii orzeczniczej. Odnoszàc si do problemu spe nienia przes anki funkcjonalnej przez sàdy pytajàce w niniejszej sprawie, Prokurator Generalny zauwa y, e rozumowanie przyj te przez sàd zmierza do wykazania, e pieszy i rowerzysta jako uczestnicy ruchu drogowego sà podmiotami podobnymi, a zatem dotyczàce ich regulacje, w tym tak e wià àce si z konsekwencjami naruszenia zasad bezpieczeƒstwa w ruchu drogowym, powinny byç jednakowe, by sprostaç zasadzie równoêci wyra onej w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Jak stwierdzi Prokurator Generalny, rozumowanie to jest sprzeczne z ca ym dotychczasowym ustawodawstwem, orzecznictwem i doktrynà, które nie kwestionujà odr bnoêci tych podmiotów, tak e pod wzgl dem odpowiedzialnoêci za skutki zwiàzane z korzystaniem z dróg publicznych po doprowadzeniu si do stanu nietrzeêwoêci. Zdaniem Prokuratora Generalnego sk ady orzekajàce rozpoznajàce obie sprawy, w których sàdy wystàpi- y z pytaniami prawnymi, nie zderzy y si z przeszkodami uniemo liwiajàcymi wydanie wyroków. W rzeczywistoêci bowiem treêcià tych pytaƒ nie sà wàtpliwoêci, mo liwe wed ug Prokuratora Generalnego do wyjaênienia na gruncie orzecznictwa i piêmiennictwa dotyczàcych przest pstw i wykroczeƒ komunikacyjnych, lecz subiektywne przekonanie o nadmiernej surowoêci karania wyodr bnionej kategorii uczestników ruchu drogowego, po àczone z postulatem powrotu do nieistniejàcej ju regulacji. W opinii Prokuratora Generalnego, oba pytania prawne sà wi c pozbawione przes anki funkcjonalnej, warunkujàcej ich dopuszczalnoêç. Uzasadniajàc stanowisko zaj te w sprawie, Prokurator Generalny zaznaczy równie, e z orzecznictwa Trybuna u wynika, i organ ten nie rozpatruje w procedurze pytaƒ prawnych wàtpliwoêci s dziów co do zasadnoêci, s usznoêci lub skutecznoêci istniejàcych rozwiàzaƒ prawnych przyj tych przez ustawodawc. II Na rozpraw 7 kwietnia 2009 r. stawili si sàd pytajàcy oraz umocowani przedstawiciele uczestników post powania, którzy podtrzymali stanowiska zaj te uprzednio na piêmie. Odpowiadajàc na pytania sk adu orzekajàcego, sàd pytajàcy i uczestnicy post powania sprecyzowali swoje stanowiska. Przedstawiciel Prokuratora Generalnego stwierdzi, e art. 178a 2 k.k. pozwala sàdowi w ka dej sprawie wymierzyç wyrok sprawiedliwy w rozumieniu art. 45 Konstytucji, s dzia ma pe nà gam mo liwo- Êci, w tym umorzenie post powania, warunkowe umorzenie post powania czy te odstàpienie od wymierzenia kary. Przedstawiciel sàdów pytajàcych poinformowa, e poglàd i wprowadzenie art. 178a 2 do k.k. mia- o na celu przede wszystkim polepszenie statystyk wykrywalnoêci przest pstw i skrócenie czasu post powania przygotowawczego, sàdy opar y na informacjach uzyskanych od organów Êcigania. Przedstawiciel sàdów pytajàcych podtrzyma stanowisko, e w jego przekonaniu zachodzi jednorodzajowoêç pieszych i rowerzystów jako podmiotów majàcych istotnà cech wspólnà, jakà jest poruszanie si przy u yciu w asnych mi Êni. Przedstawiciel Marsza ka Sejmu oêwiadczy, e ratio legis wprowadzenia zakwestionowanego przepisu do kodeksu karnego z pewnoêcià nie by a ch ç poprawy statystyki wykrywalnoêci przest pstw. Trybuna Konstytucyjny zwa y, co nast puje: 1. Kwestia dopuszczalnoêci pytaƒ prawnych. III 1.1. Kwestià wst pnà, która wymaga rozstrzygni cia w niniejszej sprawie, jest spe nienie przez sàdy pytajàce przes anki funkcjonalnej, warunkujàcej dopuszczalnoêç wydania wyroku przez TK w sprawach pytaƒ prawnych. Zgodnie z art. 193 Konstytucji ka dy sàd mo e zadaç Trybuna owi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodnoêci aktu normatywnego z Konstytucjà, ratyfikowanymi umowami mi dzynarodowymi lub ustawà, je eli od odpowiedzi na pytanie prawne zale y rozstrzygni cie sprawy toczàcej si przed sàdem. W orzecznictwie i literaturze przedmiotu ugruntowa si poglàd, e powo any przepis formu uje trzy przes anki, które àcznie warun- 431

19 poz. 46 P 7/08 OTK ZU nr 4/A/2009 kujà dopuszczalnoêç zadania Trybuna owi Konstytucyjnemu pytania prawnego: a) podmiotowà wedle której mo e to uczyniç jedynie sàd, rozumiany jako paƒstwowy organ w adzy sàdowniczej, oddzielony i niezale ny od legislatywy i egzekutywy; b) przedmiotowà w myêl której przedmiotem pytania prawnego mo e byç wy àcznie ocena zgodnoêci aktu normatywnego z Konstytucjà, ratyfikowanymi umowami mi dzynarodowymi lub ustawà; c) funkcjonalnà, która uzasadnia wystàpienie z pytaniem tylko wtedy, gdy od odpowiedzi na nie zale y rozstrzygni cie konkretnej sprawy toczàcej si (zawis ej) przed sàdem (por. postanowienia TK z: 29 marca 2000 r., sygn. P. 13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68; 12 kwietnia 2000 r., sygn. P. 14/99, OTK ZU nr 3/2000, poz. 90; 10 paêdziernika 2000 r., sygn. P. 10/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 195; 27 kwietnia 2004 r., sygn. P. 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36 oraz powo ywana tam literatura przedmiotu) W rozstrzyganej sprawie nie ma wàtpliwoêci, e dwie pierwsze przes anki podmiotowa oraz przedmiotowa zosta y spe nione. Natomiast, jak ju wspomniano, nale y si bli ej ustosunkowaç do kwestii spe nienia przes anki funkcjonalnej Prokurator Generalny w swoim stanowisku wniós o umorzenie post powania ze wzgl du na niedopuszczalnoêç wydania wyroku z powodu niespe nienia przez sàdy pytajàce przes anki funkcjonalnej. W zwiàzku z tym Trybuna musi si odnieêç do argumentacji Prokuratora Generalnego, wyra onej w piêmie z 11 lutego 2009 r. Prokurator Generalny, powo ujàc si na ukszta towane orzecznictwo TK, stwierdzi we wspomnianym piêmie, e przes ank funkcjonalnà rozumieç nale y jako prawnie relewantnà (donios à) relacj pomi dzy odpowiedzià na pytanie a rozstrzygni ciem sprawy. Prokurator Generalny przywo a równie stanowisko TK, wyra one w postanowieniu z 6 lutego 2007 r., sygn. P 33/06 (OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 14), w którym to Trybuna stwierdzi, e: przes anka ta obejmuje m.in. koniecznoêç wykazania, e zastrze enia zg oszone wobec kwestionowanego przepisu sà obiektywnie uzasadnione oraz na tyle istotne, e zachodzi potrzeba ich wyja- Ênienia w ramach procedury pytaƒ prawnych do TK. Je eli zatem sàd orzekajàcy poweêmie co do przepisu, który ma byç przes ankà rozstrzygni cia, wàtpliwoêci natury konstytucyjnej, powinien w pierwszej kolejnoêci dà yç do ich usuni cia w drodze znanych nauce prawa regu interpretacyjnych i kolizyjnych, w szczególnoêci je eli jest to mo liwe w drodze wyk adni zgodnej z konstytucjà (por. Z. Czeszejko-Sochacki, Procedury kontroli konstytucyjnoêci norm, [w:] Studia nad prawem konstytucyjnym, red. J. Trzciƒski i B. Banaszak, Wroc aw 1997, s. 74 i n.; A. Kabat, Pytania prawne do Trybuna u Konstytucyjnego, Bia ystok 1995). Takie zachowanie stanowi realizacj nakazu dokonywania wyk adni ustaw w sposób zgodny z Konstytucjà i winno poprzedzaç wystàpienie do Trybuna u Konstytucyjnego z pytaniem prawnym w trybie art. 193 Konstytucji. Nale y jednak pami taç, e ocena relewantnoêci pytania prawnego, która obejmuje równie kwesti zasadnoêci zastrze eƒ co do konstytucyjnoêci danej normy prawnej, nale y w zasadzie do sàdu orzekajàcego w danej sprawie (por. powo ane postanowienie TK z 12 kwietnia 2000 r., sygn. P. 14/99). Kontroli TK podlega co prawda proces wyk adni tekstu prawnego, który doprowadzi do zainicjowania przez sàd post powania przed Trybuna em (w przeciwnym razie Trybuna Konstytucyjny zmuszony by by do merytorycznego ustosunkowywania si do pytaƒ prawnych opartych na wadliwej wyk adni przepisów (por. powo ane postanowienie TK z 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03), jednak e pytania prawne oparte na powszechnie przyj tej i akceptowanej interpretacji przepisu, jeêli spe niajà ogólny wymóg relewantnoêci, sà rozstrzygane przez TK co do meritum. Taka w aênie sytuacja zaistnia a w niniejszej sprawie. Sàdy pytajàce opar y bowiem pytania prawne o ugruntowanà lini orzeczniczà Sàdu Najwy szego (dalej SN), dotyczàcà interpretacji art. 178a 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k. lub kodeks karny) oraz art. 42 k.k. Pytania prawne wniesione do TK przez sk ady orzekajàce Sàdu Rejonowego we Wschowie dotyczà zgodnoêci zkonstytucjà normy prawnej zrekonstruowanej z art. 178a 2 k.k., przy czym rekonstrukcja normy prawnej dokonana zosta a w oparciu o powszechnie akceptowanà wyk adni kwestionowanego przepisu. Sàdy pytajàce nie sformu owa y pytaƒ prawnych w oparciu o nowatorskà, alternatywnà wyk adni art. 178a 2 k.k., lecz w a- Ênie w zwiàzku z interpretacjà przyj tà przez SN i sàdy powszechne, a wi c interpretacjà funkcjonujàcà w obrocie prawnym. W zwiàzku z tym w rozpatrywanej sprawie Trybuna ma do czynienia z innà sytuacjà ni w sprawie zakoƒczonej przywo anym powy ej postanowieniem z 6 lutego 2007 r. (sygn. P 33/06). W tamtej sprawie sàd pytajàcy opar swe pytanie prawne na b dnej wyk adni przepisu prawa podatkowego (art. 37 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i us ug oraz o podatku akcyzowym; Dz. U. Nr 11, poz. 50, ze zm.). Trybuna stwierdzi wówczas, e zarzut pytajàcego sàdu by chybiony (wadliwie adresowany), a wystàpienie z pytaniem prawnym bezzasadne, gdy wàtpliwoêci zg aszane przez pytajàcy sàd wiàza y si tylko z jednym z mo liwych kierunków interpretacji zakwestionowanego przepisu, w dodatku zakwestionowanym przez NSA w toku kontroli instancyjnej, a przyj ty przez sàd pytajàcy rezultat wyk adni w toku kontroli instancyjnej uzna za b dny. Trybuna doda w tym postanowieniu, e w rozstrzyganej sprawie nie wyst powa a wadli- 432

20 OTK ZU nr 4/A/2009 P 7/08 poz. 46 woêç przepisu, ale chodzi o o b dy w jego stosowaniu, co wedle ustabilizowanego orzecznictwa Trybuna u Konstytucyjnego nie uzasadnia uruchamiania merytorycznej kontroli konstytucyjnoêci. W niniejszej sprawie natomiast Trybuna nie ma podstaw do odmowy dokonania kontroli merytorycznej zakwestionowanego przepisu k.k. Oba pytania prawne spe niajà wymóg przes anki funkcjonalnej. Od udzielenia na nie odpowiedzi zale à rozstrzygni cia sàdów pytajàcych w dwóch sprawach, w których pytania prawne zosta y wniesione. JednoczeÊnie wàtpliwoêci sàdów dotyczà treêci normy prawnej, zrekonstruowanej w oparciu o powszechnie akceptowanà i przyj tà przez SN oraz sàdy powszechne wyk adni przepisu. Konkludujàc, nie ma zatem podstaw do umorzenia post powania ze wzgl du na niespe nienie warunku przes anki funkcjonalnej. 2. Kontekst historyczno-prawny nowelizacji kodeksu karnego z 14 kwietnia 2000 r Art. 178a zosta wprowadzony do kodeksu karnego ustawà z dnia 14 kwietnia 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks karny (Dz. U. Nr 48, poz. 548, ze zm.; dalej: ustawa nowelizujàca z 14 kwietnia 2000 r.). Przepis ten przewiduje dwa typy przest pstw: prowadzenie pojazdu mechanicznego (w ruchu làdowym, wodnym lub powietrznym) w stanie nietrzeêwoêci lub pod wp ywem Êrodka odurzajàcego (art. 178a 1) oraz prowadzenie innego pojazdu ni mechaniczny (na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania) w stanie nietrzeêwoêci lub pod wp ywem Êrodka odurzajàcego (art. 178a 2). Art. 178a k.k. zosta znowelizowany przez ustaw z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks post powania karnego i ustawy Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 163, poz. 1363), na mocy której uchylono 3 przewidujàcy mo liwoêç orzeczenia podania wyroku do publicznej wiadomoêci Kryminalizacja co prawda bezwypadkowego prowadzenia pojazdu, ale w stanie nietrzeêwoêci lub pod wp ywem Êrodka odurzajàcego, zosta a uzasadniona tym, e nietrzeêwi kierowcy pojazdów stwarzajà du e zagro enie bezpieczeƒstwa w ruchu (por. uzasadnienie rzàdowego projektu ustawy, druk sejmowy nr 1019, III kadencja) Stopieƒ penalizacji czynów okreêlonych w art. 178a k.k. w polskim systemie prawnym cechuje si zmiennoêcià. Art. 28 ustawy z dnia 10 grudnia 1959 r. o zwalczaniu alkoholizmu (Dz. U. Nr 69, poz. 434, ze zm.; dalej: ustawa z 1959 r.) penalizowa jako wyst pek prowadzenie pojazdu mechanicznego przez osob nietrzeêwà, natomiast wykroczeniem by o prowadzenie takiego pojazdu w stanie wskazujàcym na u ycie alkoholu (0,2-0,5 alkoholu we krwi). W uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks Karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94, ze zm.) czytamy, e analiza polityki karnej w sprawach o przest pstwa z art. 28 ustawy z r. o zwalczaniu alkoholizmu (prowadzenia w stanie nietrzeêwoêci pojazdu mechanicznego i innego pojazdu) wykaza a, e za przest pstwa te orzekane sà kary w granicach przewidzianych dla wykroczeƒ. Uznajàc wi c, e w sprawach o te przest pstwa dostatecznie skutecznà represj mogà stanowiç Êrodki, jakimi dysponujà kolegia karno-administracyjne. Zespó postanowi nie wprowadzaç do Kodeksu Karnego normy b dàcej odpowiednikiem tego przepisu (Projekt Kodeksu karnego oraz PWKK, Warszawa 1968, s. 136). Wraz z wejêciem w ycie ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeƒ (Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756, ze zm.; dalej: k.w. lub kodeks wykroczeƒ) obie sytuacje obj te zosta y penalizacjà jako wykroczenia, a wi c nastàpi o formalne z agodzenie odpowiedzialnoêci za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeêwoêci. Przekszta cenie prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeêwoêci w wykroczenie uzasadniano tym, e do zwalczania tego zjawiska wystarczajàca jest represja przewidziana za wykroczenia (por. R. A. Stefaƒski, Przest pstwa przeciwko bezpieczeƒstwu powszechnemu i w komunikacji. Rozdzia XX i XXI Kodeksu karnego, Warszawa 2000, s. 389) Kontrawencjonalizacja (inaczej depenalizacja cz Êciowa, a wi c przekszta cenie typu przest pstwa w typ wykroczenia) jazdy w stanie nietrzeêwym podzieli a przedstawicieli doktryny prawa karnego. Cz Êç karnistów odnios a si do tego rozwiàzania krytycznie (por. J. Skupiƒski, Modele polskiego prawa o wykroczeniach, Warszawa 1974, s. 329, L. Falandysz, Przest pstwa i wykroczenia alkoholowe w prawie karnym za granicà, Warszawa 1972, s ; K. Bucha a, Niektóre problemy stanu nietrzeêwoêci kierujàcych pojazdami, Zeszyty Naukowe ASW 1974, nr 5, s. 35; J. Wasilewski, O przest pstwach drogowych inaczej, Gazeta Prawnicza 1981, nr 19). Inni przyj li je z aprobatà, zaznaczajàc, e nadmierna penalizacja takiego zachowania by aby niecelowa i prowadzi aby do przecià enia sàdów oraz zak adów karnych (por. A. Krukowski, Przeciw przest pstwu za wykroczeniem, Palestra 1982, nr 9, s. 13; A. Malec, Próg nietrzeêwoêci za wysoki, Palestra 1982, nr 10, s. 4-5). Nad propozycjà powrotu do penalizowania jazdy w stanie nietrzeêwym jako wyst pku 433