Zmiany w kształceniu doktorantów w Europie

Transkrypt

1 Zmiany w kształceniu doktorantów w Europie Andrzej Kraśniewski Politechnika Warszawska ekspert boloński Seminarium Bolońskie, 26 kwietnia 2012 r.

2 Europejska mini-rewolucja mini-revolution (quiet revolution) in doctoral education czynniki sprawcze zmiany na rynku pracy polityka Unii Europejskiej Strategia Lizbońska ERA Green Paper Modernisation Agenda for Universities... Proces Boloński 2

3 PLAN PREZENTACJI Rynek pracy naukowców Kształcenie doktorantów w Europie stan obecny i trendy Europejskie dylematy w poszukiwaniu rozwiązań A co u nas? 3

4 Rynek pracy naukowców dwa modele Europa Południowa, Centralna i Wschodnia rynek tradycyjny - uczelnie i instytuty badawcze Europa Północno-Zachodnia, USA rynek rozszerzony o instytucje gospodarcze w Niemczech większość osób zarządzających dużymi firmami ma stopień doktora w Sun Microsystems (USA) do pracy w dziale projektowania przyjmowani tylko doktorzy źródło: F.X. Grau Vidal, Council EUA-CRUE, Sevilla

5 Rynek pracy - nie tylko uczelnie Około 50% osób posiadających stopień doktora pracuje obecnie poza szkolnictwem wyższym, z tego tylko część prowadzi badania naukowe źródło: Trends 2010, EUA, 2010 liczba doktoratów rocznie: ok liczba nauczycieli akademickich: ok średni roczny przyrost liczby nauczycieli akademickich ( ): < 1000 źródło: GUS

6 Rynek pracy - nie tylko uczelnie Wizja kariery zawodowej - Niemcy źródło: W. Krull, Volkswagen Foundation, EUA-CDE Conf., Berlin

7 Rynek pracy - nie tylko uczelnie źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS, 2009 Komisja Europejska, 2003: Researchers in the ERA: One Profession, Multiple Careers 7

8 Pożądane cechy absolwenta (umiejętności ogólne i postawy) umiejętność uczenia się (samokształcenia) umiejętność stawiania i rozwiązywania problemów umiejętność analitycznego i krytycznego myślenia (krytycznej refleksji) umiejętność komunikowania się (w mowie i piśmie), także z niespecjalistami (mediami,...) umiejętność zarządzania zespołem i projektem umiejętność pracy w zespole międzynarodowym rozumienie problemów środowiska badawczego (aspekty prawne, etyczne, komercyjne,...) elastyczność umiejętność adaptacji do nowych warunków, zadań,... przedsiębiorczość Oczekiwania wobec absolwenta 8

9 opinie pracodawców Oczekiwania wobec absolwenta źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS,

10 Oczekiwania wobec absolwenta opinie młodych naukowców ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg

11 Oczekiwania wobec absolwenta źródło: W. Krull, Volkswagen Foundation, EUA-CDE Conf., Berlin

12 PLAN PREZENTACJI Rynek pracy naukowców Kształcenie doktorantów w Europie stan obecny i trendy Europejskie dylematy w poszukiwaniu rozwiązań A co u nas? 12

13 Różnorodność instytucje kształcące forma (kształcenie indywidualne, studia) charakter kształcenia (ogólne, specjalistyczne) - wymagania czas trwania (ustalony, nieustalony) status młodego naukowca sposób finansowania ale widoczne trendy 13

14 Umasowienie kształcenia Liczba uczestników studiów doktoranckich źródło: GUS dla porównania: W. Brytania, Niemcy - ok / / / / /11 14

15 Iceland Mexico Turkey Italy Greece Hungary Japan Czech Republic Ireland Poland Slovak Republic Canada Denmark Korea New Zealand Portugal Spain Belgium Norway Australia Netherlands United States France United Kingdom Austria Finland Germany Switzerland Sweden Umasowienie kształcenia Graduation rate at doctoral level: Number of doctorates per 100 persons at the typical age of graduation ,5 2 1,5 1 0, All doctorates 2002 All doctorates źródło: S. Reichert, Doctoral Education: The Next Focus of Higher Education Reforms,

16 Deprywatyzacja kształcenia odpowiedzialność indywidualna indywidualna praca naukowa (mistrz-uczeń) kariera akademicka zwiększony udział w zajęciach zbiorowych kariera nieakademicka odpowiedzialność instytucjonalna idea: rozszerzyć spektrum kompetencji (wiedza, umiejętności, inne) przyszłego doktora 16

17 Zmiany w programach kształcenia Imperial College, London źródło: M. Ritter, Pro-Rector, Imperial College London, EUA Conf., Maastricht

18 Zmiany w programach kształcenia Imperial College, London źródło: M. Ritter, Pro-Rector, Imperial College London, EUA Conf., Maastricht

19 Zmiany w programach kształcenia University of Washington, Seattle źródło: W. Krull, Volkswagen Foundation, EUA-CDE Conf., Berlin

20 Współpraca z instytucjami gospodarczymi Collaborative doctoral education 20

21 Współpraca z instytucjami gospodarczymi Zróżnicowane formy źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS,

22 Bosch: nakłady na badania: 3 mld euro = 7.5% sprzedaży (2004) Industrial doctorate Industrial Research Degree (160 studentów) źródło: M. Rimini-Döring, R. Bosch GmbH, EUA Conf., Salzburg

23 Industrial doctorate orientacja zawodowa kształcenia na poziomie doktorskim doktorat zawodowy 23

24 Doktoraty zawodowe ( specjalistyczne?) Heather Eggins: The professional doctorate: a response to 21st century requirements for European Higher Education? (2009) EUA Bologna Handbook, Raabe Publ. założenie: doktorat - w rozumieniu przyjętym w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego (na 8. poziomie Europejskich Ram Kwalifikacji) 24

25 Doktoraty zawodowe ( specjalistyczne?) Typowe cechy programów studiów tematyka rozprawy związana z doświadczeniami zawodowymi wspólne promotorstwo (uczelnia inna instytucja) większy nacisk na kształtowanie umiejętności przydatnych w działalności pozaakademickiej zróżnicowane formy zajęć realizacja w trybie part-time zaangażowanie instytucji gospodarczych w tworzenie programów i zarządzanie studiami specjalne nazwy programów (New Route PhD w UK) inne nazwy stopni (Doctor of Engineering, Doctor of Education, Doctor of Business Administration,...) 25

26 Doktoraty zawodowe ( specjalistyczne?) Skala zjawiska (UK) ok. 220 programów (2009) kilka tysięcy nadanych stopni (do 2005) education clinical psychology business administration engineering 301 udział wśród ogółu doktorantów 1% - wśród studiujących full-time 10% - wśród studiujących part-time źródło: Promoting the UK doctorate, Universities UK, 2009 łącznie - 3% Quality Assurance Agency (UK) nie rozróżnia tradycyjnych doktoratów od professional doctorates obowiązują te same standardy (wymagania) 26

27 Doktoraty tradycyjne a zawodowe Jaki zakres wiedzy i umiejętności istotny dla doktoratu zawodowego jest nieprzydatny dla pracownika uczelni lub instytutu naukowego? profesor też jest a przynajmniej powinien być profesjonalistą 27

28 Doktoraty tradycyjne a zawodowe Różnicowanie charakteru kształcenia - pozytywna tendencja, przy czym... Główny element kształcenia badania naukowe Doctoral education: training by research, not training for research [Salzburg Principles, 2005] The doctorate is based on research [Eurodoc, 2005] nowe typy/nazwy doktoratów np. Doctor of Engineering obok tradycyjnego PhD (in Engineering) brak wspólnego europejskiego podejścia 28

29 Strukturalizacja kształcenia wydzielony program studiów w uczelni (jednostce) prowadzącej inne rodzaje studiów wydzielona w ramach uczelni jednostka - graduate school struktura rozproszona typu doctoral/research school, utworzona przez jedną lub (częściej) kilka instytucji wydzielona instytucja kształcąca wyłącznie na poziomie graduate, często międzynarodowa European University Institute, Florencja 29

30 Strukturalizacja kształcenia Formy organizacyjne źródło: Doctoral Programmes in Europe s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007 w wielu krajach mechanizmy finansowe promujące rozwiązania strukturalne 30

31 Strukturalizacja kształcenia 18% uczelni graduate school - kształcąca na poziomie doktorskim i magisterskim 29% uczelni 49% uczelni graduate/doctoral/research school - kształcąca wyłącznie na poziomie doktorskim 2006 (Trends V) 2009 (Trends 2010) Francja: Niemcy: szkoły doktorskie, w tym obejmujące kilka uczelni - PRES (nie ma innej drogi do doktoratu) Graduiertenkollegs - część Exzellenzinitiative (równolegle tradycyjny prywatny model kształcenia) 31

32 ECTS na studiach doktoranckich Strukturalizacja kształcenia dane z 2010/11 (18) (10) (18) źródło: The European Higher Education Area in 2012, Eurydice, April

33 Status młodych naukowców pracownik uczelni (instytucji naukowej)... student (studiów doktoranckich) niepłacący za kształcenie, otrzymujący wynagrodzenie (stypendium) za realizację określonych zadań... student (studiów doktoranckich) płacący za kształcenie + zróżnicowane gwarancje socjalne 33

34 Status młodych naukowców Status kandydata do stopnia doktora źródło: Doctoral Programmes in Europe s Universities: Achievements and Challenges, EUA

35 Status młodych naukowców obciążenie doktoranta związane z pracą naukową (a nie nauczaniem, administrowaniem, ) Up to 25 % 25-50% 50-75% More than 75% źródło: T. Brown, Eurodoc Survey of Doctoral Researchers - Brief and Summary of Pretest Results,

36 Finansowanie kształcenia Sposób finansowania doktorantów? źródło: Doctoral Programmes in Europe s Universities: Achievements and Challenges, EUA

37 Finansowanie kształcenia Poziom finansowania doktorantów (pensja, stypendium) źródło: Doctoral Programmes in Europe s Universities: Achievements and Challenges, EUA

38 Finansowanie kształcenia Średni dług absolwenta studiów doktoranckich w USA $ źródło: K. DePauw, V-President, Virginia Tech, EUA-CDE Conf., Berlin 2010 Źródła finansowania kształcenia Francja, 2001 zasoby rodzinne 36% własna praca zarobkowa 20% stypendia - minister, władze lok., fundacje,... 33% źródła zagraniczne (krajowe, UE) 7% porozumienia z instytucjami gospodarczymi 4% źródło: Researchers in the ERA: One Profession, Multiple Careers, KE,

39 Finansowanie kształcenia Sources of funding for UK research candidates Source % of full-time Self-funded 27% 60% Research Councils and British Academy 21% 1% University scholarships and other fee waivers 19% 12% Overseas sources (non-eu) 11% 1% Suspended study and unknown 9% 12% Charities 4% 1% Government central and local 4% 4% Industry/commerce/employers 3% 8% % of part-time Local authority grant or discretionary award 0.6% 0.5% European Union funded 0.2% 0.05 source: UK Higher Education Statistics Agency źródło: G. Clarke, UK CGE, Bologna Seminar, Warszawa,

40 Problem: bezpieczeństwo socjalne ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg

41 Zmiana podejścia do opieki nad doktorantem SUPERVISION conflict resolution role and responsibilities of a supervisor MONITORING & ASSESSMENT formal arrangements models of supervision multiple supervision selection of a supervisor qualification requirements for a supervisor training of supervisors źródło: A. Krasniewski, EUA Conf. on Doctoral Programmes in Europe, Nice, Dec

42 uwaga na marginesie Opieka nad doktorantami - ważny, a w dyskusjach w Polsce zwykle pomijany problem EUA-CDE Workshop "Enhancing of Supervision: Professional Development and Assessment of Supervisors" Imperial College, London, UK, 8-9 January 2009 ARDE Focus Group Assuring quality in supervision Dublin, 24 November

43 Opieka nad doktorantami - ważny, a w dyskusjach w Polsce zwykle pomijany problem źródło: A. Gustafsson, EUA-CDE Workshop, 2009 uwaga na marginesie 43

44 Internacjonalizacja i mobilność Cudzoziemcy wśród doktorantów źródło: Doctoral Programmes in Europe s Universities, EUA 2007 W. Brytania Francja USA 42% 35% 33% źródło: Promoting the UK doctorate, Universities UK, 2009 G. Clarke, UK CGE, Bologna Seminar, Warszawa, 2010 law (59%) engineering and technology (58%) business and management (58%) maths and computing (51%) 44

45 PLAN PREZENTACJI Rynek pracy naukowców Kształcenie doktorantów w Europie stan obecny i trendy Europejskie dylematy w poszukiwaniu rozwiązań A co u nas? 45

46 Europejskie dylematy i problemy Jaki model kształcenia? charakter (efekty) kształcenia warunki przyjęcia (po studiach II stopnia?) stopień integracji studiów doktoranckich (studiów III stopnia) ze studiami II stopnia czas trwania Jaki status młodego naukowca? Jak finansować kształcenie? Kto ma nadawać stopnie naukowe? Kto ma kształcić? (tylko centra doskonałości?) Jak zapewnić jakość? 46

47 Projekty European University Association konferencja EUA: Doctoral Programmes in Europe, Nicea (2006) ok. 600 uczestników 47

48 EUA Council for Doctoral Education powołanie styczeń 2008 r. członkostwo 1000 euro/rok (dla uczelni EUA) korzyści regularna informacja (biuletyn elektroniczny, e) możliwość udziału w projektach badawczych warsztaty, seminaria, szkoły letnie/zimowe, doroczna konferencja tematyczna, spotkania robocze EUA-CDE EUA Membership and Services EUA Council for Doctoral Education 48

49 EUA-CDE: Salzburg II Salzburg Principles (2005) Salzburg II projekt EUA-CDE (2010-) 49

50 Salzburg II CEL: nowe spojrzenie na postulaty z 2005 r. potwierdzenie szczególnego statusu kształcenia na poziomie doktorskim proces reformowania kopiowanie rozwiązań stosowanych na poziomie studiów I i II stopnia upowszechnienie rozwiązań (zróżnicowanych) wynikających z doświadczeń i dobrych praktyk kluczowe zagadnienia zapewnianie jakości dostosowanie do zróżnicowanych karier internacjonalizacja i mobilność 50

51 ARDE projekt Accountable Research Environments for Doctoral Education (od października 2010) KRASP - partnerem EUA 51

52 ARDE Projects Current projects Accountable Research Environments for Doctoral Education 52

53 PLAN PREZENTACJI Rynek pracy naukowców Kształcenie doktorantów w Europie stan obecny i trendy Europejskie dylematy w poszukiwaniu rozwiązań A co u nas? 53

54 strategia uczelni polityka państwa Nasze dylematy i problemy Jaką skalę powinno mieć kształcenie na poziomie doktorskim? Kto ma nadawać stopnie naukowe? Kto ma kształcić? Jak pogodzić naturalne dążenie jednostek do prowadzenia studiów doktoranckich z potrzebą koncentracji badań i osiągania odpowiedniej masy krytycznej? Jak finansować kształcenie? Jak zachęcić odpowiednich kandydatów do podjęcia studiów? Jak lepiej powiązać studia doktoranckie z otoczeniem gospodarczym i społecznym? Czy jest celowe wprowadzenie doktoratu zawodowego? Jak zapewnić właściwą jakość kształcenia? Czy i jak akredytować studia doktoranckie? Jakie struktury organizacyjne najlepiej służą kształceniu doktorantów? Czy i jak integrować studia II i III stopnia w celu skrócenia drogi do doktoratu? 54

55 Zmiany w kształceniu doktorantów w Europie Andrzej Kraśniewski Politechnika Warszawska ekspert boloński Seminarium Bolońskie, 26 kwietnia 2012 r. 55