Wykorzystanie informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym 412[01].Z2.04

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Grażyna Wysocka Wykorzystanie informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym 412[01].Z2.04 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom

2 Recenzenci: dr Roman Sobiecki mgr Zofia Sepkowska Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta Kozieł Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Wykorzystanie informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym 412[01].Z2.04 zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rachunkowości. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Wymagania wstępne Cele kształcenia Materiał nauczania Przedmiot, cel i źródła analizy ekonomicznej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Metody analizy ekonomicznej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Analiza wykorzystania czynników produkcji Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Analiza sprawozdań finansowych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Planowanie rzeczowe i finansowe Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Analiza zarządzania majątkiem przedsiębiorstwa Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Dźwignia finansowa Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Rachunek kosztów zmiennych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Próg rentowności Materiał nauczania Pytania sprawdzające

4 Ćwiczenia Sprawdzian postępów Analiza finansowa z zastosowaniem programu komputerowego Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Sprawdzian osiągnięć Słownik polsko angielski pojęć ekonomicznych Literatura

5 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności z zakresu wykorzystania informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, w których wykazano umiejętności jakie powinieneś posiadać przed rozpoczęciem pracy z poradnikiem, cele kształcenia, wskazują jakie umiejętności nabędziesz w procesie kształcenia w danej jednostce modułowej, materiał nauczania, które został podzielony na 10 tematów ściśle ze sobą powiązanych i realizowanych w logicznej kolejności. Treści zawarte w materiale nauczania mają na celu poszerzenie Twoich wiadomości i umiejętności oraz ukształtowanie nowych, pytania sprawdzające, które umożliwią Ci samoocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń, potwierdzających ukształtowane przez Ciebie umiejętności, ćwiczenia, sposób ich wykonania i wyposażenie stanowiska pracy, sprawdzian postępów, poprzez który ocenisz poziom swojej wiedzy, sprawdzian osiągnięć pozwoli ocenić poziom ukształtowanych przez Ciebie umiejętności w całej jednostce modułowej, literatura umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu jednostki modułowej. W materiale nauczania zostały omówione również treści dotyczące wykorzystania programu komputerowego do analizy finansowej przedsiębiorstwa. Są to wskazówki praktyczne, które umożliwią Ci wykorzystanie programu komputerowego Excel w pracy zawodowej. 4

6 SCHEMAT UKŁADU JEDNOSTEK MODUŁOWYCH 412[01].Z2 Organizacja i finansowanie działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z2.01 Prowadzenie polityki kadrowej przedsiębiorstwa 412[01].Z2.02 Organizowanie procesu gospodarczego przedsiębiorstwa 412[01].Z2.03 Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z2.04 Wykorzystanie informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym 5

7 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, rozróżniać i klasyfikować podmioty o różnej formie organizacyjno-prawnej, identyfikować aktywa finansowe i pieniężne, rozróżniać i klasyfikować koszty, rozróżniać kapitały własne i obce, sporządzać bilans i rachunek wyników, obliczać i interpretować wskaźniki struktury, interpretować wskaźnikami dynamiki, poruszać się w oknach systemu Windows, wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach, stosować adresowanie względne i bezwzględne, ustawiać format komórek, dodawać nowy arkusz w skoroszycie, zmieniać nazwę arkusza. 6

8 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: rozróżnić cele, przedmiot i zakres analizy ekonomicznej, ustalić zależności między zjawiskami ekonomicznymi, zebrać informacje do przeprowadzenia analizy ekonomicznej, w tym finansowej, przeprowadzić ekonomiczną analizę efektów rzeczowych i finansowych jednostek o różnym profilu działalności, obliczyć wskaźniki wydajności pracy i pracochłonności w przemyśle, handlu i usługach, obliczyć wskaźniki dynamiki oraz strukturę produkcji i sprzedaży, zidentyfikować czynniki wpływające na wielkość sprzedaży i produkcji, obliczyć wskaźniki efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń, obliczyć i zinterpretować standardowe wskaźniki stosowane w analizie finansowej, uprościć bilans oraz rachunek zysków i strat dla potrzeb analizy, przeprowadzić przyczynową analizę wyniku finansowego, ocenić sytuację finansową jednostki na podstawie wybranych wskaźników, porównać sytuację finansową i majątkową przedsiębiorstw w tej samej branży, zaprezentować wyniki analizy finansowej, zastosować wyniki analizy planowania i prognozowania, wyjaśniać funkcję planowania w zarządzaniu przedsiębiorstwem, sklasyfikować plany według różnych kryteriów, opracować plan finansowy w oparciu o wyniki analizy sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, rozróżnić zapotrzebowanie na środki finansowe ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych, zaplanować strukturę kapitałów korzystną dla przedsiębiorstwa, obliczyć i zinterpretować efekt dźwigni finansowej, obliczyć zapotrzebowanie na kapitał pracujący, ocenić opłacalność korzystania z różnych źródeł finansowania, obliczyć koszt kapitału, zastosować proste narzędzia rachunkowości zarządczej w prognozowaniu wyniku finansowego, sklasyfikować koszty dla potrzeb rachunku decyzyjnego, zastosować metody wyodrębniania kosztów zmiennych, oszacować koszty przyszłe metodą księgową, ustalić wynik finansowy w rachunku kosztów zmiennych, obliczyć i zinterpretować próg rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym, wyznaczyć strefę bezpieczeństwa przychodu, posłużyć się podstawową terminologią z zakresu analizy finansowej w języku obcym, sporządzić w arkuszu kalkulacyjnym formularz bilansu dla aktywów i pasywów, sporządzić w arkuszu kalkulacyjnym formularz rachunku zysku i strat, obliczyć w arkuszu pozycje wynikowe z bilansu i rachunku zysków i strat, obliczyć w arkuszu kalkulacyjnym strukturę procentową danych z bilansu i rachunku zysku i strat, obliczyć w arkuszu kalkulacyjnym dynamikę danych z bilansu i rachunku zysku i strat. zaprezentować dane z obliczeń w postaci graficznej. 7

9 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Przedmiot, cel i źródła analizy ekonomicznej Materiał nauczania W gospodarce rynkowej wszystkie podmioty gospodarcze funkcjonują w określonym otoczeniu. Charakterystyczną cechą tego otoczenia jest ciągła zmienność, która wymusza na przedsiębiorcach dokonywanie bieżącej analizy dotychczasowych decyzji i instrumentów zarządzania firmą, co jest niezbędne do osiągania optymalnych efektów ekonomicznych. Przedsiębiorcy, prowadząc działalność gospodarczą powinni stosować zasadę racjonalnego gospodarowania, to znaczy maksymalizacji efektów lub minimalizacji nakładów. Analiza metoda badawcza polegająca na rozłożeniu danej całości na elementy składowe i badaniu każdego z nich z osobna 1. Analiza ekonomiczna metoda badania procesów ekonomicznych za pomocą rozpatrywania związków między poszczególnymi elementami tych procesów. Analiza ekonomiczna firmy to zespół czynności badawczych, dotyczących jej wyników finansowych i rzeczowych, stanu ekonomicznego i pozycji na rynku oraz organizacji procesów i metod działania. Przedmiotem analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie jest jego działalność gospodarcza oparta na zaangażowanych zasobach majątkowo-kapitałowych i osobowych. Analiza efektywności ekonomicznej firmy powinna być prowadzona przez pryzmat finansów. Rozpatrując przedmiot analizy finansowej jako złożoną całość, wyróżnić można dwa podstawowe jej elementy : stan finansowy jest ujęciem statycznym, ustalonym na określony moment, wynik finansowy jest ujęciem dynamicznym przedmiotu analizy. Analizę ekonomiczną należy przeprowadzać etapami. Określenie problemu i celu badania Ustalenie metodyki badań Zbieranie i ogólna ocena danych Grupowanie danych zgodnie z celem badania Analiza danych Graficzna prezentacja wyników analizy 1 Encyklopedia Powszechna, t. 1, PWN 1983 str. 100 Wnioski, działania korygujące Rys Etapy prac analitycznych Źródło: opracowanie własne 8

10 Analiza działalności przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej powinna obejmować: 1. Analizę otoczenia przedsiębiorstwa, czyli: - ocenę warunków społecznych i prawnych, - analizę rynku, - analizę konkurencji. 2. Analizę ekonomiczną, na którą składa się: - analiza finansowa, - analiza techniczno-ekonomiczna. Celem analizy ekonomicznej jest: uzyskanie informacji o aktualnej sytuacji ekonomicznej firmy, podjęcie działań korekcyjnych (gdy sytuacja nie jest zgodna z oczekiwaniami), przy wykorzystaniu rachunku ekonomicznego, postawienie wniosków pozwalających na podjęcie racjonalnych decyzji w przyszłości. Analizę ekonomiczną można klasyfikować według różnych kryteriów. Tabela Podział analizy ekonomicznej Kryterium podziału analizy: Przedmiot analizy Częstotliwość i czas przeprowadzania analizy Stosowane metody Rodzaj informacji analitycznej Źródło: opracowanie własne Rodzaj analizy: makroekonomiczna mikroekonomiczna finansowa techn.-ekonomiczna ciągła okresowa doraźna wstępna następna problemowa funkcjonalna decyzyjna wskaźnikowa zależnościowa Cechy szczególne: bada wielkości ekonomiczne w wyrażeniu pieniężnym uzupełniająco wzbogaca analizę finansową prowadzona przez cały okres funkcjonowania firmy ocenia działalność firmy w pewnym czasie (kwartał, rok, itd.) przeprowadzana jest jednorazowo w ściśle określonym celu przeprowadzana przed podjęciem ważnych dla firmy decyzji po zakończeniu przedsięwzięcia dotyczy wybranych zagadnień uznanych za najważniejsze dla firmy polega na badaniu działalności firmy w podziale na części według spełnianych funkcji porządkuje i grupuje zjawiska wokół określonej decyzji ocenia działalność firmy na podstawie wybranych wskaźników ekonom. wyjaśnia przyczynę kształtowania się wskaźników ekonomicznych i sugeruje ewentualne działania naprawcze 9

11 Cechy analizy ekonomicznej : operatywność umożliwia podejmowanie bieżących decyzji, elastyczność metody analizy powinny być dostosowane do zmieniających się warunków otoczenia firmy, dynamiczność badania i oceny powinny ujmować procesy gospodarcze w trakcie ich rozwoju, konkretność ma umożliwić wyciąganie skonkretyzowanych wniosków. Analizę ekonomiczną przeprowadzamy na podstawie zarejestrowanych zdarzeń i faktów występujących w działalności gospodarczej, czyli tak zwanej ewidencji. Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy ekonomicznej lub finansowej jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych, które możemy podzielić na: ewidencyjne, pozaewidencyjne. Ewidencja polega na liczeniu i rejestrowaniu bieżących zdarzeń gospodarczych, dzielimy ją na : ewidencję operatywną która polega na zapisywaniu każdego pojedynczego zdarzenia, prowadzona jest w miejscu, gdzie dane zdarzenie występuje, ewidencję księgową chronologiczna i systematyczna rejestracja operacji gospodarczych. Do pozaewidencyjnych materiałów źródłowych zaliczamy między innymi: plany gospodarcze krótko- i długoterminowe, biznesplan, kosztorysy itd., materiały z przeprowadzonych kontroli, wnioski pokontrolne, materiały informacyjne dotyczące innych przedsiębiorstw tej samej branży, krajowych lub zagranicznych. Wyniki analizy ekonomicznej mogą być przedstawione w formie : liczbowej, graficznej, opisowej Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaka jest różnica między pojęciami: analiza i analiza ekonomiczna? 2. Co jest przedmiotem i celem analizy ekonomicznej? 3. Według jakich kryteriów można klasyfikować analizę ekonomiczną? 4. Jakie materiały źródłowe można wykorzystać do przeprowadzenia analizy ekonomicznej? 5. W jakiej formie można przedstawić wyniki analizy ekonomicznej? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozróżnianie rodzajów analizy ekonomicznej. Sposób wykonania ćwiczenia. 1) zapoznać się z rodzajami analizy ekonomicznej (materiał nauczania pkt ), 2) przeczytać podane niżej przykłady i przyporządkować je określonemu rodzajowi analizy, 3) wpisać rodzaj analizy na wykropkowane miejsce w arkuszu ćwiczeniowym nr 1. 4) zaprezentować efekty swojej pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: 10

12 - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. - arkusz ćwiczeniowy nr 1 Arkusz ćwiczeniowy numer 1 1. Analiza stanu bezrobocia w gospodarce Analiza przeprowadzona przed podjęciem decyzji Analiza produkcji i zaopatrzenia Ocena działalności firmy na podstawie wskaźników Analiza potrzebna do podejmowania jednorazowej decyzji Analiza sugerująca działania naprawcze Analiza ogólnej sytuacji finansowej firmy Analiza po zakończeniu przedsięwzięcia... Ćwiczenie 2 Rozróżnianie rodzajów materiałów źródłowych. Sposób wykonania ćwiczenia. 1) zapoznać się z rodzajami materiałów źródłowych (materiał nauczania pkt ), 2) przeczytać zamieszczone w tabeli nazwy materiałów źródłowych, 3) zaznaczyć X miejsce powstawania danego materiału źródłowego, 4) zaprezentować efekty swojej pracy Wyposażenie stanowiska pracy: - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. Tabela Materiały źródłowe ewidencyjne i pozaewidencyjne LP. Materiały źródłowe Ewidencja operatywna księgowa 1. Biznesplan 2. Ilość przepracowanych godzin przez Kowalskiego 3. Stan majątku firmy 4. Należności inkasowane od każdego klienta 5. Wnioski pokontrolne 6. Stan kapitałów w firmie 7. Ilość wykonanej produkcji na każdym stanowisku Źródło: opracowanie własne. Materiały pozaewid. Ćwiczenie 3 Analiza dochodów i wydatków gospodarstwa domowego Sposób wykonania ćwiczenia. 1) zapoznać się z dochodami i wydatkami rodziny Miśków(Tabela ) 11

13 2) zsumować kwotę dochodów i wydatków, 3) porównać kwotę dochodów i wydatków, 4) zaproponować działania zmierzające do zrównoważenia budżetu rodziny Miśków, 5) policzyć strukturę kosztów i przedstawić ją graficznie za pomocą histogramu, 5) przeprowadzić analizę dochodów i wydatków, 6) zaproponować działania zmierzające do zrównoważenia budżetu rodziny Miśków, 7) przedstawić graficznie strukturę wydatków, 8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. - kalkulator, - linijka, - zeszyt. Tabela Dochody i wydatki gospodarstwa domowego Dochody Kwota Wydatki Kwota - wynagrodzenie za - komorne za 1800,00 pracę - tata mieszkanie 580,00 - wynagrodzenie za pracę -mama 1580,00 - prąd 100,00 - renta babci 1200,00 - telefon stacjonarny 230,00 - dywidenda 550,00 - telefony komórkowe 200,00 - stypendium Kasi 300,00 - żywność 2000,00 - papierosy 400,00 - teatr, kino, rozrywka 300,00 - inne 200,00 RAZEM Źródło: opracowanie własne Struktura wydatków Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie: analiza ekonomiczna? 2) rozróżnić rodzaje analizy ekonomicznej? 3) wskazać cel i przedmiot analizy ekonomicznej? 4) identyfikować sposoby powstawania materiałów źródłowych? 5) zgromadzić informacje niezbędne do przeprowadzenia analizy ekonomicznej? 6) wykazać współzależność między zjawiskami ekonomicznymi? 7) analizować sytuację finansową gospodarstwa domowego? 12

14 4.2. Metody analizy ekonomicznej Materiał nauczania Do wnikliwej oceny całości powiązań przyczynowo skutkowych zdarzeń gospodarczych w firmie, należy zastosować określone metody analizy ekonomicznej. Metody analizy ekonomicznej możemy podzielić według różnych kryteriów: Tabela Podział metod analizy ekonomicznej Kryteria podziału Rodzaj Opis metody: metod analizy metody: polega na rozłożeniu badanego problemu na elementarna mniejsze elementy z ustaleniem wzajemnych Stopień rozwinięcia metod analitycznych Postać badanych zjawisk ekonomicznych Stopień pogłębiania badanych wskaźników Źródło: opracowanie własne funkcyjna logiczna analizy jakościowej analizy ilościowej porównań przyczynowa związków. zakłada rozłożenie badanego problemu na mniejsze zależne elementy rozłożenie badanego problemu na elementy z uwzględnieniem związków logicznych opisuje w formie werbalnej związki i zależności między wskaźnikami ekonomicznymi opisuje zależności między badanymi zjawiskami za pomocą liczb ustala związki i odchylenia między wskaźnikami ekonomicznymi wskazuje czynniki które wpływają na kształtowanie się zjawiska wiodącego, oraz określa stopień intensywności ich działań Najczęściej stosowanymi metodami analizy ekonomicznej są: metoda porównań i kolejnych podstawień. Metoda porównań polega na porównaniu za pomocą odchyleń bezwzględnych lub względnych, danych ocenianych z bazą porównawczą. Odchylenia bezwzględne to różnice występujące w tych samych zjawiskach, wynikające z porównania danych ocenianych z bazą porównawczą. Odchylenia względne to różnice występujące w zjawiskach współzależnych, wynikające z porównania dwóch różnych zjawisk. W metodzie tej uzyskujemy informację o tym, o ile dane zjawisko wzrosło lub zmalało, nie mamy natomiast informacji o przyczynach tych zmian. Bazą porównawczą w metodzie porównań mogą być wielkości: a - postulowane w planach i normach porównanie tych wielkości pozwala na ustalenie odchyleń badanych zjawisk od wielkości tych zjawisk założonych w planach lub normach. W celu przeprowadzenia analizy, możemy wykorzystać poniższy wskaźniki: produkcja wykonana wskaźnik wykonania założeń planowych = 100 produkcja planowana 13

15 Jeżeli wskaźnik ten przyjmuje wartość: - 100%, to znaczy, że produkcja wykonana jest taka, jak zaplanowano, - poniżej 100%, to znaczy, że produkcja wykonana jest mniejsza niż planowana i należy określić przyczyny takiego stanu rzeczy, - powyżej 100% oznacza, że wykonano więcej niż zaplanowano. Wskaźnik ten może być stosowany podczas analizy różnych zdarzeń gospodarczych np. planowana i wykonana sprzedaż, wydajność pracy, wynik finansowy itd. b tego samego typu występujące w minionych okresach (porównanie w czasie) pozwala to na ocenę dynamiki zjawisk gospodarczych, ocenę rozmiarów i tempa zmian wskaźników ekonomicznych. W metodzie tej, ważny jest wybór okresu w stosunku do którego przeprowadzamy porównanie (baza porównawcza) danych ocenianych. Jeżeli wszystkie dane z okresu badanego porównujemy z dowolnym jednym okresem, to mamy do czynienia ze zwykłym porównaniem w czasie (przy stałej podstawie). Wykorzystujemy tutaj indeksy indywidualne o podstawie stałej, czyli: x i I0i = 100 x 0 gdzie: x i - wielkości danego zjawiska w okresie badanym x 0 - wielkość tego zjawiska w okresie podstawowym Gdy dane z okresu badanego porównujemy z danymi z okresu bezpośrednio poprzedzającego to występuje łańcuchowe porównanie w czasie tzw. (przy podstawie zmiennej). Stosujemy tutaj indeksy indywidualne o podstawie zmiennej, czyli: x i I zi = 100 x i-1 gdzie: x i-1 - wielkość obrazująca poziom badanego zjawiska w okresie bezpośrednio poprzedzającym okres badany. c - tego samego typu występujące w różnych firmach (porównanie w przestrzeni) porównanie to pozwala stwierdzić, która firma ma lepsze wyniki ekonomiczne, lepszą pozycję na rynku itd. d - zjawisk współzależnych pozwala na porównanie zjawisk różnych, ale logicznie ze sobą powiązanych. Musimy jednak określić, które ze zjawisk jest wiodące, a które towarzyszące, np. produkcja (zjawisko wiodące), koszty(zjawisko towarzyszące). Często stosujemy tutaj metodę odchyleń względnych i bezwzględnych. Chcąc porównać wskaźniki wartościowe dotyczące funkcjonowania firmy w różnych okresach (kwartały, lata itd.) należy wyeliminować wpływ inflacji. W toku dokonywanych korekt przeliczać można: dane okresu (rok) poprzedniego, mnożąc je przez wskaźnik inflacji okresu (roku) bieżącego, dane okresu (rok) bieżącego, dzieląc je przez wskaźnik inflacji okresu (roku) bieżącego. Metoda przyczynowa (kolejnych podstawień) jest pogłębionym etapem badania wskaźników ekonomicznych, w których dąży się do ustalenia wpływu określonych czynników na powstawanie odchyleń. Służy ona do przeprowadzenia analizy szczegółowej badanego zjawiska w przypadku, gdy na ustalone odchylenie wpływa kilka czynników. Określenie czynników, które oddziałują na kształtowanie się wskaźników ekonomicznych, następuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na obserwacji faktycznego przebiegu procesów gospodarczych oraz znajomości ich treści ekonomicznych. 14

16 A. Żwirbla dokonał klasyfikacji metod analizy przyczynowej 2 uwzględniając: kryterium formuły obliczeniowej, kryterium interpretacji ekonomicznej. Pierwsze z kryteriów prowadzi do wyróżnienia metod obliczeń odchyleń: metoda średnich klasycznych ważonych, metoda średnich klasycznych nieważonych, metoda współczynnikowa, metoda podstawień krzyżowych. Drugie z kryteriów uwzględnia wyróżnienie metod odchyleń tzw. wywołanych i przypisanych. Do metod odchyleń wywołanych, opartych na metodzie izolacji, zaliczyć można: metodę kolejnych podstawień, metodę różnicowania, metodę wskaźników dynamiki, metodę reszty. Najpopularniejszą i najczęściej stosowaną w obecnej praktyce analitycznej jest metoda kolejnych podstawień, która może być stosowana w ujęciu rozwiniętym (metoda podstawień łańcuchowych) lub uproszczonym (metoda różnicowania). Metoda podstawień łańcuchowych polega na kolejnym w trakcie dokonywanych obliczeń zastępowaniu poszczególnych elementów bazowych, danymi rzeczywistymi i ustalaniu odchyleń cząstkowych. W analizie metodą łańcuchowego podstawiania występują następujące etapy 3 : I obliczanie odchylenia bezwzględnego badanego zjawiska Z 1 Z 0 = Z, gdzie: Z 1 - wielkość analizowanego zjawiska w okresie badanym, Z 0 wielkość analizowanego zjawiska w okresie podstawowym, Z odchylenie w wielkości badanego zjawiska II ustalanie czynników, a, b, c, które wpływają na zmianę tego zjawiska III obliczenie w jakim stopniu poszczególne czynniki ustalone w II etapie wpłynęły na zmianę badanego zjawiska, Wykorzystujemy tutaj poniższe zależności: A = a 1 b 0 c 0 a 0 b 0 c 0, B = a 1 b 1 c 0 a 1 b 0 c 0, C = a 1 b 1 c 1 a 1 b 1 c 0, gdzie: A, B, C - wysokość wpływów poszczególnych czynników na badane zjawisk, a, b, c czynniki wpływające na kształtowanie się badanego zjawiska, a 0, b 0, c 0 wielkość czynników przyjętych za podstawę porównań, a 1, b 1, c 1 wielkość czynników badanych. Uwzględniając powyższe zależności odchylenie badanego zjawiska Z można przedstawić w formie: Z 0 = a 0 b 0 c 0 Z 1 = a 1 b 1 c 1. Zatem: 2 A. Żwirbla, Wybrane metody badawcze analizy ekonomicznej i doskonalenie ich użyteczności, Gdańsk 1991 (praca doktorska), str St. Dębski Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw cz. II, WSZiP, Warszawa 2002 r, str

17 Z = (a 1 b 1 c 1 ) (a 0 b 0 c 0 ). Metoda różnicowania bazuje na metodzie łańcuchowego podstawiania, różnica występuje jedynie w etapie III, kiedy to za pomocą przekształconych wzorów obliczamy wpływ poszczególnych czynników na zjawisko wiodące: A = (a 1 a 0 ) b 0 c 0, B = a 1 (b 1 - b 0 ) c 0, C = a 1 b 1 (c 1 c 0 ). Nie ma znaczenia którą metodę wybierzemy do przeprowadzenia analizy, metodę podstawień łańcuchowych czy metodę różnicowania, gdyż wyniki w obu przypadkach powinny być takie same. Metoda kolejnych podstawień mimo swej prostoty, napotyka w praktyce na szereg trudności związanych z: określeniem wszystkich czynników, które wpływają na badane zjawisko i przedstawieniem ich za pomocą liczb, uwzględnieniem równocześnie wpływu wszystkich czynników na dane zjawisko, ustaleniem kolejności wpływu poszczególnych czynników. Ustalając kolejność wpływu czynników musimy przestrzegać poniższe zasady: 1. w pierwszej kolejności uwzględniamy czynniki ilościowe, a dopiero po ich wyczerpaniu czynniki wartościowe (ceny, koszty itd.), 2. przy rozpatrywaniu czynników ilościowych w pierwszej kolejności uwzględniamy czynniki pierwotne (np.liczba zatrudnionych), a następnie czynniki pochodne (np. średniej wydajności), 3. przy rozpatrywaniu czynników wartościowych (np. wyniku finansowego) w pierwszej kolejności rozpatrujemy wpływ cen sprzedaży, a w następnej wpływ kosztów jednostkowych. Inne metody analizy przyczynowej, mają tę wyższość nad metodą kolejnych podstawień, że uzyskane odchylenia cząstkowe są jednobrzmiące bez względu na dokonaną kolejność podstawienia czynników, są jednak bardziej pracochłonne i mniej przejrzyste Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie znasz kryteria podziału metod analizy ekonomicznej? 2. Jaka jest różnica między metodą porównań a metodą kolejnych podstawień? 3. Co może być bazą porównawczą w metodzie porównań? 4. Jaka jest różnica między odchyleniem względnym a bezwzględnym? 5. Czym różni się metoda podstawień łańcuchowych od metody różnicowania? 6. Jakie wady posiada metoda kolejnych podstawień? 7. Czy kolejność czynników wpływających na badane zjawisko w metodzie kolejnych podstawień jest dowolna? 16

18 Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Analiza wykonania produkcji. Sposób wykonania ćwiczenia. 1) wybrać metodę analizy, którą wykorzystasz w ćwiczeniu (materiał nauczania pkt 4.2.1) 2) wykonać obliczenia wykorzystując dane z tabeli ) obliczyć procent wykonania planowanej produkcji, 4) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników, 5) zaprezentować wyniki analizy i wyciągnąć wnioski. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - zeszyt, - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym Tabela Wykonanie i plan produkcji w mleczarni JOGUŚ w roku 2004 Lp. Wielkość produkcji w Produkcja w roku 2004 szt. planowana wykonana 1. Jogurty malinowe Jogurty jabłkowe Serek waniliowy Serek truskawkowy Serek naturalny Kefir Razem Źródło: opracowanie własne Ćwiczenie 2 Analiza produkcji i kosztów Sposób wykonania ćwiczenia. Procent wykonania Odchylenia 1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt ) przeprowadzić analizę wielkości produkcji i kosztów w dwóch firmach wykorzystując dane z tabela , 3) wyciągnąć wnioski i zaprezentować efekty swojej pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. - kalkulator, - zeszyt. 17

19 Tabela Produkcja i koszty w firmie GACEK i KUBUŚ Wyszczególnienie Produkcja w Koszty w tys. sztukach zł Firma GACEK Firma KUBUŚ Źródło: opracowanie własne Ćwiczenie 3 Wpływ inflacji na rachunek zysków i strat w firmie Sposób wykonania ćwiczenia. 1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt ) na podstawie danych z tabeli zdecydować, który rok będzie korygowany wskaźnikiem inflacji, 3) wykonać obliczenia, 4) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników, 5) zweryfikować wyniki pracy w grupie, 6) wyciągnąć wnioski i zaprezentować je. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - zeszyt, - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. Tabela Wybrane pozycje z rachunku zysków i strat firmy GACEK Wyszczególnienie Rok 2003 Wielkość skorygowana Rok 2004 Przychody ze sprzedaży w tys Koszty działalności w tys Zysk ze sprzedaży w tys. Wsk inflacji w roku bieżącym 7% Źródło: opracowanie własne Dynamika w % Przed skorygowa niem Po skorygo waniu Ćwiczenie 4 Analiza płac w firmie metodą kolejnych podstawień. Sposób wykonania ćwiczenia. 1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt , 2) wybrać wzory stosowane w metodzie kolejnych podstawień, 3) wykonać obliczenia wykorzystując dane z tabeli ) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników, 5) zaprezentować efekty swojej pracy i wyciągnąć wnioski. 18

20 Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - zeszyt, - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. Tabela Koszty wpływające na płace zasadnicze w firmie X Lp. Wyszczególnienie Liczba zatrudnionych pracowników (a) Przeciętna liczba przepracowanych rh przez 1 robotnika (b) 3. Średnia stawka godzinowa (c) Płace zasadnicze (Z) Źródło: opracowanie własne Ćwiczenie 5 Kwartalna analiza produkcji w firmie Sposób wykonania ćwiczenia. 1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt , 2) wybrać metodę do przeprowadzenia kwartalnej analizy produkcji, 3) wykonać obliczenia, wykorzystując dane z tabeli ) wpisać wyniki obliczeń do tabeli ) przeprowadzić analizę otrzymanych wyników, 6) zaprezentować wyniki i uzasadnić konieczność przeprowadzania kwartalnej analizy produkcji. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - zeszyt, - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. Tabela Produkcja w firmie JOGUŚ w 2004 Lp. Wyszczególnienie Kwartały I II III IV 1. Wielkość produkcji w szt. w firmie JOGUŚ Odchylenia w sztukach w 2. stosunku do: I kwartału poprzedniego kwartału Wskaźniki procentowe: 3. proste łańcuchowe Razem 19

21 Ćwiczenie 6 Metody analizy ekonomicznej Sposób wykonania ćwiczenia 1) wybrać odpowiednią metodę jaką zastosujesz do analizy danych z tabeli , 2) obliczyć wielkości skorygowane, 3) obliczyć odchylenia bezwzględne i względne, 4) wpisać wyniki obliczeń do tabeli, 5) zinterpretować wyniki. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - poradnik dla ucznia, materiał nauczania zeszyt Tabela Produkcja i czynniki wpływające na wielkość produkcji Wielk. Lp. Wyszczególnienie 2003 skorygow 2004 Procent ane 1. Produkcja w szt X Koszty Zużycie materiałów Źródło: opracowanie własne Odchylenia bezwz. wzgl Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) klasyfikować metody analizy ekonomicznej? 2) rozróżniać odchylenie względne i bezwzględne? 3) ustalać współzależność między zjawiskami ekonomicznymi? 4) zidentyfikować czynniki wpływające na badane zjawisko? 5) przeprowadzać analizę metodą porównań? 6) przeprowadzać analizę metodą kolejnych podstawień? 7) interpretować wyniki analizy ekonomicznej? 20

22 4.3. Analiza wykorzystania czynników produkcji Materiał nauczania Każda firma, bez względu na rodzaj działalności funkcjonuje w oparciu o czynniki produkcji, do których zaliczamy: - środki pracy, do których zaliczamy przede wszystkim maszyny i urządzenia, - przedmioty pracy, to materiały i surowce, na które działamy w procesie produkcji, - ludzie, ich wiedza, potencjał intelektualny, umiejętności, - organizacja jako czynnik zespalający wszystkie czynniki produkcji. Proporcje wykorzystania tych czynników są różne i zależą od wielkości przedsiębiorstwa, rodzaju działalności, otoczenia w jakim funkcjonuje firma. Prawidłowa gospodarka czynnikami produkcji jest bardzo ważna, ponieważ wpływa ona na wielkość produkcji i sprzedaży ale także na wynik finansowy. Dlatego niezmiernie istotna jest dokładna, systematyczna analiza wykorzystania czynników produkcji w firmie, na którą składa się analiza: - zużycia materiałów i stanu zapasów, - wykorzystania maszyn i urządzeń, - stanu zatrudnienia, wykorzystania czasu pracy, wydajności pracy. Analiza zużycia materiałów polega na badaniu zużycia ogółem, zużycia na jednostkę oraz wpływu tego zużycia na produkcję, koszt i zysk Podstawowym elementem określającym poziom zużycia materiałów jest ustalenie norm zużycia, które określają ekonomicznie uzasadniony poziom nakładu materiałowego na jednostkę wyrobu. Norma zużycia materiałów spełnia dwie ważne funkcje 4 : planistyczną na jej podstawie planuje się zużycie i koszty materiałowe, kontrolno-analityczna jest podstawą analizy materiałochłonności wyrobu. Ogólna postać analityczna normy zużycia materiałów jest następująca: norma zużycia materiałów = zużycie teoretyczne + straty produkcyjne + odpady Analiza zużycia materiałów powinna zatem opierać się na porównaniu faktycznego zużycia materiałów przypadającego na jednostkę, z przyjętymi normami. zużycie materiałów na jednostkę produkcji = ilość zużytego materiału ilość wyprodukowanych sztuk Zapasy materiałowe utrzymywane są w przedsiębiorstwie w celu zapewnienia ciągłości procesu gospodarczego. Tworzenie, utrzymywanie i wyczerpywanie zapasów wiąże się z ponoszeniem dużych kosztów (około 25 30%wartości zapasów rocznie). Utrzymywanie zapasów wymaga od przedsiębiorstwa zamrożenia środków finansowych na pewien okres. Przyjmuje się, że stan zapasów powinien oscylować wokół normy zapasowej, określanej poniższą zależnością: norma zapasowa = zapas rezerwowy + zapas produkcyjny 2 4 J. Lichtarski Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, WAE 2000, str

23 Analiza stanu zapasów polega na porównaniu zapasów faktycznych z normą i podjęciu stosownych decyzji, gdy wielkości te w sposób znaczny różnią się. Analiza wykorzystania maszyn i urządzeń sprowadza się do obliczenia wskaźników: zużycia maszyn i urządzeń, przeciętnej wydajności wykorzystania zdolności produkcyjnej, w danym okresie i porównaniu ich z przyjętymi normami. Można także porównać poziom tych wskaźników w różnych okresach czasu. Wskaźnik zużycia maszyn i urządzeń = wartość umorzenia maszyn i urządzeń wartość brutto maszyn i urządzeń 100 Jeżeli wzrasta wartość brutto maszyn i urządzeń to znaczy, że firma modernizuje park maszynowy. Wzrost wskaźnika zużycia maszyn i urządzeń wskazuje na pogarszanie się stanu technicznego, starzenie się maszyn i urządzeń. Za pomocą wskaźnika przeciętnej wydajności możemy ocenić intensywność wykorzystania parku maszynowego w firmie. Wskaźnik przeciętnej wydajności (N p ) maszyn i urządzeń wielkość produkcji = efektywny czas pracy maszyn i urządzeń Im wskaźnik jest wyższy, tym lepiej, dlatego gdyż więcej wyrobów lub operacji maszyna wykonuje w jednostce czasu (najczęściej w ciągu jednej godziny). Należy jednak pamiętać, że istnieją obiektywne granice wydajności pracy maszyn i urządzeń określone przez parametry techniczne urządzenia. Na zdolność produkcyjną przedsiębiorstwa wpływa efektywny czas pracy maszyn i urządzeń oraz przeciętna wydajność maszyn i urządzeń. - efektywny czas pracy maszyn i urządzeń obliczamy na podstawie poniższego wzoru 5 : T e = ( T k T w ) T d T r gdzie: T e efektywny czas pracy w godzinach T k kalendarzowy czas pracy w dniach T w czas wolny od pracy T d czas trwania pracy w godzinach w ciągu doby T r czas na remonty (liczony w dniach) T k T w nominalny czas prac Znając efektywny czas pracy maszyn i urządzeń możemy obliczyć wskaźnik zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń. Wskaźnik zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń (Z p ) = T e N p gdzie: Np wskaźnik przeciętnej wydajności maszyn i urządzeń Wskaźnik ten informuje o tym, ile sztuk wyrobu wyprodukowano w danym okresie czasu za pomocą maszyny i urządzenia. Ponieważ w firmie wykorzystywane są różne maszyny i urządzenia to całkowitą zdolność produkcyjną obliczamy jako sumę zdolności produkcyjnej maszyn różnych typów wykonujących te same wyroby. Dla celów analizy niezbędna jest 5 St. Chudy Ekonomika przedsiębiorstw. cz. 1. empi , str

24 także znajomość wskaźnika wykorzystania zdolności produkcyjnej, który wskazuje w jakim procencie w danym okresie została wykorzystana zdolność produkcyjna firmy. PF WEWZPR = 100 ZP gdzie: W EWZPR - wskaźnik efektywności wykorzystania zdolności produkcyjnej P F - produkcja faktyczna Z P - zdolność produkcyjna maszyn i urządzeń Analizy stanu zatrudnienia, wykorzystania czasu pracy, wydajności pracy jest niezbędna z punktu widzenia efektywności funkcjonowania firmy. Ma ona kluczowy wpływ na wielkość produkcji i jej koszty. Analiza stanu zatrudnienia ma na celu określenie: kwalifikacji pracowników badania takie mogą być wykorzystane przy ustaleniu polityki kadrowej struktury wieku, płci, wykształcenia fluktuacji czyli płynności pracowniczej. Analizie należy poddać poziom wskaźnika fluktuacji, który obliczamy według poniższej formuły 6 : P D +PP WZ = 100 O Z gdzie: W Z - wskaźnik fluktuacji P D - liczba pracowników, którzy zwolnili się dobrowolnie, P P - liczba pracowników, którzy porzucili firmę, O Z - ogólna liczba zatrudnionego personelu w analizowanym okresie. Wskaźnik na poziomie W Z 10% uważany jest za normalny przejaw ruchliwości pracowniczej. Natomiast jego wzrost do W Z 15% wskazuje na rosnące zagrożenie firmy ze względu na naruszenie stabilności zasobów pracowniczych. Analizę wykorzystania czasu pracy można przeprowadzić na podstawie tzw. fotografii dnia roboczego, za pomocą której określimy czas wykonywania poszczególnych czynności na danym stanowisku przez pracownika i porównamy ten czas z wcześniej ustaloną normą. Analiza wydajności pracy polega na porównaniu wydajności pracy na danym stanowisku z normą pracy. Temu celowi służy tzw. normowanie pracy, które polega na ustaleniu norm pracy dla pracowników, którzy wykonują przez dłuższy okres jednakowe operacje. Istotą tego procesu jest ustalenie stosunku nakładów pracy żywej do wielkości produkcji. Normy pracy mogą być ustalone jako: - normy wydajności (norma wyrobu) określają liczbę jednostek wyrobów lub operacji jaką pracownik powinien wykonać w jednostce czasu np. 3 szt./1h - normy pracochłonności (norma czasu pracy) określają ilość czasu pracy, w ciągu którego pracownik powinien wykonać jednostkę wyrobu lub operację technologiczną np.15 min./1szt. Wydajność pracy pracownika na danym stanowisku obliczamy korzystając z poniższej formuł: 6 L. Haber Management Zarys zarządzania małą firmą, WPSZ 1999, str

25 ilość wykonanych sztuk Wskaźnik wydajności = wyrobu czas wykonania Obliczony wskaźnik wydajności pracownika należy zawsze porównać z normą wydajności, wykorzystując wskaźnik wykonania normy wydajności, czyli: Wskaźnik wykonania normy wydajności = wskaźnik wydajności norma wydajności 100 Pracochłonność pracy na danym stanowisku obliczamy korzystając ze wzoru: Wskaźnik pracochłonności = czas wykonania ilość wykonanych sztuk wyrobu Obliczony wskaźnik pracochłonności, należy także porównać z normą pracochłonności wykorzystując wskaźnik wykonania normy pracochłonności Wskaźnik wykonania normy pracochłonności = wskaźnik pracochłonności norma pracochłonności 100 Między wskaźnikami wydajności i pracochłonności występuje zależność odwrotnie proporcjonalna Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie czynniki produkcji są niezbędne do rozpoczęcia działalności produkcyjnej? 2. Dlaczego należy efektywnie wykorzystywać czynniki produkcji? 3. Jakie wskaźniki można zastosować przy analizie wykorzystania maszyn i urządzeń? 4. Za pomocą jakiego wskaźnika można obliczyć starzenie się maszyn i urządzeń? 5. Jakie czynniki wpływają na zdolność produkcyjną przedsiębiorstwa? 6. czym informuje wskaźnik zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń? 7. Na czym polega analiza zużycia materiałów? 8. Dlaczego należy analizować stan zatrudnienia w firmie? 9. Jak można obliczyć fluktuację pracowników w firmie? 10. Na czym polega analiza wydajności pracy? 11. Jaka zależność zachodzi między wskaźnikiem wydajności a pracochłonności? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Analiza zużycia maszyn i urządzeń w firmie. Sposób wykonania ćwiczenia. 1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt , 24

26 2) zapisać wzór na obliczenie wskaźnika zużycia maszyn i urządzeń, 3) obliczyć poziom tego wskaźnika wykorzystując dane z tabeli, ) porównać wartości tych wskaźników, 5) ocenić, w której firmie i w jakim okresie poziom mechanizacji był wyższy, 6) zaprezentować otrzymane wyniki. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - zeszyt, - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. Tabela Wartość brutto i umorzenie maszyn i urządzeń w firmie GACEK i KUBUS FIRMA lata GACEK maszyny i urządzenia KUBUŚ maszyny i urządzenia Wartość Wartość Wartość Wartość brutto (zł.) umorzenia(zł.) brutto (zł.) umorzenia(zł.) Ćwiczenie 2 Obliczanie efektywnego czasu pracy. Wskaźnik zużycia +/- Firma GUZIK posiada dwie identyczne maszyny do szycia pracujące w systemie dwuzmianowym. Oblicz efektywny czas pracy tych maszyn w ciągu drugiego kwartału 2004 roku. W tym okresie maszyny przez dwa dni były remontowane. Założenia do zadania: kwartał 90 dni, liczba dni wolnych 24, zmiana 8 godzin. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt , 2) zapisać wzór na obliczenie efektywnego czasu pracy maszyn i urządzeń, 3) podstawić dane do wzoru, 4) wykonać obliczenia, 5) zweryfikować wyniki, 6) zaprezentować efekty pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - zeszyt, - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. Ćwiczenie 3 Obliczanie wskaźnika efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń. Na podstawie danych z ćwiczenia 2, oblicz wskaźnik przeciętnej wydajności maszyn, jeżeli faktyczna wielkość produkcji wykonana na tych maszynach wynosi szt. 25

27 Oblicz wskaźnik efektywności wykorzystania maszyn, jeżeli ich zdolność produkcyjna zgodnie z normami wynosi szt. Sposób wykonania ćwiczenia 1) wybrać i zapisać wzór na obliczenie przeciętnej wydajności maszyn i urządzeń (materiał nauczania pkt ), 2) podstawić dane do wzoru, 3) wykonać obliczenia, 4) zapisać wzór na obliczenie wskaźnika efektywności wykorzystania maszyn, 5) podstawić dane do wzoru, 6) wykonać obliczenia, 7) zinterpretować i zaprezentować wyniki. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - zeszyt, - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. Ćwiczenie 4 Analiza wykorzystania zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń. Przeprowadź analizę wykorzystania zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń w dwóch identycznych firmach tej samej branży. Tabela Wskaźnik efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń Okres Firma A Firma B 1. 90% 48% 2, 85% 57% 3. 62% 95% Sposób wykonania ćwiczenia. 1) wyszukać w materiale nauczania interpretację wskaźnika wykorzystania zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń, 2) przeprowadzić analizę poziomu tego wskaźnika w firmie A i B, wykorzystując dane w tabeli ) zaprezentować efekty swojej pracy.. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator - poradnik dla ucznia, materiał nauczania Ćwiczenie 5 Obliczanie wskaźnika fluktuacji w firmie Oblicz wskaźnik fluktuacji w firmie zatrudniającej w ciągu ostatniego roku 105 pracowników. W okresie tym 13 pracowników zwolniło się dobrowolnie z pracy, a 3 ją porzuciło. 26

28 Sposób wykonania ćwiczenia. 1) zapisać wzór na wskaźnik fluktuacji, korzystając z materiału nauczania pkt ) podstawić dane z zadania do wzoru, 3) wykonać obliczenia, wyniki zinterpretować. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - zeszyt, - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym. Ćwiczenie 6 Obliczanie wskaźnika wydajności pracy. Oblicz wskaźnik wydajności pracy pracownika, który w ciągu 8 godzin wykonał 200 szt. wyrobu. W jakim procencie wykonał normę, jeżeli dla tego stanowiska wynosi ona 27 szt./godz.. Sposób wykonania ćwiczenia. 1) wybrać i zapisać wzór na wskaźnik wydajności i wskaźnik wykonania normy wydajności pracy pracownika ( materiał nauczania ) 2) obliczyć wybrane wskaźniki, 3) zweryfikować wyniki, 4) ocenić poziom kształtowania się tych wskaźników. Wyposażenie stanowiska pracy: - kalkulator, - zeszyt, - Poradnik dla ucznia Wykorzystanie informacji w procesie decyzyjnym Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić i scharakteryzować czynniki produkcji? 2) obliczyć i interpretować wskaźnik zużycia maszyn i urządzeń,? 3) wymienić czynniki wpływające na zdolność produkcyjną przedsiębiorstwa? 4) obliczyć i zinterpretować wskaźniki wydajności pracy i pracochłonności? 5) obliczyć wskaźnik efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń? 6) obliczyć i zinterpretować wskaźnik fluktuacji? 7) wyjaśnić różnicę między wskaźnikiem wydajności a wskaźnikiem wykonania normy wydajności? 27

29 4.4. Analiza sprawozdań finansowych Materiał nauczania Sprawozdania finansowe stanowią efekt rachunkowości finansowej. Przepisy ustawy o rachunkowości zawierają odrębne regulacje w zakresie sprawozdawczości dla dwóch grup podmiotów, tj. dla jednostek których sprawozdania podlegają corocznemu badaniu i dla pozostałych W obydwu kategoriach podmiotów gospodarczych, bilans oraz rachunek zysków i strat są podstawowymi sprawozdaniami finansowym, które dostarczają informacji o sytuacji majątkowej i finansowej firmy. Bilans może być sporządzony w formie dwustronnej tabeli, z lewej aktywa z prawej pasywa. Jednakże ustawa przewiduje drabinkową (jednostronną) formę bilansu, pokazując najpierw aktywa a potem pasywa. Taką formę mają bilanse sporządzane w krajach Unii Europejskiej. Ustawa o rachunkowości 7 umożliwia sporządzenie bilansu w wersji uproszczonej. Bilans taki mogą sporządzać tylko podmioty które w roku obrotowym, nie osiągnęły dwóch z trzech wielkości: średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wynosiło nie więcej niż 50 osób, suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego nie przekroczyła 2 mln EURO, przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy nie przekroczył 4 mln. EURO. Bilans przedsiębiorstwa w wersji uproszczonej przyjmuje następującą postać i służy analizie struktury majątku i kapitałów w przedsiębiorstwie. Przedmiotem badań w ramach bilansu jest: analiza struktury majątkowej na podstawie wskaźników struktury aktywów, analiza struktury kapitałowej na podstawie wskaźników struktury pasywów, analiza struktury kapitałowa-majątkowej. AKTYWA A. Aktywa trwałe I. Wartości niematerialne i prawne II. Rzeczowe aktywa trwałe III. Należności długoterminowe IV. Inwestycje długoterminowe V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe B. Aktywa obrotowe I. Zapasy II. Należności krótkoterminowe III. Inwestycje krótkoterminowe IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe Aktywa razem PASYWA A. Kapitał (fundusz) własny I. Kapitał podstawowy II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy III. Udziału własne IV. Kapitał (fundusz) zapasowy V. Kapitał z aktualizacji wyceny 7 Ustawa o rachunkowości 29 IX1994 r.,tj. Dz.U nr76, poz. 694, z późniejszymi zmianami 28

30 VI Pozostałe kapitały rezerwowe VII Zysk (strata) z lat ubiegłych VIII Zysk (strata) netto IX Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania I. Rezerwy na zobowiązania II. Zobowiązania długoterminowe III. Zobowiązania krótkoterminowe IV. Rozliczenia międzyokresowe Pasywa razem Rachunek zysków i strat jest rozwinięciem bilansu, ponieważ pokazuje elementy kształtujące wynik finansowy ujęty w bilansie Jest on pierwszą weryfikacją opłacalności działalności gospodarczej, gdyż w sposób kompleksowy przedstawia wszystkie przychody i koszty, jakie ponosi firma w określonym czasie, często w literaturze nazywamy go rachunkiem ruchu. Rachunek zysków i strat może być przedstawiany w wariancie kalkulacyjnym lub porównawczym, czasami stosowana jest dla potrzeb analizy ekonomicznej uproszczona jego wersja. Rachunek zysków i strat w wariancie uproszczonym A. Przychody netto ze sprzedaży B. Koszty działalności operacyjnej C. ZYSK (strata) ZE SPRZEDAŻY (A - B) D. Pozostałe przychody operacyjne E. Pozostałe koszty operacyjne F. ZYSK Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ (C +D E) G. Przychody finansowe H. Koszty finansowe I. ZYSK (strata) Z DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ (F +G H) J. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych K. ZYSK (strata) BRUTTO L. Podatek dochodowy M. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku N. ZYSK (strata) NETTO (K L M) W celu pogłębienia badania kondycji finansowej firmy przeprowadza się dalsze, szczegółowe analizy. Zakres, forma i szczegółowość informacji finansowej niezbędnych w zarządzaniu przedsiębiorstwem zależy od wielu czynników, między innymi od rodzaju działalności, wielkości firmy, formy prawo-organizacyjnej itd. Jedną z form badania bilansu, oraz rachunku zysków i strat jest analiza wskaźnikowa, która stanowi rozwinięcie wstępnej analizy podstawowych dokumentów finansowych i oparta jest na badaniach wzajemnych relacji zachodzących w tych sprawozdaniach. Wachlarz wskaźników, które mogą być wykorzystane do oceny efektywności ekonomicznej funkcjonowania firmy na podstawie danych sprawozdań finansowych, jest szeroki. Dzięki nim można ocenić różne aspekty działalności gospodarczej firmy. W praktyce występuje zestaw czterech najczęściej wykorzystywanych grup standardowych wskaźników finansowych. 1. Wskaźniki płynności finansowej informują o zdolności firmy do regulacji zobowiązań krótkoterminowych, czyli o jej wypłacalności. Są oparte na koncepcji gotówki i jej opłacalności. Do najczęściej używanych wskaźników w tej grupie zaliczamy: 29

31 wskaźnik bieżącej płynności = majątek obrotowy zobowiązania bieżące Wskaźnik ten informuje, ile razy bieżące aktywa pokrywają bieżące zobowiązania. Optymalny poziom wskaźnika, dający realne zapewnienie spłaty zobowiązań powinien oscylować w granicach od 1,3 do 2,0. Obniżenie wskaźnika poniżej 1,2 jest wyraźnym zagrożeniem bezpieczeństwa finansowego firmy, ponieważ oznacza to brak aktywów obrotowych dla pokrycia zobowiązań bieżących. Wysoki poziom tego wskaźnika świadczy, o nieefektywnym działaniu firmy, gdyż może to sugerować np. występowanie nadmiernych zapasów. wskaźnik szybkiej płynności majątek obr. - zapasy (i ewentualnie rozliczenia międzyokr. czynne) = zobowiązania bieżące Powinien kształtować się na poziomie co najmniej 1, wtedy potwierdza możliwość spłaty zobowiązań bieżących z łatwo osiągalnych środków płatniczych. Niski poziom wskaźnika szybkiej płynności przy wysokim poziomie wskaźnika bieżącej płynności świadczy o znacznym zamrożeniu środków w zapasach. Kapitał pracujący = aktywa obrotowe zobowiązania bieżące Kapitał pracujący jest niezbędny do utrzymania ciągłości ruchu okrężnego całego kapitału w firmie, gdy jest mniejszy od 1 występuje tzw. ujemny kapitał pracujący. 2. Wskaźniki wspomagania finansowego określają stopień finansowania przedsiębiorstwa przez kapitały obce (inaczej wskaźnik zadłużenia) i oceniają sytuację firmy w dłuższym okresie. Wśród wskaźników tej grupy szczególnie należy wymienić: wskaźnik pokrycia majątku kapitałami własnymi = kapitał własny całość aktywów Wskaźnik ten informuje o tym, jaka część aktywów jest finansowana kapitałem własnym. Powinien kształtować się na poziomie 1, jeżeli przyjmuje wartości niższe, świadczy to o tym, że firma coraz częściej korzysta z kapitałów obcych i może dojść do zachwiania równowagi finansowej. wskaźnik ogólnego zadłużenia = kredyt + pożyczki + zobowiązania całość aktywów Wyraża on udział kapitałów obcych w finansowaniu majątku firmy. Spadek poziomu wskaźnika oznacza zmniejszenie stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa, a tym samym wzrost jego samodzielności. Wzrost jego poziomu oznacza zwiększenie zaangażowania kapitałów obcych, ale również możliwość korzyści z pozytywnego oddziaływania dźwigni finansowej. zysk brutto + odsetki wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem = odsetki 30