ANALIZA PREFERENCJI KONSUMENCKICH DOTYCZĄCYCH NAPOJÓW ENERGETYZUJĄCYCH

Transkrypt

1 1 Artur WOLAK ANALIZA PREFERENCJI KONSUMENCKICH DOTYCZĄCYCH NAPOJÓW ENERGETYZUJĄCYCH 1. Wstęp Od kilku lat można zaobserwować na rynku znaczny wzrost sprzedaży napojów funkcjonalnych, co w konsekwencji prowadzi do poszerzenia asortymentu tego typu wyrobów. Pojawiające się nowe smaki trafiają do coraz szerszego grona konsumentów. Napoje energetyzujące przeznaczone są głównie dla osób o wzmożonym wysiłku fizycznym i psychicznym (sportowców, kierowców itp.)[9]. Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze w diecie każdego człowieka uzależnione jest w głównej mierze od aktywności fizycznej, wieku oraz stanu jego zdrowia[2,7]. Wyczerpujący wysiłek fizyczny może niekiedy prowadzić do skrajnego wyczerpania podstawowych rezerw energetycznych ustroju glikogenu mięśniowego i wątrobowego, zachwiania gospodarki wodno elektrolitowej oraz utraty ważnych witamin i białek komórkowych[4]. W konsekwencji tych zmian może dojść do spadku ogólnej wydajności organizmu. 2. Cel i metodyka badań Celem pracy było określenie determinantów wyboru napojów energetyzujących oraz rozpoznanie, czy badani są świadomi wpływu tego rodzaju napojów na ich organizmy. Żeby uzyskać odpowiedzi na te pytania, została skonstruowana ankieta sondażowa. Do badań wybrano grupę 100 studentów z uczelni wyższych w Krakowie, korzystających z oferty ośrodków sportowych i rekreacyjnych, w tym siłowni i klubów sportowych, osób trenujących wyczynowo lub rekreacyjnie, częściej niż jeden raz w tygodniu. Kwestionariusz składał się z dwóch części. Zasadniczą część ankiety stanowiła lista 14 pytań (w tym również otwartych), między innymi odnośnie suplementacji, ilości, dostępności rynkowej tego rodzaju produktu. Ponadto scharakteryzowano respondentów pod względem czynników socjo - demograficznych, takich jak: płeć, wiek, wykształcenie, jednostka uczelniana. Strukturę socjo - demograficzną respondentów przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Struktura socjo demograficzna respondentów Wyszczególnienie Struktura próby [%] Płeć [%] Kobiety 0 Mężczyźni 100 Udział procentowy respondentów w danym wieku do 21 lat lat lat 0 Powyżej 40 lat 0

2 2 Udział procentowy respondentów o danym poziomie wykształcenia [%] Średnie 21 Wyższe 79 Udział studentów z poszczególnych Uczelni Wyższych w Krakowie Uniwersytet Ekonomiczny 33 Politechnika Krakowska 30 Uniwersytet Jagielloński 10 Akademia Krakowska 9 Akademia Górniczo Hutnicza 7 Akademia Wychowania Fizycznego 6 Uniwersytet Rolniczy 5 Badana populacja to mężczyźni w wieku poniżej 30 lat, z czego 79 % stanowiły osoby z wyższym wykształceniem. Najwięcej reprezentantów miał Uniwersytet Ekonomiczny oraz Politechnika Krakowska. 3. Prezentacja i analiza wyników badań Na podstawie wyników badań stwierdzono, iż większość respondentów (90 %) deklaruje spożywanie napojów energetyzujących, z czego 25 % badanych pije napoje energetyzujące kilka razy w tygodniu, 17 % raz w tygodniu, natomiast 38 % zadeklarowała spożywanie napojów okazjonalnie, na przyjęciach, zawodach czy też w trakcie dłuższych podróży. Jedynie kilka procent (3 %) sięga po napój energetyzujący częściej niż jeden raz na dzień. Klasyfikując napoje funkcjonalne według rodzaju wyróżnia sie: napoje izotoniczne i napoje energetyzujące[1]. Na pytanie o ulubioną markę napoju energetyzującego pojawiały się marki zarówno z grupy pierwszej jak i drugiej. Umieszczenie nazwy napoju izotonicznego w pytaniu o napoje energetyzujące i odwrotnie wskazuje na brak świadomości różnic pomiędzy tymi dwoma grupami napojów. Tymczasem napojów energetyzujących nie należy mylić z napojami izotonicznymi, gdyż te drugie zawierają odpowiednie składniki mineralne i przeznaczone są głównie dla sportowców, aby uzupełnić niedobory płynów i elektrolitów utracone wraz z potem podczas wysiłku fizycznego[5]. Napoje izotoniczne nadają się doskonale do gaszenia pragnienia i mogą być spożywane bez ograniczeń, ale nie energy drinki z nimi, podobnie jak z kawą, przesadzać nie wolno[5]. Pośród wielu marek napojów energetyzujących obecnych na polskim rynku, ankietowani szczególnie upodobali sobie dwie: red bull oraz tiger. Na wykresie pierwszym zostały przedstawione czynniki wpływające na decyzje o zakupie napojów energetyzujących, spośród których respondenci mieli wybrać kluczowe trzy, ich zdaniem najważniejsze. Okazało się, że decydujące znaczenie mają świadomość wpływu na organizm - 78 %, jak również dbałość o sylwetkę i zdrowie 51 % oraz ciekawość 51%. W następnej kolejności badani sięgają po zakup tego rodzaju napoju, ponieważ kierują się informacją od znajomych jak również reklamą, odpowiednio 45% oraz 25 % (Rys 1).

3 czynnik decyzyjny 3 Wygląd opakowania Dbałość o sylwetkę i zdrowie Świadomość wpływu na organizm Zalecenia trenera/instruktora Informacja od znajomych Reklama Ciekawość inne, tj. zabicie zmęczenia, smak, skład napoju poziom wpływu ( %) Rys. 1. Cechy istotne przy zakupie napoju energetyzującego Wraz z puszką 250 ml energy drinka wypijamy mniej więcej 80 mg kofeiny, czyli w przybliżeniu tyle, co z filiżanką kawy. W napojach energetyzujących kofeina występuje w postaci lepiej przyswajalnej niż w innych środkach spożywczych zawierających tę substancję[5]. Jednak intensywne lub zbyt częste pobudzanie organizmu kofeiną prowadzi w efekcie do zachwiania równowagi, a po szczycie aktywności następuje zmęczenie, apatia i osłabienie organizmu[5]. Dlatego cały czas należy mieć na uwadze fakt, że tego typu napoje mogą ze sobą nieść zarówno korzyści jak i zagrożenia dla organizmu człowieka[6]. W kolejnym pytaniu poproszono o opinię na temat bezpieczeństwa tego typu napoju. Wyniki pokazały, że konsumenci nie zajęli jednoznacznego stanowiska co do wpływu napojów energetyzujących na organizm człowieka. Poza osobami, które definitywnie zadeklarowały brak wiedzy w tym zakresie, a było ich 13 %, pozostała część podzieliła się na dwie równoliczne grupy: 43 % uważała, że napoje energetyzujące są bezpieczne dla zdrowia, 44 %, że wręcz przeciwnie.

4 4 Opublikowany w Świecie Konsumenta artykuł dotyczący napojów energetyzujących wskazuje na fakt, że kofeina znajduje się w napojach energetyzujących ale również w wielu innych powszechnie spożywanych produktach, w kawie, herbacie, napojach typu cola, a nawet w czekoladzie pochodzi z różnych źródeł i może kumulować się w organizmie[8]. Łatwo więc przekroczyć optymalną, pobudzającą dawkę. Nadmiar kofeiny wywołuje niepokój, nadpobudliwość, bóle głowy, arytmię serce, kłopoty z koncentracją oraz zaburzenie snu[8]. Dlatego też napojów energetyzujących nie można stosować w sposób niekontrolowany nie jest zalecane spożywanie więcej niż trzech puszek dziennie[8]. Dlaczego w tak ważnej kwestii nie ma jednoznacznego stanowiska, tłumaczy kolejne pytanie. Otóż 52 % przebadanych konsumentów bardzo rzadko bądź też w ogóle nie zwraca uwagi na skład napojów energetyzujących. Natomiast pozostała część jednoznacznie zadeklarowała, że często lub zawsze zapoznaje się z etykietką umieszczoną na napojach energetyzujących. nie zwracam 19% zawsze 20% rzadko 33% często 28% Rys. 2. Częstotliwość sprawdzania składu napoju energetyzującego Dominująca grupa ankietowanych, bo aż 75 % stwierdziła, że przy zakupie napojów energetyzujących kieruje się cechami sensorycznymi. Osoby dla których cechy sensoryczne okazały się istotne, dokonały uporządkowania zestawu pięciu cech wpływających na ocenę napojów energetyzujących. Dla 54 badanych smak okazał się najważniejszą cechą. Kolejnym czynnikiem mającym istotny wpływ na wybór napoju przy zakupie jest jego posmak - 30 badanych. Najczęściej przypisywaną rangą dla barwy była ranga 5 31 ankietowanych, dla zapachu ranga 4 23 badanych, dla nasycenia dwutlenkiem węgla ranga 5 19 oceniających. Wyniki wszystkich zestawiono i umieszczono w tabeli 2.

5 5 Tabela 2. Wyniki oceny wybranych cech sensorycznych napojów energetyzujących Cecha Ranga Sensoryczna Barwa Zapach Smak Posmak Nasycenie dwutlenkiem węgla Na podstawie przeprowadzonych badań wyznaczono współczynniki ważności cech sensorycznych. W całkowitej ocenie sensorycznej w kontekście spożywania napojów energetyzujących 29,07 % stanowi smak, 21,16 % posmak, 19,47% zapach, 14,58% barwa oraz 15,73 % nasycenie dwutlenkiem węgla. Wykorzystując sumy grupowe rang określono zgodność uporządkowań badających. Użyto w tym celu ogólnej miary zgodności, współczynnika konkordancji Kendalla określonego następująco[3]: gdzie: m - liczba oceniających, N - liczba obiektów, R j suma grupowa rang (i=1,...,n). Obliczona wartość = 0,296 pozwala określić zgodność uporządkowania jako bardzo niską. Poza cechami sensorycznymi, decyzje o zakupie napojów energetyzujących podejmowane są bezpośrednio przed półką sklepową, dlatego też same informacje zawarte na opakowaniu w szczególny sposób pełnią funkcję promocyjną, umożliwiając konsumentowi szybsze podjęcie decyzji. W pytaniu o dodatkowe czynniki wpływające na wybór napoju energetyzującego respondenci dokonali uporządkowania siedmiu podanych kryteriów. Trzydziestu badanych wskazało, że cena produktu wpływa w największym stopniu na ich wybór. Dla 21 respondentów najważniejszą cechą okazała się wartość odżywcza, a dla 16 marka. Najczęściej przypisywaną rangą dla wyglądu opakowania była ranga 7 29 respondentów, dla promocji ranga 5 37 badanych natomiast dla składu ranga 4 18 oceniających. W tabeli 3 podano wyniki.

6 6 Tabela 3. Wyniki oceny wpływu poszczególnych czynników na wybór napojów energetyzujących Cecha Ranga Sensoryczna Cena Wygląd opakowania Marka Wartość odżywcza Promocja Reklama Skład Na podstawie przeprowadzonych badań również w tym przypadku wyznaczono współczynniki ważności czynników wpływających na wybór napoju energetyzującego. W kompleksowej ocenie elementów procesu decyzyjnego 13 % stanowi cena, 17,3 % wartość odżywcza, 16,9 % marka, 14,64 % skład, 11,98 % promocja, 10,67 % wygląd opakowania oraz 9,37 % reklama. Również w tym przypadku obliczono współczynnik Kendalla, który wyniósł 0,23. Jego wartość pozwala określić podobnie jak w poprzednim pytaniu zgodność uporządkowania jako bardzo niską. 3. Wnioski Na podstawie uzyskanych wyników badań sondażowych przeprowadzonych wśród studentów krakowskich uczelni odnośnie spożycia napojów energetyzujących, stwierdzono, że o wyborze danego rodzaju produktu w głównej mierze decyduje cena, wartość odżywcza oraz marka. Jako dodatkowe determinanty wyboru, 75 % badanych wskazała główne cechy sensoryczne, z których jako najistotniejsze podają smak, posmak oraz zapach. Napoje energetyzujące są produktami dobrze opisanymi pod względem ich składu i krótkoterminowego wpływu na organizm człowieka, jednakże literatura medyczna nie przedstawia wyników badań pozwalających jednoznacznie określić bezpieczeństwa długotrwałego ich stosowania. Z tego względu nie powinny dziwić wyniki odpowiedzi respondentów, którzy dzielą się na dwie równoliczne grupy o różnych zdaniach na temat bezpieczeństwa napojów energetyzujących. Informacje docierające do konsumentów mają charakter marketingowy, natomiast brak jest świadomości w zakresie aspektów zdrowotnych spożywania tego typu produktów, czym można tłumaczyć fakt, że aż połowa ankietowanych nie jest świadoma wpływu tego typu napojów na organizm. Z uwagi na fakt, że badanie miało charakter sondażowy, nie jest możliwe wnioskowanie o preferencjach ogółu konsumentów. W celu określenia ich preferencji należałoby przeprowadzić badania o znacznie większym zasięgu. Dla potwierdzenia charakteru zaobserwowanych zjawisk badania zostaną rozszerzone na ogólnopolską grupę respondentów.

7 7 4. Literatura [1] Hoffmann M., Świderski F., Napoje energetyzujące i ich składniki funkcjonalne, Przemysł Spożywczy, 9, [2] Jeznach M. praca zbiorowa, Stan i perspektywy rozwoju runku żywności funkcjonalnej, Wydawnictwo SGGH, Warszawa, [3] Jędryka T., Kozłowski T., Materiały do ćwiczeń z analizy sensorycznej, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków, [4] Kolanowski W., Dziesięć pytań o napoje energetyzujące, Samo zdrowie, 1, [5] Nubuch L., Zastrzyk energii napoje energetyzujące, świat konsumenta, VI [6] Sikora E., Napoje energetyzujące korzyści i zagrożenia, Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny 3/2008. [7] Świderski F. praca zbiorowa, Żywność wygodna i żywność funkcjonalna, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa, [8] Test napojów energetyzujących, Energetyczne doładowanie, świat konsumenta, IV [9] Wilcock, M. Pun, J. Khanona, M. Aung., Consumer attitudes, knowledge and behaviour: a review of food safety issues. Trends in Food Science and technology, n.15, ANALIZA PREFERENCJI KONSUMENCKICH DOTYCZĄCYCH NAPOJÓW ENERGETYZUJĄCYCH Streszczenie Artykuł prezentuje wyniki sondażowego badania preferencji konsumentów dotyczących napojów energetyzujących. Zaprezentowano zarówno ocenę czynników wpływających na wybór konkretnego napoju energetyzującego jak i świadomość bezpieczeństwa ich stosowania. ANALYSIS OF CONSUMERS PREFERENCES CONCERNING ENERGY DRINKS Summary The article presents results of an exploratory research of consumer preferences concerning energy drinks. It shows an assessment of factors which affect the choice of particular energy drink and also presents consumers awareness safety of use. mgr inż. Artur Wolak Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Wydział Towaroznawstwa, Katedra Towaroznawstwa Przemysłowego artur.wolak@uek.krakow.pl

8 8 Statystyka: [1] Ostasiewicz S., Rusnak Z., Siedlecka U.,: Statystyka, elementy teorii i zadania. Wrocław, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego 2006 [2] Ignatczyk W., Chromińska M.,: Statystyka, teoria i zastosowanie. Poznań, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, [3] Mynarski S.,: Analiza danych rynkowych i marketingowych z wykorzystaniem programu STATISTICA. Kraków, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, 2003 [4] Steczkowski J., Zeliaś A.,: Metody statystyczne w badaniu zjawisk jakościowych. Kraków, Akademia Ekonomiczna, 1997 [5] Zeliaś A.,: Metody statystyczne. Warszawa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2000 [6] Kukuła K.,: Elementy statystyki w zadaniach. Warszawa, PWN 2007