B i u l e t y n Oddzia u Tarnowskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Nr 28 Tarnów Marzec 2007 do u ytku wewn trznego SEP.

Transkrypt

1

2

3 B i u l e t y n Oddziau Tarnowskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Nr 8 Tarnów Marzec 007 do uytku wewntrznego SEP Do Czytelników Wydawca: Zarzd Oddziau Tarnowskiego SEP Tarnów ul. Rynek 10 tel KOLEGIUM REDAKCYJNE: Red. Nacz. mgr in. A. Wojtanowski, Redaktorzy dziaów: mgr in. B.Kurowski, mgr in. A. Liwo, Zdjcia wykonuje: mgr in Roman Szymkowiak Za tre ogosze Redakcja nie ponosi adnej odpowiedzialnoci Zapraszamy Pastwa do zapoznania si z zawartoci kolejnego 8-go numeru Biuletynu. Z wielkim alem informujemy o mierci naszego Kolegi, Przyjaciela i Wychowawcy.p. in. Zdzisawa Liwo. W Biuletynie kontynuujemy gospodark energetyczn z zakresu stanów pracy silników elektrycznych. Ponadto podejmujemy zagadnienia z zakresu techniki owietleniowej, nowoczesne róda wiata, inteligentne owietlenie autostrad, a take instalacje elektryczn budynków mieszkalnych. Polecamy przeledzenie informacji z ycia towarzyskiego kó.powracamy do tematu biomasa w energetyce. Chtnym polecamy zeszyty z zakresu tematyki egzaminów kwalifikacyjnych D i E. Redakcja Biuletynu oczekujc wit Wielkiej Nocy skada czonkom i sympatykom naszego stowarzyszenia serdeczne yczenia radoci i spokoju. Kolegium Redakcyjne Biuletynu 1

4 Wadysaw Bochenek Z ycia Oddziau W dniu 14 grudnia 006 roku odbyo si w Warszawie kolejne, trzecie w obecnej kadencji zebranie Rady Prezesów SEP. Jednym z waniejszych tematów by projekt budetu centralnego SEP na rok 007. Sporo emocji wywoaa propozycja podwyki skadki czonkowskiej. Przeway pogld, aby utrzyma j na niezmienionym poziomie. Tego samego dnia odbyo si wspólne zebranie Rady Prezesów i Zarzdu Gównego SEP podczas którego Zarzd przyj budet centralny oraz kilka uchwa, midzy innymi w sprawie finansowania dziaalnoci SEP w 007 roku. Nastpnie, tradycyjnie jak co roku czonkowie SEP oraz przyjaciele i sympatycy uczestniczyli w spotkaniu witeczno-noworocznym zorganizowanym w reprezentacyjnej Sali Domu Technika. 19 grudnia 006 roku odbyo si posiedzenie Zarzdu Tarnowskiego Oddziau podczas którego midzy innymi: Prezes Zarzdu kol. Wadysaw Bochenek przedstawi sprawozdanie z realizacji planu rocznego Oddziau, ponadto sprawozdania zoyli: Gówna Ksigowa Pani Elbieta Michalec z zakresu finansów, kol. Anatol Wesoowski z dziaalnoci Orodka Szkolenia Zawodowego, a kol. Marek Kostrzewski z dziaalnoci Orodka Rzeczoznawstwa IRSEP. Penomocnik Oddziau ds. Samorzdów Inynierskich kol. Antoni Kawik omówi dziaalno Maopolskiej Okrgowej Izby Inynierów Budownictwa z uwzgldnieniem wspópracy z SEP. - przyjto plan pracy Zarzdu Oddziau na rok 007, - przyjto omiu nowych czonków SEP - przyjto uchwa o dofinansowaniu witeczno-noworocznych spotka integracyjnych organizowanych przez Koa, Po czci roboczej posiedzenia Zarzdu odbyo si uroczyste spotkanie opatkowe z okazji wit Boego Narodzenia i Nowego Roku. W dniu w Sali Bkitnej przy ulicy Lwowskiej odby si doroczny Bal Elektryków. W dniu 13 lutego br. odbyo si posiedzenie Prezydium Zarzdu Oddziau na którym midzy innymi: - omówiono propozycj Zarzdu Gównego dotyczc uzyskania przez SEP certyfikatu ISO Po dyskusji postanowiono do czasu uzyskania penych informacji co do korzyci i skutków finansowych dla Oddziau wstrzyma si od jednoznacznej deklaracji, - przyjto 4 osoby w poczet czonków SEP, - w zwizku z upywem kadencji Komisji Kwalifikacyjnej nr 63 dziaajcej przy Tarnowskim Oddziale omówione kwestie powoania Komisji na now kadencje. Jak co roku Zarzd T/O SEP ogasza konkurs Jana Szczepanika na najlepszego ucznia rednich szkó technicznych o profilu elektrycznym, oraz

5 konkursu na najlepsz prac dyplomowa PWSZ w Tarnowie. Szczegóowe informacje dotyczce konkursów mona uzyska w biurze SEP. Na przeomie starego i nowego roku odbyy si spotkania integracyjne organizowane przez Koa. O spotkaniu w Kole nr 3 przy Zakadach Azotowych relacja w numerze. W dniu 14 lutego odbya si konferencja szkoleniowa pt. Pomiary odbiorcze i eksploatacyjne w instalacjach elektroenergetycznych. Temat przygotowali i przedstawili koledzy Wiesaw Cich oraz Eugeniusz abuz. Wybrane fragmenty autorzy przedstawiaj w artykule zawartym w niniejszym numerze Biuletynu. W dniu zmar w wieku 80 lat kolega Zdzisaw Liwo, zasuony czonek Stowarzyszenia, Prezes Koa nr 1 Tarnowskiego Oddziau SEP w latach Pochowany zosta na cmentarzu w Tarnowie-Krzyu. (wspomnienie o kol. Liwo wewntrz numeru). W imieniu Zarzdu Oddziau Tarnowskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich skadam wszystkim czonkom Stowarzyszenia, jego sympatykom oraz ich najbliszym yczenia z okazji wit Wielkanocnych. Niechaj te wita upyn w zdrowiu, radoci i serdecznej rodzinnej atmosferze. Prezes Oddziau Tarnowskiego Stowarzyszenia Energetyków Polskich Wadysaw Bochenek 3

6 p. ZDZISAW LIWO - wspomnienia W dniu stycznia 007r. opuci nasze szeregi Serdeczny Przyjaciel i Kolega, a take dla wielu wspópracowników Wychowawca. Tradycyjnie w takich sytuacjach przywoujemy do naszych serc wspomnienia aby zatrzyma i utrwali w pamici Osob naszego odchodzcego Przyjaciela i Kolegi. Nasz Przyjaciel i Kolega Zdzisaw urodzi si 19 lutego 198r na Kresach II Rzeczypospolitej w Drohobyczu w rodzinie chopskiej. W latach trzydziestych ubiegego wieku z rodzin przenosi si do Ropczyc, gdzie Zdzisaw koczy szko powszechn oraz gimnazjum i liceum mechaniczne. Po uzyskaniu odpowiedniego wyksztacenia w 1948r rozpoczyna studia na wydziale elektrycznym Politechniki Wrocawskiej. W 1951r. uzyskuje dyplom inyniera elektryka. Jak wikszo modziey tego pokolenia z nakazu czy potrzeby patriotycznej, Zdzisaw podejmuje prac w Zespole Elektrowni Wodnych w Jeleniej Górze. Tam kolejno pracuje na stanowiskach kierownika do spraw ruchu i kierownika do spraw elektroautomatyki. Pracujc przy odbudowie i uruchamianiu elektrowni wodnych Dolnego lska, wdraa systemy samosynchronizacji hydrogeneratorów. Z dniem 1 wrzenia 1955r. podejmuje prac w Zakadzie Sieci Elektrycznych w Tarnowie. Tu pracuje jako inynier do spraw zabezpiecze w dziale eksploatacji. Kolejno pracuje na stanowisku kierownika sekcji nadzoru w dziale Inwestycji. W tym czasie uzupenia te swoj wiedz m.in. na kursach elektroautomatyki elektroenergetycznej, kursach bezpiecznych metod pracy w elektroenergetyce. W czasie swojej pracy zawodowej aktywnie angauje si w prace nad rozwojem sieci rozdzielczych 110, 30 i 15kV a take w elektryfikacj wsi na obszarze Zakadu Energetycznego Tarnów. W 1967r obejmuje stanowisko kierownika Zakadowej Dyspozycji Ruchu i Pogotowia Energetycznego. W latach peni funkcj prezesa koa SEP przy ZE Tarnów. Nastpnie w latach peni funkcje przewodniczcego komisji rewizyjnej przy oddziale tarnowskim SEP. Za swoje osignicia w pracach Oddziau Tarnowskiego SEP zosta uhonorowany srebrn odznaka SEP. W 1993r. po 4 latach przechodzi na zasuon emerytur. Z czasem podupada na zdrowiu. Cika choroba koczy Jego ziemsk Odysej, Zdzisaw odchodzi na Tamt Stron Wiecznoci. Zdzisaw w yciu osobistym by zdyscyplinowanym pracownikiem i yczliwym koleg. yczliwie ukada prac z elektrykami przemysowymi. W 195 r. Zawiera zwizek maeski z pann Karolin Kopyto, z któr w doli i niedoli przeyli ponad 4

7 pó wieku wychowujc troje dzieci. Zdzisaw by czowiekiem pracy czsto trudnej wymagajcej wytrwaoci, uporu i wiary w sens swojego dziaania. By czowiekiem prostolinijnym otwartym na postp techniczny ale zachowa duo wartoci konserwatywnych, tak potrzebnych w obecnym zliberalizowanym wiecie. egnaj Przyjacielu i Kolego B. Kurowski Spotkanie w Kole nr 3 Stowarzyszenia Elektryków Polskich przy Zakadach Azotowych w Tarnowie Mocicach S.A. W dniu 14 lutego 007r odbyo si uroczyste spotkanie czonków koa nr 3 SEP przy Zakadach Azotowych w Tarnowie Mocicach S.A. na które tradycyjnie zapraszani s elektrycy czonkowie koa SITPCHEM pracujcy w ZAT. Tradycyjnie spotkanie odbywa si w takim skadzie, gdy elektroenergetycy Z.A. Tarnów Mocice s stowarzyszeni we wasnych koach w oddziaach tarnowskim SEP i Tarnowskim SITPChem. Czonków tych kó cz wspólne problemy eksploatacji, remontów oraz inwestycji, urzdze, instalacji i maszyn elektroenergetycznych macierzystego Zakadu. Zreszt wiedza i posiadane zaplecze techniczne tych czonków wychodzi do klientów poza Z.A, a nawet poza granice Polski. Spotkanie uwietnili zaproszeni gocie w osobach byego Prezesa ZAT a obecnie Prezydenta Miasta Tarnowa dr Ryszarda cigay, Dyrektora Technicznego ZAT a zarazem Prezesa Tarnowskiego Oddziau SITPChem mgr in. Witolda Szczypiskiego oraz Prezesa Tarnowskiego Oddziau SEP mgr in. Wadysawa Bochenka. Mocnym akcentem spotkania byo wrczenie przez przewodniczcego koa Wadysawa abuza legitymacji SEP, prezydentowi m. Tarnowa dr Ryszardowi cigale, który ju od roku jest czonkiem koa nr 3. W ramach spotkania, kolega Bolesaw Kurowski wygosi referat n.t. aktualnych problemów energetyki polskiej, róde energii odnawialnej oraz jej perspektyw rozwojowych. Prelegent dokona przegldu aktualnych struktur produkcji energii elektrycznej opartej na tradycyjnych nonikach, wgla, wody, gazu, a take omówi problemy energetyki atomowej np. importu paliw do reaktorów. Ponadto omówi: (odlege jeszcze) perspektywy rozwoju energetyki termojdrowej, i wkad polaków w rozwój tej dziedziny (gen. prof. Sylwester Kaliski), energetyka biomasy, solarna, wiatrowa czy wreszcie energetyka 5

8 geotermalna. Polska jest krajem posiadajcym ogromne iloci wód termalnych gównie na Niu Polskim. Prelegent wspomnia o rozmowie na te tematy z ksidzem Prof. Michaem Hellerem. Wspomnienie odnosio si do tematów energetyki anihilacji par czstek i antyczstek, oraz o niewyobraalnej energii grawitacji której lepiej byoby nie rusza. i tajemniczej ciemnej energii, której fizyki nie znamy, ale o której wiemy i obserwujemy jej oddziaywanie w Kosmosie. Spotkanie po spenieniu toastów i konsumpcji czym kuchnia lokalu gastronomicznego bogata przerodzio si w konferencj kolejno wypowiadajcych si prezesów stowarzysze i w kocu p. prezydent cigaa omówi zagadnienia funkcjonowania miasta i odpowiada na pytania. Przy stole i wysokowoltowych napojach oraz przekskach, spotkanie podzielio si na mae grupy dyskusyjne na tematy techniczne, towarzyskie i takie sobie. Po wspólnej dyskusji i przemyleniach uczestnicy stopniowo opuszczali spotkanie yczc sobie nawzajem sukcesów w pracy (dla tych modych ) i zdrowia pogodnych dni (dla seniorów). 6

9 W. abuz Sylwetki czonków SEP mgr inynier Bolesaw Kurowski. Rozgldajc si dookoa siebie czsto nie zauwaamy ludzi których osignicia zawodowe i caa droga yciowa moe by przykadem gdzie pasja zawodowa i spoeczna moe by przykadem dla wielu wspóczesnych, a ich bogaty yciorys pozwala korzysta z ich bogatych dowiadcze. Do osób w naszym rodowisku zawodowym, które imponuj swoim yciorysem, dowiadczeniem zawodowym i prac spoeczn naley mociczanin mgr in. Bolesaw Kurowski, czonek SEP, wypróbowany kolega i wieloletni pracownik ZAT. Bolesaw Kurowski pochodzi z Ropczyc. Urodzi si w roku Gdy -ga wojna wiatowa dobiega koca rozpoczyna wiek modzieczy. Zdy wic pozna trudy i niebezpieczestwa ycia pod okupacj niemieck. Przebywajc na wsi koo Pustkowa widywa próbne loty niemieckiej broni odwetowej rakiet V (wunderwaffe). W tych latach rozwino si u niego zainteresowanie technik. Po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej, jako 15- letni chopiec, podejmuje nauk w Gimnazjum Elektrycznym w Mocicach. Szkoa ta przygotowywaa techników dla istniejcej tam fabryki zwizków azotowych wybudowanej przed wojn. Wysoki poziom nauczania w tej szkole da mu dobre podstawy do kontynuowania nauki w liceum energetycznym. Po ukoczeniu liceum w Nysie uzyska tytu technika energetyka. Modna wtedy doktryna pedagogiki przewidywaa jak najwczeniejsze zatrudnianie modziey w celu zdobycia wiadomoci klasowej. Dlatego w tamtym czasie funkcjonowa nakazowy system pracy. Jako 19-letni modzieniec podejmuje, wic Bolesaw prac w Elbudzie Wrocaw, nastpnie w Wojskowym Przedsibiorstwie Budowlanym, wreszcie w rodzinnych Mocicach w Zakadach Azotowych. Póniej jeszcze pracowa w Zakadzie Energetycznym, by w roku 1959 ostatecznie zakotwiczy w Zakadach Azotowych w Tarnowie wierczkowie ( nazwa Mocice uywana bya tylko w potocznym jzyku ). W latach studiuje na Politechnice Wrocawskiej uzyskujc tytu magistra inyniera elektryka. Kompletne, gruntowne wyksztacenie w raz obranym kierunku oraz dowiadczenia zdobyte na rónych stanowiskach pracy uczyniy z Bolesawa wietnego fachowca. Swoj niespoyt energi mia okazj wykorzysta w okresie rozbudowy fabryki, a w szczególnoci jej infrastruktury elektroenergetycznej. Byy to ogromne wyzwania. Trzeba byo pilnie uruchomi produkcj tworzyw sztucznych. Nie wana bya ekonomika a nawet technologia, wany by produkt kocowy (kaprolaktam, PCW, akrylonitryl, tarflen, krzem, tarnoform), potrzebny gospodarce narodowej. Celem byo dorównanie krajom kapitalistycznym a nawet ich przecignicie. Do tego szaleczego wycigu mobilizowano ludzi wpajajc im wielkie idee. Aby osign efekt, odda obiekt do ruchu, zapewni cigo zasilania elektroenergetycznego, trzeba byo pokona nieraz wiele trudnoci. 7

10 Brak byo fachowców; a tu nowe projekty i urzdzenia, olbrzymie trudnoci materiaowe i trudnoci rozruchowe. Przy jakichkolwiek kopotach wczay si wiadome suby i przeprowadzay rozmowy w celu wyszukania winnych sabotau. Autor pamita te czasy, gdy bramy fabryki pilnowaa stra z broni dug z nasadzonym bagnetem. Pracujc w takich warunkach oprócz wiedzy trzeba byo wykaza si umiejtnoci wspópracy z ludmi na rónych poziomach drabiny spoecznej. Z podlegymi wspópracownikami mgr in. Bolesaw Kurowski budowa relacje na zasadzie zaufania i lojalnoci. Zawsze traktowa ludzi jak kolegów w doli i niedoli. Relacje te mogy by jednak uruchomione dopiero wtedy, gdy ugruntowa si w zespole pewien poziom wiedzy. Inynier ju na pocztku musia zacz zaszczepia zainteresowanie wykonywanym zawodem, a potem stopniowo przekazywa niezbdn pogbion wiedz. Przede wszystkim postawi na bezpieczestwo wykonywanych robót. Codziennie, kierujc ludzi do pracy, zwraca im uwag na podstawowy obowizek bezpieczn prac. Mimo to, zdarzay si wypadki, awarie. Inynier skrupulatnie analizowa ich przyczyny, ale take potrafi znale sposób by poszkodowane osoby poczuy, e o nich myli, e ich ofiara nie posza na marne. Byy to trudne i zawie sprawy. Nie zawsze mona byo ujawnia caa prawd by nie pogarsza sytuacji pracowników narazi ich na podejrzenia i obcesowe ledztwa a nawet surowe niezasuone kary. I w tej polityce Inynier okazywa si niezastpiony. Chemicy wiedzieli, e potrafi on jasno, racjonalnie wyjani przyczyny awarii elektrycznych i nieelektrycznych. Dlatego czsto powierzali mu swoje problemy. Niestety, w tamtych czasach awarie i wypadki przy pracy zdarzay si czsto równie w innych fabrykach. Bya to cena, któr trzeba byo zapaci za nowe tworzywa sztuczne i wielkotonaow produkcj. Inynier Kurowski coraz bardziej skupia wokó siebie ludzi, zyskiwa ich zaufanie i przyja. W tym Jego nieformalnym zespole byli ludzie o rónych wiatopogldach i pogldach politycznych. Wspóln paszczyzn byy sprawy zawodowe: nowe technologie, urzdzenia a przede wszystkim, rozgryzanie problemów nowej dziedziny, któr bya wtedy elektronika i energoelektronika. Te wspólne zainteresowania i silne ju powizania koleeskie sprawiy, e in. Kurowski bdc czonkiem SEP w Tarnowie, razem z najblisz grup kolegów i wspópracowników, a w 1965 r. zaoy w Zakadach Azotowych Koo terenowe Stowarzyszenia Elektryków Polskich a take by czonkiem zaoycielem Oddziau Tarnowskiego SEP. Bya to wtedy organizacja nie bardzo mile widziana przez wadze. Powodem byo to, i SEP skupia niedobitki inteligencji przedwojennej mocno zaangaowanej w walce o woln Polsk. Magnesem bya tu osoba Prezesa SEP, którym by przedwojenny przemysowiec, twórca polskiego przemysu elektrotechnicznego in. Kazimierz Szpotaski. W szerszym gronie kolegów mona byo inaczej - lepiej organizowa prac zakadowych elektryków. Moliwe byo rozwizywanie trudniejszych problemów technicznych wymagajcych zaangaowania wikszej grupy osób czy te podjcia wspópracy z rónymi instytucjami a nawet z uczelniami. Nawizywano kontakty z Akademi Górniczo Hutnicz w Krakowie i Politechnik Wrocawsk. 8

11 Ta wspópraca przyniosa owoce w formie licznych opracowa wanych tematów technicznych oraz wniosków racjonalizatorskich. Zakadowe Koo SEP podjo równie dziaalno szkoleniow elektryków zatrudnionych w fabryce. Najlepsi z nich weszli w skad Komisji Kwalifikacyjnej na uprawnienia elektryczne. Dziaalno szkoleniow in. Bolesawa Kurowskiego wysza wkrótce poza zakad. Inynier Bolesaw Kurowski podj prac dydaktyczn w miejscowym Technikum Chemicznym a nieco póniej take w Rzeszowskiej Wyszej Szkole Inynierskiej. Wykada przedmioty zawodowe elektrotechnik, maszyny i urzdzenia elektryczne. Oczywicie - wczeniej sam uzupeni wyksztacenie w zakresie pedagogicznym. Wkrótce do zakadów zaczli napywa modzi ludzie, którzy dziki szkolnym kontaktom z Inynierem znali poziom techniki elektrycznej w Zakadach Azotowych w Tarnowie-Mocicach. Obecnie, gdy Inynier jest ju na emeryturze na nich wanie spoczywa obowizek prowadzenia ruchu elektrycznego ZAT, konserwacji i remontów urzdze elektrycznych a take obowizek podnoszenia kwalifikacji wasnych i wspópracowników. W tym temacie Mgr in. Bolesaw Kurowski dalej wiadczy daleko idc pomoc. Na gruncie towarzyskim do dnia dzisiejszego Jego wychowankowie i koledzy utrzymuj z Nim bardzo cisy kontakt osobisty. Proszony zjawia si w trudnych momentach, suy rad i daje tak potrzebne wsparcie moralne. Dalej jest aktywnym czonkiem koa SEP w ZAT. Krelc sylwetk in. Bolesawa Kurowskiego nie mona nie dostrzec Jego ogromnego zaangaowania w pracy na rzecz mieszkaców Mocic i Tarnowa. Kiedy jego ambicj bya budowa stacji przekanikowej TV dla Tarnowa na Górze w. Marcina. Angaowa si przy budowie kocioa w Mocicach i budowie obiektów sportowych wykonujc projekty i prowadzc nadzór robót. Jest szeroko znany ze swej wielkiej mioci do Mocic i do ludzi, z którymi tworzy histori swojej Maej Ojczyzny. Korzystajmy, wic z tego, e jest dalej wród nas, e jest otwarty na wszystkie problemy, korzystajmy z Jego wiedzy, dowiadczenia zawodowego i yciowego a przede wszystkim z Jego wielkiego serca. In. Bolesaw Kurowski jest szczliwym dziadkiem, mieszka wspólnie z wnukami, którymi si opiekuje. Spotka go mona na rónych imprezach i spotkaniach dotyczcych miasta. Szczególnie interesuje si histori Mocic. Jest czonkiem Towarzystw Przyjació Mocic. Jest inicjatorem medalu wyrónieniowego imienia Jana Szczepanika, która zostaa wrczona ostatnio synnemu polskiemu reyserowi Andrzejowi Wajdzie i innym twórcom. Jest autorem licznych artykuów w biuletynie SEP. Mona Go spotka na niedzielnych spacerach po Tarnowie lub na koncertach w dworku I.J. Paderewskiego w Knej Dolnej. 9

12 mgr in. Bolesaw Kurowski urodzony , Ropczyce Wyksztacenie Gimnazjum Elektyczne w Mocicach Liceum Energetyczne w Nysie technik energetyk Politechnika Wrocawska, Wydzia Elektryczny mgr in. elektryk Studia Podyplomowe AGH. Dynamika elektroenergetycznych ukadów przemysowych. Praca zawodowa ELBUD Wrocaw technik elektryk Wojskowe Przedsibiorstwo Budowlane Wrocaw inspektor nadzory Zakady Azotowe Tarnów technik elektryk Politechnika Wrocawska Zakad Energetyczny in. ds. eksploatacji Zakady Azotowe Tarnów Inwestycje kierownik budowy elektrowni i sieci Przebudowa EC II Intensyfikacja Starej Azotowni 360 i 480 t. NH 3 /d System elektryczny Tarnów, stacje i sieci 0/110 i 6kV budowa i rozruch Kierownik Wydziau Zasilania Elektryk Zakadu Technolog Zakadu Elektrycznego kierownik techniczny Zakadu Elektrycznego i p.o. kierownika Zakadu Elektrycznego. Osignicia Wspópraca naukowo techniczna z katedr Maszyn i Pomiarów Elektrycznych AGH. Badanie dynamiki ukadów elektroenergetycznych Tarnów. Tok prac, bezpieczestwo ekip i maszyn technologicznych w czasie prób i pomiarów, pomoc warsztatowa i laboratoryjna. Próby zwarciowe sieci 0 kv Wspópraca z docentem J. Sobolewskim przy konstrukcji grzejników startowych 1400, 800 i 400kW do syntezy amoniaku Instytut Nawozów Sztucznych Puawy Wzmocnienie zasilania RGI EC I 1990 Modernizacja Stacji 0 kv Tarnów Wschód, ok. 40 wniosków racjonalizatorskich w dziedzinie sieci WN napdów i grzejników, dwa patenty 1973 rzeczoznawca weryfikator w Izbie Rzeczoznawców SEP i SITPChem. 10

13 Waniejsze ekspertyzy Zabezpieczenia i kompensacja ziemnozwarciowa Pomiary sprawnoci ukadów wysokosprawnych, zespoy i stacje prostownikowe z ZAT Analiza awarii w DZOS Ekspertyza wypadku miertelnego w windzie szpitala im. w. ukasza w Tarnowie Projekty zabezpieczenia, sterowania i sygnalizacji ukadów napdowych i sieci 110 i 6kV Analiza wielkich awarii w ZAT Nauczyciel przedmiotów zawodowych w Technikum w Tarnowie Wykady w Wyszej Szkole Inynierskiej w Rzeszowie. Odznaczenia 1974 Srebrna Odznaka SEP 1977 Srebrny Krzy Zasugi 1979 Zota Odznaka SEP 1980 Racjonalizator Produkcji 1985 Zasuony Racjonalizator Produkcji 1988 Zoty Krzy Zasugi 1989 Zasuony dla Zakadów Azotowych Tarnów 1990 Medal prof. Poaryskiego 1995 Medal K. Szpotaskiego 1997 Krzy Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski 005 Medal J. Groszkowskiego 006 Medal J. Szczepanika. Praca spoeczna Rada Zakadowa, Przewodniczcy komisji ds. wypadków cikich i miertelnych 1965 Czonek zaoyciel koa SEP w Z.A. przewodniczcy Koa SEP przez 3 kadencje czonek zarzdu Koa SEP 1970 czonek zaoyciel Tarnowskiego Oddziau SEP sekretarz Oddziau SEP wiceprezes Oddziau SEP 1996 p.o. prezes Oddziau przewodniczcy komisji rewizyjnej oddziau SEP czonek centralnej sekcji Instalacji i Urzdze Elektrycznych czonek rady osiedla Mocice 1997 nadal czonek rady parafialnej. 11

14 mgr in. Bolesaw Kurowski Sekcja Instalacji i Urzdze Elektrycznych. Wybrane zagadnienia gospodarki moc i energi elektryczn cd. 5. Autotransformator Autotransformatory w systemie elektroenergetycznym speniaj gównie rol regulacji napicia w sieciach przecionych, bd z ujemnym bilansem mocy biernej. Przy rozwaaniu problemów gospodarki energetycznej autotransformatorami naley przyj nastpujce schematy pracy autotransformatorów. Rys. 5 Schemat pracy autotransformatorów: A) regulacja napicia w dó B) regulacja napicia w gór W konstrukcji i eksploatacji autotransformatorów wyróniamy dwa rodzaje mocy pozornej: moc przechodnia (przenoszona) Sp przenoszona z sieci pierwotnej do sieci wtórnej S S S 1 1 U * I U S 1 * I 1 S p Wemy pod uwag schemat A moc uzwojenia szeregowego (zaciski a-b) I U U S I S sz U a moc uzwojenia wspólnego 1

15 S wsp I I1 U S I1U Z powyszych rozwaa mona stwierdzi e: S sz S wsp S w S p gdzie Sw Moc wasna transformatora (typowa), a stosunek S S w p r zmienia si w granicach U1 U 1 r U1 gdzie przekadnia Std wynika równie zmienno parametrów energetycznych autotransformatorów. Np. napicie zwarcia autotransformatora U zwautotr U ztr 1 * r r Jest wiksze r razy od mierzonego napicia zwarcia. Wic przy maych przekadniach przy zwarciach poza zaciskami b-c, spowoduje to przepyw znacznych prdów zwarciowych. Stosunek strat autotransformatora do strat transformatora: 0,75 Patr U1 U Ptr U1 Zwróci naley uwag równie na warto prdu i strat biegu jaowego. O ile przy transformacji obniajcej napicie, podane wyej parametry nie zmieniaj si, to przy transformacji podwyszajcej napicie straty te zwikszaj si (patrz przewzbudzenie transformatora). 13

16 6. Maszyny elektryczne W niniejszym rozdziale analiz strat bd objte maszyny asynchroniczne. 6.1 Wiadomoci ogólne Straty w maszynach elektrycznych wirujcych naley oprze na schemacie zastpczym, który ilustruje straty w rónych stanach pracy maszyny. 6. Silnik asynchroniczny Schematem zastpczy silnika asynchronicznego jest czwórnik typu T rys 6.1, a bilansu strat ilustruje wykres startowy (Sankeya) rys 6. 14

17 Rys 6.1 Schemat zastpczy silnika asynchronicznego - a) oraz wykres wskazowy b) do tego silnika Pn Rys. 6. wykres strugowy strat w silniku asynchronicznym 6.3 Podstawowe parametry silnika asynchronicznego Pn moc znamionowa (na wale) [kw] Un napicie znamionowe [V] In prd znamionowy (stojana) [A] Ir prd rozruchowy (silniki klatkowe k-krotnoc In) 15

18 Mr moment rozruchowy(krotnoc momentu znamionowego m r ) Mm moment maksymalny (krotnoc momentu znamionowego - m mn ) n n obroty znamionowe [obr/min] [rd/m] GD - moment zamachowy [kgm ] Tok oblicze Z powyszych podstawowych parametrów mona wyliczy s n polizg znamionowy n0 n s n *100 % n0 s k polizg krytyczny odpowiadajcy momentowi maksymalnemu. Ze wzoru Klossa s k s n m mn m mn 1 mmmn mmn mmn n P 1 moc pobierana z sieci (na zaciskach) 3 P1 n 3 * U n * I n * cos1 n *10 [ kw ] P1 n Pcuin PFen[ W; kw ] R - straty w uzwojeniu stojana [W; kw] Pcu1 n 3I1 n s P FEn - straty w elazie stojana [W; kw] Moc przenoszona ze stojana do wirnika P w P 1 P P [kw] cu Fe P moc mechaniczna silnika P Pw [kw] P P straty mocy czynnej w wirniku [W; kw] 16

19 P n - moc znamionowa na wale silnika P P [kw] n P mech Na podstawie schematu zastpczego moc Pw mona okreli: ' ' R P w 3I i moc P wn : S Pn Pmech Pwn [kw] 1 sn Do oblicze strat w miedzi stojanu P cum 3I R 1n 1 wymagana jest znajomo rezystancji uzwojenia stojanu. Warto tej rezystancji mona okreli na podstawie danych konstrukcyjnych lub wzoru empirycznego. R 1 R Pu U I fn n R pu wzgldna rezystancja uzwojenia stojana bdca funkcja mocy P n oraz iloci par biegunów R pu - zamieszczona jest w Poradnikach Inyniera Elektryka. Tak obliczona R 1 ma warto zbliona do wartoci konstrukcyjnych. P mech straty mechaniczne. Dla silnika czterobiegunowego P mech 0,007 P n [W; kw] Dokadniejsz ocen strat mechanicznych mona okreli w zalenoci: 8d(1 0,15) V P m Gdzie: P m straty mechaniczne [W] d rednia wirnika [m] l dugo wirnika [m] V prdko obwodowa w [m/s] Przy obliczaniu strat w silnikach asynchronicznych wana jest znajomo prdu biegu jaowego I on. I on ou I 1n cos1 n cos1 (sin1 n ) I1 (sin n 1 n m m 1 mn mn mn n ) 17

20 Warto tego prdu mona okreli na podstawie wykresów i tabel w poradnikach, gdzie I 0 = f(p n, p ) (p - ilo biegunów) Warto tego prdu mieci si w granicach (0-90%)In Równie przy okrelaniu strat wan jest znajomo prdu wirnika. O ile w silnikach asynchronicznych indukcyjnych piercieniowych prd I n jest podawany na tabliczkach znamionowych, to dla silników klatkowych prd ten mona oszacowa na podstawie zalenoci: I I ' on ' 0 ' n I1 n 1 cos n sin n I1 n 1n ' n Gdzie - kt pomidzy wskazaniami napicia U1 oraz prdu I ' I n tg X s ' z R s k R mm mm 1 1 s 1 1 mn I wreszcie wanym zagadnieniem przy ocenie pracy silników asynchronicznych jest znajomo wartoci mocy biernej. ' 1 Q n 3U fn I n I 0 mmn ( mmn mmn 1) W obliczeniach parametrów impedancyjnych wana jest znajomo Zz impedancja zwarcia U fn Z z kr I n i U fn ' X z X 1 C1 X kr I n c 1 wspóczynnik korekcyjny impedancji 18

21 c I Z 0 z I z Z Przykad: Z Z Silnik asynchroniczny typ Sg 160 M-b Pn =15 kw Un = 380V I 1n = 8,1 A n = 90 min -1 cos In = 0,9 n = 0,9 k r = 8 m mn =,6 m r = 1,6 P m = 100 W GD = 0,5 kgm Obliczanie pozostaych parametrów 1) Polizg znamionowy s n = 0,07 ) Polizg krytyczny s k = 0,135 3) Moc na zaciskach silnika P 1n = 16,645 kw 4) Moment znamionowy M m = 5,01 kgm = 49,13 Nm 5) Moment maksymalny M mn = 13,03 kgm = 17,8 Nm 6) Moment rozruchowy M rnr = 8,0 kgm = 78,6 Nm 7) Prd rozruchowy I r = 4,8 A 8) Impedancja zwarcia Z z = 0,9786 9) Prd biegu jaowego I 0n = 7,19A (5,6% In wg Poradnika 5%I n ) 10) Impedancja biegu jaowego Z 0 = 30,6 11) Wspóczynnik korekcyjny c 1 = 1,016 1) Moc mechaniczna P mn = 15,1 kw

22 13) Moc przenoszona do wirnika P wn = 15,519 kw 14) Straty w miedzi i w elazie stojana P 1n = 116 W 15) Impedancja uzwojenia stojana Z 1 = 0,4896 /f 16) Przesunicie fazowe pomidzy wskazami napicia U 1n, oraz prdu I n ' tg 0,193 ' 10, 88 17) Prd wirnika ' I cu 5, 84 0 A 18) Rezystancja wirnika ' 0, 09 /f R n 19) Rezystancja uzwojenia stojana R1 0,15 / f 0) Reaktancja zwarcia silnika Xz = 0,8831 /f 1) Reaktancja stojana X 0,4896 / f 1 ' 0,3879 X / f ) Straty w uzwojeniu stojana P 503,4 W Q CU1n CU1n ) Straty w elazie stojana P Fen 6, 6 W V Ar 4) Wspóczynnik mocy biegu jaowego cos 0,59 o Q on on 74, V Ar 5) Straty w wirniku P n 419 W 6) Impedancja stojana i wirnika 0 0

23 1 ' Z 1 1 ' Z 0,5337e 0,440e i66,54 i61,6 7. Wyznaczanie sprawnoci silnika asynchronicznego Z wykresu Sankeya wynika e moc uyteczna na wale silnika asynchronicznego uwzgldniajc zalenoci wynosi: P P P P P P m 1 1 P m Zatem sprawno silnika wyniesie: P P 1 P P P P P 1 m P P cu P P P Fe cu P m Sprawno silnika asynchronicznego moemy wyrazi iloczynem trzech sprawnoci * * st wir mech Przy czym sprawno stojana: Pw P1 P1 Pw st P1 P1 Pw P1 Sprawno wirnika: Pw P1 P Pw Pw * s st 1 s P1 Pw Pw Sprawno mechaniczna P P1 Pmech Pw (1 s) P mech P P P P (1 s) mech w mech Pmech 1 P (1 s) w Sprawdzimy sprawno silnika przeliczanego dla pracy z obcieniem znamionowym. 0,93 stn wir mech n 0,973 0,934 0,901 wedug katalogu n =0,9 1

24 Sprawdzimy sprawno silnika przy obcieniu 50% Mn, Przyjmujc obcienie 0,5Mn (m = 0,5) 1. Ze wzoru Klossa obliczamy polizg s M mn 0,5 0,0131 s sk sn s. Moc przy polizgu s = 0,0131 M no (1 s) P 7,61 [kw] 975 ' s tg 0,097; s ' 3. 5,54 ' sin 0,0965; ' cos 0, P 7,71 [kw] P w 781 [ W ] 5. ' I 1,77 [ A] 6. I 15,11 1 [A] S 9938,5 1 V * A 8. P cu 145,4 [ ] W 1 W 10 [ W 9. P 768 ; 10. P ] 11. P1 P Pm P P [ W ] cos1 0,8633; , , 887 Przykad: Rozwamy przypadek gdy M = M n ; U 1 = 0,9U 1n = 34 V 1) m k m, 106 m u mn ) polizg krytyczny bez zmian s y = 0,135

25 3) polizg s przy U 1 = 34 V wyznaczymy rozwizujc równanie mm m s sk s s k *,106*0,135* s 1 ; s 0,135 s 0,034 4) moc przy s = 0,034 i M n = 5,01 kg * m P = 14,89 kw 5) Moc P = 14,99 kw 6) Moc pola wirujcego P w = 15,5 kw 7) Straty w wirniku P = 0,53 kw 8) Zredukowany prd wirnika I = 9,06 A 9) Kt przesunicia (U 1 ; I ) ' tg 0,1384; ' 7,90 ' sin 0,137; ' cos 0, ; 10) Prd I 0 zmienna napicia zmieni prd I 0 ki on 6, 47 A I 1 = 30,6 A 11) Straty w stojanie P cu1 = 597 W P Fe = 504 W P 1 = 1101 W 1) Moc na zaciskach silnika P 1 = 166 W 13) Moc pozorna S 1 S 1 = 1816 W Cos 1 = 0,917 14) Sprawno silnika = 0,896 Wyniki oblicze zebrano w zaczonej tabeli. 3

26 Tabela wyników oblicze parametrów pracy silnika asynchronicznego Lp Praca przy Pn Un Praca przy M =0,5 Mn; U1 = 380 V Praca przy M = Mn; U1 = 34 V Parametr Jednostka Ilo Lp Parametr Jednostka Ilo Lp Parametr Jednostka Ilo P1 kw 15 1 P1 kw 7,61 1 P1 kw 15 Un V 380 Un V 380 Un V 34 3 I1n A 8,1 3 I1n A 15,11 3 I1n A 30,6 4 cos1n 0,9 4 cos1n 4 cos1n 5 Mn kgm 5,01 5 Mn kgm,06 5 Mn kgm 4,06 6 Mmn,6 6 Mmn,6 6 Mmn,106 7 mr 1,6 7 mr 1,6 7 mr 1,3 8 sn 0,07 8 sn 0, sn 0,034 9 sk 0,135 9 sk 0,195 9 sk 0, Iz A 4,8 10 Iz A 4,8 10 Iz A 0 11 Ion A 7,19 11 Ion A 7,19 11 Ion A 6,5 1 c1 1,016 1 c1 1,016 1 c1 1, Pm kw 15,1 13 Pm kw 7,71 13 Pm kw 14,99 14 Pwn kw 15, Pwn kw 7,81 14 Pwn kw 15,5 15 Z1 0, Z1 0, Z1 0, P1n kw 16 P1n kw 8,58 16 P1n kw 16,6 17 tg n 0, tg n 0,09 17 tg n 0, In A 5,84 18 In A 18 In A 9,06 19 Rn 0,09 19 Rn 0,09 19 Rn 0,09 0 Zz 0, Zz 0, Zz 0, Xz 0, Xz 0, Xz 0,8831 X1 0,4896 X1 0,4896 X1 0, X 0, X 0, X 0, P1 W P1 W P1 W PFe W 6,6 5 PFe W 6,6 5 PFe W Pcu W 503,4 6 Pcu W 145,4 6 Pcu W cos on 0,9 7 cos on 0, cos on 0,917 8 P W P W 10 8 P W 9 Z 1 0, Z 1 0, Z Z 0, Z 0, Z 0, stn 0,93 31 stn 31 stn 0,440 3 wirn 0,973 3 wirn 3 wirn 33 m 0, m 33 m 34 n 34 0, ,896 Dokończenie w następnym biuletynie. 4

27 G. Smoliska-Wygrzywalska Ach, có to by za bal!!! W dniu odby si w Bkitnej Sali przy ulicy Lwowskiej doroczny Bal Elektryków. Ju wczesnym wieczorem nasze Koleanki i Koledzy z SEP-u wraz z osobami towarzyszcymi zaczli tumnie wypenia sal. Suto zastawione stoy, zapraszay, aby przy nich usi. Prezes Tarnowskiego Oddziau SEP, Pan Wadysaw Bochenek, krótkim przemówieniem wprowadzi goci w nastrój tego niepowtarzalnego wieczoru. Szampaski toast rozpocz bal. Na parkiecie zawirowao 100 par. Do taca gra zespó Pana Marka Wadasa. Bogaty repertuar utworów gwarantowa kademu moliwo zataczenia przy swojej ulubionej muzyce. Muzycy z zespou okazali si równie wietnymi wodzirejami. Jak na prawdziwy bal przystao, wodzirejom pomagali starostowie Pan Zbigniew Papuga i Pani Grayna Smoliska-Wygrzywalska. Przez ca noc starali si, eby gociom nie brakowao ani przeksek, ani trunków, ani dobrego humoru. Wszyscy, którzy lubi piewa, a mikrofon nie paraliuje ich odbierajc gos trem, mogli wzi udzia w konkursie karaoke. Zwycizcy konkursu otrzymali atrakcyjne nagrody, midzy innymi aparaty fotograficzne. Wspaniaa zabawa przygotowana przez Spók KOMFORT ZET trwaa do biaego rana i bya wietn okazj do zintegrowania rodowiska elektryków oraz spdzenia czasu w miym towarzystwie. Bal by naprawd udany, a walc z zapalonymi wiecami i góralskie houbce, zapewne przejd do historii tej imprezy. Gocie zadowoleni, cho nieco zmczeni, z umiechem opuszczali Bkitn Sal. Do nastpnego roku...! Mariusz Tomaszewski Moeller Electric Xcomfort bezprzewodowy system sterowania domem Firma MOELLER wprowadzia do swojej oferty rozwizania inteligentnego budynku, gdzie komunikacja midzy nadajnikiem i urzdzeniem odbiorczym odbywa si drog radiow (rys. 1). Taki system wietnie sprawdza si przy sterowaniu owietleniem, roletami oraz ogrzewaniem znajdujcymi si w domach. Mona go równie wykorzysta w biurach oraz innych obiektach uytecznoci publicznej. 5

28 Rys. 1 System oferowany przez firm MOELLER daje uytkownikom szerokie pole manewru jeeli chodzi o dziaanie instalacji. Podstawow zalet systemu jest prostota sterowania moemy z dowolnego miejsca w domu uruchamia urzdzenia za pomoc pilota lub innego urzdzenia sterujcego. Moemy równie zmieni sposób dziaania poszczególnych urzdze, bez koniecznoci przeprowadzania kolejnego remontu. Urzdzenia Xcomfort charakteryzuj si niskimi kosztami adaptacji, w porównaniu do innych systemów. Uytkownik moe rozpocz budow swojej instalacji od kilku urzdze i z czasem dodawa kolejne, rozbudowujc j. Sterowanie odbywa si w sposób radiowy, czyli nie jest potrzebne poprowadzenie przewodu midzy urzdzeniem sterujcym i wykonawczym, tak jak to ma miejsce w systemie EIB. Nadajniki w systemie sterowania bezprzewodowego firmy MOELLER s zasilane z wbudowanej w przycisk baterii (trwao do 10 lat). Nie ma potrzeby doprowadzania do nich przewodów zasilajcych (30 V), tak jak to ma miejsce w tradycyjnej instalacji (rys). Dziki temu moemy je umieszcza w dowolnym miejscu w budynku, na cianie lub na szafce obok óka, 15 mm. Rys. 6

29

30

31

32

33 Montau urzdze wykonawczych dokonuje si bardzo prosto i szybko nie robic przy tym zbdnego baaganu. Nie ma koniecznoci skuwania cian, a instalacja aparatów odbywa si przez woenie urzdze wykonawczych do puszek podtynkowych lub obudów sterowanych urzdze i podczenia do nich zasilania (rys. 3). Rys. 3 Urzdzenia sterujce umieszczamy w dowolnym miejscu, tam gdzie bdzie to najwygodniejsze dla uytkownika. Ich montau dokonuje si przez przyklejenie na tam dwustronn lub tak jak tradycyjny osprzt mocowany na wkrty. W ofercie oprócz systemu sterowania bezprzewodowego znajduje si osprzt elektryczny w tym samym, eleganckim wygldzie, w postaci gniazd naciennych, przycisków, czujek alarmowych oraz innych elementów. Programowanie urzdze, z zakresu sterowania bezprzewodowego jest proste i mona je wykona na dwa sposoby: w pierwszym z nich programujemy urzdzenia za pomoc wkrtaka (rys. 4) mamy wtedy dostpne podstawowe funkcje aparatów - tzw. tryb BASIC; Wó odbiornik sterujcy do puszki podtynkowej w cianie i podcz waciwie przewody, zgodnie ze schematem na aparacie rubokrtem krótko (<0,5sek.) nacinij przycisk PROG ON/OFF. Zapali si czerwona dioda obok przycisku 7

34 Nacinij klawisz, który ma sterowa urzdzeniem i od razu zapali si dwa razy czerwona dioda na odbiorniku Rys. 4 Ponownie, nacinij krótko rubokrtem na odbiorniku (<0,5sek.), eby zapamita ustawienia; zganie czerwona dioda w drugim z nich programowanie odbywa si przy uyciu komputera klasy PC ze zczem szeregowym (RS-3), podczonym moduem do programowania przez komputer i zainstalowanym(darmowym) oprogramowaniem MRF. Przygotowywana jest te polska wersja jzykowa. Przy tego typu programowaniu mamy dostpne wszystkie funkcje systemu sterowania bezprzewodowego tzw. tryb COMFORT (rys. 5). Rys. 5 komputer klasy PC modu do programowania program MRF przez komputer Program jest intuicyjny w obsudze, wszystkie aparaty s pokazane za pomoc symboli graficznych, co uatwia ich programowanie. Urzdzenia czymy ze sob liniami (tak jak wida to na rysunku), nastpnie z rozwijanego menu 8

35 wybieramy funkcj, która ma by realizowana. Zaprogramowana instalacja wyglda przejrzycie (rys. 6). Rys. 6 Podsumowujc mona powiedzie, e system Xcomfort firmy MOELLER jest dobrym rozwizaniem dla wszystkich osób, które chc mie moliwo sterowania swojej instalacji z dowolnego miejsca. Przy zastosowaniu bezprzewodowego systemu sterowania domem mamy take moliwo realizacji wielu scenariuszy, jak sceny wietlne, wycznik gówny, symulacja naszej obecnoci w domu itp. Caa instalacja jest prosta i atwa w montau oraz programowaniu, a ponadto moe by modyfikowana w dowolnym momencie bez koniecznoci przeprowadzenia remontu. 9

36 Podstawy Techniki wietlnej Niniejszym artykuem rozpoczynamy cykl materiaów omawiajcych zagadnienia Techniki wietlnej. W miar moliwoci zagadnienia bd prezentowane w sposób przystpny i skondensowany. Mog si jednak zdarzy tematy, których nie da si zaprezentowa prosto w skróconej formie. Zachcamy zatem do wasnych docieka i rozwaa. Promieniowanie elektromagnetyczne Widzimy dziki wiatu. Jest ono czci promieniowania elektromagnetycznego. O tym, jak duo zawdziczamy wiatu, wiadczy poniszy wykres. Jest pi podstawowych narzdów zmysu, dziki którym czowiek poznaje otoczenie i zdobywa o nim wiedz. Najwiksze znaczenie ma wzrok. Jego udzia w postrzeganiu wynosi a 83%, podczas gdy udzia pozostaych: suchu, wchu, dotyku oraz smaku jest wiele razy mniejszy. Dlatego warto zagbi si w fascynujc przygod ze wiatem. Rys. 1. Porównanie percepcji otoczenia przez poszczególne narzdy u czowieka. By narzd wzroku spenia swoj funkcj potrzebne jest wiato. wiato (promieniowanie widzialne) jest to ta cz widma elektromagnetycznego, która powoduje bezporednio wraenia wzrokowe. Promieniowanie elektromagnetyczne to midzy innymi sygnay radiowe i telewizyjne, promieniowanie podczerwone, ultrafiolet, promienie Rentgena i gamma oraz promieniowanie kosmiczne. Z wymienionych zjawisk tylko wiato i promieniowanie podczerwone (ciepo) moe by odczuwane przez czowieka. Pozostae formy promieniowania ukazuj si jedynie poprzez swoje nastpstwo dodatkow powok refleksyjn w postaci reflektora ukierunkowujcego wiato, naniesion wewntrz rury (czasem o dziaaniu destrukcyjnym). Naukowcy przez dugi okres czasu zmagali si z opracowaniem prawidowej teorii, odnoszcej si do natury wiata. 30

37 Zadanie to nie byo atwe, mimo e jego waciwoci i zachowania byy stosunkowo dobrze znane i rozumiane. Teoria fal Maxwella Liczne spekulacje dotyczce natury promieniowania elektromagnetycznego ostatecznie ustpiy miejsca dwóm podstawowym teoriom. Pierwsza z nich to teoria fal elektromagnetycznych Maxwella. Mówi ona, e promieniowanie elektromagnetyczne, a co za tym idzie - wiato, skada si z "drga" lub "fal", które rozchodz si w polu magnetycznym i elektrycznym. Róne waciwoci poszczególnych form promieniowania elektromagnetycznego zwizane s z rón dugoci fal. Kwantowa Teoria Plancka Kwantowa teoria Plancka mówi, e kada forma promieniowania skada si z bardzo maych, niepodzielnych porcji energii, nazywanych "kwantami". Rónorodno fal wynika wedle tej teorii z tego, i kwanty posiadaj rón energi. Wysza energia odpowiada krótszej fali z teorii Maxwella. Teoria kwantowa tumaczy równie sposób, w jaki fala elektromagnetyczna jest generowana i absorbowana. Poczona teoria Kada z wyej wymienionych teorii doskonale opisuje poszczególne wasnoci promieniowania elektromagnetycznego. Teoria fal elektromagnetycznych dotyczy praw rozprzestrzeniania si fal, natomiast teoria kwantowa nawizuje do rozkadu energii promieniowania. Nie mona oceni, która z nich jest lepsza, bowiem kada zajmuje si innym zagadnieniem. W 197 roku De Broglie i Heisenberg opracowali równanie matematyczne, które okrela niemono równoczesnego obserwowania waciwoci falowych i kwantowych aspektów promieniowania elektromagnetycznego elektromagnetycznego (oraz wszystkich szybko-poruszajcych si czstek, np. elektronów). Mimo, e jest to trudne do przyjcia, to "poczona teoria" znajduje zastosowanie we wszelkich eksperymentach. Obecnie jest ona uwaana za ostateczn odpowied na pytanie o natur promieniowania elektromagnetycznego. Barwa wiata Co widzimy w pomieszczeniu i jak to odbieramy zaley midzy innymi od barwy zastanego wiata. wiato chodne pobudza. wiato ciepe wpywa na czowieka relaksujco i uspakajajco. wiato biae "Biae" wiato emitowane przez soce czy arówki jest w rzeczywistoci mieszanin wszystkich fal z widma widzialnego. Promieniowanie to obejmuje zakres fali elektromagnetycznej od 380 do 780nm. Dobrze znan metod rozszczepienia biaego wiata jest przepuszczenie go przez pryzmat. Widmo otrzymane w wyniku rozszczepienia wiata w pryzmacie przypomina tcz. Mona wydzieli w nim przedziay dugoci fal, które oko ludzkie odbiera jako wraenie rónych barw: czerwony, pomaraczowy, óty, zielony, niebieski i fioletowy. Odpowiednie kolory mona przypisa poszczególnym dugociom fal: 31

38 nm fioletowy, nm niebieski, nm zielony, nm óty, nm pomaraczowy, nm czerwony. Nie wszystkie dugoci fal s ródem takiego samego stopnia jasnoci dla ludzkiego oka. Najwiksza jasno przy widzeniu dziennym, któr wyczuwa oko, zwizana jest ze wiatem zielonym (okoo 555 nm). Wykres chromatycznoci Okrelenia barwy wiata jako czerwona, pomaraczowa, óta itd. s mao precyzyjne. Dlatego zosta stworzony wykres chromatycznoci czyli tzw. trójkt barw. Przedstawia on w prostoktnym ukadzie dwóch wspórzdnych chromatycznych (x,y), barwy tczy od czerwonej do fioletowej na obrzeach oraz wszystkie pozostae barwy w rodku trójkta barw. Kady punkt tego wykresu reprezentuje inn barw wiata. W centrum trójkta znajduje si mieszanina wszystkich barw czyli barwa biaa. Naley jednak zdawa sobie spraw z pewnych rónic pomidzy barw wiata, a jego obrazem na kartce papieru. Np. barwa czarna w ujciu wiata to po prostu jego brak, a na kartce to pigment, który nie odbija wiata. Kartka moe mie np. kolor szary, a w ujciu "wietlnym" jest to nadal wiato biae tylko w mniejszej iloci. Czerwona kartka bdzie widziana jako czerwona w wietle biaym. Jeli j owietlimy wiatem zielonym bdzie prawie czarna. 3 Rys. 3. Wykres chromatycznoci czyli tzw. Trójkt barw. Przedstawia on w prostoktnym ukadzie dwóch wspórzdnych chromatycznych (x,y), barwy tczy od czerwonej do fioletowej na obrzeach oraz wszystkie pozostae barwy w rodku trójkta barw. Temperatura barwowa Przy okrelaniu barwy wiata wysyanego przez róda wiata wykorzystuje si pojcie temperatury barwowej. Jest to przyrównanie barwy wiata róda do temperatury ciaa czarnego, k t óktóre r e w wysya y s y ł a promieniowanie o tej samej chromatycznoci co promieniowanie rozpatrywanego róda. Na wykresie chromatycznoci jest wrysowana krzywa ciaa czarnego. Barwa róda wiata jest oznaczana na wykresie i odczytywana jej warto dla najbliszej temperatury ciaa czarnego. Innymi sowy, temperatura barwowa jest to obiektywna miara wraenia

39 barwy danego róda wiata. Podawana jest w stopniach Kelwinach. Im wiato cieplejsze tym jego temperatura nisza, a im zimniejsze tym wysza. Poniej najczciej spotykane okrelenia i odpowiadajce im wartoci temperatur: temperatura barwowa 700 K - barwa bardzo ciepobiaa (arówka), temperatura barwowa 3000 K - barwa ciepobiaa (halogen), temperatura barwowa 4000 K - barwa biaa, temperatura barwowa 5000 K - barwa chodnobiaa, temperatura barwowa 6500 K - barwa dzienna. Opracowano na podstawie materiaów PHILIPS POLSKA ( cig dalszy w nastpnych numerach) WIETLÓWKI LINIOWE NOWEJ GENERACJI wiato sztuczne nie tylko jest po to, by umoliwiao obserwacj otaczajcej nas rzeczywistoci, ale równie po to, bymy czuli si w niej dobrze. Dobre samopoczucie, zainteresowanie prac oraz entuzjazm w istotny sposób wpywaj na wydajno pracy i funkcjonowanie czowieka. Istotny jest równie aspekt ekonomiczny - tak w sferze inwestycyjnej jak równie póniej w eksploatacji. róda wiata - wietlówki liniowe Podstawowym ródem wiata uywanym do owietlania wntrz, m.in. szkó, biur, jest wietlówka liniowa. Dziki swoim unikatowym cechom, energooszczdnoci i niskiej luminancji, staa si niezastpionym rozwizaniem szczególnie w niskich pomieszczeniach. Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat nastpia prawdziwa rewolucja w ofercie tych róde wiata - najpierw króloway lampy TL "T1", czyli wietlówki o rednicy 38 mm, a w poowie lat osiemdziesitych zastpiy je bardziej wydajne lampy o mniejszej rednicy TLD "T8" - 6 mm, które zastpiy urzdzenia poprzedniej generacji. Pod koniec lat dziewidziesitych nastpia kolejna rewolucja - Philips Lighting wynalaz i wprowadzi nowy standard wietlówek liniowych wietlówki TL5 o rednicy 16 mm. Teraz zmiany poszy jednak dalej, wietlówki stay si nie tylko ciesze, ale take krótsze, zyskujc przy tym na skutecznoci wietlnej. Co wane, zredukowano do minimum zuycie materiaów i substancji niebezpiecznych (zawarto rtci to tylko 3mg). Miniaturyzacja wietlówek, idca w parze z wysok skutecznoci wietln (do 105 lm/w!), daje ogromne moliwoci projektantom wntrz, a stao si to dziki 33

40 równoczesnej miniaturyzacji opraw i znacznie lepszej moliwoci dystrybucji wiata oraz dziki nowoczesnej optyce. Barwa wiata i stopie oddawania barw Ciepe wiato uspokaja i relaksuje, a chodne pobudza i inspiruje. Wybór barwy wiata zastosowanych w danym pomieszczeniu lamp zaleny równie jest od poziomu natenia owietlenia, obecnoci lub braku wiata dziennego, warunków klimatycznych oraz, oczywicie, osobistych preferencji. Badania wykazay, e wysza temperatura barwowa (chodniejsze wiato), jest preferowana przy wyszych poziomach natenia owietlenia np. w laboratoriach i salach do prac technicznych. Natomiast przy braku wiata dziennego preferowana jest nisza temperatura barwowa (cieplejsze wiato). Nie powinno si miesza róde wiata bez uprzedniego sprawdzenia, czy ich barwa harmonizuje ze sob. Równolegle ze zmian wymiarów wietlówek nastpia znaczna poprawa innych parametrów, a w szczególnoci tzw. stopnia oddawania barw (Ra), co oznacza e nowoczesne lampy bardzo wiernie oddaj naturalne kolory i poprawiaj atmosfer oraz warunki pracy i nauki. Wystpuj trzy podstawowe rodzaje tych lamp: - wietlówki podstawowe z luminoforem jednopasmowym TLD Standard (Ra 50-70); - wietlówki z luminoforem trójpasmowym Master TLD Super 80 New Generation (Ra >80); - wietlówki z luminoforem wielopasmowym TLD 90 de Luxe (Ra >90). Ze wzgldu na swoje walory s rekomendowane do uytku we wntrzach wietlówki i lampy z rodziny Master TLD Super 80 New Generation, a tam gdzie wymogi s szczególnie wysokie - lampy z rodziny TLD 90 de Luxe. Moliwe jest zastosowanie szerokiego spektrum temperatury barwowej od ciepej 700 K (oznaczenie na lampach z rodziny Super 80-87), przez chodno-bia 4000 K (oznaczenie840), do dziennej 6500 K (oznaczenie865). wietlówki trójpasmowe Master TLD Super 80, aby osign dany poziom owietlenia, zuywaj a 30% mniej energii ni wietlówki standardowe tej samej mocy. Przy projektowaniu instalacji owietleniowej pod uwag brany jest rodzaj pracy, jaki bdzie wykonywany w danym pomieszczeniu oraz to, jaki poziom natenia owietlenia naley osign, aby zapewni pracownikom moliwo odpowiedniego wykonywania obowizków. Kiedy wydajno wietlna spada poniej 80% pocztkowego poziomu, wietlówki nie speniaj ju norm, które przyjte byy w zaoeniach. Dlatego wanym parametrem w przypadku stosowania wietlówek jest utrzymanie odpowiedniego strumienia wietlnego w czasie eksploatacji. W przypadku stosowania wietlówek 34

41 standardowych strumie wietlny ju po godzin spada do poziomu 75% wartoci pocztkowej. W wietlówkach Master TLD Super 80 strumie wietlny nie spadnie wicej ni o 1% nawet po godzin wiecenia. W ten sposób wietlówki te zapewniaj stay poziom owietlenia w cigu duszego czasu. Dlatego zastosowanie nieco droszego, ale znacznie lepszego róda wiata, jakim jest wietlówka Master TLD Super 80, nie tylko podnosi wydatnie jako owietlenia i samopoczucie osób, które w nim maj przebywa, ale jednoczenie znacznie obnia koszty eksploatacji, redukujc koszty wielokrotnej wymiany. Oprócz wielu wymienionych zalet, wietlówki Master TLD Super 80 s take produktem, który jest przyjazny dla rodowiska. Dziki zastosowaniu nowej technologii pokrywania luminoforem w wietlówkach tych zawarto rtci - niezbdnego w wietlówce pierwiastka zostaa obniona a o 80%, do zaledwie 3 mg w jednej lampie. Ponadto, w oparciu o najnowsze osignicia i postp w technikach utylizacji, istnieje moliwo prawie cakowitego ponownego wykorzystania komponentów zuytej lampy do produkcji nowych wietlówek. Aby podkreli te cechy, wietlówki Master TLD Super 80 wyposaone zostay w charakterystyczne zielone trzonki. Rodzina wietlówek Master TLD Super 80 zapewnia waciwe rozwizanie dla kadego obszaru zastosowa, zarówno w oprawach wbudowanych w sufit, w oprawach montowanych na suficie, oprawach podwieszanych do poredniego i bezporedniego owietlenia, szynoprzewodach do hal przemysowych w oprawach ciennych i w owietleniu regaów. Rys. wietlówki standardowe a TLD Super 80 z dodatkow powok refleksyjn w postaci reflektora ukierunkowujcego wiato, naniesion wewntrz rury W grupie wietlówek TLD Super 80 Nowej Generacji s równie lampy typu TLD Reflex posiadajce dodatkow powok refleksyjn w postaci reflektora ukierunkowujcego wiato, naniesion wewntrz rury. Jest to idealne rozwizanie pozwalajce w atwy i równoczenie efektywny sposób usprawni istniejce 35

42 systemy owietleniowe wykonane w oparciu o proste oprawy owietleniowe bez ukadów optycznych (np. belki montaowe) oraz stwarza zupenie nowe moliwoci konstruktorom opraw. wietlówka im dusza tym oszczdniejsza Warto zwróci uwag na fakt odpowiedniego doboru wietlówek pod wzgldem energooszczdnoci caego systemu owietleniowego w klasie, sali gimnastycznej czy wreszcie caej szkole. Najbardziej popularn i wydajn rodzin wietlówek liniowych jest Philips Master Super 80 New Generation. Jednak w obrbie samej tej rodziny wietlówek liniowych powinnimy równie optymalizowa swój wybór. Zbyt rzadko nadal decydujemy si na zastosowanie wietlówek 58W o dugoci 1500 mm, a wanie ta wietlówka jest najbardziej energooszczdna i wydajna, zwaywszy na fakt, e równie wtedy potrzeba mniej opraw. Posumy si krótkim przykadem: Jeeli w jednej auli lub sali konferencyjnej dla prawidowego owietlenia potrzeba 10 opraw na dwie wietlówki 58W Master TLD Super 80, to dla uzyskania tego samego natenia w tym pomieszczeniu potrzeba a 80 szt (!!!) wietlówek 18W Master TLD Super 80. Oto porównanie kosztów: Jak wynika z przeprowadzonej symulacji zdecydowanie korzystniej jest zastosowa wietlówki dugie 1500 mm, poniewa przy porównywalnym nateniu wiata (razem strumie lamp) koszty inwestycyjne s ponad razy mniejsze! (048z/4176z), a koszty zakupu i póniejszej wymiany róde wiata s ponad 3 razy mniejsze!!! (178z/576z). Wydajno z 1W zainstalowanej energii, przy zastosowaniu wietlówek liniowych Master TLD, to w przypadku 18W wynosi 75 lm/w, a w przypadku 58W wynosi 90 lm/w, czyli wietlówka im dusza tym oszczdniejsza! System TL5 36 Opisane wczeniej wietlówki liniowe o rednicy 16 mm day pocztek stworzeniu najnowszego wiatowego standardu w owietleniu, jakim jest System Owietleniowy TL5. Jest to nowa generacja sprztu owietleniowego, który odpowiada zapotrzebowaniom rynku na: