Otwarte modele komunikacji naukowej w Polsce i na świecie

Transkrypt

1 Otwarte modele komunikacji naukowej w Polsce i na świecie Jakub Szprot, Centrum Otwartej Nauki, ICM UW jszprot@icm.edu.pl Seminarium podsumowujące projekt pt.: Leśne Centrum Informacji platforma informacyjna monitoringu środowiska przyrodniczego, 9 kwietnia 2014 r., Instytut Badawczy Leśnictwa

2 Otwarta nauka Otwarty dostęp Otwarte dane badawcze Open notebook science Otwarty proces peer review Nauka obywatelska

3 Otwarty dostęp Słabości tradycyjnego systemu dystrybucji publikacji naukowych Nowe technologie Specyfika publikacji naukowych

4 Otwarty dostęp Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać odnośniki do pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu bez barier fi nansowych, legalnych czy technicznych innych niż te związane z uzyskaniem dostępu do samego internetu. Jedynym ograniczeniem kopiowania i dystrybucji treści, oraz jedyną rolą, jaką w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno być zapewnienie autorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac Budapest Open Access Initiative, 2002

5 Otwarty dostęp gratis Darmowy i otwarty dostęp rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa. Wdrożenie otwartego dostępu do treści naukowych i edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfka polska. Przewidywane koszty, narzędzia, zalety i wady, Warszawa: ICM, 2011

6 Otwarty dostęp libre Wolny i otwarty dostęp rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nie naruszające istoty uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji. Wdrożenie otwartego dostępu do treści naukowych i edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfka polska. Przewidywane koszty, narzędzia, zalety i wady, Warszawa: ICM, 2011

7 Otwarty dostęp Zwiększenie dostępności, widoczności i łatwości wyszukiwania publikacji naukowych Zwiększenie liczby cytowań i oddziaływania publikacji naukowych Ułatwienie i przyśpieszenie procesu komunikacji naukowej Ułatwienie współpracy między różnymi podmiotami Umożliwienie dostępu do treści naukowych osobom i instytucjom spoza środowiska naukowego Realizacja zasady publicznej dostępności zasobów finansowanych ze środków publicznych Zwiększenie zwrotu z inwestycji w badania naukowe Ułatwienie procedur zarządzania wiedzą i jej ewaluacji Promocja instytucji prowadzących i finansujących badania naukowe Archiwizacja i długoterminowe przechowywanie treści w postaci cyfrowej

8 Złota droga - czasopisma w otwartym dostępie Directory of Open Access Journals: czasopism ze 133 krajów, artykułów (nie są to wszystkie otwarte czasopisma!)

9 Zielona droga - otwarte repozytoria Repozytoria dziedzinowe i instytucjonalne Registry of Open Access Repositories: 3623 repozytoria Directory of Open Access Repositories: 2624 repozytoria

10 Otwarte repozytoria na świecie Źródło: Repository66.org Repository Maps,

11 Otwarte mandaty Instytucje przyjmujące mandat: jednostki naukowe i badawcze, instytucje finansujące badania (w tym instytucje rządowe) Osoby zobowiązane mandatem: pracownicy naukowi, beneficjenci grantów Treści, których dotyczy mandat: recenzowane artykuły naukowe, prace dyplomowe, inne utwory naukowe, dane badawcze Zobowiązanie: umieszczanie i udostępnianie treści w otwartych repozytoriach (instytucjonalnych lub dziedzinowych)

12 Otwarte mandaty ROARMAP (Registry of Open Access Repositories Mandatory Archiving Policies): 207 mandatów przyjętych przez instytucje 44 mandaty przyjęte przez części instytucji 9 mandatów przyjęty przez grupę instytucji 89 mandatów przyjęte przez instytucje finansujące badania 110 mandatów dotyczących prac dyplomowych

13 Otwarte mandaty - przykłady Uniwersytet Harvarda Massachussetts Institute of Technology Princeton University Eidgenössische Technische Hochschule Zürich National Institutes of Health Wellcome Trust UK Research Councils European Research Council Komisja Europejska

14 Otwarty dostęp na szczeblu krajowym - przykłady Stany Zjednoczone: (1) NIH Public Access Policy; (2) zobowiązanie agencji federalnych zajmujących się sprawami pracy, edukacji, zdrowia i pomocy humanitarnej, posiadających budżety na badania naukowe przekraczające 100 milionów dolarów, do zapewnienia otwartego dostępu do wyników badań finansowanych z budżetu federalnego (Consolidated Appropriations Act, 2014) Agentyna: wszystkie instytucje działające w ramach argentyńskiego systemu nauki są zobowiązane do stworzenia repozytoriów umożliwiających otwarty dostęp do prac naukowych i danych badawczych; badacze korzystający z państwowych funduszy są zobligowani do zdeponowania w tych repozytoriach (lub do wyrażenia zgody na zdeponowanie) końcowych wersji swoich prac najpóźniej sześć miesięcy po publikacji i danych badawczych najpóźniej pięc lat od ich zgromadzenia (Ley 26899: Creación de Repositorios Digitales Institucionales de Acceso Abierto, Propios o Compartidos, 13 listopada 2013 r.)

15 Polityka otwartego dostępu Komisji Europejskiej Wytyczne European Research Council (2007) Pilotaż Open Access w ramach Siódmego Programu Ramowego (od 2008) Zalecenie Komisji z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostępu do informacji naukowej i jej ochrony Otwarty dostęp jako ogólna zasada w programie ramowym w zakresie badań i innowacji na lata Horizon 2020

16 Pilotaż Open Access w 7PR Od 2008 roku Siedem obszarów nauki: energetyka, środowisko (łącznie ze zmianami klimatycznymi), zdrowie, techniki informatyczne i komunikacyjne (systemy poznawcze, systemy interakcyjne, robotyka), infrastruktura badawcza (e-infrastruktura), nauka w społeczeństwie, nauki socjologiczno - ekonomiczne oraz nauki humanistyczne 20% budżetu 7PR Zobowiązanie do do umieszczania zrecenzowanych artykułów naukowych albo ostatecznych wersji autorskich artykułów, będących rezultatem projektów finansowanych z 7PR, w dostępnych on-line repozytoriach Otwarty dostęp do publikacji ma być zapewniony po upływie sześciu (dla pierwszych pięciu obszarów) lub dwunastu (dla pozostałych dwóch obszarów) miesięcy od daty publikacji Koszty publikacji w otwartym dostępie (tzw. złota droga) kwalifikowane od początku 7PR we wszystkich projektach (w czasie trwania projektu)

17 Dokumenty Komisji Europejskiej z 17 lipca 2012 r. Komunikat Wzmocnione partnerstwo w ramach europejskiej przestrzeni badawczej na rzecz doskonałości i wzrostu gospodarczego Komunikat W stronę lepszego dostępu do informacji naukowej. Zwiększanie korzyści z inwestowania środków publicznych w badania naukowe Zalecenie Komisji z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostępu do informacji naukowej i jej ochrony

18 Zalecenie Komisji z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostępu do informacji naukowej i jej ochrony

19 Horizon 2020 Otwarty dostęp jako ogólna zasada Pilotaż dotyczący otwartych danych (Open Research Data Pilot)

20 Horizon 2020 Open access to scientific publications Each beneficiary must ensure open access (free of charge, online access for any user) to all peer-reviewed scientific publications relating to its results. In particular, it must: (a) as soon as possible and at the latest on publication, deposit a machine-readable electronic copy of the published version or final peer-reviewed manuscript accepted for publication in a repository for scientific publications; Moreover, the beneficiary must aim to deposit at the same time the research data needed to validate the results presented in the deposited scientific publications. (b) ensure open access to the deposited publication via the repository at the latest: (i) on publication, if an electronic version is available for free via the publisher, or (ii) within six months of publication (twelve months for publications in the social sciences and humanities) in any other case. (c) ensure open access via the repository to the bibliographic metadata that identify the deposited publication. (Horizon 2020 Model Grant Agreement)

21 Otwarty dostęp w Polsce - repozytoria Directory of Open Access Repositories polskich repozytoriów Registry of Open Access Repositories polskich repozytoriów W większości są to biblioteki cyfrowe Agregator CeON repozytoriów Badanie CeON: 23 repozytoria (nie wszystkie i nie w pełni otwarte)

22 Otwarty dostęp w Polsce - czasopisma Badanie CeON obejmujące polskie czasopisma punktowane według wykazu czasopism naukowych z dnia 20 grudnia 2012 r. (1925 czasopism) 947 czasopism, czyli ok. 49%, udostępnia w sposób otwarty swój ostatni numer 212 czasopism, czyli ok. 11%, stosuje embargo 1304 czasopisma, czyli ok. 68%, udostępnia w sposób otwarty przynajmniej jeden cały numer podlegający ochronie prawnoautorskiej (majątkowej) 319 czasopism w otwartym dostępie w prowadzonej przez CeON Bibliotece Nauki (

23 Otwarty dostęp w Polsce działania na szczeblu krajowym 2004: podpisanie przez Polskę deklaracji OECD Declaration on Access to Research Data from Public Funding 2010: program Springer Open Choice dla polskich autorów 2011: zamówienie przez MNiSW przygotowanej w ICM ekspertyzy Wdrożenie otwartego dostępu do treści naukowych i edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfka polska. Przewidywane koszty, narzędzia, zalety i wady Deklaracje dotyczące priorytetów MNiSW

24 Dziękuję za uwagę