Między papiestwem a cesarstwem Polska za czasów Bolesława Śmiałego i Władysława Hermana

Transkrypt

1 Między papiestwem a cesarstwem Polska za czasów Bolesława Śmiałego i Władysława Hermana 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń: - identyfikuje postaci: Bolesław Śmiały, Władysław Herman, biskup Stanisław ze Szczepanowi, - umiejscawia w czasie koronację Bolesława Śmiałego (1076 r.), śmierć biskupa Stanisława (1079 r.). b) Umiejętności Uczeń: - rozróżnia cele polityki zagranicznej Bolesława Śmiałego i Władysława Hermana, - analizuje przyczyny przyłączenia się Bolesława Śmiałego do obozu papieskiego, - formułuje przesłanki, które doprowadziły do koronacji królewskiej Bolesława Śmiałego, - wyjaśnia, jaki wpływ miało zamordowanie biskupa Stanisława na sytuację króla Bolesława Śmiałego, - wskazuje na mapie obszar państwa polskiego za panowania Bolesława Śmiałego, - wskazuje na mapie podział państwa na dzielnice za panowania Władysława Hermana (wydzielenie dzielnic dla Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego), - uczestniczy w dyskusji za temat zalet i wad polityki zagranicznej Bolesława Śmiałego, - porównuje w krytyczny sposób relacje o śmierci biskupa Stanisława. 2. Metoda i forma pracy Metoda podstawowa praca pod kierunkiem. Metody uzupełniające dyskusja, rozmowa nauczająca. Forma pracy praca z mapą, praca z tekstem źródłowym, tekstem naukowym. 3. Środki dydaktyczne - Atlas historii Polski, Demart, Warszawa 2006, - Szkolna Encyklopedia Historyczna, PWN, Warszawa 1993, - ścienna mapa Polska za pierwszych Piastów, - tablica genealogiczna Piastów. 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza Nauczyciel sprawdza obecność. Rekapitulacja wtórna (7-10 minut). Nauczyciel sprawdza pracę domową. Prosi jednego ucznia o jej odczytanie na głos i ocenia ją. Nauczyciel zadaje pytania, a uczniowie odpowiadają:

2 - Czego dotyczył spór między papieżem a cesarzem w drugiej połowie XI wieku? (Odpowiedź: inwestytura prawo mianowania biskupów; w istocie był to konflikt o władzę w Europie). - Jak przebiegała walka o inwestyturę? (Odpowiedź: w 1075 roku papież Grzegorz VII sformułował program zakładający możliwość detronizacji cesarzy przez papieża i zmianę dekretów monarchów. Z programem tym nie zgodził się cesarz Henryk IV. Pod jego wpływem synod biskupów niemieckich wypowiedział posłuszeństwo papieżowi. W odpowiedzi papież obłożył Henryka klątwą, co doprowadziło do wypowiedzenia mu posłuszeństwa przez książąt niemieckich. W tej sytuacji cesarz musiał się ukorzyć przed papieżem i prosić o cofnięcie klątwy. Spór zakończył się dopiero za rządów następnego cesarza Henryka V i kolejnego papieża Kaliksta II konkordatem w Wormacji). - Jak doszło do odbudowy państwa polskiego po kryzysie lat trzydziestych XI w.? (Odpowiedź: odbudowy dokonał Kazimierz Odnowiciel z pomocą cesarza Henryka III i księcia kijowskiego Jarosława Mądrego). Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów. b) Faza realizacyjna 1. Nauczyciel podaje temat lekcji, omawia jej cele i krótko wprowadza w nową tematykę. Nie powinno to trwać dłużej niż 5 minut. (Można na przykład powiedzieć, że Kazimierz Odnowiciel miał dwóch synów Bolesława i Władysława Hermana. Bolesław objął władzę po śmierci ojca. Należy wspomnieć, że ich działalność trzeba analizować na tle wydarzeń europejskich związanych z konfliktem między papieżem a cesarzem). Nauczyciel rozdaje uczniom materiały źródłowe: (załącznik 1), teksty i atlasy. 2. Nauczyciel prosi o odnalezienie mapy Polski za Bolesława Śmiałego i opisanie, jakie tereny obejmowała. (Odpowiedź: Wielkopolska, Małopolska, Mazowsze, Śląsk). 3. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu pracy Historia Polski (załącznik 1.1) w załączniku mówiącego o panowaniu Bolesława Śmiałego i wskazaniu celów, które przyświecały mu polityce zagranicznej. (Odpowiedź: powiększenie terytorium Polski, uniezależnienie od Cesarstwa Niemieckiego, umocnienie pozycji Polski na arenie międzynarodowej, odzyskanie korony królewskiej i arcybiskupstwa w Gnieźnie). Nauczyciel zadaje pytania: - Jaka była sytuacja w Europie w latach siedemdziesiątych XI wieku? (Odpowiedź: rozpoczynał się najważniejszy etap sporu o inwestyturę; Europa podzieliła się na obóz papieski tzw. gregoriański i cesarski). - Do którego obozu przyłączył się Bolesław i dlaczego? (Odpowiedź: do obozu gregoriańskiego ponieważ chciał się uniezależnić od cesarza a obóz papieski znajdował się w ofensywie i odnosił sukcesy). - Jak oceniacie politykę zagraniczną Bolesława Śmiałego? Zwróćcie uwagę na jej skutki. (Powinny padać różnorodne odpowiedzi, zarówno popierające politykę Bolesława, jak i jej przeciwne. Uczniowie powinni zwrócić uwagę na fakt odzyskania korony królewskiej, odtworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie, obsadzenie tronu węgierskiego przez swoich kandydatów i uniezależnienie od Niemiec, ale jednocześnie na skłócenie z potężnym sąsiadem Niemcami i wzrost zagrożenia dla państwa). Nauczyciel wyjaśnia, że na przełomie lat 70. i 80. sytuacja w Europie zaczęła się zmieniać na korzyść cesarza. Wskazuje też na fakt, że polityka Bolesława Śmiałego

3 była bardzo kosztowna, a rycerstwo było niezadowolone z ciągłych wypraw wojennych. Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że bezpośrednią przyczyną upadku Bolesława była sprawa biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa, która jest bardzo różnie komentowana w źródłach. 4. Nauczyciel rozdaje uczniom teksty źródłowe mówiące o zabiciu biskupa Stanisława- (załącznik 1.2 i 1.3) w załączniku i prosi o ich porównanie ze względu na: czas powstania (skąd autor mógł czerpać wiadomości o zdarzeniu), charakter opisu, jego cel, punkty sporne między relacjami. (Uczniowie powinni zwrócić uwagę na fakt, że Gall Anonim mógł posiadać wiadomości od bezpośrednich świadków wydarzenia lub opowiadania krążące w sferze dworu natomiast relacja Wincentego Kadłubka jest znacznie późniejsza i oparta na przekazach pisemnych. Uczeń powinien zwrócić uwagę, że tekst Kadłubka jest wybitnie hagiograficzny i tworzy legendę dobrego biskupa Stanisława i złego króla Bolesława. Natomiast Gall Anonim jest bardzo oszczędny w ocenach obu stron konfliktu). Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że śmierć biskupa spowodowała bunt możnych i wypędzenie Bolesława z kraju. Na tronie możni osadzili jego brata Władysława Hermana, który przeszedł do obozu cesarskiego i zrzekł się korony królewskiej. 5. Nauczyciel prosi uczniów o znalezienie w tablicy genealogicznej Piastów synów Władysława Hermana (odpowiedź: Bolesław Krzywousty i Zbigniew). Nauczyciel wyjaśnia, że Władysław wydzielił już za swego życia dzielnice dla swych synów i wspólnie z nimi sprawował władzę. Prosi uczniów o odnalezienie na mapie i wskazanie, w jaki sposób wyglądał podział Polski dokonany przez Władysława Hermana. (odpowiedź: Zbigniew Wielkopolska, Bolesław Małopolska i Śląsk; Władysław Mazowsze). Nauczyciel zadaje pytanie: - Na co wskazywało oddanie Małopolski Bolesławowi? (Uczniowie powinni wywnioskować, że zarządzanie Małopolską i stolicą kraju Krakowem było wyrazem poparcia dla Bolesława i chęci osadzenia go na tronie po swojej śmierci). c) Faza podsumowująca Rekapitulacja pierwotna (7-10 minut). Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają: W jaki sposób spór o inwestyturę wpłynął na sytuację Polski? (Odpowiedź: zmusił władców do opowiedzenia się po jednej ze stron konfliktu, przyłączenie do obozu papieskiego wzmocniło pozycję Polski). Dlaczego Bolesław Śmiały musiał uciekać z kraju? (Odpowiedź: jego polityka wywołała niezadowolenie rycerstwa i możnych; bezpośrednią przyczyną była śmierć biskupa Stanisława). Jak zmieniła się sytuacja Polski na arenie europejskiej po ucieczce Bolesława na Węgry? (Odpowiedź: władzę objął Władysław Herman i przeszedł do obozu cesarskiego, pozycja Polski uległa zmniejszeniu, bo Władysław zrzekł się korony królewskiej). Nauczyciel kieruje sporządzeniem przez uczniów notatki podsumowującej lekcję.

4 5. Bibliografia 1. Atlas historii Polski, Demart, Warszawa Encyklopedia historii Polski. Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek 1370), t. II, Fogra, Kraków Warszawa Gall Anonim, Kronika Polska, Wrocław Ossolineum 1998 r. 4. Gruziński T., Bolesław Śmiały-Szczodry i biskup Stanisław. Dzieje konfliktu, Interpress, Warszawa Kadłubek Wincenty, Kronika Polska, Ossolineum, Wrocław Kamiński M., Pańko G., Śniegocki R., Historia. Średniowiecze. Podręcznik dla I klasy liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym. Część 2, Nowa Era, Warszawa Szkolna Encyklopedia Historyczna, PWN, Warszawa Wyrozumski J. L., Historia Polski do 1505 roku, PWN, Warszawa Załączniki a) załącznik 1 Teksty źródłowe. Polska za czasów Bolesława Śmiałego i Władysława Hermana 1. J. L. Wyrozumski, Historia Polski do 1505 roku, PWN, Warszawa Z chwilą śmierci Kazimierza Odnowiciela przy życiu pozostawało jego trzech synów: Bolesława Szczodry, Władysław Herman i Mieszko. Skąpe informacje źródłowe z tego okresu nie pozwalają z całą pewnością stwierdzić czy najstarszy z nich Bolesław objął władzę samodzielnie czy też dzielił ją z braćmi. Mieszko w każdym razie zmarł już w 1065 roku, a co do Władysława Hermana to jego późniejszy bliski związek z Mazowszem mógłby wskazywać, że siedział tam już za życia Bolesława, ale czy jako jego namiestnik, czy raczej jako udzielny książę tego stwierdzić się nie da. Niewiele ponad 20 lat trwające panowanie Bolesława Szczodrego odznacza się ogromną aktywnością polityczną Polski. Kierunek polityki, jaki obrał młody władca był wybitnie antycesarski. Zaprzestał on płacenia trybutu ze Śląska na rzecz Czech, które były lennem cesarstwa; prowadził ponadto z władcą czeskim wiele wojen. Na Węgrzech skutecznie popierał do tronu przeciwko niemieckiemu kandydatowi Salomonowi, jego stryja Belę, a później syna tego ostatniego Gejzę (1074), a wreszcie brata Gejzy Władysława (1077). W 1072 okazał jawne nieposłuszeństwo cesarzowi Henrykowi IV łamiąc przyjęty w roku poprzednim zakaz wojny z Czechami, po czym popierał buntujących się przeciw temu władcy Sasów. W walce emancypacyjnej, której kulminacja przypadła na pontyfikat Grzegorza VII, gdy cały świat zachodniochrześcijański podzielił się na zwolenników cesarza i papieża, Bolesław przystał do obozu gregoriańskiego, odgrywając w nim bardzo aktywną rolę. Wyraziła się ona nie tylko w popieraniu Sasów, w polityce antycesarskiej, wspomnianym już osadzeniu na tronie węgierskim, a Izjasława, który zmierzał do unii kościoła wschodniego z

5 Rzymem, na tronie kijowskim, ale również w reformach na terenie Polski prowadzących do wzmocnienia tu organizacji kościelnej. W ten sposób uzyskał Bolesław Szczodry zezwolenie papieskie na koronację królewską, której dokonano w Gnieźnie w 1076 roku. Tekst na podstawie: J. L. Wyrozumski, Historia Polski do 1505 roku, PWN, Warszawa 1979, s Gall Anonim, Kronika Jak zaś doszło do wypędzenia króla Bolesława z Polski długo by mówić; tyle wszakże można powiedzieć, że sam będąc pomazańcem (Bożym) nie powinien był drugiego pomazańca za żaden grzech karać cieleśnie. Wiele mu to bowiem zaszkodziło, gdy przeciw grzechowi grzech zastosował i za zdradę wydał biskupa na obcięcie członków. My zaś ani nie usprawiedliwiamy biskupa, ani nie zalecamy króla, który tak szpetnie dochodzi swoich praw lecz pozostawmy te spraw y opowiedzmy jak przyjęto go na Węgrzech. Na podstawie: Gall Anonim, Kronika Polska, Wrocław Ossolineum 1998 r. 3. Wincenty Kadłubek, Kronika polska, ok r. Przenajświętszy biskup Stanisław, gdy nie mógł odwieść go [króla] od tego okrucieństwa [ukaranie rycerzy], wpierw groził mu zagładą królestwa, wreszcie wyciągnął przeciwko niemu miecz klątwy. Atoli on, jak był zwrócony w stronę nieprawości, w dziksze popadła szaleństwo; bo pogięte drzewo łatwiej złamać niż naprostować. Rozkazał więc przy ołtarzu i w infule, nie okazująca uszanowania dla stanu ani dla miejsca, ani chwili porwać biskupa. Ilekroć wszakże okrutni służalcy próbują rzucić się na niego, tylekroć skruszeni łagodnieją. Ale tyran lżąc ich z wielkim oburzeniem sam podnosi świętokradcze ręce, sam odrywa pasterza od owczarni. O żałosne, o przeponure widowisko śmierci! Świętego bezbożnik, miłosiernego zbrodniarz, biskupa niewinnego najokrutniejszy świętokradca rozszarpuje, poszczególne członki na najdrobniejsze cząsteczki rozsiekuje. (...) A ja ze zdumienia i jakowegoś przerażenia zupełnie zdrętwiałem, tak że ledwie pojąć, a cóż dopiero piórem wyrazić zdołam cudowne dzieła, na tym świętym przez Zbawiciela dokonane. Wśród opowiadania bowiem zawodzi rozum, zrozumieniu nie dopisuje mowa, a słowa nie wyjaśniają rzeczy zgodnie z tym, co zaszło. Albowiem ujrzano, że z czterech stron świata nadleciały cztery orły, które krążąc dość wysoko nad miejscem męczeństwa odpędzały sępy i inne krwiożercze ptaki, żeby nie tknęły męczennika. Ze czcią strzegąc czuwały bez przerwy dniem i nocą. Mamże to nocą nazwać czy dniem? Dniem raczej nazwałbym niż nocą, to jest bowiem druga noc, o której napisano [w Biblii] A noc będzie jak dzień oświetlona. Tyle bowiem boskich świateł przedziwnej jasności zabłysło. (...) niektórzy zaś z ojców ożywieni radością z powodu tego cudu i gorliwością zapaleni pragną usilnie pozbierać rozrzucone członki. Przystępują krok za krokiem, znajdują ciało nie uszkodzone bez śladu blizn. (...) Po tym wydarzeniu okrutnik ów przerażony, nie mniej przez ojczyznę jak przez senatorów znienawidzony uchodzi na Węgry. Na podstawie: Kadłubek Wincenty, Kronika Polska, Ossolineum, Wrocław 1996.

6 7. Czas trwania lekcji 45 minut 8. Uwagi do scenariusza brak