Szanowny Panie Ministrze!

Transkrypt

1 Warszawa, dnia 24 stycznia 2016 r. Szanowny Pan Sędzia Sądu Rejonowego Łukasz Piebiak Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Szanowny Panie Ministrze! W odpowiedzi na pismo Ministerstwa Sprawiedliwości, datowane na dzień 3 grudnia 2015 r. (DL-VI /15/1), Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów uprzejmie przesyła propozycje odnoszące się do reformy sądownictwa i nowelizacji przepisów o ustroju sądów powszechnych oraz innych ustaw: 1) Zwiększenie etatów kadry pomocniczej w sądownictwie. W ocenie Stowarzyszenia, w Rzeczypospolitej istnieje już dostateczna liczba etatów sędziowskich, zwłaszcza w sądach powszechnych (ponad 10 tys.). Nowoczesny wymiar sprawiedliwości opierać powinien się na wysoko wykwalifikowanej i dobrze wynagradzanej obsłudze sekretarskiej, asystenckiej oraz referendarskiej. Nie sposób zapewnić prawidłowego funkcjonowania sądów, w przypadku gdy na 10 sędziów przypada tylko 3 asystentów i zaledwie 2 referendarzy sądowych. W pełni podzielamy stanowisko Stowarzyszenia Sędziów Polskich "Iustitia" (iustitia.pl) co do tego, że każdy sędzia powinien mieć stale przydzielonego jednego asystenta (reguła: jeden sędzia - jeden asystent). Naszym zdaniem, podział czynności pomiędzy tymi grupami powinien opierać się na zasadzie wyłączności. Oznacza to, że sędzia podejmuje tylko te czynności, które wprost polegają na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, ale nie powinien przedsiębrać żadnych czynności technicznych (jako należących do zadań sekretariatów sądowych) oraz z zakresu administracji sądowej i ochrony prawnej (jako charakterystycznych dla asystentów

2 sędziów i referendarzy sądowych). Przy czym, w celu zapewnienia sprawności działania sekretariatów sądowych, sugerujemy wprowadzenie kadencyjności kierowników sekretariatów i ich zastępców. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów proponuje rozważenie możliwości przyznania starszym asystentom sędziów samodzielnych kompetencji w zakresie ochrony prawnej, realizowanych w ramach referatów sędziowskich, co odnosi się zwłaszcza do płaszczyzny postępowania karnego i karnego wykonawczego. 2) Podwyższenie minimalnych wynagrodzeń zasadniczych pracowników sądów i asystentów sędziów. Zgadzamy się ze stanowiskiem Fundacji Court Watch Polska, co do tego, że "Mamy w Polsce do czynienia z zachwianiem proporcji wydatków na wynagrodzenia sędziów i wydatków na wynagrodzenia personelu pomocniczego" (courtwatch.pl). Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów opracowało analizy, które wskazują na to, że liczba środków przeznaczanych na jeden etat asystencki systematycznie maleje (dane dostępne na stronie: asystentsedziego.org). Minimalne wynagrodzenie asystenckie, gdy ustalono je w 2009 r., stanowiło ok. 86% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Gdyby chcieć utrzymać ten sam wskaźnik, to obecnie minimalne wynagrodzenie zasadnicze asystentów sędziów powinno kształtować się na poziomie 3487 zł brutto, jednak od 7 lat niezmiennie wynosi ono zaledwie 2675 zł. Oznacza to w istocie pauperyzację pracowników sądów, co negatywnie wpływa na ich motywację do pracy i ogólny prestiż wymiaru sprawiedliwości. Ostatecznie, wynagrodzenie asystentów sędziów nie powinno być regulowane w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, gdyż mechanizm ten okazuje się zawodny i prowizoryczny. Stowarzyszenie stoi na stanowisku, zgodnie z którym norma wynikająca z art USP, stanowiąca upoważnienie ustawowe do określenia wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów, ma charakter blankietowy i - jako taka - jest niezgodna z Konstytucją RP (por. wyrok TK z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. K 6/08). Postulujemy procentowe powiązanie wynagrodzeń asystenckich z wynagrodzeniami sędziowskimi - podobnie, jak ma to miejsce w przypadku asesorów i referendarzy sądowych. Częściowo rozwiąże to także problem wieloletniego "zamrożenia" waloryzacji wynagrodzeń pracowników sądów. To ostatnie rozwiązanie - ze względu na jego utrzymywanie się pomimo znacznego upływu czasu - oceniamy już jako "ustawowe bezprawie" w rozumieniu tzw. Formuły Radbrucha. 3) Umożliwienie asystentom sędziów awansu zawodowego, w tym poprzez rzeczową regulację stanowiska starszego asystenta sędziego. Ponownie zgadzamy się ze stanowiskiem wyrażonym przez Fundację Court Watch Polska, że niezbędne jest "stworzenie możliwości rozwoju kariery" i awansu w zawodzie asystenta

3 sędziego. W aktualnym stanie prawnym, asystent zatrudniony przez okres nawet 10 lat ma tylko fakultatywną możliwość awansowania na stanowisko starszego asystenta sędziego. Instytucja ta nie wiąże się jednak ani z podwyżką wynagrodzenia, ani ze wzrostem kompetencji. W naszej ocenie, rozdawanie przez współczesne Państwo tytułów o charakterze zaledwie honorowym jest wątpliwe etycznie. Dodatkowo, w sądach występuje praktyka niesłusznego odmawiania asystentom, kuratorom i referendarzom możliwości powołania na stanowiska odpowiednio: starszego asystenta sędziego, starszego kuratora zawodowego i starszego referendarza sądowego. Ponadto, regulacja dotycząca stanowiska starszego asystenta sędziego w sądownictwie powszechnym jest rażąco niespójna z rozwiązaniami przewidzianymi w przepisach o ustroju sądów administracyjnych, ponieważ tam wystarczająca jest 5-letnia praca na tym stanowisku, aby uzyskać możliwość awansu na starszego asystenta sędziego. Co więcej, Stowarzyszenie ocenia obecną regulację art b USP jako niekonstytucyjną, ponieważ odwołuje się ona do kryterium "przewinienia dyscyplinarnego", podczas gdy asystenci sędziów nie podlegają odrębnej odpowiedzialności dyscyplinarnej. Należy rozważyć możliwość powołania autonomicznych komisji orzekających w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej asystentów sędziów, jak również uregulowania szczegółowych zasad tej odpowiedzialności, przy jednoczesnej zmianie stosunków pracy asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów na mianowanie na te stanowiska. Konieczne wydaje się również wprowadzenie w ustawie Prawo o stroju sądów powszechnych możliwości służbowego przeniesienia asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów na ich wniosek do innych sądów, co zapewni lepszy przepływ kadr pomiędzy sądami. 4) Usamodzielnienie zawodu asystenta sędziego i starszego asystenta sędziego w zakresie czynności pozajudykacyjnych. Stanowczo opowiadamy się za zwiększeniem zakresu czynności podejmowanych przez asystentów sędziów samodzielnie i pod własnym nazwiskiem. Zakres zadań asystentów sędziów powinien być regulowany ustawowo, gdyż przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości nie są w tym zakresie precyzyjne, a część z nich pozostaje praktycznie martwa. Przykładem może tu być tylko teoretyczna możliwość dokonywania czynności przez asystenta, ale z upoważnienia sędziego, co w praktyce rzadko następuje. Podobne rozwiązanie z powodzeniem stosowane jest przez radców prawnych i adwokatów względem aplikantów. Pewne samodzielne uprawnienia w zakresie wnoszenia aktów oskarżenia mają obecnie również aplikanci prokuratorscy, a przy innych czynnościach procesowych - asystenci prokuratorów. Jednocześnie zaznaczamy, że znaczna część kompetencji leżących w zakresie przewodniczącego (wydziału, posiedzenia niejawnego) nie ma charakteru stricte orzeczniczego. Warto także zwrócić uwagę, że na wczesnym etapie postępowania przygotowawczego czynności quasi-orzecznicze podejmują osoby niemające wykształcenia prawniczego (np. Policjanci). Asystentom sędziów uniemożliwiono jednak podejmowanie nawet najprostszych czynności pod własnym imieniem i nazwiskiem, polegających choćby na

4 wzywaniu do usunięcia braków formalnych pism procesowych pod rygorem, który stosowałby już sędzia. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje przy tym odstąpienie od uregulowania czynności, do jakich wykonywania uprawnieni są asystenci sędziów i starsi asystenci sędziów, w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, na rzecz uregulowania ich w przepisach rangi ustawowej. Wskazujemy, że powinny one być zawarte w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz w kodeksach: postępowania cywilnego, postępowania karnego, postępowania karnego wykonawczego oraz rodzinnym i opiekuńczym. Wśród kompetencji asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów powinny znaleźć się czynności kontrolne wobec pracowników sekretariatów, w tym kierowników sekretariatów. W tym miejscu warto przypomnieć, że podobne uregulowanie miało już miejsce w przeszłości w 3 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu wykonywania czynności przez asystentów sędziów (Dz. U. Nr 192, poz. 1613). Ponieważ wprowadzenie zasady współpracy jednego sędziego z jednym asystentem sędziego - z uwagi na ograniczenia budżetowe - musi być rozłożone w czasie, zasadnym wydaje się wprowadzenie w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych standardów obciążenia pracą asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów. Mogłoby to nastąpić poprzez wprowadzenie maksymalnej liczby spraw zleconych przez sędziego do załatwienia i miałoby na celu przeciwdziałanie przeciążeniu asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów obowiązkami. Wskazać należy, że podobne rozwiązanie z powodzeniem funkcjonuje w przypadku kuratorów sądowych (art. 13 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych i Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie standardów obciążenia pracą kuratora zawodowego). Ponadto, proponujemy wprowadzenie uprawnienia dla asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów do dodatkowego urlopu oraz urlopu dla poratowania zdrowia na wzór rozwiązania jakie funkcjonuje w stosunku do sędziów i referendarzy sądowych. 5) Szeroki dostęp zawodów prawniczych do zawodu asesora sądowego i sędziego sądu rejonowego. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów stanowczo opowiada się za możliwością kandydowania asystentów sędziów, starszych asystentów sędziów oraz referendarzy sądowych na stanowiska asesorów sądowych lub sędziów sądu rejonowego. Powołanie na urząd sędziego powinno opierać się na zasadach równego dostępu do służby publicznej oraz zdrowej konkurencji pomiędzy różnymi zawodami prawniczymi. Dlatego należy zrezygnować z czasowego ograniczenia możliwości bezpośredniego kandydowania asystentów sędziów na urząd sędziego powinna to być jedna z alternatywnych dróg dojścia do wykonywania tego zawodu. Wybór: czy chce kandydować na stanowisko asesora sądowego, czy też bezpośrednio na urząd sędziego, powinien należeć do kandydata.

5 6) Szeroki dostęp asystentów sędziów i starszych asystentów sędziów do innych zawodów prawniczych. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje ułatwienie dostępu starszych asystentów sędziów do stanowiska kuratora zawodowego bez konieczności odbywania aplikacji i złożenia egzaminu kuratorskiego. Obecnie obowiązujące przepisy, tj. art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych, przewidują - w szczególnie uzasadnionych wypadkach - zwolnienie przez Ministra Sprawiedliwości na wniosek prezesa sądu okręgowego z obowiązku odbycia aplikacji kuratorskiej i złożenia egzaminu kuratorskiego. Dlatego Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje dodanie ust. 3 precyzującego, że starsi asystenci sędziów są z mocy prawa zwolnieni z obowiązków określonych w art. 5 ust. 1 pkt 5 i 6. Ponadto, Stowarzyszenie poddaje pod rozwagę postulat wprowadzenia do ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych uprawnienia dla starszych asystentów sędziów, którzy nie mają zdanego egzaminu zawodowego, aby mogli ubiegać się bezpośrednio o stanowisko referendarza sądowego. Powyższe rozwiązania spowodują, że stanowisko starszego asystenta sędziego przestanie być jedynie awansem honorowym". Natomiast dla asystentów sędziów, którzy ukończyli staż asystencki i nie mają zdanego żadnego egzaminu zawodowego, proponuje się wprowadzenie egzaminu referendarskiego, po którego złożeniu byliby oni również uprawnieni do ubiegania się o stanowisko referendarza sądowego. Rozwiązanie to motywowane jest likwidacją dawnej aplikacji referendarskiej i aplikacji ogólnej. 7) Ograniczenie czasowe delegacji sędziów do Ministerstwa Sprawiedliwości. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje wprowadzenie w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych maksymalnego okresu, na jaki sędzia może być delegowany do wykonywania czynności w Ministerstwie Sprawiedliwości. Powszechna praktyka wieloletnich czasami delegacji sędziów praktycznie uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie sądów i budzi zastrzeżenia z punktu widzenia zasady podziału i równoważenia się władz. 8) Budżet i nadzór administracyjny w sądach powszechnych. Ogólnopolskie Stowarzyszenie Asystentów Sędziów postuluje powierzenie nadzoru administracyjnego nad sądownictwem powszechnym I Prezesowi Sądu Najwyższego. Ponadto, proponujemy zwiększenie usamodzielnienia zarówno planów, jak i wykonania budżetu przez poszczególne sądy powszechne. Rozwiązanie to umożliwi zapewnienie ochrony niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów, które nie powinny podlegać wpływowi władzy wykonawczej, reprezentowanej przez Ministra Sprawiedliwości.