Wybrane aspekty ekonomiczne i społeczne związane z nadmiernym spożyciem alkoholu.
|
|
- Paweł Olejnik
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Wybrane aspekty ekonomiczne i społeczne związane z nadmiernym spożyciem alkoholu.
2 Problemy alkoholowe Miliony ludzi na świecie cierpią z powodu uzależneinia od alkoholu. Choroba alkoholowa to przewlekłe i postępujące schorzenie ośrodkowego układu nerwowego, które powinno być leczone.
3 Spis treści Wprowadzenie... 4 Działanie alkoholu na psychikę i organizm człowieka... 4 Uzależnienie od alkoholu jako choroba mózgu... 5 Szkodliwe działanie alkoholu... 5 Picie ryzykowne i szkodliwe oraz uzależnienie... 7 Koszty ekonomiczne i społeczne związane z alkoholem Leczenie pacjentów z uzależnieniem od alkoholu Abstynencja czy redukcja picia? Dokumenty Światowej Organizacji Zdrowia i Unii Europejskiej Podsumowanie
4 1 Wprowadzenie Spośród wszystkich problemów społecznych, jakie występują zarówno w Polsce jak i w Europie, problemy związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu mają szczególne znaczenie 1. Wynika to przede wszystkim z rozmiarów szkód zdrowotnych, kosztów społecznych i ekonomicznych, jakie z tego tytułu ponoszą budżety poszczególnych państw. Według różnych danych koszty te szacowane są na ok. na 1,3% Produktu Krajowego Brutto 1. Koszty bezpośrednie związane z nadmiernym spożyciem alkoholu w krajach Unii Europejskiej (dane z 2003 roku dla 15 państw) obliczone były na 125 miliardów Euro/rocznie 1. W Polsce koszty te szacowane były w roku 2009 na 17,5 miliarda złotych/rocznie. Między innymi z powodu ogromnych strat, jakie ponoszą budżety poszczególnych państw ograniczenie nadmiernego (szkodliwego) spożycia alkoholu staje się koniecznością. Kolejnym bardzo istotnym aspektem, jakie niesie za sobą nadmierne spożycie alkoholu jest jego istotny (negatywny) wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne zarówno osób uzależnionych, jak i ich rodzin. Nadużywanie alkoholu powoduje także wiele szkód społecznych, do których zaliczamy między innymi zakłócenia bezpieczeństwa publicznego, przestępczość, wypadki samochodowe, przemoc w rodzinie, ubóstwo i bezrobocie 1. Ponad 80% pacjentów z uzależnieniem od alkoholu pozostaje niezdiagnozowana. Spośród tych, którzy zostali zdiagnozowani tylko bardzo niewielka grupa (około 10%) jest leczona 2. Obecnie u większości pacjentów z uzależnieniem od alkoholu jako ostateczny cel leczenia przyjmuje się całkowitą abstynencję 3. Tymczasem z wielu badań wynika, że abstynencja jest celem bardzo trudnym lub wręcz niemożliwym do osiągnięcia dla bardzo dużej grupy pacjentów. Coraz bardziej uznawaną i akceptowalną alternatywą z punktu widzenia zarówno specjalistów jak i pacjentów staje się koncepcja redukcji ilości spożycia alkoholu. W tym wypadku zwiększa się kluczowa z punktu widzenia skuteczności leczenia motywacja pacjenta do podjęcia terapii. Redukcja nawet niewielkich ilości alkoholu ma pozytywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne pacjenta jak również redukuje szkody społeczne wynikające z nadużywania alkoholu 4. 2 Działanie alkoholu na organizm i psychikę człowieka Alkohol zajmuje szczególne miejsce wśród substancji spożywanych przez człowieka. Wynika to z faktu, że bardzo szybko - ze względu na niewielki rozmiar cząsteczek - jest wchłaniany przez organizm, wywołując zmiany w samopoczuciu i nastroju, przez większość konsumentów odbierane jako przyjemne. Działanie alkoholu w organizmie zaczyna się już po kilku minutach od spożycia. Alkohol dostaje się do krwiobiegu, a za jego pośrednictwem do mózgu. Następnie zostaje przetransportowany do kory mózgowej, która przetwarza sygnały wpływające na zachowanie człowieka. Pojawiają się najpierw 4
5 pozytywne odczucia w postaci beztroski, rozluźnienia, dobrego humoru a przytłumieniu ulegają negatywne emocje związane na przykład ze stresem. W miarę zwiększania się ilości alkoholu we krwi następuje głębsze jego wnikanie do mózgu. U niektórych osób objawia się to sennością, u innych powoduje wzmożenie agresji, wdawanie się w konflikty, bójki. W momencie, gdy pewien poziom alkoholu we krwi zostaje przekroczony i osiągnie punkt krytyczny, część mózgu odpowiedzialna za oddychanie i pracę serca przestaje prawidłowo funkcjonować. Dochodzi do nie odwracalnego, ostrego zatrucia organizmu, czego następstwem może być niewydolność krążeniowo-oddechowa i w konsekwencji zgon. Częste spożywanie alkoholu prowadzi do zmian chorobowych i uszkodzeń różnych części organizmu. 3 Uzależnienie od alkoholu jako choroba mózgu Uzależnienie od alkoholu jest przewlekłą, nawracająca chorobą mózgu, która powoduje głębokie zmiany w zachowaniu człowieka oraz jego psychice 5,6. Spożywanie coraz większych ilości alkoholu powoduje stopniowe zmiany w mózgu, które mogą wzmagać potrzebę picia alkoholu oraz osłabiać kontrolę nad piciem, co prowadzi do uzależnienia. Pod względem początku choroby, przebiegu a także podatności, uzależnienie od alkoholu jest chorobą porównywalną do innych chorób przewlekłych takich jak cukrzyca, astma czy nadciśnienie tętnicze 7. Badania naukowe pokazały, że uzależnienie od alkoholu nie jest spowodowane przez cechy osobowości lub wady danego człowieka, chociaż wiele osób na pewno ma ciągle taki właśnie pogląd 7,8. De facto jest to jednostka chorobowa, którą należy poddać leczeniu. Uwarunkowania genetyczne w połączeniu z czynnikami środowiskowymi przyczyniają się do wzrostu ryzyka rozwinięcia się uzależnienia od alkoholu, chociaż należy zaznaczyć, że wzajemne zależności nie są do końca wyjaśnione. U osoby spożywającej nadmierne ilości alkoholu zachodzą zmiany strukturalne i neurochemiczne w mózgu, które mogą zwiększać potrzebę i chęć picia, osłabiać kontrolę nad piciem, co może prowadzić do uzależnienia od alkoholu.8. Uzależnienie od alkoholu jest chorobą, która może dotknąć każdego człowieka niezależnie od wieku i statusu społecznego. Pacjenci nie są w stanie sami ograniczyć ilości spożywanego alkoholu oraz czują wzmożoną potrzebę picia. 4 Szkodliwe działanie alkoholu Według WHO (ang. World Heath Organization) spożywanie alkoholu w sposób szkodliwy i ryzykowny jest w krajach Unii Europejskiej trzecim w kolejności najistotniejszym 5
6 czynnikiem ryzyka pogorszenia stanu zdrowia i przedwczesnej śmierci. Większe ryzyko niesie za sobą tylko palenie tytoniu i nadciśnienie, natomiast ryzyko związane z otyłością i nadmiernym poziomem cholesterolu jest klasyfikowane na miejscu odpowiednio czwartym i piątym. Ponad 60 chorób i urazów ma związek ze spożywaniem alkoholu, który działa szkodliwie na niemal wszystkie tkanki i narządy 2. Alkohol i jego metabolity wchodzą w bezpośrednie reakcje z fizjologicznymi substancjami w organizmie 2. Działanie pośrednie alkoholu polega na silnym wpływie na homeostazę ustroju poprzez działanie na układ wegetatywny, odpornościowy, gospodarkę wodno-elektrolitową, wchłanianie niezbędnych składników odżywczych. Toksyczne działanie alkoholu etylowego i produktów jego przemiany powoduje zmiany chorobowe w następujących układach 2 : Układ nerwowy: Polineuropatia, zmiany zanikowe móżdżku i mózgu, zwyrodnienie w płatach czołowych, ubytek istoty szarej mózgu. Encefalopatia Wernicke-Korsakowa. Układ pokarmowy: Przewlekłe stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka i dwunastnicy, zaburzenia perystaltyki jelit oraz upośledzenie wchłaniania, stany zapalne trzustki i wątroby (stłuszczenie, zwłóknienie i marskość). Rak żołądka, wątroby, jelita grubego. Układ krążenia: Nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatia alkoholowa (zmiany zwyrodnieniowe włókien mięśnia sercowego, stłuszczenie i powiększenie serca). Układ oddechowy: Przewlekłe zapalenie błony śluzowej tchawicy i oskrzeli. U osób nadużywających alkoholu 10-krotnie częściej występuje rak jamy ustnej, krtani oraz tchawicy. Układ moczowy: Ostra niewydolność nerek, wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i związane z tym objawy dny moczanowej (zapalenie stawów spowodowane gromadzeniem się złogów moczanowych). Układ hormonalny: Nieprawidłowe wydzielanie testosteronu, zmniejszenie ruchliwości plemników i zniszczenie ich struktury. Zaburzenia cyklu miesiączkowego. Rak sutka 6
7 Alkohol wpływa na osłabienie systemu odpornościowego organizmu. Skutkiem tego jest między innymi zwiększone ryzyko występowania pewnych odmian raka zwłaszcza przełyku, wątroby, części nosowej gardła, krtani, tchawicy oraz raka sutka u kobiet. Negatywny wpływ alkoholu polega również na niedoborze witamin i innych pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, czego następstwem mogą być zaburzenia widzenia, zmiany skórne, zmiany w błonach śluzowych i szpiku kostnym. Alkohol wywołuje też znaczące zaburzenia w funkcjonowaniu psychicznym człowieka: Bezsenność, depresję, niepokój, zmiany osobowości, próby samobójcze. 5 Picie ryzykowne i szkodliwe oraz uzależnienie Nikt nie sięga po alkohol po to, aby mieć problemy. Przeciwnie każdy, kto spożywa alkohol oczekuje korzyści chce poprawić sobie nastrój, ubarwić codzienność, zrelaksować się. Spożywanie niewielkich ilości alkoholu może działać korzystnie na zdrowie 32. Dane WHO wskazują, że w Europie jest najwyższe spożycie alkoholu w porównaniu z innymi regionami na świecie - na jednego dorosłego Europejczyka przypada ponad 11 litrów czystego alkoholu rocznie 9. W Polsce spożycie 100% alkoholu na 1 mieszkańca wynosi ok. 9 litrów rocznie (dane z roku 2009) 1. Co ósmy dorosły Polak nie pije alkoholu w ogóle. Kilkanaście procent Polaków spożywa alkohol problemowo. Szacuje się, że w grupie tej znajduje się ok. 800 tysięcy uzależnionych oraz ponad 2 miliony osób pijących alkohol ryzykownie lub szkodliwie 1,32. Ryzykowne spożywanie alkoholu to picie nadmiernych ilości alkoholu (jednorazowo i w określonym przedziale czasu) niepociągające za sobą aktualnie negatywnych konsekwencji, przy czym można oczekiwać, że konsekwencje te pojawią się, o ile obecny model picia alkoholu nie zostanie zmieniony 1. Robocza definicja Światowej Organizacji Zdrowia określa picie ryzykowne w następujący sposób: Picie ryzykowne to regularne średnie spożywanie alkoholu w ilości 20-40g czystego alkoholu dziennie przez kobietę i 40-60g dziennie przez mężczyznę, przy jednoczesnym łącznym spożyciu czystego alkoholu w tygodniu przez kobiety zawierającym się w przedziale g, a w przypadku mężczyzn g. Szkodliwe picie alkoholu opisywane jest jako wzorzec picia, który już powoduje szkody zdrowotne, fizyczne bądź psychiczne; ale również psychologiczne i społeczne, przy czym nie występuje uzależnienie od alkoholu. Aby rozpoznać szkodliwe używanie alkoholu opisany wzorzec picia powinien utrzymywać się, przez co najmniej miesiąc lub wy- 7
8 stępować w sposób powtarzający się w ciągu 12 miesięcy 1. Robocza definicja Światowej Organizacji Zdrowia określa picie szkodliwe w następujący sposób: Picie szkodliwe to regularne średnie spożywanie alkoholu w ilości ponad 40g czystego alkoholu dziennie przez kobietę i ponad 60g dziennie przez mężczyznę, przy jednoczesnym łącznym spożyciu 210g lub więcej w tygodniu przez kobiety i 350g i więcej w tygodniu przez mężczyzn. Jako picie szkodliwe określane jest też spożywanie każdej ilości alkoholu przez: kobiety w ciąży, matki karmiące, chorych przewlekle, osoby przyjmujące leki, osoby starsze. Uzależnienie od alkoholu Zespół uzależnienia od alkoholu to kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których picie alkoholu dominuje nad innymi zachowaniami, które miały poprzednio dla pacjenta większą wartość. Głównym objawem zespołu uzależnienia jest silne pragnienie alkoholu. Na ostateczne rozpoznanie uzależnienia pozwala identyfikacja trzech lub więcej następujących cech lub objawów występujących łącznie przez pewien okres czasu w ciągu ostatniego roku (picia) 1 : Silne pragnienie lub poczucie przymusu picia ( głód alkoholowy ). Upośledzona zdolność kontrolowania zachowań związanych z piciem, (trudności w unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia do wcześniej założonego poziomu, nieskuteczność wysiłków zmierzających do zmniejszenia lub kontrolowania picia). Fizjologiczne objawy stanu odstawienia pojawiającego się, gdy picie alkoholu jest ograniczane lub przerywane (drżenie mięśniowe, tachykardia, podwyższone ciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, biegunka, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, zaburzenia snu, niepokój, drażliwość, lęki, napady drgawkowe, omamy wzrokowe lub słuchowe, majaczenie drżenie) albo używanie alkoholu lub pokrewnie działającej substancji (np. leków) w celu złagodzenia ww. objawów, uwolnienia się od nich lub uniknięcia ich. Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu (ta sama dawka alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożycia większych dawek dla wywołania oczekiwanego efektu). Z powodu picia alkoholu - narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł 8
9 przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu przeznaczona na zdobywanie alkoholu lub jego picie, bądź uwolnienia się od następstw jego działania. Uporczywe picie alkoholu mimo oczywistych dowodów występowania szkodliwych następstw picia (picie alkoholu, mimo, że charakter i rozmiary szkód są osobie pijącej znane lub można oczekiwać, że są znane). Poziom ryzyka po spożyciu określonych ilości alkoholu (według WHO) Poziom ryzyka po spożyciu alkoholu Spożycie czystego alkoholu (g/dobę) Kobiety Mężczyźni Bardzo duże >60 >100 Duże >40 do 60 >60 do 100 Średnie >20 do 40 >40 do 60 Małe 0 do 20 0 do 40 Liczba osób w Polsce pijących ryzykownie, szkodliwie oraz uzależnionych od alkoholu (dane PARPA Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) Liczba osób uzależnionych od alkoholu Dorośli żyjący w otoczeniu alkoholika (współmałżonkowie, rodzice) Dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholików Ok. 2% populacji Ok. 4% populacji Ok. 4% populacji Ok. 800 tys. Ok. 1,5 mln Ok. 1,5 mln Osoby pijące szkodliwie 5-7% populacji 2-2,5 mln Ofiary przemocy domowej w rodzinach z problemem alkoholowym 2/3 osób dorosłych oraz 2/3 dzieci z tych rodzin Razem ok. 2 mln osób: dorosłych i dzieci 9
10 Grupa osób najwięcej pijących (powyżej 12 litrów 100% alkoholu rocznie) stanowiąca 7,3% wszystkich konsumentów napojów alkoholowych, spożywa aż 46,1% całego wypijanego alkoholu. Grupa osób mało pijących (do 1,2 litra 100% alkoholu rocznie) stanowiąca 47% konsumentów alkoholu, wypija tylko 4,9% całości spożywanego alkoholu. Mężczyźni piją średnio 3 razy więcej alkoholu niż kobiety 1. W grupie kobiet największe spożycie alkoholu występuje wśród 1 : W wieku lat U kobiet samotnych Z wyższym wykształceniem Na samodzielnym stanowisku (lepsza ocena swojej sytuacji materialnej). W grupie mężczyzn największe spożycie alkoholu występuje wśród 1 : W wieku lat Z wykształceniem zasadniczym zawodowym U pracowników niewykwalifikowanych (gorzej oceniają swoją sytuację materialną). 6 Koszty ekonomiczne i społeczne związane z alkoholem Na koszty ekonomiczne, jakie ponosi budżet państwa z powodu szkód alkoholowych, składają się między innymi następujące czynniki 2,9 : Koszty leczenia, Koszty wypadków drogowych, Zaangażowanie wymiaru sprawiedliwości, Koszty ubezpieczenia, Przedwczesna umieralność, Spadek wydajności pracy. 10
11 Zdaniem międzynarodowych ekspertów straty ekonomiczne związane z nadużywaniem alkoholu w krajach Europy Zachodniej i USA wyniosły od 3% do 5% PKB. Według innych analiz straty te szacują się na poziomie 1,3% PKB. Oznaczałoby to, że w 2009 roku straty budżetu państwa w Polsce wyniosłyby od 18 do nawet 35 miliardów PLN. Dla porównania wpływy z podatku akcyzowego od napojów alkoholowych w 2001 roku wyniosły zaś niecałe 7 miliardów PLN. Z powodu narastających strat ekonomicznych i społecznych, jakie niesie za sobą problem nadmiernego spożycia alkoholu w społeczeństwie został przyjęty przez Radę Ministrów w 2011 roku Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata W dokumencie zostało określonych 8 głównych problemów oraz wynikających z nich 8 celów strategicznych do osiągnięcia. Jako problem pierwszy określono Szkody zdrowotne wynikające ze spożywania alkoholu a za cel strategiczny przyjęto Ograniczenie szkód zdrowotnych wynikających ze spożywania alkoholu. Na cel strategiczny składają się następujące cele cząstkowe 1 : Poszerzenie wiedzy naukowej na temat zaburzeń wynikających z używania alkoholu, Ograniczenie szkód zdrowotnych wynikających z picia szkodliwego i uzależnienia od alkoholu, w tym zmniejszenie odsetka konsumentów spożywających alkohol ryzykownie i szkodliwie, Poprawa stanu psychofizycznego i funkcjonowania społecznego osób uzależnionych od alkoholu. Pozostałe problemy zdefiniowane w Narodowym Programie to między innymi Nadmierna dostępność alkoholu (cel strategiczny: Zmniejszenie dostępności i zmiana struktury spożywanego alkoholu), Zaburzenia życia rodzinnego w związku z alkoholem, w tym szkody zdrowotne i rozwojowe dzieci z rodzin alkoholowych (cel strategiczny - ograniczenie zaburzeń życia rodzinnego w tym szkód zdrowotnych i rozwojowych dzieci z rodzin z problemem alkoholowym) czy też Picie alkoholu przez dzieci i młodzież (cel strategiczny ograniczenie picia alkoholu przez dzieci i młodzież). Również warto wspomnieć o kosztach, jakie ponoszą firmy (zarówno państwowe jak i prywatne) z tytułu nadmiernego (szkodliwego spożycia alkoholu). Na te koszty składają się: 11
12 Absencja w miejscu pracy: Badania przeprowadzone w Szwecji w roku 2006 wykazały, że każdy wypity więcej litr czystego alkoholu zwiększa absencję w pracy z tytułu choroby o 13% 10. Podobne wyniki otrzymano w Norwegii w roku Spadek produktywności pracownika Wypadki i urazy Pogarszające się relacje pomiędzy pracownikami Stres 7 8 Leczenie pacjentów z uzależnieniem od alkoholu Obecnie największym wyzwaniem w leczeniu pacjentów z uzależnieniem od alkoholu jest bardzo niski odsetek pacjentów w terapii oraz bardzo wysoki odsetek nawrotów (dochodzący nawet do 80%) obserwowany szczególnie w pierwszym roku 12,13. Rezultaty z badań europejskich pokazują, że tylko około 8% pacjentów z uzależnieniem od alkoholu jest leczonych. Należy też zauważyć, że olbrzymia większość (79%) pacjentów korzysta z pomocy psychoterapeuty, leczenie farmakologiczne zaś stosowane jest u zaledwie 5% pacjentów 14,15. Obecnie najczęściej jako ostateczny cel leczenia pacjenta z uzależnieniem od alkoholu przyjmuje się abstynencję. Tymczasem wielu pacjentów postrzega abstynencję jako cel mało realny lub wręcz niemożliwy do osiągnięcia 16. Dla pacjentów z uzależnieniem od alkoholu niemających żadnego innego wyboru oprócz abstynencji znacząco zmniejsza się motywacja do podjęcia terapii 16,17. Wiadomo natomiast, że motywacja pacjenta do leczenia jest jednym z głównych czynników zmierzających do poprawy współpracy pacjenta z lekarzem jak również, co najważniejsze, zapewniających skuteczne leczenia. Abstynencja czy redukcja picia? Osoby zdiagnozowane jako pijące ryzykownie, szkodliwie lub uzależnione od alkoholu powinny pozostawać pod opieką specjalisty w praktyce ambulatoryjnej lub stacjonarnej placówce lecznictwa odwykowego. Pozostaje pytanie, jakie rozwiązanie zaproponować takiej osobie? Według niektórych specjalistów osoba uzależniona nigdy nie stanie się osobą pijącą umiarkowanie, w związku z tym jedynym celem leczenia powinna być całkowita abstynencja a najskuteczniejszą drogą prowadzącą ku temu jest psychoterapia. 12
13 Przeprowadzono wiele badań u pacjentów z uzależnieniem od alkoholu, w świetle, których okazuje się, że cel, jakim jest całkowita abstynencja, jest nie osiągalny dla bardzo dużej grupy pacjentów. Powrót do picia dużych ilości alkoholu jest obserwowane u 40 75% pacjentów w okresie pierwszego roku terapii 18. W okresie 5 lat mniej niż połowa pacjentów utrzymuje abstynencję a 38% pacjentów wraca do szkodliwego picia 19. Długoterminowe badania (16 lat) pokazują, że aż 55% pacjentów nie udaje się utrzymać abstynencji 20. Alternatywą dla całkowitej abstynencji jest koncepcja redukcji ilości spożywanego alkoholu. Udowodniono, że zredukowanie ilości spożywanego alkoholu znacząco zmniejsza ryzyko szkód związanych z alkoholem 19,20,21. Ma to z kolei pozytywny wpływ na aspekty społeczne (poprawa relacji w rodzinie zmniejszenie zjawiska przemocy w rodzinie, zmniejszenie liczby wypadków powodowanych przez nietrzeźwych kierowców) i ekonomiczne (zmniejszenie naruszeń prawa związanych z alkoholem). Należy również pamiętać o zdecydowanie pozytywnym wpływie na zdrowie somatyczne w przypadku ograniczenia ilości spożywanego alkoholu 16,21,22,23,24,25 : Poprawa stanu psychicznego (mniejsze ryzyko samobójstw), Mniejsze ryzyko chorób wątroby (stłuszczenie, zapalenie, zwłóknienie, marskość), Mniejsze ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (normalizacja lub znaczące obniżenie ciśnienia krwi, ograniczenie występowania skoków ciśnienia oraz zaburzeń rytmu a w konsekwencji zmniejszenie ryzyka zawału serca i udaru mózgu), Poprawa odporności organizmu (zmniejszenie ryzyka infekcji, chorób zakaźnych a także chorób nowotworowych), Zmniejszenie podatności na choroby układu oddechowego (większa zdolność do usuwania z dróg oddechowych pyłków i bakterii). Dla niektórych pacjentów redukcja ilości spożywanego alkoholu może okazać się ostatecznym celem leczenia 26. Dla innej grup koncepcja redukcji picia może stać się tylko krokiem na drodze do całkowitej abstynencji. Niemniej jednak należy stwierdzić, że dając pacjentom pijącym szkodliwie lub uzależnionym od alkoholu dodatkową opcję (redukcji picia) obok całkowitej abstynencji, zwiększa się możliwość włączenia do leczenia znacznie większej grupy pacjentów 4,17. 13
14 Koncepcja redukcji picia stanowi poważną alternatywę dla preferowanej dotychczas całkowitej abstynencji 3,4,17. Jest to również koncepcja, która jest akceptowana i stosowana przez większość specjalistów pracujących w specjalistycznych palcówkach lecznictwa odwykowego 75% w Wielkiej Brytanii, 62% w Kanadzie, 73% w Australii, 62% w Szwajcarii 27,28,29,30. Podobne wyniki badań uzyskano wśród lekarzy we Francji, którzy ponadto raportowali, że ponad 50% ich pacjentów wolałaby, żeby ostatecznym celem leczenia była redukcja spożycia alkoholu a nie abstynencja 31. W większości krajów Unii Europejskiej koncepcja redukcja ilości spożywanego alkoholu jest podawana jako skuteczna alternatywa dla abstynencji i ma to odzwierciedlenie bądź to w narodowych standardach postępowania z pacjentem uzależnionym od alkoholu, bądź jest stosowana przez lekarzy w praktyce klinicznej 18. Informacje na temat oddziaływań psychoterapeutycznych i farmakologicznych można znaleźć również w dokumentach wydanych przez Agencję Oceny Technologii Medycznej i w rozporządzeniu Ministra Zdrowia: W stanowisku Rady Konsultacyjnej nr 67 z dnia 25 lipca 2011 r. jest napisane, że Rada Konsultacyjna uważa za celowe rozważenie stworzenia programu farmakologicznego wspomagania psychoterapii uzależnienia od alkoholu z zastosowaniem terapii o udowodnionej skuteczności. W projekcie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 listopada 2011 r. wyszczególnione jest, że indywidualne świadczenia zapobiegawczo-lecznicze obejmują między innymi: Postępowanie medyczne ukierunkowane na leczenie szkód zdrowotnych, a w szczególności: Leczenie alkoholowych zespołów abstynencyjnych, Oddziaływania farmakologiczne wspomagające psychoterapię uzależnień. 9 Dokumenty Światowej Organizacji Zdrowia i Unii Europejskiej W maju 2010 r. została przyjęta przez kraje członkowskie Światowej Organizacji Zdrowia Globalna Strategia Redukująca Szkodliwe Spożywanie Alkoholu. W dokumencie uznano, że szkodliwe spożywanie alkoholu jest jednym z głównych zagadnień dotyczących zdrowia publicznego i czynnik ryzyka dla populacji. Przyjęty dokument wzywa między innymi do wprowadzenia rozwiązań w celu redukowania szkodliwej konsumpcji alkoholu. 14
15 Ważnym dokumentem wydanym przez Światową Organizację Zdrowia jest wydany w 2009 roku tytuł Efektywność i koszty związane z działaniami redukującymi szkody alkoholowe. Publikacja potwierdza, że w regionie europejskim problemy związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu należą do najczęściej występujących na świecie. Podkreślono, że na naszym kontynencie jest największy odsetek osób umierających nagle lub przedwcześnie w wyniku spożywania nadmiernych ilości alkoholu. Największe są też koszty społeczne, szacowane na 125 miliardów Euro/rok (koszty pośrednie są oceniane na 270 miliardów/rok), ponoszone z powodu szkód alkoholowych. Na temat zapobiegania szkodliwym skutkom nadużywania alkoholu mówią również dokumenty opracowane przez Parlament Europejski i Radę. Są to Strategia Unii Europejskiej w zakresie wspierania państw członkowskich w ograniczania szkodliwych skutków spożywania alkoholu oraz Konkluzje Rady w sprawie alkoholu i zdrowia. Oba dokumenty zachęcają wszystkie kraje członkowskie między innymi do wdrażania skutecznych strategii, opracowanych na podstawie wyników badań, w celu zmniejszenia problemów alkoholowych. Celem strategii jest: Ograniczenie przewlekłych zaburzeń fizycznych i umysłowych związanych ze spożyciem alkoholu, Zmniejszenie liczby zgonów związanych z alkoholem, Dostarczanie konsumentom informacji umożliwiających im dokonanie świadomego wyboru, Ograniczenie szkód spowodowanych spożyciem alkoholu w miejscu pracy. Szkodliwe i niebezpieczne spożywanie alkoholu jest jedną z głównych przyczyn przedwczesnych zgonów wśród osób dorosłych oraz ma negatywny wpływ na wydajność w miejscu pracy. Działaniami, które mogą zapobiec szkodom wywołanym alkoholem u osób dorosłych, a także ograniczyć szkodliwe następstwa w miejscu pracy, są w szczególności: Egzekwowanie koncesjonowania sprzedaży alkoholu, Szkolenia w zakresie odpowiedzialnego podawania alkoholu, Kampanie promujące umiarkowane spożycie alkoholu. 15
16 10 Podsumowanie Zarówno w dokumentach Światowej Organizacji Zdrowia, Komisji Europejskiej jak i Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jest wyraźnie akcentowane, że zdrowie publiczne jest jednym z najważniejszych czynników a jego ochrona powinna mieć najwyższy priorytet we wszystkich Państwach członkowskich. Spożywanie alkoholu w sposób szkodliwy i ryzykowny jest w krajach Unii Europejskiej trzecim w kolejności najistotniejszym czynnikiem ryzyka pogarszania stanu zdrowia i przedwczesnej śmierci, tuż za paleniem tytoniu a przed np.: nadciśnieniem tętniczym. Ponad 60 rodzajów chorób i urazów wiąże się ze spożywaniem alkoholu. Corocznie z przyczyn bezpośrednio lub pośrednio związanych z używaniem alkoholu, umiera w Polsce kilkanaście tysięcy osób. Do poziomu szkód spowodowanych nadmiernym spożywaniem alkoholu należy zaliczyć też szkody społeczne takie jak spadek wydajności w miejscu pracy, wypadki drogowe, przypadki przemocy w rodzinie. Koszty ekonomiczne spowodowane nadmiernym spożyciem alkoholu, jakie ponoszą budżety Państw są szanowane na 1,3% PKB (17,5 mld PLN w Polsce, w roku 2009) 1. Dotychczas głównym celem leczenia pacjentów uzależnionych od alkoholu była całkowita abstynencja. Niemniej jednak liczne badania pokazują, że cel ten jest bardzo trudny do osiągnięcia dla bardzo dużej grupy pacjentów. Znaczny odsetek pacjentów nie jest w stanie utrzymać abstynencji zarówno w okresie krótkoterminowym jak i długoterminowym 13,14. Alternatywnym celem ograniczenie spożycia nadmiernych ilości alkoholu. Cel ten z punktu widzenia pacjenta jest zarówno bardziej osiągalny i akceptowalny. Redukcja spożycia alkoholu niesie za sobą pozytywne skutki zarówno w zakresie poprawy stanu zdrowia jak również relacji społecznych 15,16,17. 16
17 1. Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata opracowany przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z 22 marca Anderson P.: Alcohol in Europe; London: Institute of Alcohol Studies (2006) 3. Gastfriend D.: Reduction In heavy drinking as a treatment outcome in alcohol dependence. Journal of Substance abuse treatment; 33 (2007), Ambrogne J.: Reduced-risk drinking as a treatment goal: What clinicians need to know. Journal of Substance abuse treatment; 22 (2002) World Health Organization. International Classification of Diseases (ICD). Dostępne na: http.:// 6. Gilpin NW i wsp.: Neurobiology of alcohol dependence: focus on motivation mechanisms. Alcohol Res Health 2008; 31: Leshner A: Addiction Is a Brain Disease, and It Matters. Science; vol. 278, 3 październik McLellan AT i wsp.: Drug dependence, a chronic medical illness: implications for treatment, insurance and outcome evaluation. JAMA 2000; World Health Organization. Global Status Report on Alcohol, Norstrom T. Per capita alcohol consumption and sickness absence; Addiction (2006); 110; Norstrom T. i wsp.: Per capita alcohol consumption and sickness in Norway. European Journal of Public Health 2009, 16(4): Moos RH i wsp.: Rates and predictors of relapse after natural and treated remission from alcohol use disorders. Addiction 2006; 101; Miller WR i wsp.: How effective is alcoholism treatment in the United States? Journal Stud. Alcohol 2001; 62: Alonso i wsp.: Use of mental health service in Europe: results from the European Study of the Epidemiology of Mental Disorders (ESEMeD) project. Acta Psychiatrica Scandinavica 2004: 109 (suppl. 420): Kohn i wsp.: The treatment gap in mental health care. Bulletin of the WHO 2004; 82: Gastfriend D i wsp.: Reduction in heavy drinking as a treatment outcome in alcohol dependence; Journal of Substance Abuse Treatment 33 (2007)
18 17. Miller WR i wsp.: Motivational interviewing: Preparing people for change. New York, Guilford Press, NICE. Alcohol Use Disorders - Diagnosis, assessment and management of harmful drinking and alcohol dependence. Available from: Accessed: January Gual A. i wsp.: Five-year outcome in alcohol dependence. A naturalistic study of 850 patients in Catalonia. Alcohol and Alcoholism Vol. 34, No 2, pp , Mann i wsp.: The long term course of alcoholism 5, 10 and 16 years; Addiction, Vol. 100, Issue 6, article first published online: 1 APR Ambrogne J: Reduced-risk drinking as a treatment goal: what clinicians need to know; Journal of Substance Abuse Treatment 22 (2002) Xin X i wsp.: Effects of alcohol reduction on blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. Hypertension 2001; 38: Rehm J i wsp.: The relation between different dimensions of alcohol consumption and burden of disease: an overview. Addiction 2010; 105 (5): Schuckit MA: Alcohol-use disorders. Lancet 2009; 373 (9662): Rehm J i wsp.: Global burden of disease and injury and economic cost attributable to alcohol use and alcohol-use disorders. Lancet 2009; 373; Dawson DA i wsp.: Recovery from DSM-IV alcohol dependence: United States, Addiction 2005; 100 (3): Rosenberg H, Melville J, Levell D, Hodge JE. A 10-year follow-up survey of acceptability of controlled drinking in Britain. J Stud Alcohol 1992; 53 (5): Rosenberg H, Devine EG, Rothrock N. Acceptance of moderate drinking by alcoholism treatment services in Canada. J Stud Alcohol 1996; 57 (5): Donovan M, Heather N. Acceptability of the controlled-drinking goal among alcohol treatment agencies in New South Wales, Australia. J Stud Alcohol 1997; 58 (3): Klingemann H. Acceptance and therapeutic practice of controlled drinking as an outcome goal by Swiss alcohol treatment programmes. Eur Addict Res 2009; 15 (3): Luquiens A i wsp.: Is controlled drinking an acceptable goal in the treatment of alcohol dependence? A survey of French alcohol specialists. Alcohol 2011; 46 (5): Fudała J.: Czy moje picie jest bezpieczne? ; PARPAMEDIA,
19
20 Lundbeck Poland Sp.z o.o. ul. Krzywickiego 34, Warszawa, tel , fax
266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów
266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów dorosłych (15 %) przekracza ten poziom; 20 milionów (6
Bardziej szczegółowo,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM
,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM UZALEŻNIENIE UZALEŻNIENIE TO NABYTA SILNA POTRZEBA WYKONYWANIA JAKIEJŚ CZYNNOŚCI LUB ZAŻYWANIA JAKIEJŚ SUBSTANCJI. WSPÓŁCZESNA PSYCHOLOGIA TRAKTUJE POJĘCIE UZALEŻNIENIA
Bardziej szczegółowoZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU
ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU ( na podstawie artykułu zamieszczonego na portalu internetowym www.wp.pl zebrał i opracował administrator strony www.atol.org.pl ) Przewlekłe nadużywanie
Bardziej szczegółowoZobacz wywiad z Pacjentem Ośrodka
Leczenie alkoholizmu to leczenie ciała, umysłu i duszy. Oznacza to, że alkoholizm nie wynika z żadnej innej choroby czy zaburzenia, ale sam w sobie jest chorobą, z której wypływają dalsze konsekwencje,
Bardziej szczegółowoZacznę od tego, że zamiast używać słowa ALKOHOLIK będę starać się używać słowa OSOBA UZALEZNIONA OD ALKOHOLU.
KTO I KIEDY STAJE SIĘ TZW. ALKOHOLIKIEM? Zacznę od tego, że zamiast używać słowa ALKOHOLIK będę starać się używać słowa OSOBA UZALEZNIONA OD ALKOHOLU. Gdy prowadzę zajęcia z uczniami na temat profilaktyki
Bardziej szczegółowoWpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza
Bardziej szczegółowoPATOLOGIE SPOŁECZNE ALKOHOLIZM, NIKOTYNIZM, NARKOMANIA. OPRACOWANIE: Karolina Gajdosz Agnieszka Wańczyk
PATOLOGIE SPOŁECZNE ALKOHOLIZM, NIKOTYNIZM, NARKOMANIA OPRACOWANIE: Karolina Gajdosz Agnieszka Wańczyk ALKOHOLIZM Alkoholizm - nazywany jest również zespołem uzależnienia od alkoholu, chorobą alkoholową
Bardziej szczegółowoWPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA
RODZAJE ALKOHOLU alkohol metylowy (znany także pod nazwami spirytus drzewny i karbinol najprostszy, trujący dla człowieka związek organiczny z grupy alkoholi) ; alkohol etylowy (napój alkoholowy); gliceryna
Bardziej szczegółowoWpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań Łukasz Adamkiewicz Health and Environment Alliance (HEAL) 10 Marca 2014, Kraków HEAL reprezentuje interesy Ponad 65 organizacji członkowskich
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR X/51/11 RADY GMINY ŁOMŻA
UCHWAŁA NR X/51/11 RADY GMINY ŁOMŻA z dnia 29 września 2011 r. w sprawie uchwalenia Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Gminie Łomża na 2012 rok. Na podstawie art. 4 1 ust. 2
Bardziej szczegółowoProblem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej
Problem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej Jadwiga Fudała PARPA www.parpa.pl 1 Problemy wynikające ze spożywania alkoholu przez mieszkańców DPS zdrowotne (w tym zdrowotne konsekwencje spożywania
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska
WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015: zjednoczenie wysiłków społeczeństwa i administracji publicznej prowadzące do zmniejszenia nierówności i poprawy
Bardziej szczegółowoANALIZA RACJONALIZACYJNA NALMEFEN (SELINCRO ) STOSOWANY W CELU REDUKCJI SPOŻYCIA ALKOHOLU U DOROSŁYCH UZALEŻNIONYCH PACJENTÓW
ANALIZA RACJONALIZACYJNA NALMEFEN (SELINCRO ) STOSOWANY W CELU REDUKCJI SPOŻYCIA ALKOHOLU U DOROSŁYCH UZALEŻNIONYCH PACJENTÓW Wersja 1.0 HTA Consulting spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa
Bardziej szczegółowoEuropejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoWpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu
Wpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu Literatura Alkohol a zdrowie, Kobiety i alkohol, PARPA, Warszawa 1997. Alkohol a zdrowie, Pacjenci z problemami alkoholowymi w podstawowej opiece
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA 2011 ROK
Załącznik do Uchwały Nr VI/34/11 Rady Miejskiej Wodzisławia Śl. z dnia 24 lutego 2011 roku GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA 2011 ROK
Bardziej szczegółowoZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencja Oceny Technologii Medycznych nr 16/2013 z dnia 21 stycznia 2013 r. o projekcie programu Terapia Dzieci i Młodzieży Uzależnionej od Alkoholu i
Bardziej szczegółowoDepresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień
Depresja a uzależnienia Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Alkoholizm w chorobach afektywnych Badania NIMH* (1990) (uzależnienie + nadużywanie) Badania II Kliniki
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH NA ROK 2013
Załącznik nr 1 do uchwały Nr XXXV/238/12 Rady Miejskiej Trzcianki z dnia 12 grudnia 2012r. GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH NA ROK 2013 Wprowadzenie Spośród licznych problemów
Bardziej szczegółowoWnioski i rekomendacje na przykładzie niewydolności serca
Priorytety zdrowotne w kontekście demograficznego i gospodarczego rozwoju Polski Wnioski i rekomendacje na przykładzie niewydolności serca Streszczenie raportu Długość życia w dobrym zdrowiu obywateli
Bardziej szczegółowoPROGRAM Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Miasta Chodzieży na rok 2015
PROGRAM Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Miasta Chodzieży na rok 2015 A. Wprowadzenie Miejski Ośrodek Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Chodzieży powstał 1 maja 2004 roku w odpowiedzi
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 240/2012z dnia 26 listopada 2012 o projekcie programu Profilaktyczny program opieki psychoterapeutycznej ponadpodstawowej
Bardziej szczegółowoSEH Ulotka SOR Ryzyka związane z nadużywaniem alkoholu
SEH Ulotka SOR Ryzyka związane z nadużywaniem alkoholu Jeżeli podczas badań przesiewowych okaże się, że jest mowa o nadmiernym spożyciu alkoholu, jesteście Państwo wówczas narażeni na większe ryzyko problemów
Bardziej szczegółowoPROMOCJA ZDROWIA TO PROCES
STAROSTWO POWIATOWE W ŚWIDNICY WYDZIAŁ ZDROWIA 2007 r. Opracowała Barbara Świętek PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES UMOŻLIWIAJĄCY JEDNOSTKOM, GRUPOM, SPOŁECZNOŚCIĄ ZWIĘKSZENIE KONTROLI NAD WŁASNYM ZROWIEM I JEGO
Bardziej szczegółowoDr n. med. Anna Prokop-Staszecka Dyrektor Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II
Dr n. med. Anna Prokop-Staszecka Dyrektor Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II Przewodnicząca Komisji Ekologii i Ochrony Powietrza Rady Miasta Krakowa Schorzenia dolnych dróg oddechowych
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny technologii Medycznych nr 15/2013 z dnia 21 stycznia 2013 r. o projekcie programu Uzależnienie, współuzależnienie i co dalej Miasta Rybnik
Bardziej szczegółowoAkademia Pozytywnej Profilaktyki. Szkolenia dla Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 2015/2016
Szkolenia dla Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 2015/2016 Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych - zadania i zakres działań 1. Alkohol etylowy jako: substancja psychoaktywna substancja
Bardziej szczegółowoALKOHOLIZM. jako kwestia społeczna. Anna Siry
ALKOHOLIZM jako kwestia społeczna Anna Siry Czym jest alkoholizm? Zespół uzależnienia od alkoholu Choroba demokratyczna Chroniczna, postępująca i potencjalnie śmiertelna choroba Podstawowe pojęcia związane
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoCukrzyca w Programach Polityki Zdrowotnej najnowsze rozwiązania. Jerzy Gryglewicz Warszawa 14 listopada 2017 r.
Cukrzyca w Programach Polityki Zdrowotnej najnowsze rozwiązania Jerzy Gryglewicz Warszawa 14 listopada 2017 r. Cukrzyca jest 7 priorytetem zdrowotnym określonym rozporządzeniem ministra Zdrowia Rozporządzenie
Bardziej szczegółowoUżywki- to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy.
Używki- to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy. Uzależnienie nałóg - to silne pragnienie zażywania konkretnych środków,
Bardziej szczegółowoTYPOLOGIA LESCHA. ZASTOSOWANIE W PSYCHOTERAPII.
TYPOLOGIA LESCHA. ZASTOSOWANIE W PSYCHOTERAPII. Opracowanie: Mieczysław Potrzuski Lesch Alcoholism Typology(LAT) oparta na badaniu 444 pacjentów uzależnionych od alkoholu (rozpoznanych według DSM III),
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoBank pytań na egzamin magisterski 2013/2014- kierunek Zdrowie Publiczne. Zdrowie środowiskowe
Bank pytań na egzamin magisterski 2013/2014- kierunek Zdrowie Publiczne Zdrowie środowiskowe 1. Podaj definicję ekologiczną zdrowia i definicję zdrowia środowiskowego. 2. Wymień znane Ci czynniki fizyczne
Bardziej szczegółowoALKOHOLIZM NA CZYM POLEGA ALKOHOLIZM?
ALKOHOLIZM NA CZYM POLEGA ALKOHOLIZM? Termin "alkoholizm" odnosi się do choroby zwanej także zespołem uzależnienia od alkoholu. Jest to najcięższe stadium grupy problemów alkoholowych, do której należą
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA
Funkcjonowanie podmiotów leczniczych sprawujących opiekę nad uzależnionymi od alkoholu. Dz.U.2018.2410 z dnia 2018.12.27 Status: Akt obowiązujący Wersja od: 27 grudnia 2018 r. Wejście w życie: 31 grudnia
Bardziej szczegółowoPoniżej kilka informacji z materiałów PARPA: Aktualności - Urząd Miasta Częstochowy Oficjalny portal miejski. 7 stycznia 2010
7 stycznia 2010 SPRAWDŹ, CZY TWOJE PICIE JEST BEZPIECZNE Celem kampanii było ograniczenie liczby osób pijących szkodliwie i ryzykownie oraz przekazanie wiedzy na temat szkód zdrowotnych i społecznych,
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA 2011 ROK
Załącznik do Uchwały Nr... Rady Miejskiej Wodzisławia Śl. z dnia... GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA 2011 ROK Wodzisław Śląski 1 Spis
Bardziej szczegółowoOpracowała: a: mgr Agata Grochowiecka
Dorosłym być Opracowała: a: mgr Agata Grochowiecka Prawda czy fałsz? Sprawdź swoją wiedzę: 1. Ktoś,, kto ma silną wolę nigdy się nie uzaleŝni? 2. UzaleŜnienie to choroba, którą się leczy w specjalnych
Bardziej szczegółowoLekarz wobec pacjenta palącego tytoń?
Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń? Palenie jest najważniejszym, pojedynczym, możliwym do wyeliminowania czynnikiem odpowiedzialnym za szereg chorób i zgonów. Jest przyczyną większej liczby zgonów niż
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 242/2012 z dnia 26 listopada 2012 o projekcie programu Program zdrowotny dla osób uzależnionych od alkoholu po
Bardziej szczegółowoRola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska
Rola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska Katedra i Klinika Okulistyki, II WL, Warszawski Uniwersytet Medyczny Kierownik Kliniki: Profesor Jacek P. Szaflik Epidemiologia jaskry
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoFinansowanie Zdrowia Publicznego i badań naukowych w UE. Doc. Adam Fronczak
Finansowanie Zdrowia Publicznego i badań naukowych w UE Doc. Adam Fronczak Zdrowie obywateli jest podstawowym priorytetem Unii Europejskiej. Unijna polityka w dziedzinie zdrowia funkcjonuje równolegle
Bardziej szczegółowoW ramach pierwszego projektu zapraszamy na konferencję, poświęconą chorobie alkoholowej. Udział w konferencji jest bezpłatny!
I.Miło nam poinformować mieszkańców dzielnicy, że nasze Stowarzyszenie otrzymało dofinansowanie do realizacji dwóch projektów: 100 Lat Aktywności i Wrota Domu Sąsiedzkiego w Osowej. Obydwa projekty są
Bardziej szczegółowoIV. Termin składania ofert Oferty należy składać w Wydziale Kultury i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Zamość w terminie do dnia 6 maja 2014 r.
Załącznik do Zarządzenia nr 74/2014 Prezydenta Miasta Zamość z dnia 9 kwietnia 2014 r. Zasady finansowania realizacji zadania ujętego w Miejskim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Bardziej szczegółowoPodział alkoholi ze względu na ich skład chemiczny i szkodliwość dla zdrowia
Podział alkoholi ze względu na ich skład chemiczny i szkodliwość dla zdrowia 2 Alkohol metylowy (metanol) Trucizna Alkohol etylowy uzyskiwany drogą syntezy chemicznej (etanol) Trucizna Alkohol etylowy
Bardziej szczegółowoProjekt zmian Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata
Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 262 / 5237 / 17 Zarządu Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie z dnia 17 stycznia 2017 r. Projekt zmian Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Bardziej szczegółowoProgram Profilaktyki i Promocji Zdrowia dla miasta Torunia na lata
Załącznik do uchwały Nr 110/15 Rady Miasta Torunia z dnia 9 lipca 2015 r. Program Profilaktyki i Promocji Zdrowia dla miasta Torunia na lata 2015-2020 WSTĘP Jednym z najistotniejszych zadań Gminy z zakresu
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na 2017 rok
Projekt GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na 2017 rok 1. Postanowienia ogólne ROZDZIAŁ I Prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych
Bardziej szczegółowoU C H W A Ł A Nr... RADY MIEJSKIEJ WODZISŁAWIA ŚLĄSKIEGO z dnia...
U C H W A Ł A Nr... RADY MIEJSKIEJ WODZISŁAWIA ŚLĄSKIEGO z dnia... w sprawie: przyjęcia Gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii na rok 2011
Bardziej szczegółowopujących w środowisku pracy na orzekanie o związanej zanej z wypadkami przy pracy Paweł Czarnecki
Wpływ stresorów w występuj pujących w środowisku pracy na orzekanie o długotrwałej niezdolności do pracy związanej zanej z wypadkami przy pracy Paweł Czarnecki 1 Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
Bardziej szczegółowoŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA
Depresja Inż. Agnieszka Świątkowska Założenia kampanii Światowy Dzień Zdrowia obchodzony co roku 7 kwietnia, w rocznicę powstania Światowej Organizacji Zdrowia daje nam unikalną możliwość mobilizacji działań
Bardziej szczegółowoEkonomiczne aspekty choroby alkoholowej w Polsce
Ekonomiczne aspekty choroby alkoholowej w Polsce Jakub Gierczyński, MD, MBA Ekspert ekonomiki zdrowia. Doktorant na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi Wstęp Opracowanie ma na celu przybliżenie odbiorcy aspektów
Bardziej szczegółowoLp. Zakres świadczonych usług i procedur Uwagi
Choroby układu nerwowego 1 Zabiegi zwalczające ból i na układzie współczulnym * X 2 Choroby nerwów obwodowych X 3 Choroby mięśni X 4 Zaburzenia równowagi X 5 Guzy mózgu i rdzenia kręgowego < 4 dni X 6
Bardziej szczegółowoKoszty POChP w Polsce
Koszty POChP w Polsce Październik 2016 Główne wnioski Przeprowadzone analizy dotyczą kosztów bezpośrednich i pośrednich generowanych przez przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Analiza obejmuje koszty związane
Bardziej szczegółowoSpis Treści 7. Leczenie uzależnień 8.Podsumowanie
STOP UZALEŻNIENIOM Spis Treści 1. Uzależnienie 2.Alkoholizm 3. Nikotynizm 4.Uzależnienie od Komputera i Internetu 5.Narkomania 6.Uzależnienie od Dopalaczy 7.Leczenie uzależnień 8.Podsumowanie Uzależnienie
Bardziej szczegółowoChoroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych
Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych 23 lutego, przypada obchodzony po raz szósty, ogólnopolski
Bardziej szczegółowoPODSTAWY PRAWNE. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 sierpnia 2016r. zmieniające rozporządzenie w sprawie recept lekarskich
LEKI 75+ PODSTAWY PRAWNE Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 sierpnia 2016r. zmieniające rozporządzenie w sprawie recept lekarskich Resort zdrowia opublikował zmiany w wykazie leków refundowanych,
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoPOSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika
Bardziej szczegółowo1. Grupa Robocza ds. Zdrowia Publicznego omówiła i uzgodniła treść projektu konkluzji Rady.
Rada Unii Europejskiej Bruksela, 2 grudnia 2015 r. (OR. en) 14391/1/15 REV 1 SAN 389 NOTA Od: Do: Dotyczy: Sekretariat Generalny Rady Rada Posiedzenie Rady ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia
Bardziej szczegółowoUchwała Nr IV/35/2015 Rady Gminy Pokój z dnia 5 lutego 2015 r.
Uchwała Nr IV/35/2015 Rady Gminy Pokój z dnia 5 lutego 2015 r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2015 rok Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15
Bardziej szczegółowoŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE
ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski
Bardziej szczegółowoPrzywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie
Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie Jak wspomniano we wcześniejszych artykułach cyklu, strategia postępowania w migotaniu przedsionków (AF) polega albo na kontroli częstości rytmu komór i zapobieganiu
Bardziej szczegółowoSPIS ZAŁĄCZNIKÓW: Nr 1 Wzór certyfikatu specjalisty psychoterapii uzależnień Nr 2 Wzór certyfikatu instruktora terapii uzależnień Nr 3 Wzór wniosku o
SPIS ZAŁĄCZNIKÓW: Nr 1 Wzór certyfikatu specjalisty psychoterapii uzależnień Nr 2 Wzór certyfikatu instruktora terapii uzależnień Nr 3 Wzór wniosku o potwierdzenie statusu osoby uczestniczącej w programie
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr lvi 21 12011 Rady Gminy Zblewo z dnia 10 lutego 2011r.
UCHWAŁA Nr lvi 21 12011 Rady Gminy Zblewo z dnia 10 lutego 2011r. w sprawie uchwalenia gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w gminie Zblewo na 2011 rok oraz zasad wynagradzania
Bardziej szczegółowojest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz
Światowy Dzień Nerek Światowy Dzień Nerek jest ogólnoświatową kampanią, której celem jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz informowanie o powszechności
Bardziej szczegółowoEPP ehealth. Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń
EPP ehealth Niezaspokojone potrzeby w ochronie zdrowia: czy e-zdrowie może pomóc? Mateusz Lichoń Upodmiotowienie pacjentów Światowa Organizacja Zdrowia definiuje upodmiotowienie pacjentów jako proces,
Bardziej szczegółowoUchwała Nr XXI/21/2008 Rady Miasta Skarżysko-Kamienna z dnia 13 marca 2008 roku
Uchwała Nr XXI/21/2008 Rady Miasta Skarżysko-Kamienna z dnia 13 marca 2008 roku w sprawie: przyjęcia miejskiego programu ochrony i promocji zdrowia Zdrowe Miasto Skarżysko-Kamienna 2008-2010 Na podstawie
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 17/2013 z dnia 21 stycznia 2013 r. o projekcie programu Alkohol i powrót do zdrowia - wzmocnienie procesu leczenia
Bardziej szczegółowoPodstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych
Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych Instytucjonalizacja i wykluczenia. i zapomnienie Metody leczenia 1. Biologiczne - farmakologiczne - niefarmakologiczne - neurochirurgiczne 2. Psychologiczne
Bardziej szczegółowoZadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata
Podnoszenie kompetencji kadr medycznych uczestniczących w realizacji profilaktycznej opieki psychiatrycznej, w tym wczesnego wykrywania objawów zaburzeń psychicznych KONSPEKT ZAJĘĆ szczegółowy przebieg
Bardziej szczegółowow sprawie Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2018
Uchwała Nr XLII.230.2017 Rady Gminy w Białośliwiu z dnia 29 listopada 2017 w sprawie Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2018 Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990r.
Bardziej szczegółowoPriorytet 2 : Ochrona Zdrowia. Analiza SWOT
49 Priorytet 2 : Ochrona Zdrowia Analiza SWOT MOCNE STRONY 1. Dobrze rozwinięte zaplecze instytucjonalne (zakłady opieki zdrowotnej, instytucje publiczne). 2. Współpraca pomiędzy podmiotami zajmującymi
Bardziej szczegółowoSpis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM NA LATA 2014 2018. projekt
Załącznik do Uchwały Nr Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia. PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM NA LATA 2014 2018 projekt Białystok 2014 Spis treści
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR II/3/14 RADY GMINY KISZKOWO. z dnia 15 grudnia 2014 r.
UCHWAŁA NR II/3/14 RADY GMINY KISZKOWO z dnia 15 grudnia 2014 r. w sprawie uchwalenia gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii na 2015 rok
Bardziej szczegółowoKoszty POChP w Polsce
Koszty POChP w Polsce Październik 2016 Główne wnioski Przeprowadzone analizy dotyczą kosztów bezpośrednich i pośrednich generowanych przez przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Analiza obejmuje koszty związane
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA ROK 2014
Załącznik do Uchwały Nr XXVIII.316.2013 Rady Miejskiej w Białej z dnia 30 grudnia 2013r. GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA ROK 2014
Bardziej szczegółowoCo zyskuje firma, która profesjonalnie rozwiązuje problemy dotyczące konsumpcji substancji psychoaktywnych przez pracowników?
Co zyskuje firma, która profesjonalnie rozwiązuje problemy dotyczące konsumpcji substancji psychoaktywnych przez pracowników? Opis sytuacji Za kilka lat firmy w Polsce zaczną odczuwać problemy powodowane
Bardziej szczegółowoSprawdź, czy Twoje picie jest bezpieczne
Sprawdź, czy Twoje picie jest bezpieczne Ogólnopolska społeczna kampania profilaktyczno edukacyjna www.wyhamujwpore.pl 1 Cel kampanii Ograniczenie szkód związanych z piciem alkoholu Ograniczenie liczy
Bardziej szczegółowoNIKOTYNA LEGALNY NARKOTYK. Slajd nr 1
NIKOTYNA LEGALNY NARKOTYK Slajd nr 1 PODSTAWOWE INFORMACJE NA TEMAT NIKOTYNIZMU NIKOTYNIZM (fr. nicotinisme) med. społ. nałóg palenia lub żucia tytoniu albo zażywania tabaki, powodujący przewlekłe (rzadziej
Bardziej szczegółowoW Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ:
W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: "Profilaktyka raka szyjki macicy"- dla wszystkich Pań w wieku 25-59 lat, które nie miały
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XXXIX/353/2014 RADY MIEJSKIEJ W NOWEJ DĘBIE. z dnia 29 stycznia 2014 r.
UCHWAŁA NR XXXIX/353/2014 RADY MIEJSKIEJ W NOWEJ DĘBIE z dnia 29 stycznia 2014 r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na rok 2014 Na podstawie art.
Bardziej szczegółowoZjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h
S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2010/2011 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny
Bardziej szczegółowoSzkodliwy wpływ alkoholu na umysł młodego człowieka
Szkodliwy wpływ alkoholu na umysł młodego człowieka Wiek pierwszego zetknięcia się z alkoholem z roku na rok obniża się. Nieodwracalne zmiany w funkcjonowaniu, uszkodzenie procesów rozwojowych, problemy
Bardziej szczegółowow sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok
Uchwała Nr VI/32/11 Rady Gminy Dąbrowa z dnia 17 marca 2011 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2011 rok Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoSYTUACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM
SYTUACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM 2 LICZBA LUDNOŚCI W 2010 ROKU 2010 województwo łódzkie miasto Łódź liczba ludności ogółem 2552000 737098 0 19 r.ż. 504576 (19,7) 117839 (15,9)
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja zmian w charakterystyce produktu leczniczego i ulotce
Bardziej szczegółowow sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2010 rok
Uchwała Nr XXXII/229/09 Rady Gminy Dąbrowa z dnia 26 listopada 2009 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Gminy Dąbrowa na 2010 rok Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15
Bardziej szczegółowoPorcja standardowa alkoholu
Porcja standardowa alkoholu Porcja standardowa to 10 gramów czystego alkoholu etylowego czyli: 200 ml piwa o zaw.alk. 5% 100 ml wina o zaw.alk. 10% 25 ml wódki o zaw.alk. 40% Czas usuwania z organizmu
Bardziej szczegółowoCzłowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu.
RUCH TO ZDROWIE Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. P A M I Ę T A J Dobroczynny wpływ aktywności fizycznej na
Bardziej szczegółowo6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej
6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej 6.2.1. Podsumowanie korzyści wynikających z leczenia Co to jest T2488? T2488
Bardziej szczegółowo