Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie

Transkrypt

1 Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie Miasto Gliwice RAPORT KOŃCOWY Z BADAŃ Projekt i wykonanie: w w w. b i o s t a t. c o m. p l - wrzesień

2 Badanie realizowane na zlecenie: Miasto Gliwice Ul. Zwycięstwa Gliwice Wykonawca badania: Biostat Rybnik Ul. Kowalczyka 17 Zespół badawczy: dr inż. Ewa Tkocz-Piszczek Zdzisław Wolny Andrzej Kempa Rafał Piszczek Bartosz Olcha Termin realizacji: Wrzesień 2013 r.

3 Spis treści Spis treści... 3 Wprowadzenie... 4 Nota metodologiczna Analiza danych zastanych Alkohol Alkohol statystyka udzielonych zezwoleń Wybrane zadania zrealizowane przez gliwickie instytucje i organizacje pozarządowe w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na terenie Miasta Gliwice w roku Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Gliwice na rok Narkotyki Wybrane zadania zrealizowane przez gliwickie instytucje i organizacje pozarządowe w zakresie przeciwdziałania narkomanii na terenie Miasta Gliwice w roku Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii dla Miasta Gliwice na lata Przemoc w rodzinie Wybrane zadania zrealizowane przez gliwickie instytucje i organizacje pozarządowe w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie na terenie Miasta Gliwice w roku Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Miasta Gliwice na lata Podsumowanie Charakterystyka respondentów Problem alkoholu w świetle wyników badań Problem narkotyków w świetle wyników badań Problem przemocy w rodzinie w świetle wyników badań...62 Wnioski i rekomendacje...75 Spis rysunków i tabel...79 Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 3

4 Wprowadzenie Celem niniejszego badania była diagnoza problemów uzależnień i zjawiska przemocy w rodzinie wraz ze sformułowaniem wniosków i rekomendacji. Badanie wykonane zostało we wrześniu 2013 r. przez firmę BIOSTAT. Zakres badania obejmował w szczególności: Alkohol i narkotyki: 1. dostępność alkoholu; 2. przyczyny i częstotliwość sięgania po alkohol; 3. wiek inicjacji alkoholowej; 4. dostępność narkotyków; 5. przyczyny i częstotliwość sięgania po narkotyki; 6. wiek inicjacji narkotykowej; 7. wnioski i zalecenia dotyczące przeciwdziałania negatywnym skutkom używania alkoholu i narkotyków oraz dotyczące skutecznej profilaktyki uzależnień (dot. alkoholu i narkotyków) wśród gliwiczan; 8. negatywne skutki (konsekwencje) nadużywania alkoholu i narkotyków. 9. proponowane kierunki działań mających na celu zminimalizowanie zjawiska uzależnienia od alkoholu i narkotyków. Przemoc w rodzinie: 10. doświadczenie przemocy w rodzinie (kontakt ze zjawiskiem przemocy w rodzinie); 11. opinie na temat zjawiska przemocy w rodzinie; 12. przyczyny występowania przemocy w rodzinie; 13. rodzaje stosowanej przemocy w rodzinie wraz z podziałem na rodziny: bezdzietne, z 1-2 dzieci, wielodzietne; 14. charakterystyka osób doznających przemocy w rodzinie; 15. charakterystyka osób stosujących przemoc w rodzinie; 16. dostępność oraz skuteczność pomocy udzielanej osobom doznającym przemocy w rodzinie; 17. dostępność oraz skuteczność pomocy udzielanej osobom stosującym przemoc w rodzinie; 18. wnioski i zalecenia dotyczące przeciwdziałania przemocy w rodzinie; 19. proponowane kierunki działań mających na celu zminimalizowanie zjawiska przemocy w rodzinie oraz udzielanie skutecznej pomocy. Niniejsze opracowanie stanowi podsumowanie i zestawienie najważniejszych wyników uzyskanych w toku badania i dokonanych analiz. Wszystkie jego elementy stanowią diagnozę aktualnego stanu zagrożenia uzależnieniami oraz przemocą w rodzinie wśród dorosłych gliwiczan. Diagnoza ma Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 4

5 charakter raportu i obejmuje podstawowe problemy społeczne związane z nadużywaniem alkoholu oraz innych substancji psychoaktywnych na terenie Miasta Gliwice. Osobna część raportu jest opisem zjawiska przemocy w rodzinie. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 5

6 Nota metodologiczna Na proces badawczy składały się następujące etapy realizacji projektu: 1. opracowanie metod i narzędzi badawczych, 2. opracowanie analizy danych zastanych, 3. opracowanie doboru próby, realizacja terenowej fazy badania, 4. digitalizacja pozyskanego materiału empirycznego, 5. opracowanie raportu statystycznego, 6. opracowanie raportu końcowego. Informacje na temat założonego zakresu badawczego uzyskano dzięki zastosowaniu narzędzi badawczych przygotowanych przez Wykonawcę. Narzędzia zostały opracowane odrębnie dla każdej z badanych grup. Zagadnienia stanowiące ich treść zostały skonstruowane w oparciu o wytyczne określone przez Zamawiającego, składając się łącznie z: 49 pytań badanie ilościowe dorosłych mieszkańców Gliwic, 13 zagadnień badanie jakościowe przedstawicieli wybranych instytucji z terenu Gliwic ekspertów. Zawierają one przede wszystkim informacje odnoszące się do tematu badania, jak i pytania metryczne. Wszystkie narzędzia zostały zatwierdzone przez Zamawiającego na etapie konsultacji projektowych. Ponadto, dla celów diagnozy sytuacji obecnej i przeszłej zastosowano metodę analizy danych zastanych. Analizie tej poddano następujące dane: dane statystyczne pozyskane z rejestrów wybranych instytucji, dokumenty statystyki publicznej dostępne na stronach internetowych i w zasobach Głównego Urzędu Statystycznego, wybrane raporty i dokumenty, np. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Gliwice na rok 2013, Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii dla Miasta Gliwice na lata , Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Miasta Gliwice na lata Wielkość prób badawczych wyniosła: 800 dorosłych mieszkańców Gliwic dobranych do badania ilościowego (CATI) w sposób warstwowo-losowy, Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 6

7 4 przedstawicieli wybranych instytucji (ekspertów) dobranych do badania jakościowego (IDI) w sposób celowy. Podczas realizacji wywiadów dążono do tego, aby rozmowa miała szczery charakter. Przed rozpoczęciem wywiadu respondent informowany był o pełnej anonimowości oraz o fakcie, że wszelkie odpowiedzi zostaną wykorzystane wyłącznie w ilościowych zestawieniach lub przytoczone bezpośrednio, ale bez podania danych mogących wskazywać na osobę, od której pochodzą. W trakcie rozmowy wykorzystano gradację tematów, począwszy od pytań najmniej angażujących respondenta. Kontakt badacza z ankietowanymi w badaniu ilościowym miał formę pośrednią poprzez łącze telefoniczne. Z kolei wszystkie badania jakościowe były bezpośrednio moderowane przez pracowników firmy BIOSTAT. Próba badawcza na poziomie 800 dorosłych mieszkańców przy poziomie ufności wynoszącym 95% oznacza, że maksymalny błąd oszacowania wyniósł nie więcej niż 3,46%. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 7

8 1. Analiza danych zastanych Problem uzależnień jest powszechnym zjawiskiem w skali kraju. Najczęściej wskazuje się na uzależnienie od alkoholu i narkotyków. Szacuje się, że obecnie w Polsce jest ok osób uzależnionych od alkoholu, a dalsze 2,5 mln osób używa go w sposób szkodliwy dla zdrowia, czyli nadużywa go w swoim życiu. Uzależnienie od narkotyków szacuje się na ok osób, a wyniki badania opinii CBOS wskazują, że 7% dorosłych Polaków zażywało w swoim życiu narkotyki. Osoby uzależnione wywodzą się ze wszystkich grup społecznych, niezależnie od ich statusu społecznego lub też majątkowego. Badania CBOS pokazują, że najczęściej po narkotyki sięgają osoby pracujące na własny rachunek, uczniowie i studenci, managerowie, osoby z wykształceniem wyższym i mieszkańcy dużych miast (powyżej mieszkańców). Tego rodzaju wyniki badań pokazują skalę społeczną zjawiska uzależnienia, w tym przypadku od narkotyków. W celu skutecznego przeciwdziałania uzależnieniom należy przede wszystkim zdiagnozować skalę powszechności występowania tych zjawisk. Niniejsze badanie poświęcone jest w szczególności analizie zadań realizowanych przez różnego rodzaju instytucje samorządowe i pozarządowe w obszarze przeciwdziałania alkoholizmowi, narkomanii, przemocy w rodzinie oraz analizie zjawiska przemocy w rodzinie, uzależnienia od alkoholu i narkotyków wśród dorosłych mieszkańców Gliwic. Według stanu na koniec 2012 roku liczba dorosłych mieszkańców Gliwic kształtowała się na poziomie osób. W populacji mieszkańców przeważały kobiety, które stanowiły 52,3% ogółu mieszkańców miasta. Należy również zaznaczyć, że 30,6% populacji stanowiły osoby w wieku lata, 32,1% wynosił udział w populacji mieszkańców w wieku lata, natomiast osoby w wieku 55 lat i więcej stanowiły 37,3% ogółu mieszkańców Gliwic. Omawiane dane znajdują się w tabeli 1. Tabela 1. Liczba dorosłych mieszkańców Gliwic Zmienna Kategoria Liczba mieszkańców w wieku 18+ Odsetek Płeć Kobiety ,3% Mężczyźni ,7% lata ,6% lata ,0% Wiek lata ,2% lata ,9% lata ,6% 65 i więcej lat ,7% Ogółem Ogółem ,0% Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, dane aktualne na 31.XII.2012 r. Opracowanie własne. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 8

9 1.1. Alkohol Nadużywanie alkoholu jest niewątpliwie najbardziej powszechnym nałogiem. Brak kontroli nad ilością wypijanego alkoholu powoduje w dłuższej perspektywie czasu problemy w pracy, szkole, życiu rodzinnym, a także w bezpośredni sposób zagraża życiu i zdrowiu osoby pozostającej w nałogu alkoholowym. Alkoholizm dotyka wszystkie grup społecznych, niezależnie od ich cech demograficznych takich jak wiek, płeć, status społeczny czy materialny Alkohol statystyka udzielonych zezwoleń Podczas analizy danych zastanych uwagę poświęcono liczbie zezwoleń na sprzedaż alkoholu na terenie Miasta Gliwice aktualnych na koniec 2012 r. Poniższa analiza ma związek z zakresem badania dotyczącym dostępności alkoholu na terenie Gliwic. Zezwolenia dzielą się na trzy podstawowe typy: zezwolenie na obrót produktami o zawartości procentowej alkoholu do 4,5% oraz piwem, zezwolenie na obrót produktami o zawartości procentowej alkoholu powyżej 4,5% do 18% (z wyjątkiem piwa), zezwolenie na obrót produktami o zawartości procentowej alkoholu powyżej 18,0%. Wg stanu na koniec 2012 r. 556 podmiotów gospodarczych posiadało zezwolenia na sprzedaż alkoholu. W tym gronie 543 podmioty (97,7% ogółu, którym udzielono zezwoleń) posiadały zezwolenia na obrót produktami o zawartości alkoholu do 4,5% oraz piwem. Wyraźnie mniej przedsiębiorstw dysponowało zezwoleniami na obrót produktami o zawartości alkoholu od 4,5% do 18,0% oraz powyżej 18,0%, odpowiednio: 456 podmiotów (82,% ogółu) i 451 podmiotów (81,1% ogółu). Omawiane dane zilustrowano na rysunku 1. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 9

10 Rysunek 1. Liczba podmiotów posiadających zezwolenia na sprzedaż alkoholu aktualna na koniec 2012 r. wg typu zezwolenia Alkohol do 4,5% oraz piwo 543 Alkohol 4,5% - 18,0% 456 Alkohol powyżej 18,0% Źródło: Urząd Miejski w Gliwicach. Opracowanie własne. Strukturę podmiotów gospodarczych posiadających zezwolenia aktualne na koniec 2012 r. rozpatrzono również w podziale na rodzaj branży. Wyróżniono branżę gastronomiczną oraz detaliczną. W branży gastronomicznej zezwolenia na obrót alkoholem posiada 196 podmiotów, podczas gdy w branży detalicznej liczba podmiotów, którym udzielono zezwolenia wynosi 360. Powyższe dane przedstawiono na rysunku 2. Rysunek 2. Liczba podmiotów posiadających zezwolenia na sprzedaż alkoholu aktualna na koniec 2012 r. wg branży Podmioty gastronomiczne; 196 Podmioty detaliczne; 360 Źródło: Urząd Miejski w Gliwicach. Opracowanie własne. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 10

11 W niniejszym raporcie przedstawiono również strukturę przyznanych zezwoleń, aktualnych na koniec 2012 r. Wg stanu na koniec ubiegłego roku liczba udzielonych zezwoleń wyniosła W tym zezwolenia dla branży detalicznej stanowiły 69,1% ogółu zezwoleń. Pozostałe przyznano podmiotom z sektora gastronomicznego. Podobne zestawienia zostały przygotowane dla zezwoleń przyznanych podmiotom z branży gastronomicznej i detalicznej. W tej ostatniej grupie zezwolenia uprawniające do obrotu alkoholami niskoprocentowymi stanowiły 34,9% ogółu przyznanych. Ponadto 32,9% zezwoleń obejmowało sprzedaż napojów o zawartości alkoholu powyżej 4,5% do 18,0%, natomiast 32,2% zezwoleń dotyczyło obrotu alkoholem powyżej 18,0%. Powyższe dane znajdują się na rysunku 3. Rysunek 3. Zezwolenia dla podmiotów detalicznych aktualne na koniec 2012 r. wg typu Alkohol do 4,5% oraz piwo; 34,9% Alkohol powyżej 18,0%; 32,2% Alkohol 4,5% - 18,0%; 32,9% Źródło: Urząd Miejski w Gliwicach. Opracowanie własne. W przypadku podmiotów gastronomicznych przewaga zezwoleń dotyczących sprzedaży alkoholu niskoprocentowego oraz piwa jest bardziej wyraźna 43,1% ogółu zezwoleń dotyczyło tego rodzaju produktów. Ponadto 28,1% zezwoleń obejmowało sprzedaż produktów o zawartości alkoholu powyżej 4,5% do 18,0%, a nieco więcej (28,8%) sprzedaży alkoholu wysokoprocentowego. Szczegółowe dane zilustrowano na rysunku 4. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 11

12 Rysunek 4. Zezwolenia dla podmiotów gastronomicznych aktualne na koniec 2012 r. wg typu Alkohol powyżej 18,0%; 28,8% Alkohol do 4,5% oraz piwo; 43,1% Alkohol 4,5% - 18,0%; 28,1% Źródło: Urząd Miejski w Gliwicach. Opracowanie własne. Na podstawie powyższych danych zauważyć należy, że podmioty gastronomiczne w Gliwicach rzadziej niż podmioty detaliczne otrzymują zezwolenia na sprzedaż alkoholu o zawartości powyżej 4,5% do 18% (za wyjątkiem piwa). Ponadto, istotny jest fakt, że na 1 km 2 powierzchni Gliwic przypada 4,1 podmiotów gospodarczych sprzedających alkohol. Dla porównania: liczba podmiotów gospodarczych zajmujących się handlem detalicznym, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi (sekcja G, dział 47 PKD) wynosi 23,5 na 1 km 2 powierzchni, liczba podmiotów gospodarczych zajmujących się zakwaterowaniem (sekcja I, dział 55 PKD) wynosi 0,4 na 1 km 2 powierzchni, liczba podmiotów gospodarczych zajmujących się działalnością usługową związaną z wyżywieniem (sekcja I, dział 56 PKD) wynosi również 4,1 na 1 km 2 powierzchni, liczba podmiotów gospodarczych zajmujących się działalnością twórczą związaną z kulturą i rozrywką (sekcja R, dział 90 PKD) wynosi 0,9 na 1 km 2 powierzchni, liczba podmiotów gospodarczych zajmujących się działalnością sportową, rozrywkową i rekreacyjną (sekcja R, dział 93 PKD) wynosi 1,9 na 1 km 2 powierzchni. Należy zatem uznać, że liczba podmiotów posiadających zezwolenia na sprzedaż alkoholu w Gliwicach jest relatywnie wysoka. Można zaryzykować stwierdzenie, że dostępność do alkoholu do 4,5% jest większa niż do instytucji kulturalnych, sportowych i rekreacyjnych. Dodatkowo można zauważyć, że 1 podmiot posiadający zezwolenie przypada na 283 mieszkańców Gliwic. Badanie ilościowe dostarczyło jednak informacji, że ograniczenie dostępności alkoholu nie jest pożądane przez większość gliwiczan (por. z rysunkiem 15). Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 12

13 Wybrane zadania zrealizowane przez gliwickie instytucje i organizacje pozarządowe w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na terenie Miasta Gliwice w roku 2012 Przyjmuje się założenie, że dostępność alkoholu, przede wszystkim w branży detalicznej, sprzyja jego spożywaniu, nadużywaniu, a w konsekwencji uzależnieniu. Dlatego też w gminach instytucje samorządowe i pozarządowe realizują różnego rodzaju programy w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Miasto Gliwice jest również przykładem, na którego terenie realizowane są różnego rodzaju programy. Poniższa analiza ma na celu ukazanie działań zrealizowanych przez instytucje i organizacje pozarządowe na terenie Miasta Gliwice. Instytucje i organizacje zostały scharakteryzowane wg stopnia realizacji zadań w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (GKRPA) - jest jednym z podmiotów realizującym zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Do jej zadań zalicza się w szczególności inicjowanie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz podejmowanie czynności zmierzających do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego. W ramach Komisji działa m.in. Zespół ds. lecznictwa odwykowego, którego zadaniem jest rozpatrywanie wniosków o nałożenie obowiązku leczenia odwykowego na osoby nadużywające alkoholu, przeprowadzanie rozmów motywujących z osobami uzależnionymi w celu podjęcia przez nie leczenia odwykowego. W 2012 r. w ramach działalności Komisji przeprowadzono 385 rozmów motywujących osoby uzależnione do podjęcia leczenia. Udzielono rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie. Przeprowadzono 155 rozmów wspierających z osobami współuzależnionymi. Ponadto przeprowadzono 47 kontroli przestrzegania warunków korzystania z zezwoleń przez sprzedawców alkoholu oraz przestrzegania zasad usytuowania na terenie Gliwic miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych, zgodnie z uchwałą Rady Miejskiej w Gliwicach. Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień realizuje zadania będąc podmiotem leczniczym świadczącym ambulatoryjne usługi zdrowotne w zakresie poradni terapii uzależnienia i współuzależnienia od alkoholu. W ramach działalności udzielono w 2012 roku 5623 porady dotyczące leczenia uzależnienia od alkoholu na rzecz 888 osób, w tym 678 mężczyzn. Powyższe wskaźniki pokazują, iż zjawisko uzależnienia od alkoholu na terenie Miasta Gliwice dotyczy w przeważającej większości mężczyzn. Wśród wszystkich badanych instytucji i organizacji pozarządowych CZPiLU wyróżnia się znaczącą skalą prowadzonych działań terapeutycznych. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 13

14 Górnośląskie Stowarzyszenie FAMILIA - działa w obszarze ochrony i promocji zdrowia oraz przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym. W 2012 roku zorganizowano ogółem 556 grup terapeutycznych. W ramach tych zajęć przeprowadzono 1591 godzin zajęć terapeutycznych (1823 godziny pracy terapeutów). Zorganizowano także terapię grupową dla osób uzależnionych i ich rodzin, ogółem 71 grup terapeutycznych, w ramach których przeprowadzono 188 godzin zajęć terapeutycznych (200 godzin pracy terapeutów). Stowarzyszenie Promocji Zdrowia i Trzeźwego Stylu Życia SZANSA - to organizacja pozarządowa istniejąca od 1999 roku, której celem jest pomoc socjalna i psychologiczna osobom zagrożonym uzależnieniom, ich rodzinom i bliskim. W ramach działalności utworzony został Zakład Lecznictwa Odwykowego Szansa. W 2012 r. zrealizowano zadanie publiczne pn. Profilaktyka a zdrowie, które obejmowało: przeprowadzenie 90 godzin dyżurów indywidualnych, w czasie których udzielono 94 porad 75 osobom, realizowanie programu pn. Noe, w którym uczestniczyło 732 uczniów. Uczestnicy nabyli wiedzę na temat uzależnienia, kształtowali swoje przekonania normatywne na temat alkoholu i narkotyków oraz mieli okazję do trenowania umiejętności odmawiania, realizowanie programu pn. Korekta, w którym uczestniczyło 505 uczniów. Uczestnicy programu nabyli umiejętności dokonywania autodiagnozy własnego stylu spożywania alkoholu oraz zapoznali się z podstawowymi pojęciami dotyczącymi spożywania napojów alkoholowych. Łącznie w zadaniu publicznym pn. Profilaktyka a zdrowie wzięło udział 1312 osób, w większości była to młodzież ucząca się, a także ich rodziny lub bliscy. W 2012 r. zrealizowano także zadanie publiczne pn. Zdrowa rodzina szansą na lepsze, w którym uczestniczyło łącznie 653 uczniów. Klub Abstynentów KROKUS to organizacja pozarządowa działająca w obszarze osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin. Klub prowadził grupę nawroty choroby skierowaną do osób uzależnionych, które odbyły podstawową terapię. Jej celem było zapobieganie nawrotom choroby alkoholowej. W ramach grupy odbyło się 36 spotkań, każde po 2 godziny, w których uczestniczyły 562 osoby. Na terenie Szpitala Psychiatrycznego w Toszku Klub zorganizował grupę pomocową, której uczestnikami byli pacjenci przebywający na XIII Oddziale Rehabilitacji Odwykowej. W ramach grupy odbyło się 12 spotkań (raz w miesiącu) po około 2 godziny każde, w której uczestniczyło średnio osób. Klub Abstynentów udzielił również wsparcia osobom uzależnionym i ich rodzinom. Odbyło się 36 spotkań po 2 godziny każde, w których uczestniczyło 461 osób. Ponadto Klub zrealizował program DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików), którego beneficjentami były osoby dorosłe wychowywane Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 14

15 w rodzinach mających problem z alkoholem. W jego ramach odbyło się 36 spotkań po 2 godziny każde, w których uczestniczyło 414 osób. Dla osób uzależnionych i współuzależnionych Klub zorganizował Warsztaty Umiejętności Psychospołecznych. Odbyło się 36 spotkań po 2 godziny każde, w których uczestniczyło łącznie 211 osób. Klub przeprowadził także Trening Interdyscyplinarny dla Rodzin, w ramach którego odbyło się 36 spotkań po 2 godziny każde. W ww. treningu, prowadzonym przez specjalistę terapii uzależnień, uczestniczyło 169 osób. Ponadto Klub zorganizował Turniej Piłki Nożnej, Rajd Rowerowy, Zawody Wędkarskie, Turniej Tenisa Stołowego oraz konkurs plastyczny dla dzieci i młodzieży, na który nadesłano 30 prac z 7 szkół. Na szczególną uwagę zasługuje organizacja Dnia Trzeźwości, podczas którego odwiedzający mieli możliwość spotkania się z przedstawicielami instytucji samorządowych i organizacji działających na rzecz pomocy dziecku i rodzinie. W ww. dniu Klub odwiedziły 84 osoby. Łącznie w 2012 roku 5650 osób skorzystało z oferty Klubu. Stowarzyszenie Pomocy ARKA NOEGO Oddział Gliwice stowarzyszenie prowadziło Punkt Konsultacyjny, w którym w 2012 roku przeprowadzono 626 konsultacji. Z ww. pomocy skorzystały osoby uzależnione od alkoholu, osoby doznające przemocy w rodzinie, osoby stosujące przemoc w rodzinie oraz świadkowie. Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta jest organizacją pozarządową skupioną przede wszystkim na pomocy osobom bezdomnym, chorym i potrzebującym, ale również posiada wśród celów statutowych przeciwdziałanie alkoholizmowi. W 2012 roku dla osób mających problem z alkoholem, zagrożonych wykluczeniem społecznym Towarzystwo zorganizowało spotkania indywidualne z terapeutą uzależnień. Ww. spotkania odbywały się w Klubie Integracji Społecznej placówce Towarzystwa. W sumie odbyły się 44 spotkania, w trakcie których terapeuta udzielił 167 porad. Przy Schronisku dla bezdomnych mężczyzn w Gliwicach Bojkowie przez cały rok działała Grupa Anonimowych Alkoholików, która spotykała się w każdy wtorek, liczyła od 10 do 15 osób Miejski Zarząd Usług Komunalnych w Gliwicach w swoich strukturach prowadzi Punkt Konsultacyjny oraz Izbę Wytrzeźwień. Zadaniem psychologów w Punkcie Konsultacyjnym jest podejmowanie interwencji, prowadzenie edukacji alkoholowej, rozpoznawanie sygnałów świadczących o występowaniu uzależnienia, motywowanie do podjęcia leczenia, wsparcie emocjonalne, udzielanie informacji o wyspecjalizowanych placówkach świadczących pomoc w rozwiązywaniu problemu z alkoholem. Zakres usług obejmował pomoc psychologiczną osobom uzależnionym oraz współuzależnionym, a także porady i konsultacje indywidualne. W 2012 r. w Punkcie Konsultacyjnym udzielono 1036 porad ogółem (w tym 144 porady prawne). Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 15

16 MZUK przeprowadził również akcje profilaktyczne, w ramach których zorganizowano 32 bezpłatne zajęcia, w których wzięło udział 21 szkół. Zajęcia odbywały się w grupach 30 osobowych i trwały 2 godziny lekcyjne (90 minut). W 2012 roku prowadzony był także Telefon Zaufania, w ramach którego przeprowadzono 544 rozmowy telefoniczne. Ponadto przeprowadzono 6 rozmów internetowych za pomocą komunikatora Gadu-Gadu, a także udzielono 2 odpowiedzi na . W 2012 roku do Izby Wytrzeźwień przyjęto 2534 osób dorosłych (2293 mężczyzn i 241 kobiet), w tym 22 osoby nieletnie (18 chłopców i 4 dziewczęta). Tabela 2. Statystyka pobytów na Izbie Wytrzeźwień Miesiąc 1 Pobyt Ogółem 2 Pobyty Razem pobytów Wiek < Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień Razem Źródło: Miejski Zakład Usług Komunalnych w Gliwicach Stowarzyszenie Rodzin Katolickich Diecezji Gliwickiej prowadziło spotkania terapeutycznointegrujące dla rodzin mających problem z alkoholem. W 2012 roku odbyły się dwa 10-dniowe turnusy, w których uczestniczyło łącznie około 70 osób, w tym 45 dzieci. Podczas turnusu dla rodziców prowadzone były terapeutyczne spotkania grupowe oraz spotkania indywidualne. Podczas zajęć terapeutycznych rodziców, dzieci przebywały pod opieką wychowawców, którzy w formie zabawowej wprowadzali elementy terapii dla osób współuzależnionych. Po przyjeździe rodzice wyrażający chęć dalszej pracy mieli możliwość uczestniczenia w zajęciach psychologicznych i terapeutycznych. W 2012 r. stowarzyszenie przeprowadziło także Program mikroedukacji uzależnień dla osób przebywających w Areszcie Śledczym w Gliwicach. Program prowadzony był przez wykwalifikowanego terapeutę uzależnień, który współpracował z psychologiem Aresztu. Spotkania odbywały się w cyklach miesięcznych, w których uczestniczyło przeciętnie od 10 do 12 osób, w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. Osadzeni nabyli podstawową wiedzę dotyczącą choroby alkoholowej. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 16

17 Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Oddział Miejski stowarzyszenie prowadziło świetlice dla dzieci i młodzieży pochodzących z rodzin z problemem alkoholowym. W 2012 r. stowarzyszenie realizowało także program autorski profilaktyki pierwszorzędowej z zakresu uzależnień (od alkoholu, narkotyków i innych środków psychoaktywnych) dla grupy 60 dzieci. Program realizowany był przez 8 miesięcy po 12 godzin tygodniowo. W trakcie realizacji programu omawiano zagadnienia związane z uzależnieniami, przemocą w rodzinie, komunikacją interpersonalną, treningiem umiejętności społecznych i treningiem wnioskowania moralnego. Gliwickie Towarzystwo Koszykówki zrealizowało zadanie publiczne pn. Minikoszykówka sposobem na rozwój fizyczny, psychiczny i społeczny dzieci, jako alternatywa spędzania czasu wolnego i aktywna profilaktyka zapobiegania uzależnieniom wśród dzieci. W ramach zadania dla dzieci przeprowadzono zajęcia profilaktyczne, ogólnorozwojowe i treningowe. Zajęcia odbywały się 3 razy w tygodniu, w grupach ćwiczebnych od 15 do 18 osób. Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego podejmował współpracę i kooperacje z innymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W 2012 roku Miasto Gliwice uczestniczyło w ogólnopolskich kampaniach: Zachowaj Trzeźwy Umysł, Postaw na rodzinę oraz Prawda o alkoholu. W ramach kampanii zakupiono materiały edukacyjne w postaci broszur, ulotek, plakatów, które zostały rozpowszechnione wśród mieszkańców Gliwic. Komenda Miejska Policji w Gliwicach w 2012 roku policja zatrzymała w pomieszczeniach policyjnych 243 osoby nietrzeźwe (224 mężczyzn i 19 kobiet), w tym 2 nieletnich. Do Izby Wytrzeźwień zostało przewiezionych 2534 nietrzeźwych osób (2293 mężczyzn i 241 kobiet), w tym 22 osoby nieletnie. Ponadto policja zatrzymała 970 nietrzeźwych kierowców. Sąd Rejonowy w Gliwicach kuratorzy sprawowali nadzory nad dorosłymi osobami, skierowanymi przez sąd na przymusowe leczenie odwykowe. Nadzory te miały na celu kontrolę wykonywania orzeczeń sądu w kwestii podjęcia leczenia odwykowego oraz motywowanie osób uzależnionych do podjęcia terapii. Kuratela obejmowała również nieletnich skierowanych przez sąd do Ośrodka Kuratorskiego w Gliwicach. W Ośrodku kuratorzy sądowi prowadzili zajęcia z zakresu profilaktyki uzależnień dla 20 nieletnich. Zajęcia odbywały się cyklicznie, polegały głównie na pokazaniu nieletnim możliwości konstruktywnego spędzania czasu wolnego. Polski Czerwony Krzyż prowadził świetlicę opiekuńczo-wychowawczą, w ramach której prowadzono zajęcia na temat: środki uzależniające czy warto?, zdrowy styl życia, Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 17

18 sytuacje traumatyczne gdzie szukać pomocy?, promocja zdrowego stylu życia. Odbyły się projekcje filmów o środkach uzależniających. Wychowankowie świetlicy uzyskali informacje o instytucjach udzielających specjalistycznej pomocy w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych oraz innych formach wsparcia. Zajęcia prowadzone były dla 40 podopiecznych w wieku od 7 do 16 lat pochodzących często z rodzin dysfunkcyjnych o bardzo niskich dochodach. Dom Dziecka Nr 2 w Gliwicach działalność domu dziecka w obszarze profilaktyki i przeciwdziałania problemom alkoholowym skupia się na propagowaniu wśród podopiecznych abstynencji i kształtowaniu zdrowego stylu życia. W 2012 r. w placówce realizowany był program profilaktyczny, w którym wzięło udział 18 dzieci. Głównymi zadaniami programu było: kształtowanie kompetencji społecznych oraz kształtowanie umiejętności konstruktywnego planowania i spędzania wolnego czasu. W ramach zadania dotyczącego kształtowania kompetencji społecznych zrealizowano 14 zajęć pt. Jak żyć z ludźmi. Z kolei w ramach zadania poświęconego kształtowaniu umiejętności konstruktywnego planowania i spędzania czasu wolnego zorganizowano dzieciom: wyjścia na basen (10 razy), dwie wycieczki (do Wieliczki i Krasiejowa), dwa wyjścia do kina, 37 zajęć plastycznych, zajęcia komputerowe (raz w tygodniu), zajęcia sportowe na boisku (2 razy w tygodniu), gry i zabawy świetlicowe. Ponadto przygotowano i wystawiono przedstawienie jasełkowe oraz zapewniono udział czworga dzieci w kolonii letniej w Czorsztynie z programem profilaktycznym. Dom Dziecka realizował również zadanie związane z profilaktyką uzależnień, w ramach którego zorganizowano dla dzieci trzy jednogodzinne spotkania ze specjalistą terapii uzależnień. Parafia Rzymskokatolicka Wniebowzięcia NMP oraz Rzymskokatolicka Parafia św. Jerzego parafie prowadziły świetlice opiekuńczo-wychowawcze z elementami programu socjoterapeutycznego dla dzieci pochodzących z rodzin z problemem alkoholowym. Podsumowując analizę wybranych zadań realizowanych przez instytucje samorządowe, pozarządowe jak również jednostki państwowe warto wskazać na kilka charakterystycznych cech. Po pierwsze daje się zauważyć tzw. gęstość instytucjonalną, czyli wielość różnego rodzaju instytucji działających w obszarze przeciwdziałania alkoholizmowi. Są to instytucje, których zadania dotyczą profilaktyki, czyli prowadzenia kampanii społecznych, akcji uświadamiających, wzrostu poziomu wiedzy na temat szkodliwości nadużywania alkoholu, jak również pracy z osobami zagrożonymi uzależnieniem, uzależnionymi oraz rodzinami tych osób. Praca ta obejmuje zadania, takie jak zatrzymanie osób nietrzeźwych czy otoczenie ich wsparciem psychologicznym, terapeutycznym. Na uwagę zasługuje także wielość programów realizowanych przez organizacje pozarządowe. Ich kilkuletnie już doświadczenie w pracy w obszarze przeciwdziałania alkoholizmowi pozwala na realizację wielu projektów przy współpracy z innymi instytucjami, skierowanych do różnych grup społecznych. Jak Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 18

19 wcześniej wspomniano, problem nadużywania alkoholu dotyczy osób z wielu grup społecznych. W Gliwicach wielość organizacji funkcjonujących w różnych obszarach życia społecznego, czyli obejmujących swym zasięgiem mieszkańców z różnych grup, pozwala na sformułowanie wniosku o całościowym objęciu pomocą mieszkańców miasta. Na uwagę zasługuje jeszcze fakt, że zdecydowana większość osób z problemem alkoholowym to mężczyźni, na co również powinny zwrócić uwagę władze miasta. Nie można pominąć również wniosku o konieczności częstszego sprawdzania zakupu alkoholu przez osoby nieletnie. Jak wskazano, dominująca rola handlu detalicznego w sprzedaży alkoholi niskoprocentowych (do 4,5%) skutkuje jego zakupem przede wszystkim przez młodzież nieletnią. Dlatego ważne jest rozwinięcie profilaktyki uzależnień przez różnego rodzaju instytucje działające na terenie miasta Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Gliwice na rok 2013 Urząd Miejski w Gliwicach wychodząc naprzeciw problemowi uzależnienia od alkoholu rokrocznie przygotowuje dokument strategiczny pod nazwą: Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Gliwice. W niniejszym opracowaniu analizie poddano zapisy dokumentu przygotowanego na rok Realizacja Programu wynika z art. 4 1 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r., zgodnie z którym prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu należy do zadań własnych gmin. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Gliwice na rok 2013 oparty jest o następujące założenia: dostosowanie działań podejmowanych w ramach Programu do specyfiki środowiska lokalnego, wielokierunkowy charakter działań podejmowanych w ramach Programu w celu dotarcia do możliwie jak największej liczby osób, pojmowanie profilaktyki jako długoterminowego i interdyscyplinarnego procesu promocji zdrowia i zapobiegania problemom alkoholowym, uzależnienie skutecznej profilaktyki od stałej i ścisłej współpracy pomiędzy wszystkimi podmiotami, działającymi w obszarze rozwiązywania problemów alkoholowych. Realizację celów Programu inicjuje powołana zarządzeniem Prezydenta Miasta Gliwice Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Wśród oczekiwanych rezultatów realizacji Programu wskazano: zwiększenie dostępności programów i projektów realizowanych przez podmioty zajmujące się profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych, Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 19

20 poszerzenie współpracy wszystkich partnerów działań w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, zwiększenie kompetencji i podniesienie kwalifikacji osób działających w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, minimalizację zjawiska wykluczenia społecznego i marginalizacji. Program zakłada, że powyższe rezultaty osiągnięte zostaną w drodze realizacji 6 celów operacyjnych, wobec których nadrzędny jest cel strategiczny, tj. Ograniczenie rozmiaru szkód związanych z nadużywaniem alkoholu oraz działania zapobiegawcze i prewencyjne w celu zmniejszenia skutków negatywnych zjawisk społecznych. Schemat wyszczególnionych w Programie celów operacyjnych przedstawiono na rysunku 5. Rysunek 5. Cele operacyjne Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Gliwice na rok 2013 Źródło: Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Gliwice na rok Opracowanie własne Niniejszy raport w pełni wpisuje się w założenia 6 celu operacyjnego: Diagnozowanie i monitorowanie problemów uzależnień na terenie Miasta Gliwice. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 20

21 1.2. Narkotyki Narkotyki to kolejne ważne zagrożenie współczesnego społeczeństwa prowadzące do uzależnień, burzące ład społeczny, niszczące ludzi i ich rodziny. Jest to zjawisko relatywnie nowe w Polsce, tj. pojawiło się w ostatnich kilkudziesięciu latach i najpierw dało się zaobserwować przede wszystkim w większych miastach. Podobnie jak nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków dotyczy osób z różnych grup społecznych, przede wszystkim młodzieży, osób wykształconych, przedsiębiorców i managerów Wybrane zadania zrealizowane przez gliwickie instytucje i organizacje pozarządowe w zakresie przeciwdziałania narkomanii na terenie Miasta Gliwice w roku 2012 Działania z zakresu przeciwdziałania narkomanii są prowadzone przez różnego rodzaju instytucje. Poniżej przestawiono zadania realizowane przez organizacje i instytucje pozarządowe na terenie Gliwic w zakresie przeciwdziałania narkomanii. Komenda Miejska Policji w Gliwicach w 2012 r. wszczęła postępowania przygotowawcze w wyniku których 110 osobom przedstawiono zarzuty z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, z kolei 13 nieletnim osobom udowodniono popełnienie czynów karalnych naruszających przepisy ww. ustawy. Komenda realizowała również działania profilaktyczne polegające na przeprowadzeniu w szkołach wykładów na temat prawnych aspektów związanych z posiadaniem narkotyków. Prokuratura Rejonowa Gliwice-Wschód oraz Prokuratura Rejonowa Gliwice-Zachód prokuratury jako organ ochrony prawnej korzystały ze swoich uprawnień i wnioskowały do sądu, o ile było to uzasadnione okolicznościami sprawy, w sytuacjach takich jak zobowiązanie się oskarżonego do poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu albo oddziaływaniom terapeutycznym. Stowarzyszenie Promocji Zdrowia i Trzeźwego Stylu Życia SZANSA w 2012 roku zrealizowało 4 zadania publiczne. W ramach zadania publicznego pn. Program profilaktyki wskazującej dla dzieci i młodzieży udzielono 188 godzin poradnictwa rodzinnego. Wśród odbiorców znajdowała się młodzież eksperymentująca z narkotykami, uzależniona i zażywająca szkodliwie. Łączna liczba uczestników poradnictwa rodzinnego wyniosła 126 osób. Szczególna uwaga została zwrócona na młodzież eksperymentującą z narkotykami, przeważnie pochodzącą z rodzin z problemem alkoholowym dla której zorganizowano grupę wsparcia. W ramach ww. grupy młodzież uczestniczyła w 10 spotkaniach. Ponadto przeprowadzono 12 godzin superwizji dla realizatorów programu, w ramach którego analizowano sytuację niektórych uczestników programu i trudności z realizacją procesu wsparcia, a także opracowano strategię postępowania w trudniejszych przypadkach. Zadanie publiczne pn. Program wsparcia dla rodzin (zadanie drugie) obejmowało 145 godzin poradnictwa Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 21

22 rodzinnego, w których łącznie wzięło udział 113 osób. Większość odbiorców poradnictwa rodzinnego stanowili rodzice i bliscy młodzieży zażywającej narkotyki (98 osób). Ponadto, z poradnictwa skorzystało 10 pedagogów, 7 psychologów, 2 nauczycielki, 3 pracowników OPS. W ramach tego zadania praca dotyczyła również zmiany zachowań o charakterze współuzależnieniowym oraz budowania efektywnej strategii postępowania (procesem poddano trzy żony osób uzależnionych). Zadanie obejmowało także 40 godzin warsztatów umiejętności wychowawczych Szkoła dla Rodziców i Wychowawców, w którym wzięło udział 12 osób. Program wczesnej interwencji FreD goes net był trzecim realizowanym zadaniem. Adresatami programu była nieuzależniona młodzież w wieku lat, która nie korzystała uprzednio z żadnej oferty terapeutycznej, a zażywanie przez nią narkotyków odbywało się okazjonalnie. W 2012 roku przeprowadzono 5 pełnych programów FreD goes net. W ramach programów zrealizowano 75 spotkań z partnerami Stowarzyszenia, 41 osób wzięło udział w warsztatach oraz przeprowadzono 5 ośmiogodzinnych warsztatów wczesnej interwencji dla 41 osób. Uczestnicy kończący cały cykl zajęć otrzymali certyfikaty. Program readaptacji społecznej dla osób uzależnionych od narkotyków oraz ich rodzin był ostatnim realizowanym zadaniem W ramach programu prowadzono 6 mieszkań readaptacyjnych, w których mieszkały łącznie 33 osoby. Zrealizowano także łącznie 214 godzin konsultacji indywidualnych dla pacjentów, którzy realizowali Osobiste Plany Readaptacji. Górnośląskie Stowarzyszenie FAMILIA realizowało zajęcia terapeutyczne dla młodzieży eksperymentującej ze środkami psychouzależniającymi, w ramach których odbyło się 40 spotkań grupy o łącznym czasie trwania 120 godzin, przeciętnie w zajęciach uczestniczyło 6 osób. Kolejnym przedsięwzięciem był obóz terapeutyczny, w którym zrealizowano 16 godzin zajęć specjalistycznych nauki wspinaczki oraz 10 godzin jazdy konnej. Obóz był ukierunkowany na kreowanie modelu trzeźwego życia. Wzięło w nim udział 40 osób. Prowadzono także Hostel Adaptacyjny. W 2012 roku z możliwości zamieszkania w Hostelu skorzystało 46 osób. Innym przedsięwzięciem był Program wsparcia dla rodzin osób zażywających narkotyki. W ramach programu przeprowadzono 36 godzin grup wsparcia oraz udzielono 264 porad rodzinnych. Programem objęto 315 osób, w grupach wsparcia uczestniczyły 102 osoby. Program postrehabilitacyjny był z kolei adresowany do osób po ukończonej terapii uzależnienia. W 2012 roku tym programem objętych było 271 osób, które uczestniczyły w 32 grupach zapobiegania nawrotom. Dodatkowo odbyły się 72 godziny zajęć grupy rozwoju osobistego oraz udzielono 17 konsultacji prawnych. Prowadzono również oddział terapii uzależnionych od substancji psychoaktywnych, w ramach którego wykonano osobodni na rzecz 204 osób. Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień jako poradnia uzależnienia od substancji psychoaktywnych w 2012 roku udzieliła 1325 porad (471 lekarskich, 180 psychologicznych, 674 specjalistycznych) na rzecz 246 osób, w tym 206 mężczyzn. W ramach dziennego oddziału terapii Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 22

23 uzależnienia od substancji psychoaktywnych wykonano 1628 osobodni na rzecz 34 osób. Ponadto w oddziale terapii uzależnionych od substancji psychoaktywnych ze współistniejącymi zaburzeniami psychicznymi wykonano 9703 osobodni na rzecz 378 osób. Z kolei w oddziale leczenia zespołów abstynencyjnych wykonano 2180 osobodni na rzecz 241 osób. Stowarzyszenie Pomocy ARKA NOEGO Oddział Gliwice realizowało zadanie publiczne pn. Bezpieczna Przystań. Był to program skierowany do młodzieży eksperymentującej lub uzależnionej od substancji psychoaktywnych oraz narkotyków. W zajęciach o charakterze edukacyjnym i terapeutycznym uczestniczyła młodzież w wieku lat. Uczestnikami programu byli także rodzice oraz opiekunowie prawni niepełnoletnich uczestników. Miejski Zarząd Usług Komunalnych Izba Wytrzeźwień w Gliwicach prowadziła profilaktykę mającą na celu ochronę dzieci i młodzieży przed wejściem w kontakt z substancjami psychoaktywnymi. Polski Czerwony Krzyż organizacja prowadziła świetlicę opiekuńczo-wychowawczą w ramach której przeprowadzono zajęcia na temat: społeczno-kulturalnych i psychologicznych uwarunkowań sięgania po środki uzależniające; budowania poczucia własnej wartości, samoakceptacji i zdolności samooceny; zdrowego stylu życia; zachowań asertywnych w sytuacjach zagrożeń. Celem zajęć było rozwijanie umiejętności bycia asertywnym i nie ulegania manipulacjom ze strony mediów i rówieśników, uświadamianie konsekwencji prawnych łamania prawa, faktu posiadania narkotyków, czynów popełnianych pod wpływem środków psychoaktywnych, ukazanie korzyści zdrowego stylu życia. Dom Dziecka Nr 2 w Gliwicach w sposób ciągły odbywały się spotkania i konsultacje indywidualne z wychowankami na terenie placówki, dotyczące ryzyka związanego z zażywaniem narkotyków. Ewentualna terapia odbywała się w Ośrodku Profilaktyki i Leczenia Uzależnień w Zabrzu, ponieważ w Gliwicach nie ma takiego ośrodka. Wychowankowie poddawali się wyrywkowo, w razie uzasadnionych podejrzeń, testom na obecność substancji psychoaktywnych. Prowadzone były także zajęcia psychologiczne i pedagogiczne mające na celu kształtowanie i wzmacnianie zachowań sprzyjających nie używaniu środków psychoaktywnych. W maju 2012 roku siedmioro starszych wychowanków uczestniczyło w 8 godzinnych zajęciach programu profilaktycznego FRED prowadzonych przez terapeutę pracującego z osobami uzależnionymi. Parafia Rzymskokatolicka Wniebowzięcia NMP w parafii prowadzono indywidualne rozmowy z osobami zażywającymi narkotyki lub uzależnionymi. W badanym okresie przeprowadzono pięć tego Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 23

24 rodzaju rozmów. Ponadto podczas zajęć katechezy szkolnej (1 godzina lekcyjna w roku szkolnym) była podejmowana problematyka uzależnień od narkotyków. Klub Abstynentów KROKUS jest instytucją udostępniającą pomieszczenia na prowadzenie Grupy AN (Anonimowych Narkomanów). Podsumowując analizę danych zastanych można sformułować wniosek, że instytucje zajmujące się profilaktyką i przeciwdziałaniem uzależnieniu od narkotyków są instytucjami zajmującymi się również uzależnieniami od alkoholu. Świadczy to o doświadczeniu w pracy z problemem uzależnień i w realizacji poszczególnych programów. Po wtóre, mając na uwadze, że zjawisko zażywania narkotyków dotyczy w znaczącej większości młodzieży szkolnej, na uwagę zasługuje fakt realizacji wielu programów edukacyjnych skierowanych właśnie do tej grupy osób. Nie można pominąć również faktu, że działania profilaktyczne skierowane są również do członków rodzin zażywających narkotyki bądź uzależnionych Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii dla Miasta Gliwice na lata W celu przeciwdziałania problemowi uzależnienia od narkotyków Urząd Miejski w Gliwicach przygotował Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii dla Miasta Gliwice na lata Podstawą prawną opracowania Programu jest przede wszystkim Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii (jt. Dz. U. z 2012 r., poz. 124 z późń. zm.). W toku prac nad Programem wskazano kierunki działania instytucji/organizacji oraz osób zajmujących się przeciwdziałaniem uzależnieniu od narkotyków na terenie Gliwic. Do najważniejszych kierunków zaliczono: zwiększenie świadomości mieszkańców Miasta Gliwice o szkodliwości i konsekwencjach używania środków odurzających i psychotropowych, zwiększenie świadomości grup społecznych i zawodowych w zakresie rozpoznawania pierwszych symptomów uzależnienia, zwiększenie dostępu do informacji o instytucjach i placówkach udzielających pomocy i wsparcia osobom uzależnionym i współuzależnionym, zwiększenie ilości ofert pomocy i wsparcia dla osób zagrożonych uzależnieniem i ich rodzin, ograniczenie szkód zdrowotnych i społecznych wynikających z używania narkotyków, promowanie zdrowego stylu życia, ścisłą współpracę z podmiotami działającymi w obszarze przeciwdziałania narkomanii, monitorowanie problemów narkotykowych na terenie Gliwic. Wśród oczekiwanych rezultatów Programu wymieniono: Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 24

25 zwiększenie dostępności programów i projektów realizowanych przez podmioty zajmujące się przeciwdziałaniem narkomanii, poszerzenie współpracy wszystkich partnerów działań w zakresie przeciwdziałania narkomanii, minimalizację zjawiska wykluczenia społecznego i marginalizacji. Rezultaty powyższe postanowiono osiągnąć w drodze realizacji 6 podstawowych zadań. Schemat zadań postawionych przed realizatorami Programu przedstawiono na rysunku 6. Rysunek 6. Zadania zakładane do realizacji w ramach Miejskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Miasta Gliwice na lata Źródło: Miejski Program Przeciwdziałania Narkomanii dla Miasta Gliwice na lata Opracowanie własne. Niniejszy raport w pełni wpisuje się w założenia 6 zadania: Diagnozowanie i monitorowanie problemów uzależnień na terenie Miasta Gliwice. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 25

26 1.3. Przemoc w rodzinie Przemoc w rodzinie to kolejne istotne zagadnienie wpisujące się w obszar problemów społecznych występujących w Gliwicach. Jest to również zjawisko powszechne w kraju, trudno rejestrowane przez dane statystyczne. Przemoc w rodzinie nie jest problemem marginalnym. Badanie przeprowadzone w roku 2007 przez Ośrodek Badania Opinii Publicznej potwierdziło, że ponad jedna trzecia Polaków (36,0%) doświadczyła jakiejkolwiek formy przemocy od członka rodziny (przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna, ekonomiczna) Wybrane zadania zrealizowane przez gliwickie instytucje i organizacje pozarządowe w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie na terenie Miasta Gliwice w roku 2012 Poniższa analiza dotyczy przedstawienia zadań gliwickich instytucji i organizacji pozarządowych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Prokuratura Rejonowa Gliwice-Wschód i Prokuratura Rejonowa Gliwice-Zachód ich głównymi zadaniami było wnioskowanie o zastosowanie wobec oskarżonych o stosowanie przemocy w rodzinie środków przewidzianych w kodeksie karnym, jak na przykład zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 41a 1 i 2 k.k.), powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób (art k.k.). Stosowano również środki zapobiegawcze wspólnie z pokrzywdzonym w razie popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej (art. 275a k.k.). Z ramienia prokuratur powołano dwóch członków Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. W 2012 roku prokuratorzy uczestniczyli w posiedzeniach zespołu, na których omawiano problemy związane ze stosowaniem przemocy w rodzinach. Komenda Miejska Policji w Gliwicach przeprowadzała interwencje wynikające ze zgłoszeń stosowania przemocy domowej oraz wypełniała Niebieskie Karty. W 2012 r. policja wypełniła 299 formularzy Niebieskich Kart, co świadczy o dużej skali zjawiska. W wyniku przemocy domowej pokrzywdzonych zostało łącznie 381 osób, w tym 65 nieletnich. Wykryto 299 sprawców przemocy (w tym 3 nieletnich) oraz wszczęto 261 postępowań przygotowawczych z art. 207 k.k. Ośrodek Interwencji Kryzysowej celem pracy OIK, działającego w ramach Ośrodka Pomocy Społecznej, jest doraźna (natychmiastowa), krótkoterminowa pomoc osobom doznającym przemocy 1 Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Wyniki badań TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2007, s. 7. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 26

27 domowej oraz osobom znajdującym się w innej sytuacji kryzysowej. W 2012 roku Ośrodek Interwencji Kryzysowej udzielił pomocy 107 ofiarom przemocy domowej. Osoby doświadczające przemocy mogły na bieżąco korzystać z pomocy psychologów i pedagogów pełniących całodobowe dyżury w Ośrodku. W 2012 roku odbyła się jedna edycja grupy informacyjno-edukacyjnej dla ofiar przemocy, w której uczestniczyło 7 osób, natomiast w grupie wsparcia wzięło udział 12 osób. Grupy wsparcia miały charakter otwarty. Tematyka spotkań uzależniona była od problemów zgłaszanych przez klientów według ich potrzeb. W 2012 roku przeprowadzono również dwie edycje programu oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. W ramach programu zajęcia odbywały się w Areszcie Śledczym w Gliwicach i uczestniczyło w nich 25 osób. Jedna edycja programu trwała 3 miesiące, spotkania odbywały się raz w tygodniu. Zrealizowano program Przemoc = Przestępstwo, w ramach którego przeprowadzono zajęcia dla 448 uczniów z 23 klas gimnazjalnych. Ponadto zrealizowany był program Rozwiń skrzydła uwierz w siebie. Program zakładał wsparcie i wzmocnienie procesu usamodzielnienia kobiet z dziećmi doświadczających przemocy w rodzinie. Kobiety uczestnicząc w programie mogły zamieszkać w mieszkaniu chronionym. Wyżej wymienione mieszkanie jest prowadzone przez Ośrodek Pomocy Społecznej. Program zakłada cztery kierunki oddziaływań: profilaktyczne, edukacyjne, kompensacyjne, korekcyjno-wspierające, które mają przygotować kobiety do samodzielnego życia w środowisku. W 2012 roku w mieszkaniu chronionym mieszkało 6 osób dorosłych oraz 8 dzieci (łącznie 14 osób). Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego Miasto w 2012 roku zrealizowało działania mające na celu rozprowadzanie wśród mieszkańców Gliwic materiałów Reaguj na przemoc, adresowanych do osób doznających przemocy, do świadków, a także do sprawców. Ponadto ulotki zawierały informacje na temat Zespołu Interdyscyplinarnego, procedury Niebieskie Karty, Ogólnopolskiego Telefonu Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia, praw osób pokrzywdzonych oraz konsekwencji prawnych stosowania przemocy. Wśród dzieci i młodzieży w szkołach zostały rozprowadzone ulotki informacyjne dotyczące nowej procedury pn. Niebieskie Karty. Dla przedstawicieli policji, oświaty, służby zdrowia, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz pracowników pomocy społecznej przeprowadzono szkolenia dotyczące nowej procedury Niebieskie Karty. Dla przedstawicieli policji, oświaty, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz pracowników pomocy społecznej, kuratorów sądowych, przeprowadzono dwie edycje warsztatowego szkolenia dotyczącego pracy w grupach roboczych. Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2012 roku Komisja przeprowadziła rozmowy ze 147 osobami, które nadużywają alkoholu i według wnioskodawcy stosują przemoc w rodzinie, w tym 12 osób motywowano do udziału w programie korekcyjno-edukacyjnym. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 27

28 Ponadto Komisja przeprowadziła rozmowy ze 142 osobami, które twierdziły, że doznają przemocy w rodzinie, w tym 72 osoby motywowano do zgłoszenia się po specjalistyczną pomoc. W 2012 roku GKRPA skierowała do Sądu Rejonowego 7 wniosków o wgląd w sytuacje dzieci wychowujących się w rodzinach z problemem alkoholowym. Miejski Zarząd Usług Komunalnych w Punkcie Konsultacyjnym w 2012 roku przeprowadzono rozmowy z 19 ofiarami przemocy w rodzinie, którym udzielono 21 porad na ten temat. Przeprowadzono także rozmowy z 50 sprawcami przemocy w rodzinie, którym udzielono 58 porad. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Poradnia udzieliła 174 porady psychologiczne i pedagogiczne potencjalnym i faktycznym ofiarom przemocy w rodzinie. 28 ofiar przemocy w rodzinie uczestniczyło w kompleksowej terapii. Szkoleniami z zakresu profilaktyki i przeciwdziałania przemocy w rodzinie objęto pedagogów i psychologów szkolnych: prelekcje i warsztaty dla 8 nauczycieli przedszkolnych Agresywny przedszkolak objawy i sposoby pomocy ; indywidualne konsultacje z pedagogami szkolnymi i z domów dziecka (6 osób). Propagowano również skuteczne sposoby powstrzymywania przemocy poprzez następujące zajęcia: Skuteczna komunikacja jako podstawa asertywności (2 spotkania, 60 uczestników); Trening Zastępstwa Agresji TZA (2 spotkania, 60 uczestników); Nasza bańka prywatności strefa naszego bezpieczeństwa (1 spotkanie, 45 uczestników); Skuteczne metody pracy z agresją (2 spotkania, 50 uczestników); Agresja Nie! Są inne sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami (2 spotkania, 25 uczestników); grupa terapeutyczna dla dzieci z trudnościami w zachowaniu, kierowana do dzieci 5 6 letnich; Agresywny przedszkolak (1 spotkanie, 33 uczestników). Prowadzono także edukację rodziców poprzez następujące zajęcia: Jak radzić sobie z nastolatkiem? (1 spotkanie, 20 uczestników); Trudności wychowawcze jak sobie z nimi radzić (1 spotkanie, 10 uczestników); Moje dziecko nie chce mnie słuchać (1 spotkanie, 14 uczestników); Praca z dzieckiem z ADHD (1 spotkanie, 18 uczestników); 16 konsultacji dla rodzin z przemocą; 6 konsultacji dla rodziców; Klub dla Rodziców (6 spotkań, 48 uczestników); Szkoła dla Rodziców (12 spotkań, 21 uczestników); Porady Niani 21 osób. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Oddział Miejski zrealizowało autorski program profilaktyczny, w którym poruszano kwestie przemocy w rodzinie, komunikacji interpersonalnej, treningu umiejętności społecznych, a także jak określił to przedstawiciel Towarzystwa wnioskowania moralnego. Polski Czerwony Krzyż celem zajęć, realizowanych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, było uświadamianie zachowań własnych i innych osób, kształcenie kultury współżycia, zwiększenie umiejętności nazywania i okazywania uczuć, rozładowania napięć psychicznych. Zajęcia prowadzone były dla 40 podopiecznych w wieku od 7 do 16 lat, pochodzących często z rodzin dysfunkcyjnych o bardzo niskich dochodach. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 28

29 Dom Dziecka Nr 2 w Gliwicach od lutego do czerwca 2012 roku specjaliści z Fundacji Art Of Living przeprowadzili zajęcia według programu edukacyjno-wychowawczego NAP, dotyczącego agresji. Odbyło się 9 spotkań po 4 godziny, w których wzięło udział 10 dzieci. Stowarzyszenie Rodzin Katolickich Diecezji Gliwickiej ze względu na występującą przemoc w rodzinach z problemem alkoholowym, zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie były włączone w program spotkań terapeutyczno-integrujących. Klub Abstynentów KROKUS w ramach Klubu prowadzona była grupa dla osób współuzależnionych i będących ofiarami przemocy. W jej ramach odbywały się zajęcia z psychologiem. Zrealizowano 36 spotkań po 2 godziny każde, uczestniczyło w nich łącznie 198 osób. Podsumowując, instytucje i organizacje pozarządowe zajmujące się przemocą domową to instytucje zajmujące się głównie przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie, pomocą i wsparciem psychologicznym dla ofiar przemocy Na uwagę zasługuje znaczna liczba interwencji oraz programów profilaktycznych, co pokazuje na występowanie zjawiska w Gliwicach oraz podejmowanie działań zmierzających do jego zmniejszenia Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Miasta Gliwice na lata Uznanie przemocy w rodzinie za istotny problem w skali kraju wymaga przeciwdziałania i zapobiegania mu już na poziomie gmin. W tym celu Urząd Miejski w Gliwicach przygotował Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Miasta Gliwice na lata Program ma charakter długofalowy, a jego głównym zadaniem jest zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie na terenie Miasta Gliwice poprzez skoordynowanie działań wszystkich podmiotów, które z mocy prawa lub inicjatywy własnej podejmują pracę na rzecz profilaktyki przemocy w rodzinie, pomocy na rzecz osób doznających przemocy oraz reedukacji społecznej sprawców przemocy. Podstawą prawną Programu jest w szczególności Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz z późn. zm.). Realizatorami programu są: Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego, Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz jednostki organizacyjne Miasta Gliwice. Program zakłada realizację 5 zadań szczegółowych, które zostały przedstawione na rysunku 7. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 29

30 Rysunek 7. Zadania zakładane do realizacji w ramach Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Miasta Gliwice na lata Źródło: Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Miasta Gliwice na lata Opracowanie własne. W realizację ostatniego z wymienionych zadań wpisuje się w pełni niniejszy projekt badawczy. Warto również wspomnieć, że problem przemocy w rodzinie zauważony został przez autorów Miejskiego Programu Wspierania Rodziny dla Miasta Gliwice na lata Wśród siedmiu grup odbiorców Programu wymieniono rodziny dotknięte przemocą Podsumowanie Podsumowując analizę danych zastanych warto wskazać na kilka charakterystycznych cech: po pierwsze nadużywanie alkoholu i alkoholizm, używanie narkotyków i narkomania oraz przemoc domowa jako trzy istotne problemy społeczne współczesnych społeczeństw i wielkich miast występują również w Gliwicach. Skala zjawiska dotyczy prawie wszystkich grup społecznych, co oznacza, że mieszkańcy należący do różnych klas i zamieszkujący różne dzielnice w takim samym stopniu narażeni są na skutki tych zjawisk, przede wszystkim w sferze przestępczości, ale i znalezienia się w grupie osób z problemem społecznym. Po drugie, wielość instytucji i realizowanych przez nie programów świadczy o rozumieniu skali zjawiska i znaczenia analizowanych problemów jak również o próbach jego przezwyciężenia. Władze miejskie wespół z organizacjami pozarządowymi mają dostęp tym samym do mieszkańców pochodzących z prawie wszystkich grup, co świadczy o możliwości dotarcia z pomocą do wszystkich potrzebujących. Po trzecie, dostępność do alkoholu i prawdopodobnie do narkotyków, nakazuje wzmożone postępowanie dla policji. Po czwarte, warto nadmienić, iż wiele Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 30

31 programów profilaktycznych skierowanych jest do młodzieży, z uwagi na występowanie wśród niej badanych zjawisk, przede wszystkim eksperymentowania z narkotykami oraz nadużywania alkoholu. Po piąte, nie można zapominać, że organizacje zajmujące się terapią obejmują nią nie tylko samych uzależnionych, ale i członków ich rodzin. Zwraca się szczególną uwagę w tym kontekście na najbliższe środowisko uzależnionych, którzy wielokrotnie również potrzebują wsparcia psychologicznego, a z pewnością wiedzy jak postępować z osobami w procesie terapii. Po szóste, zaproponowane przez Miasto Gliwice programy przeciwdziałania alkoholizmowi, narkomanii i przemocy domowej oparte zostały na rzetelnej wiedzy na temat występowania tychże zjawisk w Gliwicach, dotychczasowych doświadczeniach w realizowaniu analogicznych programów oraz umiejętnościach ludzi pracujących w ww. obszarach. Innowacyjne programy pomocy, nowe kampanie, nowe formy dotarcia do odbiorców to nieliczne przykłady wyzwań instytucji i organizacji pozarządowych w Gliwicach konieczne do realizacji w 2014 i 2015 roku w ramach planowanych zadań. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 31

32 2. Charakterystyka respondentów W badaniu ilościowym wzięło udział 800 dorosłych mieszkańców Gliwic. W tym gronie większość stanowiły kobiety (56,7%). Uwzględniając kryterium wieku, największą grupę respondentów stanowiły osoby w wieku lata (22,4%). Ponadto, osoby w wieku lata stanowiły 14,0% ogółu respondentów, badani w wieku lata stanowili 17,2%, respondenci w wieku lata w gronie ogółu badanych liczyli 15,3%. Należy również zauważyć, że badani z grupy wiekowej lata stanowili 15,1% ogółu respondentów, a osoby z najstarszej grupy wiekowej 16,0% badanych. Omawiane dane znajdują się w tabeli 3. Tabela 3. Wiek respondentów (N=800) Wiek Kobiety Mężczyźni Ogółem lata 12,3% 16,2% 14,0% lata 18,9% 26,8% 22,4% lata 18,7% 15,3% 17,2% lata 16,1% 14,2% 15,3% lata 15,9% 14,2% 15,1% 65 lat i więcej 18,1% 13,3% 16,0% Ze względu na status rodzinny najliczniejszą grupą badanych byli kawalerowie/panny (44,3%) oraz żonaci/mężatki (40,8%). Zdecydowanie mniejszy odsetek stanowiły osoby po rozwodzie lub w separacji (6,0%) oraz owdowiali (8,9%). Szczegółowe dane przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4. Status rodzinny respondentów (N=800) Status rodzinny Kobiety Mężczyźni Ogółem Kawaler/Panna 39,2% 51,1% 44,3% Żonaty/Mężatka 43,6% 37,3% 40,8% Po rozwodzie lub w separacji 6,0% 5,8% 6,0% Wdowiec/Wdowa 11,2% 5,8% 8,9% Respondentów scharakteryzowano również pod kątem wykształcenia. 38,5% badanych legitymowało się wykształceniem średnim, a 26,5% - zasadniczym zawodowym. Osoby z wykształceniem wyższym stanowiły 18,9% respondentów, a z wykształceniem podstawowym/gimnazjalnym 16,1%. Pełne zestawienie znajduje się w tabeli 5. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 32

33 Tabela 5. Wykształcenie respondentów (N=800) Wykształcenie Kobiety Mężczyźni Ogółem Podstawowe / gimnazjalne 13,4% 19,6% 16,1% Zasadnicze zawodowe 22,5% 31,8% 26,5% Średnie 43,2% 32,4% 38,5% Wyższe 20,9% 16,2% 18,9% Badanych poproszono następnie o wskazanie swojego miesięcznego dochodu netto. 29,2% ankietowanych posiada dochód w granicach 1-2 tyś. zł. Niższym dochodem charakteryzuje się 10,1% badanych, a wyższym 29,3% ankietowanych. Jakichkolwiek dochodów nie posiada 22,1% respondentów. Zauważyć należy również, że 9,3% badanych skorzystało z możliwości odmowy udzielenia odpowiedzi na niniejsze pytanie. Szczegółowe informacje przedstawiono w tabeli 6. Tabela 6. Miesięczny dochód netto respondentów (N=800) Miesięczny dochód netto Kobiety Mężczyźni Ogółem Brak dochodu 22,0% 22,3% 22,1% do 1 tyś. zł. 11,4% 8,4% 10,1% 1-2 tyś. zł. 31,9% 25,7% 29,2% 2-3 tyś. zł. 13,7% 20,8% 16,7% 3-5 tyś. zł. 2,9% 8,4% 5,3% Powyżej 5 tyś. zł. 5,5% 9,5% 7,3% Odmowa odpowiedzi 12,6% 4,9% 9,3% Kolejnym etapem charakterystyki była prośba o wskazanie liczby osób w gospodarstwie domowym ankietowanych. W przypadku 29,1% ankietowanych gospodarstwo domowe składa się z 3 osób. 26,7% respondentów zadeklarowało, że gospodaruje wspólnie z jedną osobą, 21,6% wspólnie z trzema innymi osobami. Liczniejsze gospodarstwo domowe zadeklarowało 6,2% badanych. Natomiast 16,4% ankietowanych gospodaruje samotnie. Omawiane dane znajdują się w tabeli 7. Tabela 7. Liczba osób w gospodarstwach domowych respondentów (N=800) Liczba osób Kobiety Mężczyźni Ogółem 1 osoba 17,2% 15,3% 16,4% 2 osoby 27,3% 26,0% 26,7% 3 osoby 28,2% 30,4% 29,1% 4 osoby 20,5% 23,1% 21,6% 5 osób 5,3% 4,3% 4,9% 6 i więcej osób 1,5% 0,9% 1,3% Respondentów poproszono również o wskazanie liczby dzieci poniżej 18 roku życia w gospodarstwie domowym. 74,3% ankietowanych zadeklarowało, że w gospodarstwie domowym nie ma dzieci poniżej Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 33

34 18 roku życia. Na 1 2 dzieci wskazało 23,1% badanych, a na większą liczbę dzieci 2,6% respondentów. Omawiane dane przedstawiono w tabeli 8. Tabela 8. Liczba dzieci w gospodarstwach domowych respondentów (N=800) Liczba dzieci Kobiety Mężczyźni Ogółem Żadnego 72,2% 76,9% 74,3% 1-2 dzieci 25,6% 19,9% 23,1% 3 i więcej dzieci 2,2% 3,2% 2,6% Ostatnim zagadnieniem charakteryzującym badanych była ich sytuacja zawodowa. 33,6% ankietowanych pracuje w oparciu o umowę o pracę, a 7,1% na podstawie umowy o dzieło/zlecenie. Ponadto, 3,6% ankietowanych posiada własną firmę, a 3,4% jest zatrudnionych bez jakiejkolwiek umowy. Aktualnie zatrudnienia nie podejmuje 35,3% respondentów, z kolei 21,6% w dalszym ciągu pobiera naukę lub studiuje. Pełne zestawienie przedstawiono w tabeli 9. Tabela 9. Sytuacja zawodowa respondentów (N=800) Sytuacja zawodowa Kobiety Mężczyźni Ogółem Zatrudniony na umowę o pracę 32,2% 35,5% 33,6% Zatrudniony na umowę o dzieło/zlecenie 6,6% 7,8% 7,1% Zatrudniony bez umowy 2,9% 4,0% 3,4% Posiadam własną firmę 3,7% 3,5% 3,6% Obecnie nie podejmuję zatrudnienia 39,6% 29,5% 35,3% Aktualnie pobieram naukę/studiuję 17,8% 26,6% 21,6% Uzupełnieniem badania ilościowego były indywidualne wywiady pogłębione przeprowadzone w gronie przedstawicieli instytucji wypełniających zadania w ramach profilaktyki i przeciwdziałania zagrożeniom związanym z alkoholem, narkotykami i przemocą w rodzinie. Badanie jakościowe zrealizowano wśród przedstawicieli czterech instytucji: Górnośląskie Stowarzyszenie Familia, Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta. Respondentami były osoby z wieloletnim stażem zawodowym. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 34

35 3. Problem alkoholu w świetle wyników badań Rysunek 8. Czy spotkał(a) się Pan(i) osobiście ze sprzedażą alkoholu osobom nieletnim na terenie Gliwic (N=800) Ogółem 28,0% 22,0% 9,9% 40,1% Mężczyźni 32,4% 24,3% 13,0% 30,3% Kobiety 24,7% 20,2% 7,5% 47,6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak, wielokrotnie Tak, kilka razy Tak, raz Nie Badanie zrealizowane wśród mieszkańców i dotyczące problematyki alkoholu rozpoczęło się od pytania o sprzedaż alkoholu osobom nieletnim na terenie Gliwic. Z omawianym zjawiskiem spotkało się dotąd 59,9% gliwiczan, w tym 28,0% wielokrotnie, a 22,0% kilka razy. Ze sprzedażą alkoholu osobom nieletnim częściej spotykają się mężczyźni. Blisko połowa kobiet (47,6%) nie spotkała się ze zjawiskiem sprzedaży alkoholu osobom nieletnim. Uzyskane odpowiedzi każą przypuszczać, że zjawisko sprzedaży alkoholu osobom nieletnim jest dość powszechnym zjawiskiem na terenie Gliwic. W celu zweryfikowania tego zjawiska w konkretnych podmiotach detalicznych i gastronomicznych, należałoby rozważyć przeprowadzenie badania metodą mystery client. Omawiane dane zilustrowano na rysunku 8. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 35

36 Rysunek 9. Czy spotkał(a) się Pan(i) osobiście ze zjawiskiem nietrzeźwości w miejscach publicznych na terenie Gliwic (N=800) Ogółem 54,9% 27,0% 9,6% 8,5% Mężczyźni 54,0% 27,5% 12,4% 6,1% Kobiety 55,5% 26,6% 7,5% 10,4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak, wielokrotnie Tak, kilka razy Tak, raz Nie Ze zjawiskiem nietrzeźwości w miejscach publicznych spotkało się dotąd 91,5% badanych, w tym 54,9% wielokrotnie, a 27,0% kilka razy. Odsetki wybieranych odpowiedzi są bardzo zbliżone wśród mężczyzn i kobiet, należy zatem uznać, że osoby obojga płci w równym stopniu obserwują omawiane zjawisko w miejscach publicznych na terenie Gliwic. Wyniki badania wskazują, że zjawisko nietrzeźwości w miejscach publicznych jest wyraźnie dostrzegane przez mieszkańców. Większość z nich obserwowała je wielokrotnie. Stanowi ono zatem istotny problem. Omawiane dane znajdują się na rysunku 9. Rysunek 10. Czy spotkał(a) się Pan(i) osobiście ze zjawiskiem nietrzeźwości kierowców na terenie Gliwic (N=800) Ogółem 5,2% 13,5% 16,4% 64,9% Mężczyźni 4,3% 18,5% 21,1% 56,1% Kobiety 5,9% 9,7% 12,8% 71,6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak, wielokrotnie Tak, kilka razy Tak, raz Nie Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 36

37 Kolejne pytanie dotyczyło zjawiska nietrzeźwości kierowców na terenie Gliwic. Z takim zjawiskiem spotkało się dotąd 35,1% ankietowanych, w tym 5,2% wielokrotnie, a 13,5% kilka razy. Uzyskane wyniki pokazują, że mężczyźni znacznie częściej spotykają się ze zjawiskiem nietrzeźwości kierowców. Należy zauważyć, że nietrzeźwość kierowców obserwowana jest zdecydowanie rzadziej od nietrzeźwości w miejscach publicznych, czy sprzedaży alkoholu osobom nieletnim. Jest to istotny problem społeczny, jednak można przypuszczać, że jego skala jest zdecydowanie mniejsza od zjawisk wymienionych wyżej, bowiem spotkała się z nim mniejszość respondentów. Szczegółowe informacje przedstawiono na rysunku 10. Rysunek 11. Czy spotkał(a) się Pan(i) osobiście ze zjawiskiem picia alkoholu przez kobiety w ciąży na terenie Gliwic (N=800) Ogółem 2,6% 6,6% 12,5% 78,3% Mężczyźni 2,0% 5,5% 14,7% 77,8% Kobiety 3,1% 7,5% 10,8% 78,6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak, wielokrotnie Tak, kilka razy Tak, raz Nie Ostatnim zjawiskiem, o które zapytano respondentów było picie alkoholu przez kobiety będące w ciąży na terenie Gliwic. Z omawianym problemem zetknęło się 21,7% ankietowanych, w tym 2,6% wielokrotnie, a 6,6% kilka razy. Jest to najrzadziej obserwowane zjawisko ze wszystkich wyżej omawianych, jednakże jego skala wydaje się alarmująca. Wartość obserwacji potwierdza fakt, że z omawianym zjawiskiem zetknęły się bardzo zbliżone odsetki kobiet i mężczyzn. Na podstawie wyników badania można przypuszczać, że pomimo zaleceń lekarzy, część kobiet nadal sięga po alkohol będąc w ciąży. Szczegółowe dane znajdują się na rysunku 11. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 37

38 Rysunek 12. Czy wie Pan(i), gdzie na terenie miasta należy szukać pomocy dla bliskich mających problemy alkoholowe (N=800) Ogółem 16,7% 33,6% 24,9% 24,8% Mężczyźni 16,2% 35,5% 27,2% 21,1% Kobiety 17,2% 32,2% 23,1% 27,5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Respondentów poproszono następnie o wskazanie, czy wiedzą gdzie na terenie Gliwic należy szukać pomocy dla bliskich mających problemy alkoholowe. Na tak postawione pytanie twierdząco odpowiedziało 50,3% ankietowanych. Z kolei 24,8% badanych zdecydowanie nie wie, gdzie należy szukać pomocy. Odsetek respondentów świadomych, gdzie należy szukać pomocy uznać należy za niewysoki, jest ponadto bardzo zbliżony wśród kobiet i mężczyzn. Omawiane dane przedstawiono na rysunku 12. Pytanie do uczestników wywiadów IDI: Proszę powiedzieć, gdzie w Pana(i) opinii na terenie Gliwic mogą szukać pomocy osoby dotknięte problemem alkoholowym oraz narkotykowym (zarówno osoby pijące, jak również ich rodziny)? Jak ocenił(a)by Pan(i) jakość świadczonej im pomocy? Z czego wynika taka ocena? Uczestnicy wywiadów jakościowych wymienili szereg instytucji, w których pomocy szukać mogą osoby dotknięte problemem alkoholowym lub narkotykowym. Podkreślono, że instytucji tych jest w Gliwicach naprawdę wiele. Wymieniono m.in.: policję, straż miejską, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii, Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień, Górnośląskie Stowarzyszenie Familia, Ośrodek Profilaktyki Leczenia Uzależnień w Zabrzu, Poradnię Zdrowia Psychicznego, Klub Abstynentów Krokus, a także Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Większość respondentów wysoko oceniła jakość pomocy świadczonej przez wymienione instytucje. Podkreślono, że Gliwice pod tym względem wyróżniają się dodatnio spośród innych śląskich miast. Niemniej zdarza się, że nawet w gliwickich instytucjach brakuje miejsc dla osób potrzebujących pomocy. Dostrzeżono również brak wypracowanej praktyki pierwszego kontaktu z osobami potrzebującymi pomocy. Osoby uzależnione samodzielnie nie są w stanie odnaleźć informacji o instytucjach świadczących pomoc w ich okolicy, a co za tym idzie nie Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 38

39 dostają szansy przekonania się, że w ich bezpośrednim otoczeniu znajdują się ludzie dobrej woli, którzy chcą pomóc. Brak takiego pierwszego kontaktu (streetworkingu jak określił to respondent) skutkuje tym, że osoby uzależnione posiadają mylne wyobrażenie nt. faktycznie udzielanej im pomocy. Osoby uzależnione spodziewają się najgorszego, czyli ubezwłasnowolnienia i leczenia psychiatrycznego. Praktykę współpracy międzyinstytucjonalnej referuje jeden z uczestników wywiadu: Jak do tej pory nie spotkałam się z jakąś prężnie działającą instytucją, która mogłaby pomóc wychowankom, którzy przebywają w naszej placówce i ich rodzinom. My mamy dzieci praktycznie z całego Śląska. Mało mamy ostatnio dzieci z rejonu Gliwic, większość to są wychowankowie i uczniowie, którzy po prostu są z tak daleka, że to są nawet setki kilometrów. Trudno pomagać takim rodzicom i takim rodzinom oferując pomoc, która jest tutaj na miejscu. Ci ludzie, jeżeli mieli możliwość korzystania z pomocy, to korzystali z niej w miejscu swojego zamieszkania i najczęściej ( ) pod ( ) nadzorem sądu. ( ) Natomiast, jeżeli my spotykamy się z tym problemem, to tak naprawdę współpracujemy z Domem Nadziei ks. Pecia, który co prawda jest w Bytomiu, ale mamy z księdzem Peciem kontakt. Spotykamy się na różnych konferencjach i wiemy, że pomaga młodzieży w sytuacji, gdzie występuje już nie eksperymentowanie, a uzależnienie od środków psychoaktywnych. Wiem też o Parku Hutniczym w Zabrzu. ( ) Prowadzą tam młodzież nasi kuratorzy gliwiccy i nasi sędziowie. Wiem, że młodzież taka jest odsyłana na spotkania do Parku Hutniczego w Zabrzu. ( ) Mamy obecnie jednego ucznia, który jest pod nadzorem kuratora. Pisaliśmy opinię do sądu, że chłopak ma problemy z narkotykami. Sąd o tym wie i tak naprawdę rodzice zostali zostawieni z problemem sami. Sami muszą szukać miejsca i placówki. Pomagaliśmy też troszeczkę tym rodzicom, bo nigdzie nie ma miejsca, wszędzie wszystko jest pozajmowane. [przedstawiciel Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii] Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 39

40 Rysunek 13. Czy uważa Pan(i), że leczenie uzależnienia od alkoholu jest skuteczne i warto je podejmować (N=800) Ogółem 37,7% 44,4% 14,3% 3,6% Mężczyźni 30,9% 47,4% 18,2% 3,5% Kobiety 43,0% 42,1% 11,2% 3,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Badanych (badanie ilościowe) zapytano następnie, czy uważają, że leczenie uzależnienia od alkoholu jest skuteczne i należy je podejmować. Na tak postawione pytanie twierdząco odpowiedziało 82,1% ankietowanych, podczas gdy 3,6% było zdania, że leczenie zdecydowanie nie jest skuteczne i nie należy go podejmować. Kobiety wyraźnie częściej ufają w skuteczność leczenia. Uzyskane wyniki uprawniają również do wniosku, że gliwiczanie są w zdecydowanej większości przekonani o skuteczności efektów leczenia choroby alkoholowej. Powyższe informacje przedstawiono na rysunku 13. Rysunek 14. Czy uważa Pan(i), że lokalne władze na terenie Gliwic powinny prowadzić wzmożone działania mające na celu ograniczenie problemów alkoholowych (N=800) Ogółem 52,5% 38,6% 7,4% 1,5% Mężczyźni 46,2% 43,6% 9,3% 0,9% Kobiety 57,3% 34,8% 5,9% 2,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 40

41 Kolejnym obszarem badania była działalność władz miasta nastawiona na ograniczanie skali problemów alkoholowych. Zdaniem 91,1% respondentów władze miasta powinny podejmować wzmożone działania. Zdecydowanie przeciwnego zdania było wyłącznie 1,5% ankietowanych. W świetle uzyskanych odpowiedzi uprawniony jest wniosek o tym, że gliwiczanie pragnęliby większego zaangażowania władz miasta w ograniczanie problemów alkoholowych. Szczególnie oczekują tego kobiety. Powyższe informacje zilustrowano na rysunku 14. Rysunek 15. W jakich obszarach lokalne władze na terenie Gliwic powinny prowadzić wzmożone działania mające na celu ograniczenie problemów alkoholowych (N=729) Działalność wychowawcza i informacyjna Pomoc psychospołeczna dla rodzin, gdzie występują problemy alkoholowe Prowadzenie zajęć pozalekcyjnych i akcji dożywiania dla dzieci z rodzin, gdzie występują problemy alkoholowe Leczenie, rehabilitacja i reintegracja osób uzależnionych od alkoholu Ograniczenie dostępności alkoholu Diagnozowanie i monitorowanie problemu uzależnienia od alkoholu 55,3% 57,6% 53,6% 50,9% 48,9% 52,4% 49,5% 46,0% 52,2% 41,6% 43,1% 40,4% 35,7% 35,7% 35,6% 26,5% 24,4% 28,0% Inne 5,3% 4,5% 6,0% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Osoby twierdzące, że działania władz miasta powinny być podejmowane, zapytano następnie o pożądany ich rodzaj. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi wnioskować można, że mieszkańcy (kobiety i mężczyźni) od lokalnych władz oczekują przede wszystkim działalności wychowawczej i informacyjnej, pomocy psychospołecznej dla rodzin, gdzie występują problemy alkoholowe, a także prowadzenia zajęć pozalekcyjnych i akcji dożywiania dla dzieci z rodzin, gdzie występują problemy alkoholowe. Należy również zauważyć, że osoby wskazujące odpowiedź inne, najczęściej miały na myśli częstsze patrole/kontrole policji i straży miejskiej w miejscach publicznych, gdzie zwykle może być spożywany alkohol (12 wskazań). Omawiane dane znajdują się na rysunku 15. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 41

42 Rysunek 16. Jak wg Pana(i) kształtuje się spożycie alkoholu wśród dorosłych gliwiczan w porównaniu do okresu sprzed 10 lat (N=800) Ogółem 44,3% 22,0% 33,7% Mężczyźni 46,5% 22,8% 30,7% Kobiety 42,5% 21,4% 36,1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zwiększa się Zmniejsza się Nie dostrzegam zmian Badani wskazali następnie jak ich zdaniem kształtuje się spożycie alkoholu wśród dorosłych gliwiczan w porównaniu do okresu sprzed dziesięciu lat. Zdaniem 44,3% ankietowanych spożycie alkoholu wzrasta, z kolei według 22,0% badanych zmniejsza się. Na podstawie wyników badania nasuwa się zatem wniosek, że respondenci dostrzegają stopniowo wzrastającą skalę spożycia alkoholu wśród dorosłych gliwiczan. Pozostali respondenci nie dostrzegają zmian. Omawiane dane znajdują się na rysunku 16. Rysunek 17. Jak wg Pana(i) kształtuje się spożycie alkoholu wśród gliwickiej młodzieży w porównaniu do okresu sprzed 10 lat (N=800) Ogółem 66,9% 12,5% 20,6% Mężczyźni 65,9% 16,5% 17,6% Kobiety 67,6% 9,5% 22,9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zwiększa się Zmniejsza się Nie dostrzegam zmian Badanych zapytano również o zmianę w skali spożycia alkoholu wśród gliwickiej młodzieży. 66,9% ankietowanych uważa, że spożycie na przestrzeni ostatnich 10 lat wzrosło, z kolei jego spadek Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 42

43 dostrzega wyłącznie 12,5% badanych. Pozostali respondenci nie dostrzegają zmian. Wzrastająca skala spożycia alkoholu wśród młodzieży jest zatem dostrzegalna w zdecydowanie większym stopniu niż ma to miejsce w przypadku osób dorosłych. Szczegółowe dane zilustrowano na rysunku 17. Rysunek 18. Jak wg Pana(i) kształtuje się spożycie alkoholu w pracy w porównaniu do okresu sprzed 10 lat (N=800) Ogółem 7,0% 30,4% 62,6% Mężczyźni 7,8% 31,5% 60,7% Kobiety 6,4% 29,5% 64,1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zwiększa się Zmniejsza się Nie dostrzegam zmian Ostatnim aspektem ocenianym w perspektywie ostatnich 10 lat było spożycie alkoholu w pracy. Wyłącznie 7,0% badanych dostrzega w tym aspekcie wzrost spożycia alkoholu, jego spadek zadeklarowało 30,4% badanych. Pozostali respondenci nie dostrzegają zmian. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi należy wysunąć wniosek, że spożycie alkoholu w pracy jest zjawiskiem zanikającym w Gliwicach. Szczegółowe informacje znajdują się na rysunku 18. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 43

44 Rysunek 19. Efektem jakich działań są zdaniem Pana(i) pozytywne zmiany obyczajów i zachowań alkoholowych (N=800) Edukacji szkolnej 47,6% 46,8% 48,2% Edukacji społecznej (np. kampanie medialne) Wzrostu świadomości nt. zdrowego trybu życia Zmian w postrzeganiu osób pijących Obawami pijących (np. o utratę pracy, rozpad rodziny) Działań lokalnych władz (np. działalność komisji i tworzenie programów rozwiązywania problemów alkoholowych) Wzrostu cen alkoholu 37,0% 39,0% 35,5% 36,5% 37,9% 35,5% 34,0% 37,3% 31,5% 30,1% 32,4% 28,4% 28,5% 32,4% 25,6% 25,8% 27,2% 24,7% Inne 4,3% 4,0% 4,4% Nie dostrzegam żadnych pozytywnych zmian obyczajów i zachowań alkoholowych 14,0% 11,6% 15,9% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Badanych poproszono również o wskazanie przyczyn pozytywnych zmian obyczajów i zachowań alkoholowych. Zdecydowana większość respondentów dostrzega pozytywne zmiany zachowań alkoholowych. Odsetki odpowiedzi wśród kobiet i mężczyzn są zbliżone. Zdaniem respondentów zmiany zachowań alkoholowych wynikają przede wszystkim z edukacji szkolnej, edukacji społecznej, wzrostu świadomości nt. zdrowego trybu życia oraz ze zmian w postrzeganiu osób pijących. Nie można zatem nie zauważyć, że kluczowe znaczenie ma w omawianym przypadku edukacja. Należy również nadmienić, że osoby wskazujące odpowiedź inne, miały na myśli najczęściej poprawę kultury spożycia, która zbliża nas do krajów zachodnich (9 wskazań). Ponadto, 14,0% ankietowanych w ogóle nie dostrzega pozytywnych zmian obyczajów i zachowań alkoholowych. Powyższe dane zilustrowano na rysunku 19. Pytanie zadane uczestnikom wywiadów IDI: Czy w ostatnich 10 latach zauważył(a) Pan(i) jakieś pozytywne lub negatywne zmiany obyczajów i zachowań alkoholowych. Jeśli tak, z czego mogą one wynikać (np. edukacja, przedsięwzięcia lokalnych władz, wzrost cen alkoholu itp.)? Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 44

45 Respondenci biorący udział w badaniu jakościowym nie dostrzegają wielu pozytywnych zmian obyczajów i zachowań alkoholowych. Odnotowano jedynie, że społeczeństwo zaczyna stopniowo rezygnować z alkoholów wysokoprocentowych na rzecz niskoprocentowych, niemniej nie ma to zasadniczego wpływu na skalę spożycia. Nadmieniono również, że zanika w społeczeństwie negatywne nastawienie do osób podejmujących leczenie uzależnienia od alkoholu, przestaje się postrzegać ludzi rozpoczynających leczenie jak osoby z marginesu społecznego. Dostrzegane są jednak przede wszystkim negatywne zmiany zachowań i obyczajów. Po raz kolejny zauważono, że po alkohol sięgają coraz młodsi ludzie i robią to coraz częściej. W pewnej mierze zdaniem badanych wynika to z przyzwolenia społecznego oraz rozszerzania skali dostępności alkoholu, co w perspektywie objawia się rokrocznym zwiększeniem liczby ogródków piwnych, czy otwieraniem kolejnych sklepów monopolowych mających w swojej ofercie tani alkohol wysokoprocentowy, którego szkodliwość uznać należy za wysoką. Pozytywnych zmian nie dostrzegam żadnych. Dla mnie problem alkoholu, to nie jest nic pozytywnego. Negatywne jest to, że zatraca się granica zdrowego rozsądku, że rodzice dowożą naszym wychowankom papierosy i uważają, że to nic złego, gdy młodzież od czasu do czasu sięgnie po alkohol. ( ) Spotykane przez nas na co dzień problemy, to są takie problemy, które nie powinny mieć miejsca. I to jest jakiś upadek wartości etycznych i moralnych, nauk społecznych. [przedstawiciel Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii] Tabela 10. Jak często zwykle sięga Pan(i) po alkohol (N=800) Częstotliwość Kobiety Mężczyźni Ogółem 5 i więcej razy w tygodniu 0,7% 2,6% 1,5% 3-4 razy w tygodniu 2,6% 7,2% 4,7% 1-2 razy w tygodniu 11,5% 17,4% 14,0% Raz na dwa/trzy tygodnie 14,5% 18,2% 16,1% Raz w miesiącu 13,4% 14,7% 14,0% Kilka razy w roku 33,3% 20,2% 27,6% Nigdy nie piłem(am) alkoholu 24,0% 19,7% 22,1% Respondentów (badanie ilościowe) poproszono następnie o wskazanie, jak często zwykle sięgają po alkohol. Kobiety po alkohol sięgają z mniejszą częstotliwością, najczęściej kilka razy w roku. Zdecydowanie mniejszy jest odsetek kobiet sięgających po alkohol więcej niż 2 razy w tygodniu. Około 20% mężczyzn alkohol spożywa kilka razy w roku, jednak ponad 17,0% sięga po niego 1-2 razy w tygodniu. Można również zauważyć, że wśród kobiet więcej jest osób, które nigdy nie sięgnęły po alkohol. Omawiane dane znajdują się w tabeli 10. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 45

46 Rysunek 20. Gdzie najczęściej spożywa Pan(i) alkohol (N=623) Podczas uroczystości U znajomych 50,4% 46,0% 53,9% 46,1% 46,0% 46,1% W domu 39,1% 45,7% 54,0% W pubie/restauracji/dyskotece Na świeżym powietrzu 24,2% 23,7% 24,6% 15,9% 18,7% 13,6% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Kolejne pytania dotyczące problematyki alkoholowej skierowane zostały już tylko do ankietowanych spożywających alkohol. Wyniki badania wskazują, że respondenci najczęściej spożywają alkohol podczas uroczystości, u znajomych lub w domu. Można również zauważyć, że mężczyźni alkohol najczęściej spożywają w domu, natomiast kobiety podczas uroczystości. Odsetki kobiet i mężczyzn pijących w pubie/restauracji/dyskotece są do siebie bardzo zbliżone. Pozostałe odpowiedzi wskazywane były wyraźnie rzadziej. Powyższe dane przedstawiono na rysunku 20. Tabela 11. Jakiego rodzaju alkohol spożywa Pan(i) (N=623) Ilość spożywanego alkoholu Kobiety Mężczyźni Ogółem Piwo (w litrach) 3,9 5,1 4,4 Wino (w litrach) 1,0 0,5 0,8 Wódka (w litrach) 0,6 1,0 0,8 Napoje alkoholowe/drinki (w liczbach) 1,8 1,0 1,4 Respondentów poproszono następnie o wskazanie średniej miesięcznej ilości spożywanego alkoholu. Przeciętny pijący gliwiczanin w ciągu miesiąca wypija 4,4 litry piwa, 0,8 litra wina, 0,8 litra wódki i 1,4 litra napojów alkoholowych/drinków. Mężczyźni częściej wybierają piwo i wódkę, kobiety natomiast w porównaniu do mężczyzn częściej sięgają po wino i drinki/napoje alkoholowe. Omawiane dane znajdują się w tabeli 11. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 46

47 Rysunek 21. Z jakiego powodu najczęściej spożywa Pan(i) alkohol (N=623) Ze względu na otoczenie/dla towarzystwa 76,1% 74,5% 77,4% Chęć odprężenia się/poczucia się lepiej Ze względu na doznania smakowe Chęć poprawienia sobie humoru Chęć zapomnienia o problemie Chęć przełamania nudy Chęć nabrania odwagi Chęć wyróżnienia się Inny powód 23,8% 25,9% 22,0% 23,6% 25,9% 21,7% 18,1% 19,4% 17,1% 14,0% 16,2% 12,2% 10,0% 13,7% 7,0% 5,0% 6,8% 3,5% 2,6% 2,9% 2,3% 2,9% 2,9% 2,9% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Powodem spożywania alkoholu przez gliwiczan jest przede wszystkim otoczenie/towarzystwo. Odsetki sięgających po alkohol ze względu na chęć odprężenia się/poczucia się lepiej, czy wybierających alkohol z powodu doznań smakowych są zdecydowanie mniejsze. Ponadto, ankietowani wskazujący odpowiedź inne, mieli na myśli najczęściej spożywanie alkoholu w celach zdrowotnych (6 wskazań). Pełne zestawienie uzyskanych odpowiedzi zilustrowane zostało na rysunku 21. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 47

48 Rysunek 22. Z kim najczęściej spożywa Pan(i) alkohol (N=623) Ze znajomymi/przyjaciółmi 78,8% 78,1% 79,4% Z rodziną 40,4% 36,3% 43,8% Samemu 10,9% 17,6% 5,5% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Badani wskazali również w jakim towarzystwie najczęściej spożywają alkohol. 78,8% badanych wymieniło znajomych/przyjaciół, a 40,4% - rodzinę. 10,9% ankietowanych najczęściej spożywa alkohol w samotności. Należy zauważyć, że spożywanie alkoholu w samotności jest powszechne aż wśród 17,6% mężczyzn, co uznać można za relatywnie wysoki odsetek. Szczegółowe dane zobrazowano na rysunku 22. Tabela 12. Ile miał(a) Pan(i) lat w momencie pierwszego sięgnięcia po alkohole różnego rodzaju (N=623) Pierwsze spożycie Kobiety Mężczyźni Ogółem Piwo, wiek 17,4 16,3 16,9 Wino, wiek 18,2 16,7 17,6 Wódka, wiek 18,3 17,1 17,7 Napoje alkoholowe/drinki, wiek 18,6 17,0 17,9 Badanych poproszono następnie o wskazanie wieku pierwszego spożycia alkoholu. Wiek inicjacji alkoholowej mężczyzn to przeciętnie 16,3 lat. Przed osiągnięciem pełnoletniości próbują oni już wszystkich rodzajów alkoholu. Kobiety przed 18 rokiem życia średnio sięgają jedynie po piwo. Pozostałe alkohole spożywają zwykle już po osiemnastych urodzinach. Szczegółowe informacje znajdują się w tabeli 12. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 48

49 Tabela 13. Jak często obecnie zdarza się Panu(i) upijać (N=623) Częstotliwość Kobiety Mężczyźni Ogółem Kilka razy w tygodniu 0,3% 2,9% 1,5% Kilka razy w miesiącu 3,5% 6,8% 5,0% Kilka razy w roku 13,0% 13,7% 13,3% Kilka razy w życiu 37,1% 39,2% 38,0% Nigdy mi się nie zdarzyło 46,1% 37,4% 42,2% Na podstawie uzyskanych odpowiedzi można zauważyć, że podobne odsetki kobiet i mężczyzn upijają się kilka razy w życiu oraz kilka razy w roku. Odsetki mężczyzn są zauważalnie wyższe w przypadku upijania się kilka razy w miesiącu i kilka razy w tygodniu. Ponadto, 42,2% badanych wskazało, że nigdy nie zdarzyło im się upić. Omawiane dane znajdują się w tabeli 13. Respondentów zapytano również o wiek pierwszego upicia się alkoholem. Przeciętny pijący gliwiczanin po raz pierwszy upił się alkoholem w wieku 17,9 lat (w tym 18,3 lat kobiety, 17,5 lat mężczyźni). Rysunek 23. Czy w związku ze spożywaniem alkoholu odczuwa Pan(i) następujące stany psychofizyczne (N=623) Staję się bardziej towarzyską osobą 64,2% 70,1% 59,4% Staję się kłótliwy/agresywny Przestaję nad sobą panować/używam przemocy Staję się smutny/znudzony 5,0% 7,6% 2,9% 3,2% 5,8% 1,2% 3,0% 4,3% 2,0% Nie odczuwam żadnych zmian 31,5% 24,5% 37,1% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Ostatnie pytanie poświęcone problematyce alkoholu dotyczyło stanów psychofizycznych odczuwanych w związku ze spożyciem alkoholu. 64,2% respondentów po wypiciu alkoholu staje się osobą bardziej towarzyską, a 5,0% zamienia się w osobę kłótliwą i agresywną. Obie omawiane reakcje zdecydowanie częściej dotyczą mężczyzn. Kobiety natomiast częściej niż mężczyźni nie odczuwają żadnych zmian. Pełne zestawienie odpowiedzi przedstawiono na rysunku 23. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 49

50 4. Problem narkotyków w świetle wyników badań Tabela 14. Jak trudno wg Pana(i) zdobyć jest następujące narkotyki na terenie Gliwic Narkotyk Kobiety Mężczyźni Ogółem Marihuana 3,7 3,6 3,6 Haszysz 3,6 3,6 3,6 Amfetamina 3,5 3,4 3,4 Kokaina 3,4 3,3 3,4 LSD 3,3 3,3 3,3 Ecstasy 3,3 3,3 3,3 Grzyby halucynogenne 3,2 3,3 3,3 Heroina 3,2 3,2 3,2 Opium 3,1 3,2 3,1 Inne (dopalacze, kwasy, kodeina) 4,8 4,8 4,8 Blok pytań poświęconych narkotykom rozpoczął się od oceny dostępności narkotyków na terenie Gliwic. Ocen dokonano w pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznaczało bardzo trudny dostęp, a 5 bardzo łatwy dostęp. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi nasuwa się wniosek, że dostępność narkotyków na terenie Gliwic jest relatywnie wysoka. Pełne zestawienie przedstawiono w tabeli 14. W analizie pominięto odpowiedzi nie wiem, trudno powiedzieć. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 50

51 Rysunek 24. Czy zna Pan(i) gliwiczan zażywających następujące narkotyki (N=800) Marihuana 25,3% 26,6% 24,2% Haszysz Amfetamina LSD Ecstasy Kokaina Grzyby halucynogenne Heroina Opium Inne (dopalacze) 5,5% 5,8% 5,3% 4,4% 4,3% 4,4% 2,6% 1,7% 3,3% 1,6% 2,0% 1,3% 0,1% 0,3% 0,0% 13,0% 12,4% 13,4% 10,2% 12,4% 8,6% 6,8% 6,6% 6,8% 5,9% 6,1% 5,7% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Badani wskazali następnie, czy znają gliwiczan zażywających określony typ narkotyku. Analizując uzyskane odpowiedzi zwrócić należy uwagę na wysoki odsetek respondentów znających osobę zażywającą marihuanę. Nie dziwi to jednak, jeśli przypomnimy, że marihuana jest zdaniem badanych najłatwiej dostępnym narkotykiem w Gliwicach. Za wysoki należy również uznać odsetek ankietowanych znających gliwiczan zażywających amfetaminę. Pełne zestawienie uzyskanych odpowiedzi zilustrowano na rysunku 24. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 51

52 Rysunek 25. Czy wie Pan(i), gdzie na terenie Gliwic należy szukać pomocy dla bliskich mających problemy narkotykowe (N=800) Ogółem 14,1% 33,1% 25,0% 27,8% Mężczyźni 14,2% 32,9% 26,6% 26,3% Kobiety 14,1% 33,3% 23,8% 28,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Kolejne pytania poświęcone zostały działaniom władz nastawionym na niwelowanie problemu narkotykowego. 47,2% respondentów wie, gdzie na terenie Gliwic należy szukać pomocy dla osób mających problemy narkotykowe, z kolei 27,8% badanych zdecydowanie nie wie, gdzie można szukać takiej pomocy. Odsetek respondentów posiadających wiedzę o instytucjach pomocy jest relatywnie niewysoki, konieczne wydaje się zatem dalsze prowadzenie kampanii informacyjnych w tym zakresie. Omawiane dane zilustrowano na rysunku 25. Rysunek 26. Czy uważa Pan(i), że leczenie uzależnienia od narkotyków jest skuteczne i warto je podejmować (N=800) Ogółem 36,8% 41,1% 17,1% 5,0% Mężczyźni 28,0% 46,3% 20,2% 5,5% Kobiety 43,4% 37,2% 14,8% 4,6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Respondentów zapytano również, czy uważają, że leczenie uzależnienia od narkotyków jest skuteczne i należy je podejmować. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi nasuwa się wniosek Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 52

53 o relatywnie wysokim zaufaniu gliwiczan do sposobów leczenia choroby narkotykowej. Powyższe dane znajdują się na rysunku 26. Rysunek 27. Czy uważa Pan(i), że lokalne władze na terenie Gliwic powinny prowadzić wzmożone działania mające na celu ograniczenie problemów narkotykowych (N=800) Ogółem 49,7% 40,0% 8,5% 1,8% Mężczyźni 40,8% 48,0% 9,2% 2,0% Kobiety 56,6% 33,9% 7,9% 1,6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Respondentów zapytano następnie, czy władze miasta powinny podejmować wzmożone działania mające na celu ograniczenie problemów narkotykowych. Na tak postawione pytanie twierdząco odpowiedziało 89,7% badanych, a zatem gliwiczanie oczekują konkretnych i intensywnych wysiłków ze strony władz miasta. Omawiane informacje znajdują się na rysunku 27. Obszary, w jakich owe wysiłki powinny być podejmowane przedstawiono poniżej. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 53

54 Rysunek 28. W jakich obszarach lokalne władze na terenie Gliwic powinny prowadzić wzmożone działania mające na celu ograniczenie problemów narkotykowych (N=718) Działalność wychowawcza i informacyjna Leczenie, rehabilitacja i reintegracja osób uzależnionych od narkotyków Prowadzenie zajęć pozalekcyjnych i akcji dożywiania dla dzieci z rodzin, gdzie występują problemy narkotykowe Zwiększenie dostępu do informacji o instytucjach udzielających pomocy osobom uzależnionym i współuzależnionym Pomoc psychospołeczna dla rodzin, gdzie występują problemy narkotykowe Diagnozowanie i monitorowanie problemu uzależnienia od narkotyków Prowadzenie w szkołach programów profilaktycznych 57,2% 54,1% 59,6% 44,6% 46,9% 42,8% 43,2% 43,0% 43,3% 43,0% 47,2% 39,9% 42,5% 41,0% 43,6% 35,9% 36,5% 35,5% 32,9% 25,7% 38,2% Inne 4,0% 2,9% 4,9% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Badani, którzy odpowiedzieli na poprzednie pytanie twierdząco, wskazali następnie na obszary w jakich lokalne władze powinny prowadzić wzmożone działania mające na celu ograniczenie skali problemów narkotykowych. Gliwiczanie oczekują przede wszystkim działalności wychowawczej i informacyjnej. Nie bez znaczenia byłoby jej uzupełnienie o zwiększenie dostępu do informacji o instytucjach udzielających pomocy osobom uzależnionym i współuzależnionym. Należy również zauważyć, że osoby wskazujące odpowiedź inne, miały na myśli przede wszystkim częstsze akcje kontrolne i prewencyjne policji w miejscach, gdzie mogą znajdować się narkotyki (17 wskazań). Pełne zestawienie uzyskanych odpowiedzi znajduje się na rysunku 28. Pytanie zadane uczestnikom wywiadów IDI: Czy w Pana(i) opinii problemy alkoholizmu i narkomanii są istotnymi problemami społecznymi w Gliwicach? Na którym miejscu uszeregowane powinny zostać w porównaniu do innych problemów społecznych (np. bezrobocia, przemocy w rodzinie, ubóstwa, bezdomności, przestępczości, kryzysu mieszkaniowego, zanieczyszczenia środowiska itp.) Uczestnicy badania jakościowego również zgodni byli w ocenie, że problemy alkoholizmu i narkomanii należą do najbardziej istotnych problemów społecznych w Gliwicach, a niejednokrotnie są nawet Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 54

55 katalizatorem pozostałych problemów społecznych, m.in. bezdomności, przemocy w rodzinie, czy ubóstwa. Podkreślono, że w ostatnich latach zdecydowanie zwiększa się liczba osób uzależnionych zwracających się o pomoc, wzrost dotyczy w szczególności osób młodych i kobiet. Problem ten odnotowywany jest nie tylko w zakresie uzależnienia od alkoholu, ale również od środków psychoaktywnych. Problemy alkoholizmu i narkomanii są istotnymi problemami społecznymi w Gliwicach. To się coraz bardziej rozwija. Patrząc po naszej poradni widać, że coraz więcej pacjentów przychodzi. W ciągu ostatnich lat widać, że jest coraz więcej młodych ludzi i kobiet, jest chodzi o alkoholików. Jeśli chodzi o narkotyki, to zmieniają się substancje zażywane i jest coraz więcej młodych ludzi z różnymi zaburzeniami. [przedstawiciel Górnośląskiego Stowarzyszenia Familia ] Rysunek 29. Gdzie Pana(i) zdaniem na terenie Gliwic najłatwiej jest dostać narkotyki (N=800) Dyskoteki/puby 70,5% 67,9% 72,5% Szkoły Ulice/parki 53,4% 57,2% 50,4% 44,9% 49,4% 41,4% Mieszkania dealerów 28,4% 29,5% 27,5% Inne 11,5% 9,8% 12,8% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Tematem badania ilościowego były również miejsca, w których na terenie Gliwic najłatwiej jest zdobyć narkotyki. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi można wysunąć wniosek o łatwej dostępności do narkotyków w dyskotekach/pubach oraz w szkołach. Zdaniem badanych, to tam właśnie rozprowadzane są substancje odurzające. Z kolei badani wymieniający odpowiedź inne, najczęściej nie potrafili wskazać takich miejsc (76 wskazań). Szczegółowe informacje przedstawiono na rysunku 29. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 55

56 Rysunek 30. Czy kiedykolwiek próbował(a) Pan(i) narkotyków miękkich (np. marihuana, haszysz, LSD, ecstasy, grzyby halucynogenne) lub twardych (np. amfetamina, kokaina, heroina) (N=800) Tak, próbowałem narkotyków miękkich 8,6% 11,8% 6,2% Tak, próbowałem narkotyków twardych 5,1% 8,1% 2,9% Nie 90,9% 88,2% 93,0% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Na kolejnym etapie badania respondentów poproszono o wskazanie, czy próbowali kiedykolwiek tzw. narkotyków miękkich lub twardych. Wyniki badania wskazują, że 8,6% respondentów próbowało narkotyków miękkich, a 5,1% - twardych. Należy również zauważyć, że po narkotyki częściej sięgają mężczyźni, bowiem ponad 1 na 10 mężczyzn miał z nimi kontakt. Osoby próbujące narkotyków miękkich sięgały po nie po raz pierwszy najczęściej w wieku 18,3 lat, z kolei w przypadku osób próbujących narkotyków twardych, wiek pierwszego kontaktu to 17,8 lat. Należy jednak zauważyć, że 31 osób próbujących narkotyków miękkich odmówiło podania wieku inicjacji, w przypadku narkotyków twardych liczba odmów dotyczyła 27 respondentów. Być może tym tłumaczyć należy stosunkowo niski wiek pierwszego sięgnięcia po narkotyki. Omawiane dane znajdują się na rysunku 30. Tabela 15. Jak często sięga Pan(i) po narkotyki miękkie (N=69) Częstotliwość Kobiety Mężczyźni Ogółem Częściej niż 2 razy w tygodniu 0,0% 12,2% 7,3% 1-2 razy w tygodniu 3,6% 7,3% 5,8% Raz na dwa/trzy tygodnie 21,4% 22,0% 21,7% Raz w miesiącu 14,3% 14,6% 14,5% Kilka razy w roku 28,6% 31,7% 30,4% Raz w życiu 32,1% 12,2% 20,3% Kolejne pytania dotyczące problematyki narkotykowej skierowano już wyłącznie do respondentów, którzy zażywali lub zażywają narkotyki. Analizując uzyskane odpowiedzi zwraca uwagę szczególnie relatywnie wysoki odsetek badanych zażywających narkotyki miękkie raz na dwa/trzy tygodnie. Dodatkowo, odsetek wskazań w tym obszarze jest podobny dla Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 56

57 mężczyzn i kobiet. Zauważyć należy również, że aż 12,2% mężczyzn zażywających narkotyki miękkie, sięga po nie częściej niż 2 razy w tygodniu. Omawiane dane znajdują się w tabeli 15. Tabela 16. Jak często sięga Pan(i) po narkotyki twarde (N=41) Częstotliwość Kobiety Mężczyźni Ogółem Częściej niż 2 razy w tygodniu 0,0% 0,0% 0,0% 1-2 razy w tygodniu 0,0% 7,1% 4,9% Raz na dwa/trzy tygodnie 7,7% 10,7% 9,8% Raz w miesiącu 7,7% 17,9% 14,6% Kilka razy w roku 46,1% 28,6% 34,1% Raz w życiu 38,5% 35,7% 36,6% Ocenie poddano również częstotliwość sięgania po narkotyki twarde. Mężczyźni sięgają po nie zdecydowanie częściej niż kobiety. Blisko 1/5 mężczyzn stosujących narkotyki twarde, zażywa je co najmniej raz na dwa/trzy tygodnie, co uznać należy za relatywnie wysoki odsetek. Omawiane dane przedstawiono w tabeli 16. Rysunek 31. W jaki sposób pozyskał(a) Pan(i) narkotyki (N=73) Dostałem(am) od znajomej osoby 34,1% 45,2% 59,4% Kupiłem(am) od znajomej osoby Dostałem(am) od nieznajomej osoby 28,1% 15,1% 19,5% 9,4% 39,7% 48,8% Kupiłem(am) od nieznajomej osoby W inny sposób 0,0% 11,0% 19,5% 9,6% 9,8% 9,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety Badani Gliwiczanie narkotyki pozyskują najczęściej od znajomych. Kobiety zdecydowanie najczęściej otrzymują je od znajomych, mężczyźni natomiast kupują je od znajomych. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi zauważyć należy również, że mężczyźni zdecydowanie częściej niż kobiety pozyskują narkotyki od nieznajomych. Osoby wymieniające odpowiedź inne, najczęściej odmawiały podania sposobu wejście w posiadania narkotyków (3 wskazania). Szczegółowe informacje zilustrowano na rysunku 31. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 57

58 Rysunek 32. Z jakiego powodu próbował(a) Pan(i) narkotyków (N=73) Z ciekawości Chciałem(am) poczuć się lepiej/odprężyć Chciałem(am) lepiej się bawić Ze względu na otoczenie/dla towarzystwa Z nudów Chciałem(am) się wyróżniać Chciałem(am) zapomnieć o problemie Pomagają w pracy/nauce Inny powód 37,0% 46,3% 25,0% 32,9% 43,9% 18,8% 21,9% 26,8% 15,6% 21,9% 31,7% 9,4% 15,1% 24,4% 3,1% 11,0% 19,5% 0,0% 9,6% 14,6% 3,1% 4,1% 0,0% 9,4% 80,8% 87,8% 71,9% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Ogółem Mężczyźni Kobiety W toku badania udało się również zidentyfikować powody, dla których respondenci zażywali/zażywają narkotyki. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi zauważyć należy, że respondentami zażywającymi narkotyki powoduje przede wszystkim ciekawość. Pozostałe powody wskazywane były zdecydowanie rzadziej, niemniej mężczyźni dość często decydują się na sięgnięcie po narkotyki ze względu na chęć poczucia się lepiej/odprężenia lub pragnienie lepszej zabawy. Pełne zestawienie odpowiedzi znajduje się na rysunku 32. Diagnoza problemów uzależnień oraz zjawiska przemocy w rodzinie. Raport końcowy z badań. 58