Uzależnienie od alkoholu i jego wpływ na postawy i rozwój dzieci z rodzin alkoholowych.

Transkrypt

1 Uzależnienie od alkoholu i jego wpływ na postawy i rozwój dzieci z rodzin alkoholowych. Referat wygłoszony przez O. Arnolda Roberta Marka na spotkaniu z rodzicami dzieci kl. IV-VI r. Wstęp Uzależnienie od substancji chemicznych i od różnego typu czynności doprowadzają do problemów w życiu osób, które ich doświadczają, ich bliskich, stanowią także problem ogólnospołeczny. Popularyzacja zagadnień związanych z piciem alkoholu jest bardzo istotna ze względu na powszechność problemów wynikających z używania tej substancji w polskim społeczeństwie, jak również na wielkość szkód spowodowanych piciem. Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Polsce jest ok. 2% osób uzależnionych od alkoholu, 5-7% populacji w naszym kraju to ludzie pijący w sposób szkodliwy dla ich zdrowia, a ok. 8% Polaków doświadcza problemów współuzależnienia. Duże natężenie problemów alkoholowych występuje również w innych krajach. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia produkty alkoholowe są odpowiedzialne za ok. 9% przypadków zachorowań w państwach Europy, szczególnie wysokie szkody występują w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Innym niepokojącym zjawiskiem jest fakt, że zarówno w Polsce, jak i w innych krajach europejskich panują niebezpieczne tendencje w zakresie stylu picia młodzieży, a mianowicie: coraz wcześniejszy wiek inicjacji alkoholowej, intensywne picie, nasilenie zjawiska tzw. ciągów alkoholowych, wzrost spożycia alkoholu wśród dziewcząt, łączenie picia alkoholu z używaniem narkotyków. Z piciem alkoholu łączy się również problem naruszania porządku prawnego, przede wszystkim popełnianie przestępstw, przemoc w rodzinie oraz prowadzenie pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości. Należy również zwrócić uwagę na koszty społeczne związane z używaniem alkoholu. Według ekspertów, którzy opracowali Europejski plan działań dotyczących alkoholu na lata w poszczególnych krajach Europy straty społeczne w wyniku spożywania napojów alkoholowych mieszczą się w granicach 2-5% produktu krajowego brutto. W warunkach polskich straty te należy szacować na sumę około mld złotych rocznie, przy znacznie niższych wpływach z legalnego rynku alkoholowego, które przykładowo w 1999 r. wyniosły niespełna 6,6 mld zł. Właściwości i zastosowanie alkoholu Słowo alkohol wywodzi się z arabskiego al-kuhl, oznaczającego proszek, coś delikatnego. Dziś potocznie oznacza alkohol etylowy, czyli etanol. 70-procentowy alkohol działa dezynfekująco i przeciwgnilnie: Alkohol zabija to, co żywe, i zachowuje to, co martwe.

2 Etanol znalazł szerokie zastosowanie techniczne i może być używany nawet w postaci alkoholu bezwodnego, czyli absolutnego, ale najbardziej znane jest jego zastosowanie w bezpośredniej konsumpcji (roztwory od 0,5-96% obj. alkoholu). Według Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dn r. napojem alkoholowym jest produkt przeznaczony do spożycia, zawierający alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 0,5% objętości lub produkt przeznaczony do spożycia, zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% objętościowych alkoholu (art. 46). Dlatego piwo zawierające 0,5% obj. alkoholu nazywane jest piwem bezalkoholowym. Wielość rodzajów produktów alkoholowych i ich producentów, wskazuje na rozpowszechnienie napojów alkoholowych w życiu współczesnych społeczeństw. Problemem nie jest jednak spożywanie, a nadużywanie napojów alkoholowych, mające liczne skutki, także dalekosiężne o wymiarze społecznym. Po wprowadzeniu alkoholu do organizmu następuje prawie natychmiast jego wchłanianie do krwiobiegu. Po okresie wchłaniania (ok. 2 godz. od spożycia) następuje faza wyrównania jego stężenia we krwi (ok minut). Alkohol w organizmie człowieka ulega przemianom w procesie utleniania wątrobowego, w wyniku czego powstaje aldehyd octowy, a z niego kwas octowy. Kwas octowy w końcowej fazie utleniania rozkłada się do dwutlenku węgla i wody. Produkty przemian alkoholowych są znacznie bardziej toksyczne niż sam etanol. One dokonują destrukcji w ustroju. Eliminowanie alkoholu z organizmu w wyniku pracy wątroby odbywa się z jednakową szybkością: u kobiet 8 g na godz., u mężczyzn 10 g na godz. Alkohol jako substancja psychoaktywna Alkohol wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego. W upojeniu alkoholowym (od 1,5-2,5 promila) wszystkie czynności psychiczne ulegają zaburzeniu: obniża się zdolność skupienia uwagi oraz zapamiętywania, spowalnia się myślenie, zaburza napęd psychoruchowy, zmienia się stan uczuciowy, obniża krytycyzm. Alkohol ma również działanie rozhamowujące, a odejście od norm i zasad upośledza kontrolę etyczną i intelektualną, co może prowadzić do uwalniania tłumionego popędu seksualnego lub agresji. Działanie alkoholu jest bardzo złożone i łączy w sobie działanie przeciwlękowe i relaksacyjne. Z nimi także wiąże się największe niebezpieczeństwo rozwoju choroby alkoholowej, gdyż pierwsze kontakty z alkoholem mogą być pozytywne, przełamywać nieśmiałość, tworzyć wrażenie wyjątkowości, siły, atrakcyjności, dawać poczucie lepszej zabawy i bycia duszą towarzystwa. Alkohol pobudza potrzebę odczuwania syntonii i powoduje mylne wrażenie lepszego kontaktu z innymi. Alkohol może doprowadzić do tzw. ciężkiego zatrucia. Szkody spowodowane przez używanie i nadużywanie alkoholu

3 Problemy zdrowotne będące skutkiem używania lub nadużywania alkoholu mogą mieć różnorodny charakter. Mogą to być zaburzenia somatyczne: zaburzenia układu pokarmowego, układu krążenia, choroby nowotworowe, układu kostnego, układu rozrodczego. Drugim ważnym wymiarem skutków spożywania napojów alkoholowych są konsekwencje o charakterze psychicznym: zaburzenia funkcji poznawczych (pamięci), wysokie ryzyko zachowań samobójczych, zaburzenia osobowości, zaburzenia lękowe, choroby psychiczne, halucynoza alkoholowa, paranoja alkoholowa, zaburzenia na podłożu organicznym. Oprócz zaburzeń somatycznych i psychicznych używanie i nadużywanie alkoholu powoduje szkody społeczne. Zalicza się do nich zarówno negatywne skutki bezpośrednie, takie jak zagrożenie życia, zdrowia czy bezpieczeństwa osoby nadmiernie pijącej, jak i szkody w rodzinie i stosunkach interpersonalnych: wypadki drogowe, wypadki w pracy, przestępstwa i wykroczenia, przemoc w rodzinie i zaniedbywanie dzieci. Uzależnienie od alkoholu Nadużywanie alkoholu (wg kryteriów DSM-IV) rozpoznaje się, gdy przez okres 12 miesięcy występuje co najmniej jeden z czterech przedstawionych poniżej objawów: * upośledzenie sprawowania ważnych obowiązków, * powtarzające się użycie alkoholu w sytuacjach, gdy jest to niebezpieczne, * powtarzające się konflikty z prawem wynikające z używania alkoholu, *kontynuowanie spożywania alkoholu pomimo zaburzeń funkcjonowania społecznego i stosunków międzyludzkich nim spowodowanych. Uzależnienie od alkoholu (wg kryteriów DSM-IV) definiowane jest jako patologiczny wzorzec picia alkoholu, który powoduje upośledzenie funkcjonowania lub złe samopoczucie określonej osoby. Rozpoznanie uzależnienia od substancji ustala się wtedy, gdy w okresie roku występują przynajmniej trzy z przedstawionych poniżej skutków używania alkoholu: * tolerancja, która jest definiowana jako potrzeba zwiększania ilości alkoholu w celu osiągnięcia stanu upojenia lub jako znaczne zmniejszenie się skutków po stosowaniu tej samej dawki, * zespół odstawienia (abstynencyjny), * nieskuteczne próby kontrolowania picia alkoholu, * przeznaczanie znacznej ilości czasu na uzyskanie i spożywanie alkoholu,

4 * zaniechanie lub ograniczenie istotnej aktywności społecznej, zawodowej lub rekreacyjnej z powodu picia alkoholu, * ciągłe używanie alkoholu mimo świadomości, że jest on przyczyną różnych problemów. Mianem alkoholika określa się człowieka, który nie jest w stanie kontrolować picia alkoholu przez dłuższy okres i który nie może ręczyć za swe zachowanie po tym, jak zacznie pić. Niestety, wielu ludzi posiada błędny obraz alkoholika. Powszechnie uważa się, że to ktoś leżący pod kioskiem z piwem, brudny, biedny, zaniedbany, śmierdzący, będący ruiną człowieka. Obraz ten nie odpowiada jednak rzeczywistości. Tak wygląda osoba uzależniona w chronicznej fazie choroby. Alkoholikiem zostaje się jednak dużo wcześniej. Niestety, szereg mitów funkcjonujących w powszechnej świadomości fałszuje obraz choroby i opóźnia jej dostrzeganie, a co za tym idzie leczenie. A ona, jak każda inna, im później zdiagnozowana, tym staje się trudniejsza do leczenia. Jedynie całościowe spojrzenie na chorobę alkoholową jako proces, a nie stan, daje obraz sytuacji i upoważnia do formułowania jakichkolwiek wniosków. Z całą stanowczością trzeba zaznaczyć, że choroba alkoholowa to choroba śmiertelna. Śmierć spowodowaną uzależnieniem od alkoholu poprzedza całkowite fizyczne i psychiczne wyczerpanie organizmu. Osoba umierająca z powodu uzależnienia jest najczęściej ruiną człowieka, o ile dotrwa do tego stanu, nie ginąc w wypadku drogowym lub innym spowodowanym ryzykownym zachowaniem pod wpływem alkoholu. Choroba alkoholowa rozwija się w czasie. Ma swój początek, objawy ostrzegawcze, poszczególne fazy ze specyficznym obrazem funkcjonowania oraz szerokie skutki społeczne. Ma także swój koniec. Proces uzależnienia od alkoholu jest nieodwracalny. Choroby alkoholowej nie da się wyleczyć jedynie można ją zatrzymać. Dlatego też nie istnieją byli alkoholicy, ponieważ alkohol etylowy jest substancją psychoaktywną, na zawsze wbudowującą się we wszelkie procesy przebiegające w organizmie na poziomie przemian biochemicznych. Nawet długotrwała abstynencja nie jest w stanie tego odwrócić. Dlatego jedynym sposobem zatrzymania choroby jest całkowita, absolutna abstynencja. Nie daje ona oczywiście stuprocentowego efektu, gdyż jest tylko warunkiem koniecznym do odbudowania życia uczuciowego, duchowego i rodzinnego, czyli do trzeźwości. Uzależnienie alkoholowe to proces zachodzący w czasie. Jednocześnie jest to choroba podstępna. Najważniejszym psychologicznym zjawiskiem w chorobie alkoholowej jest szeroko rozbudowany system iluzji i zaprzeczeń. W początkowym stadium choroby system ten przybiera postać uzasadnień dla picia. Doprowadza to do stanu, w którym alkoholik sam zaczyna wierzyć we własne kłamstwa i pijąc nadal, popada w coraz głębsze uzależnienie. System iluzji i zaprzeczeń jest najtrudniejszym do przełamania mechanizmem w rozwoju uzależnienia. Bez zrozumienia go nie można w pełni pojąć

5 postępowania alkoholika ani skutecznie mu pomóc. Dzięki temu mechanizmowi świadomość pijącego broni się przed niską samooceną i utratą szacunku do samego siebie. Innym mechanizmem obronnym jest racjonalizacja, która polega na próbach racjonalnego wytłumaczenia konieczności coraz częstszego spożywania i nadużywania alkoholu. Racjonalizacja opóźnia nazwanie problemu, a co za tym idzie zwrócenie się o pomoc. Innymi mechanizmami obronnymi są: minimalizacja, obwinianie, autoleczenie, zagłuszanie wyrzutów sumienia, intelektualizacja, koloryzowanie, widzenie tunelowe. Fazy choroby. W chorobie alkoholowej można wyróżnić cztery fazy: picie towarzyskie, faza ostrzegawcza, faza krytyczna, faza chroniczna. Pomiędzy kolejnymi fazami występują charakterystyczne zjawiska pozwalające rozpoznać rozwój choroby. Pomiędzy fazą picia towarzyskiego a fazą ostrzegawczą (na początku tej fazy), pojawiają się tzw. przerwy w życiorysie (urwany film). Gdy faza ostrzegawcza przechodzi w fazę krytyczną, następuje utrata kontroli nad piciem, a w końcu utrata kontroli nad własnym życiem, przy przejściu do fazy chronicznej. Jedynym wyjściem, które pozwala uniknąć pewnej śmierci jest podjęcie leczenia odwykowego lub /i/ przystąpienie do ruchu Anonimowych Alkoholików. Grupy AA działają jako doradczy program samopomocy, w którym kładzie się nacisk na bezpośredni kontakt dwóch osób, na więzi grupowe oraz udzielanie wzajemnej pomocy. Powstawanie tożsamości alkoholika w ruchu AA jest oparte na zasadach Dwunastu Kroków i Dwunastu Tradycji. Tylko w ten sposób, dążąc do życia w trzeźwości, można wyjść z zaklętego kręgu ciągów alkoholowych i leczenia kaca. Współuzależnienie od alkoholu Nie da się zrozumieć skutków choroby alkoholowej bez uwzględnienia sytuacji osób współuzależnionych. Każda rodzina jest inna, indywidualna i niepowtarzalna. Ma swoje granice wewnątrzrodzinne, normy, obowiązujące wartości i zasady. Każda rodzina istnieje jako specyficzny system, który zmienia swoje funkcjonowanie w wyniku oddziaływania czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Każda zmiana w elementach tego systemu, jakimi są członkowie rodziny, powoduje zmiany u pozostałych jego uczestników. Pewne rytuały, sposoby komunikowania się,

6 sposoby rozwiązywania problemów są typowe i w miarę stałe dla każdego systemu. W rodzinie z problemem alkoholowym przynajmniej jedna osoba pije nadmiernie i staje się dla pozostałych jej członków źródłem trudnych problemów finansowych, uczuciowych, życiowych. U takich rodzin dają się zauważyć typowe reakcje na sytuacje stresowe oraz charakterystyczny sposób przechodzenia przez poszczególne fazy przystosowania się do choroby alkoholowej. Nadmierne picie jednej osoby jednoczy pozostałe w cierpieniu, lęku, bezradności i niepokoju. Wszyscy doświadczają destrukcyjnych emocji. Osobami współuzależnionymi nazywamy bliskich członków rodziny alkoholika, którzy przeżywają chroniczny stres z powodu problemu alkoholowego w rodzinie. Osoby żyjące z alkoholikiem cechuje poczucie beznadziejności i bezradności, ponieważ ich życie toczy się według huśtawki nastrojów alkoholika. W rodzinie z problemem alkoholowym nie można nic zaplanować, ponieważ uzależniony nie dotrzymuje żadnych planów czy terminów. Alkoholik nie stanowi żadnego oparcia dla swoich bliskich. Wręcz przeciwnie. Dostarcza im kłopotów oraz powodów do złości i rozpaczy. Współuzależnieni małżonkowie czy dzieci doświadczają braku możliwości przewidywania zdarzeń i planowania, czyli tak samo jak alkoholik tracą kontrolę nad własnym życiem. Otoczenie, w którym żyje rodzina z problemem alkoholowym, wywiera często naciski, aby najbliżsi uzależnionego podjęli działania w celu zmiany niekorzystnej sytuacji rodziny. Te działania powinny mieć zawsze jako podstawę dobro drugiego człowieka, pełnię szczęścia i zdrowia. Pierwszym krokiem musi być pomoc osobie uzależnionej w dostrzeżeniu jej problemu i efektywnemu poradzeniu sobie z chorobą alkoholową. I tu jest ważna wiedza o mechanizmach choroby alkoholowej i właściwe postępowanie z osobą uzależnioną. W codziennym życiu bliskich alkoholika najczęściej pojawiają się takie uczucia jak: wstyd, bezradność, niepewność, lęk, strach, poczucie winy. Mają one bardzo duży wpływ na funkcjonowanie wszystkich członków rodziny. Jak wspomniano, każda rodzina ma indywidualne sposoby przystosowania do sytuacji stresowych. Można jednakże wyodrębnić charakterystyczne elementy dynamiki rodziny z problemem alkoholowym. Rodziny tego typu przechodzą najczęściej 7 charakterystycznych faz przystosowania do choroby: Faza I Incydenty picia stają się coraz częstsze, doprowadzają do napięć i konfliktów w rodzinie. Dominuje zaprzeczanie istnieniu problemu alkoholowego, pijący rozwija system uzasadnień dla swojego zachowania. Żona /mąż/ próbuje interweniować i ograniczać picie, lecz nie odnosi to skutku. Faza II Myśli i uczucia członków rodziny koncentrują się wokół picia. Dalej wzrasta napięcie i wzajemne pretensje. Nasila się też izolacja rodziny, która próbuje ukryć istnienie problemu przed otoczeniem i utrzymać dawną strukturę systemu. Faza III Następuje dezorganizacja życia rodzinnego. Bliscy pijącego wobec wielości sytuacji pijaństwa, przestają próbować ukrywać fakt alkoholizmu w rodzinie, a zajmują się przede wszystkim doraźnym niwelowaniem skutków picia.

7 Faza IV Zmniejszanie skutków picia zostaje doprowadzone do perfekcji. Żona /mąż/ lub inny członek rodziny przejmuje kontrolę nad pijącym i całym systemem. Stabilizują się patologiczne stosunki rodzinne, a alkoholik zaczyna być traktowany jak duże dziecko, które trzeba ciągle pilnować. Faza V Często na tym etapie dochodzi do rozpadu rodziny. Żona opuszcza pijącego /mąż żonę/, koncentrując się na problemach własnych i dzieci. Faza VI Bliscy alkoholika uczą się żyć bez osoby uzależnionej, tworzyć własne życie bez ciągłego oscylowania wokół butelki, poznają konstruktywne sposoby rozwiązywania problemów i starają się uporządkować swoje życie emocjonalne. Faza VII Rodzina próbuje włączyć osobę utrzymującą abstynencję w swoje sprawy i próbują wspólnie radzić sobie z trudnościami. Opisane fazy to jedynie przykład i schemat. Każda rodzina funkcjonuje inaczej, dlatego poszczególne fazy mogą różnić się długością czasu, zaznaczać się silniej lub słabiej lub w ogóle nie wystąpić. Zależy to nie tylko od struktury systemu rodzinnego, ale również od osobowości i predyspozycji każdego z jej członków. Przyjmowanie ról przez dzieci w rodzinie alkoholowej Nie ulega wątpliwości, że w rodzinach z problemem alkoholowym najbardziej poszkodowane są dzieci. Sytuacja panująca w dysfunkcyjnej rodzinie zmusza je do odgrywania różnych ról. Są to różne sposoby reagowania na świat, które wynikają z postaw obronnych wobec zagrożeń, jakie stwarza patologiczna rodzina z problemem alkoholowym. Do typowych patologicznych ról, w jakie wchodzą dzieci alkoholika należą między innymi: * Bohater podpora rodziny. Pełni ją zwykle najstarsze dziecko. Jego zadaniem jest dostarczanie rodzinie poczucia wartości. Nie sprawia więc żadnych kłopotów, dobrze się uczy, wykonuje część obowiązków pijącego ojca /matki/. Jest nad wiek dorosłe oraz nadmiernie obowiązkowe i odpowiedzialne. Często zaniedbuje własne potrzeby. Dzieci te mają zwykle trudności z wypoczynkiem i odprężeniem się, czego następstwem mogą być schorzenia psychosomatyczne. W przyszłości wybierają często zawody polegające na pomaganiu innym. * Kozioł ofiarny. Rolę tę pełni na ogół dziecko nieco młodsze od bohatera. Nie jest ono w stanie z nim konkurować, czuje się odsunięte i szuka wsparcia poza domem. Stwarza kłopoty w szkole i wiele problemów wychowawczych, bardzo często popada wcześnie w konflikty z prawem, niejednokrotnie uzależnia się od alkoholu lub narkotyków. Nierzadko dzieci te są pierwszymi członkami rodzin alkoholika zgłaszającymi się po pomoc. Często zapadają na schorzenia wymagające pomocy psychiatrycznej. * Aniołek lub zagubione dziecko jest samotne i zamknięte w sobie. Przed chaosem i awanturami w domu ucieka w świat marzeń. Niewiele wymaga od rodziny

8 i minimalnie korzysta z jej wsparcia. Ma trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi. W dorosłym życiu nie potrafi mieć satysfakcjonujących związków uczuciowych. Często popada w uzależnienie od substancji psychoaktywnych lub staje się nadmiernie otyłe. * Najmłodsze dziecko nazywane rodzinną maskotką jest w centrum uwagi i zainteresowania rodziny. Aby przetrwać, dostarcza jej tematów do zabawy oraz dba o to, aby jak najczęściej było w domu wesoło. Zawsze stara się, aby zwracano na nie uwagę. Ta cecha utrzymuje się na ogół w życiu dorosłym. Dzieci te charakteryzują się małą odpornością na stres, a stając przed trudnymi do rozwiązania problemami nierzadko sięgają po alkohol lub narkotyki. Inne role to: Oskarżyciel rola ta polega na ciągłych pretensjach i wypominaniu alkoholikowi jego zachowania. Wybawca dziecko na różne sposoby chce ratować alkoholika. Zbawca rola polegająca na tłumaczeniu, przyjmowaniu obietnic, z których nic nie wynika. Gołąb - perswazją organizuje pieniądze na alkohol, robi kawę, kąpie i sprząta, czyli stara się redukować skutki picia do minimum. Pośrednik osoba kontaktuje pijącego z alkoholem: sprzedaje, kieruje i organizuje picie. Brak ciepła emocjonalnego i wsparcia poważnie utrudniają właściwe ukształtowanie się u dziecka poczucia własnej wartości. Bardzo często żyje ono w przekonaniu, że do picia i awantur w rodzinie dochodzi z jego winy. Poza tym stale musi pamiętać o zachowaniu tajemnicy rodzinnej oraz żyje i postępuje w myśl zasady: Nie powinieneś myśleć, czuć, pragnąć, wyobrażać sobie, widzieć i słyszeć tak, jak to robisz. Powinieneś myśleć, czuć, pragnąć, wyobrażać sobie, widzieć oraz słyszeć w taki sposób, jak tego wymaga ideał. Charakteryzując role społeczne pełnione przez dzieci w celu poradzenia sobie z alkoholizmem rodziców Claudia Black wyróżnia trzy typy dzieci: - dziecko odpowiedzialne (przejmujące ster i opiekujące się bezradnymi rodzicami i rodzeństwem); - dziecko dostosowujące się (bacznie obserwujące, co się dzieje, aby szybko dostosować swój sposób myślenia i zachowania do wymogów danej sytuacji); - dziecko łagodzące sytuację (starające się zadowolić innych lub odwrócić uwagę od tego, co się dzieje w rodzinie w tym dzieci błaznujące i stwarzające problemy). Inni badacze tego problemu zwracają uwagę na to, że każde dziecko funkcjonuje w którejś z ról umożliwiających utrzymanie patologicznego systemu rodzinnego. Najczęściej spotykane są role: - ratownika wyciągającego alkoholika z opresji i chroniącego tym samym przed konsekwencjami picia;

9 - prowokatora konfrontującego alkoholika z rzeczywistością, ale nie jest to na ogół działanie konstruktywne, lecz pogłębiające poczucie winy i małej wartości; - ofiary przejmującej na siebie coraz większy zakres obowiązków alkoholika. Obserwacja jakości życia rodzin z problemem alkoholowym pozwala również na wychwycenie trzech zasad, które determinują funkcjonowanie dzieci: - zasada nie mów nakazuje zachowanie milczenia na temat tego, co dzieje się w rodzinie; - zasada nie ufaj nakazuje, aby nie ufać zarówno członkom własnej rodziny, jak i obcym, bowiem ufność może narazić na doznanie krzywdy (konsekwencją jest brak poczucia bezpieczeństwa); - zasada nie odczuwaj nakazuje, aby nie zagłębiać się we własne emocje (trzeba być twardym ). Poza podatnością na uzależnienia dzieci z rodzin z problemem alkoholowym przejawiają w życiu dorosłym wiele charakterystycznych cech, z których najczęściej spotykane to: - poczucie odmienności; - krytyczna samoocena i zbyt poważne traktowanie siebie samego; - ignorowanie własnych potrzeb emocjonalnych; - brak umiejętności cieszenie się życiem; - trudności w rozumieniu tego, co jest normalne a co nie; - branie odpowiedzialności za wszystko i za wszystkich oraz pracoholizm; - reagowanie niepokojem, gdy sprawy życiowe wymykają się spod kontroli; - nadmierna odpowiedzialność albo brak odpowiedzialności; - nadmierna wrażliwość lub nadmierna obojętność ( znieczulenie emocjonalne ); - funkcjonowanie wg zasady: wszystko albo nic ; - trudności w realizowaniu do samego siebie końca swoich planów życiowych i częste uleganie impulsom; - brak zaufania i obawa przed nawiązywaniem bliskich związków z innymi ludźmi; - stałe poszukiwanie aprobaty dla swojej osoby i obawa przed odrzuceniem; - poczucie, że jest się ignorowanym, atakowanym; - nieświadome poszukiwanie napięć i kryzysów, a następnie uskarżanie się na ich skutki; - obawa przed krytyką i osądzaniem przy jednoczesnej skłonności do krytykowania i osądzania innych. Dzieci te bardzo często znajdują sobie partnerów, którzy są uzależnieni od substancji psychoaktywnych, a jednocześnie gotowe są zrobić wszystko, aby nie

10 dopuścić do rozpadu tego związku. Perspektywa osamotnienia jest dla nich zbyt bolesna, bowiem stanowi powrót do przykrych przeżyć z dzieciństwa. Badania wykazały na przykład, że synowie ojców-alkoholików są czterokrotnie bardziej narażeni na alkoholizm niż inni, a córki matek-alkoholiczek trzykrotnie częściej stają się alkoholiczkami niż inne i znacznie częściej wychodzą za mąż za alkoholików. Członkowie rodziny alkoholika mogą grać różne role, często nawet w tym samym czasie (zawsze jednak pierwsze skrzypce gra sam alkoholik i to od jego zachowania zależy każdy wymiar życia pozostałych członków). Nie służą one jednak rozwojowi i dorastaniu. Funkcjonując w utartych schematach, dziecko uczy się, iż dorosłym nie można ufać, nie można na nich liczyć, lepiej nic nie mówić, o nic nie prosić, a ze swoimi kłopotami uporać się samemu. Wydostanie się spod wpływu alkoholika wymaga pomocy specjalistów terapii uzależnień. Są też grupy samopomocy: Al-Anon dla rodzin alkoholików i bliskich, Alateen dla nastolatków (dzieci) i Alatot dla maluchów.