RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA DZIEDZINOWEGO

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA DZIEDZINOWEGO Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim w kontekście zidentyfikowanej inteligentnej specjalizacji regionu w dziedzinie usług medycznych i prozdrowotnych ISBN Lublin, grudzień 2013 r. 1

2 Raport końcowy Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Prezentowane opracowanie stanowi raport końcowy z badania dziedzinowego prowadzonego w ramach projektu systemowego nt. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą. Badanie było prowadzone od 29 lipca do 2 grudnia 2013 roku. Realizatorem badania jest zespół ekspercki na zlecenie Departamentu Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Zespół odpowiedzialny za realizacje badania i przygotowanie raportu: dr Andrzej Tucki, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie dr Andrzej Hadzik, Wydział Zarządzania Sportem i Turystyką Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach WYDAWNICTWO i DRUK Perfekta Perfekta info, info, tel. tel Lublin, Lublin, ul. ul. Doświadczalna Doświadczalna

3 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Szanowni Państwo, Z przyjemnością przekazuję w Państwa ręce raport końcowy z badania dziedzinowego pod nazwą Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim w kontekście zidentyfikowanej inteligentnej specjalizacji regionu w dziedzinie usług medycznych i prozdrowotnych. Opracowanie to zostało przygotowane na zlecenie Samorządu Województwa Lubelskiego w ramach projektu systemowego Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą realizowanego przez Departament Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Celem prowadzonych badań była ocena aktualnej pozycji konkurencyjnej województwa lubelskiego w zakresie rozwoju turystyki zdrowotnej, zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym oraz wychwycenie głównych potencjałów i szans rozwoju, a także wskazanie słabości i zagrożeń. Jednym z wymiernych rezultatów badań jest określenie zasad i form współpracy sieciowej w ramach rozwoju sektora turystyki zdrowotnej, wchodzącej w zakres inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego. Jestem przekonany, że zawarte w raporcie rekomendacje wpłyną na kształtowanie regionalnej polityki w zakresie usług prozdrowotnych i medycznych w województwie lubelskim oraz przyczynią się do ich dalszego rozwoju. Sławomir Sosnowski Wicemarszałek Województwa Lubelskiego 3

4 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy 4

5 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy SPIS TREŚCI STRESZCZENIE... 7 SUMMARY... 9 WPROWADZENIE CEL, ZAKRES I METODY BADAWCZE KONCEPCJA I CEL REALIZACJI BADANIA METODOLOGIA BADANIA ANALIZA MOŻLIWOŚCI ROZWOJU TURYSTYKI ZDROWOTNEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM BADANIA GABINETOWE TURYSTYKI ZDROWOTNA -POJĘCIE, FORMY I ZAKRES RYNEK TURYSTYKI ZDROWOTNEJ W POLSCE I NA ŚWIECIE - CZYNNIKI ROZWOJU ORAZ TRENDY I ZMIANY WSPARCIE INSTYTUCJONALNE ROZWOJU TURYSTYKI ZDROWOTNEJ ROZWÓJ TURYSTYKI ZDROWOTNEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM STAN OBECNY I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU Oferta turystyki spa i wellness Produkty turystyki uzdrowiskowej (Nałęczów i Krasnobród) Potencjał usług i turystyki medycznej POTENCJAŁ TURYSTYCZNY REGIONU LUBELSKIEGO JAKO WSPARCIE SYSTEMU PODAŻY TURYSTYKI ZDROWOTNEJ Walory turystyczne Baza materialna rozwoju turystyki Potencjał branżowy i kadrowy dla rozwoju turystyki zdrowotnej MOŻLIWOŚCI I OGRANICZENIA ROZWOJU TURYSTYKI ZDROWOTNEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM W KONTEKŚCIE WYNIKÓW BADAŃ PIERWOTNYCH REGION LUBELSKI JAKO DESTYNACJA TURYSTYKI ZDROWOTNEJ - POSTRZEGANIE WŚRÓD MIESZKAŃCÓW KRAJU Rozpoznawalność miejsc związanych z turystyką zdrowotną w województwie lubelskim Atrakcyjność województwa lubelskiego i lubelskich uzdrowisk pod kątem turystyki zdrowotnej Sposoby spędzania czasu wolnego podczas wyjazdu zdrowotnego na Lubelszczyznę Sposoby organizacji wyjazdu zdrowotnego i spędzania czasu w jego trakcie Najpopularniejsze i najbardziej atrakcyjne miejscowości w Polsce z punktu widzenia turystyki zdrowotnej DETERMINANTY ROZWOJU TURYSTYKI ZDROWOTNEJ W OPINII INTERESARIUSZY KRAJOWYCH I REGIONALNYCH RYNKU TURYSTYKI ZDROWOTNEJ OCENA USŁUG TURYSTYKI ZDROWOTNEJ WYWIADY IDI WŚRÓD KURACJUSZY PODSUMOWANIE ANALIZA SWOT PODSUMOWANIE BADAŃ REKOMENDACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA SYSTEMOWEGO ROZWOJU TURYSTYKI ZDROWOTNEJ W REGIONIE LUBELSKIM OPTYMALNY WZORZEC USŁUG PROZDROWOTNYCH KONCEPCJA PRODUKTU TURYSTYKI ZDROWOTNEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM INSTYTUCJONALNE WDRAŻANIE I FUNKCJONOWANIE PRODUKTU WSPARCIE MARKETINGOWE, W TYM PROMOCYJNE ROZWOJU PRODUKTU TURYSTYKI ZDROWOTNEJ LUBELSZCZYZNY ZAŁĄCZNIKI WYKAZ MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH

6 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy SPIS TABEL SPIS WYKRESÓW SPIS RYSUNKÓW

7 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy STRESZCZENIE Rozwój turystyki zdrowotnej związany jest ze wzrostem świadomości człowieka w zakresie konieczności dbania o własne zdrowie i sylwetkę, a także modą na aktywne spędzanie wolnego czasu. Turystyka zdrowotna staje się powoli globalnym przemysłem, z szerokim gronem kluczowych interesariuszy obejmujących m.in. dostarczycieli usług medycznych (np. kliniki, uzdrowiska, spa), pośredników turystyki medycznej (brokerów), ubezpieczycieli, hotelarzy, firmy transportowe. Przyjmuje się, że zakres turystyki zdrowotnej obejmuje turystykę uzdrowiskową, turystykę spa i wellness oraz turystykę medyczną. Obecna wartość rynku turystyki medycznej w Polsce oceniana jest na około 800 mln zł i wykazuje stałą tendencję wzrostową (około 10% w roku). Oprócz turystów krajowych, coraz więcej z usług turystyki zdrowotnej korzysta obywateli z Niemiec, Wielkiej Brytanii, Skandynawii i Rosji. Polska, po Węgrzech i Belgii jest najczęściej wybieranym krajem w Europie, jeśli chodzi o korzystanie z usług turystyki zdrowotnej, a roczna liczba turystów zagranicznych oscyluje w granicach tysięcy osób. Dalszemu jej rozwojowi sprzyjać będzie funkcjonująca od 24 października 2013 roku Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/24/UE z dnia 9 marca 2011 r. w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej między państwami UE. Rozwój lecznictwa uzdrowiskowego oraz turystyki zdrowotnej będą stanowiły także odpowiedź na proces starzenia się społeczeństwa. Przedmiotem niniejszego raportu dziedzinowego jest analiza możliwości rozwoju usług zdrowotnych, w tym medycznych w regionie lubelskim poprzez rozwój turystyki zdrowotnej przyjazdowej. W wymiarze geograficznym badaniu zostały poddane zjawiska zachodzące na terenie kraju ze szczególnym uwzględnieniem województwa lubelskiego. W wymiarze podmiotowym badanie uwzględnia opinię potencjalnych klientów usług prozdrowotnych z obszaru Polski oraz grupy interesariuszy krajowych oraz regionalnych związanych potencjalnie w przyszłości ze strukturami klastra turystyki zdrowotnej, platformy współpracy w ramach produktu turystyki przyjazdowej zdrowotnej do województwa lubelskiego. Zakres badania został szczegółowo określony i wynika z realizowanego projektu Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą (RSZZG), Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałania Przewidywanie zmiany gospodarczej. Realizacja badania dziedzinowego dotyczącego turystyki zdrowotnej umożliwiła osiągnięcie postawionych celów szczegółowych obejmujących: 1. Ocenę aktualnej pozycji konkurencyjnej województwa lubelskiego w zakresie rozwoju turystyki zdrowotnej w wymiarze krajowym; 2. Ustalenie głównych potencjałów i szans rozwoju, a także słabości i zagrożeń związanych z rozwojem turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim; 3. Zbadanie preferencji potencjalnych turystów z Polski w zakresie obsługi ich potrzeb zdrowotnych i rekreacyjnych; 7

8 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy 4. Określenie strategicznych kierunków rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim, wraz ze wskazaniem sekwencji planowanych działań w obrębie każdego ze strategicznych kierunków. Tematyka zagadnień badawczych oraz zakres prac koniecznych do udzielenia odpowiedzi na postawione cele badawcze wymagały zaangażowania na potrzeby projektu metod zaaplikowanych dwuetapowo. Etap pierwszy obejmował badania gabinetowe, związane ze zbadaniem obecnego stanu rozwoju turystyki zdrowotnej, w tym medycznej w Europie, kraju oraz na Lubelszczyźnie. Pozwoliło to na identyfikację zasobów okołozdrowotnych, w tym naturalnych jak i społeczno-kulturowych (zasobów kadrowych, bazy materialno-technicznej, uzdrowiskowej i medycznej). Drugi etap obejmował wykonanie badań terenowych przeprowadzonych (A), na reprezentatywnej grupie respondentów-mieszkańców Polski, potencjalnych klientów usług zdrowotnych i medycznych, (B), wśród interesariuszy rynku turystyki i usług okołozdrowotnych, medycznych. Badanie CATI wśród mieszkańców kraju zostało wykorzystane do zebrania danych pierwotnych do analizy rozpoznawalności i uwarunkowań geograficznych możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w regionie lubelskim. Pozwoliły również na określenie profilu potencjalnego turysty, kierunków rozwojowych sektora usług prozdrowotnych oraz zidentyfikowanie zasobów i zagrożeń. Badanie oparto na próbie celowej mieszkańcach sześciu województw, największych krajowych rynków emisyjnych turystów odwiedzających w ostatnich latach Lubelszczyznę. Badania wśród krajowych i regionalnych interesariuszy rynku turystyki zdrowotnej pozwoliły na poznanie szans i zagrożeń związanych z dalszym rozwojem tych usług na Lubelszczyźnie wśród podmiotów bezpośrednio związanych i decyzyjnych w aspekcie turystyki i usług zdrowotnych. Podsumowaniem badań był panel branżowy o charakterze spotkania informacyjno-konsultacyjnego, w którym uczestniczyli przedstawiciele branży turystycznej, medycznej, środowiska naukowego oraz instytucji samorządowych i gmin uzdrowiskowych. Analiza i uzyskane w trakcie badania wnioski dały podstawę do rekomendacyjnych rozwiązań efektywniejszego wykorzystania potencjału i rozwoju usług zdrowotnych, w tym medycznych na Lubelszczyźnie. Zaproponowane zostały trzy kluczowe obszary działań, które realizowane sukcesywnie w formie zintegrowanych działań produktowych mogą przyczynić się do pełniejszego wykorzystania potencjału naturalnego i społeczno-technicznego w województwie lubelskim. Zaprezentowane rekomendacje obejmują koncepcję zintegrowanego produktu turystyki zdrowotnej, jego wsparcie instytucjonalne w postaci idei klastra turystyki zdrowotnej oraz szczegółowy system działań marketingowych, w tym promocyjnych. 8

9 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy SUMMARY The development of health tourism is associated with an increase in human consciousness of the need to care for their own health and fitness as well as the fashion for spending leisure time in an active way. Health tourism is becoming a global industry with a wide range of key stakeholders, including the providers of medical services (clinics, spas), medical tourism intermediaries (brokers), insurance companies, hotel owners, transport companies. It is considered that Health tourism includes health tourism, spa and Wellness tourism and medical tourism. The current value of the medical tourism market in Poland is estimated at about 800 million PLN, and is steadily growing (about 10% per year). Apart from domestic tourists, more and more people from Germany, Great Britain, Scandinavia and Russia are using health tourism services. Poland, apart from Hungary and Belgium, is the most frequently chosen country in Europe when it comes to using the services of medical tourism, and the annual number of foreign tourists is in the range of people. Its further development will be trigerred by the Directive of European Parliament of 24 October, 2013 and the Directive of the European Council of 9 March, 2011 (2011/24/EU) on the application of patients' rights in cross-border healthcare between EU countries. The development of health resorts and health tourism will provide the answer to the process of aging in the society. The purpose of this report is to analyze the possibilities of the development of health services in Lublin region through the development of health tourism inbound. In a geographical sense the research covered the area of the whole country with a special emphasis on Lublin Province. The study takes into account the opinion of potential customers of health-related services in Poland and a group of national and regional stakeholders that in the future may be related to the structures of health tourism cluster, a platform of co-operation within inbound health tourism in Lublin region. The range of the study is specifically defined and results from the project Regional Economic Change Management System (RSZZG), Human Capital Operational Programme, Priority VIII Regional human resources, Measure 8.1 Development of staff and enterprises in the region, Sub-measure Predicting economic change. The realization of a subject survey concerning health tourism made it possible to reach particular objectives: 1. The assessment of a current competitive position of Lublin Province in the development of health tourism on a national basis. 2. Defining main potentials and chances for development as well as weak points and risks connected with the development of health tourism in the province. 3. Exploring the preferences of potential tourists from Poland concerning their health and recreational needs. 4. Defining strategic directions for development of health tourism in Lublin Province indicating a sequence of planned activities within each strategy. 9

10 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Research topics and the work required to provide the answers to research objectives, made it necessary to apply the methods in two stages: The first stage included office studies on the current state of the development of health tourism, including medical tourism, in Europe, Poland, and Lublin region. This allowed to identify the health-related resources, including natural and social-cultural ones (human resources, material and technical base, spa and medical facilities).the second stage included the fieldwork carried out among (A) a representative group of respondents- citizens of Poland, potential customers of health and medical services (B), among the stakeholders of tourism market and health-related and medical services. CATI research among the citizens of Poland was used to collect the primary data for analysis of recognition and geographical opportunities for development of health tourism in Lublin Province. The research made it possible to determine the profile of a potential tourist, directions for development of health services, resources and risks. The study was conducted on the sample of the target- the inhabitants of six provinces, the biggest issue markets of tourists that have visited Lublin region in recent years. The research among national and regional stakeholders of tourism market allowed to identify the opportunities and risks connected with the further development of such services in Lublin region among the individuals who are directly related to the aspect of tourism and health services and are decision-makers in these areas. The research was concluded with an information-consultation meeting attended by the representatives of tourism industry, medical and scientific institutions, local self-government and spa resorts. The analysis of the research gave the basis for recommendation of more efficient use of the potential and development of health services, including medical ones, in Lublin region. Three key fields of activities have been proposed, which, realized successively in the form of integrated product promotion, may lead to an efficient use of natural and socialtechnological potential of the region. The presented recommendations are the conception of integrated health tourism product, institutional support for it from a health tourism cluster and a detailed system of marketing activities, including promotion. 10

11 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy WPROWADZENIE Usługi medyczne i prozdrowotne oraz związane z nimi możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej, w tym medycznej uznano za jedną z czterech inteligentnych specjalizacji regionu lubelskiego. Związane jest to głównie z postępującymi procesami starzenia się społeczeństwa i rosnącym popytem na usługi medyczne i usługi pokrewne (opiekuńcze, uzdrowiskowe, rekreacyjne itd.). Niniejsze badanie koncentruje się na problematyce oceny możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w tym medycznej w obszarze szeroko rozumianych działań innowacyjnych. Badanie stanowi ponadto odpowiedź na problem braku aktualnych informacji o poziomie rozwoju turystyki i usług prozdrowotnych, wykorzystaniu istniejącego potencjału przyrodniczego i kadrowego w województwie lubelskim. Zakres badania wynika bezpośrednio z konieczności aktualizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego, w ramach której Usługi medyczne i prozdrowotne znalazły się wśród czterech inteligentnych specjalizacji województwa uznano je za specjalizację uzupełniającą. Pomimo dobrych perspektyw dla turystki zdrowotnej i widocznego stałego wzrostu rynku usług turystyki zdrowotnej w Polsce, jego potencjał pozostaje ciągle w dużym stopniu niewykorzystany, na co ma wpływ wiele barier hamujących rozwój tej branży gospodarki w Polsce. Niewątpliwie jedną z nich jest wzrastająca konkurencja na tymże rynku, który staje się coraz bardziej globalny. Z drugiej strony brak jest badań dotyczących rozwoju rynku turystyki zdrowotnej w Polsce, w tym na Lubelszczyźnie. Badania takie są często punktem wyjścia do późniejszych precyzyjniejszych i skuteczniejszych działań, których celem będzie kreowanie konkurencyjnego i innowacyjnego produktu turystyki zdrowotnej Lubelszczyzny, w którego tworzenie będzie zaangażowana część społeczeństwa Lubelszczyzny znajdująca pracę w tym sektorze gospodarki. Powyższe pokazuje słuszność badań, z których poniżej został przedstawiony raport dziedzinowy. 2. Cel, zakres i metody badawcze 2.1. Koncepcja i cel realizacji badania Niniejszy dokument stanowi raport końcowy z badania dziedzinowego pn. Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim w kontekście zidentyfikowanej inteligentnej specjalizacji regionu w dziedzinie usług medycznych i prozdrowotnych, realizowanego w ramach projektu Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą (RSZZG), Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałania Przewidywanie zmiany gospodarczej. 11

12 Analiza Analiza możliwości możliwości rozwoju rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport Raport końcowy końcowy Przedmiot zamówienia i cele szczegółowe badania Celem głównym badania jest analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim oraz określenie kierunków interwencji w zakresie opieki zdrowotnej w ramach aktualizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do Pod pojęciem turystyki zdrowotnej rozumie się wyjazdy na dobę lub dłużej poza miejsce zamieszkania w celu regeneracji zdrowia fizycznego, psychicznego, korekcji urody, a także poddania się zabiegom i operacjom w klinikach dokonujących naboru pacjentów poprzez reklamę w turystyce (Łęcka 2003). Zakres turystyki zdrowotnej przyjęty w niniejszym opracowaniu obejmuje turystykę, uzdrowiskową, spa i wellness oraz medyczną. Cel główny zrealizowany został przez osiągnięcie następujących celów szczegółowych: 1. Ocenę aktualnej pozycji konkurencyjnej województwa lubelskiego w zakresie rozwoju turystyki zdrowotnej w wymiarze krajowym; 2. Ustalenie głównych potencjałów i szans rozwoju, a także słabości i zagrożeń związanych z rozwojem turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim; 3. Zbadanie preferencji potencjalnych turystów z Polski w zakresie obsługi ich potrzeb zdrowotnych i rekreacyjnych; 4. Określenie strategicznych kierunków rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim, wraz ze wskazaniem sekwencji planowanych działań w obrębie każdego ze strategicznych kierunków

13 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Tabela 1. Cele, zadania, zakres terytorialny, pytania badawcze, metody zbierania, analizy oraz oceny danych oraz efekty badania Lp. Główne zadania Metodologia Cele szczegółowe badania Efekty badań Badania gabinetowe Desk research Ocena aktualnej pozycji konkurencyjnej województwa lubelskiego w zakresie rozwoju turystyki zdrowotnej w wymiarze krajowym Ustalenie głównych potencjałów i szans rozwoju, a także słabości i zagrożeń związanych z rozwojem turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim Analiza objęła rozpoznanie istniejącego stanu wiedzy na temat wielkości i trendów zachodzących na międzynarodowym i krajowym rynku turystyki zdrowotnej. Przeanalizowane zostały odpowiednie zasoby instytucji publicznych i prywatnych zajmujących się profesjonalną promocją i obsługą ruchu turystycznego, w tym również tego związanego z turystyką zdrowotną. Analizie zostały również poddane specjalistyczne raporty krajowe i międzynarodowe na temat perspektyw rozwoju tego sektora do roku Analiza typu desk research obejmująca zbadanie istniejącego stanu wiedzy na temat wielkości i trendów zachodzących na międzynarodowym i krajowym rynku turystyki zdrowotnej. Przeanalizowane zostały odpowiednie materiały instytucji publicznych i prywatnych zajmujących się profesjonalną promocją i obsługą ruchu turystycznego, w tym również tego związanego z turystyką zdrowotną. Została przeprowadzona również analiza funkcjonujących w regionie i kraju instytucji i organizacji zajmujących się turystyką uzdrowiskową, spa i wellness oraz medyczną. Są to zarówno instytucje publiczne, jak i prywatne. 1.Określenie trendów i kierunków rozwoju turystyki zdrowotnej w Europie i w Polsce, w tym medycznej. Określenie konkurencyjności województwa lubelskiego pod tym względem. 2. Identyfikacja zasobów i wielkości potencjału zdrowotnego województwa lubelskiego w aspekcie zasobów przyrodniczych, infrastruktury prozdrowotnej i potencjału uzupełniającego. 1. Dokonanie pełnej ewidencji i analizy zasobów przyrodniczych i infrastruktury turystycznej dla rozwoju turystyki zdrowotnej. 2. Określenie potencjału turystyki zdrowotnej w regionie, w tym turystyki spa i wellness, uzdrowiskowej oraz medycznej. Wywiad kwestionariuszowy Badania gabinetowe Desk research Badania wśród głównych interesariuszy krajowych i regionalnych rynku turystyki zdrowotnej mające na celu uzyskanie podstawowej wiedzy na temat potencjałów i głównych kierunków rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim. Przeprowadzenie wywiadów na grupie respondentów korzystających z usług sanatoryjno-uzdrowiskowych w Polsce, celem określenia atrakcyjności turystycznej miejscowości i województwa oraz jakości oferowanych usług w ośrodku, a także zmierzenie poziomu satysfakcji z pobytu. Ocena potencjału turystycznego w aspekcie możliwości rozwoju usług prozdrowotnych wśród turystów i odwiedzających Lubelszczyznę. Analiza szans i zagrożeń rozwoju produktu turystyki zdrowotnej z punktu widzenia potencjalnych touroperatorów biur podróży i placówek medycznych. Zdobycie informacji na temat atrakcyjności uzdrowiska, zadowolenia z poszczególnych elementów produktu turystycznego: atrakcyjności środowiska przyrodniczego, dostępności komunikacyjnej, oferty usług prozdrowotnych. IDI 13

14 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Badania CATI Zbadanie preferencji potencjalnych turystów z Polski w zakresie obsługi ich potrzeb zdrowotnych i rekreacyjnych Określenie strategicznych kierunków rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim Celem badania było poznanie opinii respondentów nt. potrzeb i preferencji w zakresie skorzystania z usług turystyki zdrowotnej w Polsce i województwie lubelskim. Podsumowanie przeprowadzonych badań kameralnych i pierwotnych wraz z opisem metodologii, sytuacji bieżącej, wnioski i rekomendacje oraz propozycje działań prowadzenia przez samorząd województwa lubelskiego właściwej polityki rozwoju turystyki zdrowotnej (także w kontekście Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego). Ocena aktualnego wizerunku regionu lubelskiego w aspekcie usług prozdrowotnych oraz analiza poszczególnych elementów potencjału turystyki zdrowotnej w kontekście zakupu przyszłych usług zdrowotnych, w tym medycznych. Określenie zintegrowanego produktu oferowanego turystom zdrowotnym oraz działania związane z zapewnieniem jego konkurencyjności. Stworzenie efektywnego systemu promocji i sprzedaży usług turystyki zdrowotnej województwa lubelskiego na arenie krajowej i międzynarodowej oraz program wsparcia o charakterze inwestycyjnym i nieinwestycyjnym, których realizacja przyczyni się do poprawy świadczenia usług o charakterze zdrowotnym. Opracowanie koncepcja funkcjonowania klastra turystyki zdrowotnej. Metody analizy danych Źródło: Opracowanie własne na potrzeby badania. 14

15 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Zakres badań W wymiarze geograficznym badaniu zostały poddane zjawiska zachodzące na terenie kraju ze szczególnym uwzględnieniem województwa lubelskiego. W wymiarze podmiotowym, badanie uwzględnia opinię potencjalnych klientów usług prozdrowotnych z obszaru Polski oraz grupy krajowych i regionalnych interesariuszy związanych potencjalnie ze strukturami klastra turystyki zdrowotnej województwa lubelskiego. Grupy docelowe badania grupy potencjalnych klientów rynku usług turystyki zdrowotnej Lubelszczyzny (w tym kuracjusze Nałęczowa i Krasnobrodu), respondenci w obszarze (badania jakości, ważności i jakości usług produktowych) i poza obszarem Lubelszczyzny (konkurencyjność na tle innych obszarów); grupy interesariuszy potencjalnych jednostek w klastrze i ogólnopolskich instytucji opiniotwórczych (m.in. jednostek medycznych zainteresowanych sieciowaniem produktu) oraz podmiotów zewnętrznych oceniających konkurencyjność turystyki zdrowotnej Lubelszczyzny na tle innych obszarów kraju. Poniżej zaprezentowano przykładowe grupy interesariuszy badań ankietowych: Gmina Nałęczów Zakład Leczniczy Uzdrowisko Nałęczów S.A. Sanatorium im. J. Korczaka w Krasnobrodzie Gmina Krasnobród Wydział promocji i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP Agencja Turystyki Zdrowotnej Związek Uzdrowisk Polskich Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie Biura podróży organizujące turystykę zdrowotną Hotele i restauracje uzdrowiskowe Polska Organizacja Turystyczna, Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Lubelskiego, Lokalne Organizacje Turystyczne funkcjonujące na terenie regionu lubelskiego (LOT Kraina Lessowych Wąwozów oraz LOT Roztocze ), Regionalna Izba Turystyczna w Lublinie Ministerstwo Sportu i Turystyki, Departament Turystyki Związek turystyki medycznej Związek turystyki wellness Konsorcjum Zdrowie i Uroda Polska Grupy Uzdrowisk 15

16 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy KONSORCJUM Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ + AMEDS) Wybrane prywatne placówki medyczne z terenu województwa lubelskiego. Poniżej zaprezentowano zastosowane w badaniu metody badawcze z podziałem na grupy respondentów. Tabela 2 Metody badawcze stosowane w badaniu z podziałem na grupy respondentów GRUPA/KATEGORIA CATI CATI IDI Mieszkańcy Polski, potencjalni turyści zainteresowani ofertą zdrowotną 300 Lubelszczyzny podmiotów Krajowi i regionalni interesariusze ogólnopolskich oraz rynku turystycznego regionalnych Kuracjusze komercyjni uzdrowisk Po 5 wywiadów w dwu wybranych uzdrowiskach 2.2. Metodologia badania Tematyka zagadnień badawczych oraz zakres prac koniecznych do udzielenia odpowiedzi na postawione cele badawcze wymagało zaangażowania na potrzeby projektu następujących metod służących pozyskaniu danych: 1. w zakresie rozpoznania stanu aktualnego problemu (źródło danych wtórnych) przeprowadzona została: analiza danych zastanych (ang. desk research), 2. w zakresie danych wywołanych (źródło danych pierwotnych): przeprowadzenie badania ilościowego w formule CATI (ang. Computer Assisted Telephone Interview) na reprezentatywnej grupie mieszkańców Polski (300mieszkańców), przeprowadzenie badania ilościowego w formule CATI interesariuszy rynku turystyki zdrowotnej (krajowych jak i regionalnych), przeprowadzenie indywidualnych wywiadów pogłębionych IDI (ang. Individual In-Depth Interview) w uzdrowisku Nałęczów oraz Ustroń. Desk Research Analizie zostały poddane dostępne dokumenty, opracowania i istniejące raporty dotyczące aktualnego poziomu rozwoju, wartości rynku turystyki zdrowotnej na terenie Europy, kraju oraz województwa lubelskiego. W toku realizacji tej techniki wykorzystano następujące źródła danych: dokumenty strategiczne i programowe dotyczące regionu, kraju, Unii Europejskiej; raporty z badań obejmujących przedmiot badania, naukową literaturę przedmiotu dotyczącą zjawisk turystycznych na terenie województwa lubelskiego i kraju; ekspertyzy i dane statystyczne dotyczące województwa lubelskiego; 16

17 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy źródła internetowe, w tym informacje zawarte na stronach grup lubelskich interesariuszy rynku turystyki zdrowotnej. Szczegółowy opis narzędzi badawczych Badania wśród mieszkańców Polski Metoda badawcza: CATI (Computer Assisted Telephone Interview, czyli wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny) pozwala bardzo szybko i skutecznie przebadać dużą próbę ludzi bez względu na to gdzie się znajdują. Respondenci w badaniu CATI są dobierani poprzez losowanie numerów telefonów z bazy danych. Kwestionariuszowe badanie telefoniczne CATI zostało prowadzone przez wyspecjalizowanych ankieterów według kwestionariusza, który na etapie raportu wstępnego (metodologicznego) został uzgodniony. Ankieterzy z każdego przeprowadzonego wywiadu osobistego sporządzili sprawozdanie w formie wypełnionego, zestandaryzowanego kwestionariusza. Zagregowane dane z kwestionariuszy stanowiły podstawę do opracowania strategicznych kierunków rozwoju i wykorzystania potencjału usług prozdrowotnych w województwie lubelskim. Badanie CATI zostało wykorzystane do zebrania danych pierwotnych od mieszkańców Polski, potencjalnych turystów zdrowotnych. Zebrane dane stanowiły materiał źródłowy do analizy rozpoznawalności i uwarunkowań geograficznych możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w regionie lubelskim; pozwoliły na określenie profilu potencjalnego turysty i kierunków rozwojowych sektora usług prozdrowotnych oraz zidentyfikowanie zasobów i zagrożeń. grupa docelowa: wielkość próby (n): metody doboru próby: metoda badawcza: reprezentatywność badań: badana grupa: zakres badań: turyści zdrowotni 300 osób próba celowa metoda CATI (badanie telefoniczne) nie dotyczy 300 osób, które w czasie ostatnich 5 lat wyjeżdżały do uzdrowiska, sanatorium, kliniki rehabilitacyjnej lub SPA w celu poprawy stanu zdrowia lub wyglądu (turyści zdrowotni) Osoby zamieszkujące w jednym z następujących regionów: podkarpackie podlaskie mazowieckie małopolskie śląskie świętokrzyskie określenie profilu statystycznego turysty zdrowotnego zdefiniowanie skojarzeń z turystyką zdrowotną 17

18 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy poznanie najpopularniejszych miejsc z punktu widzenia turystyki zdrowotnej określenie czynników wpływających na decyzje o wyborze miejsca wyjazdu zdrowotnego poznanie sposobów organizacji wyjazdu zdrowotnego i spędzania czasu w jego trakcie zdefiniowanie czynników i powodów, które wpływają na atrakcyjność wyjazdu zdrowotnego poznanie spontanicznej wiedzy na temat miejsc atrakcyjnych pod kątem turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim zbadanie atrakcyjności Lubelszczyzny i lubelskich uzdrowisk pod kątem turystyki zdrowotnej określenie skali zainteresowania wyjazdami prozdrowotnymi do regionu lubelskiego zdefiniowanie sposobów spędzania czasu podczas wyjazdu zdrowotnego na Lubelszczyznę Badania przeprowadzono wśród osób, które w czasie ostatnich 5 lat wyjeżdżały do uzdrowiska, sanatorium, kliniki rehabilitacyjnej lub SPA w celu poprawy stanu zdrowia lub wyglądu. W związku z tym zdecydowano się na wybór próby celowej. Osoby uczestniczące w badaniach wytypowane zostały metodą nieprobabilistyczną, co oznacza metodę nie opartą na zasadach rachunku prawdopodobieństwa (Kramer 1994), polegającą na celowym wyborze jednostek (próba ekspercka)(frankfort-nachmias, Nachmias 2001). Główną przesłanką dokonania takiego wyboru było to, iż osoby biorące udział w badaniu, posiadały szczególne uprawnienia do wypowiadania się w ściśle określonych obszarach problemowych (motywacje, oczekiwania, doświadczenie związane z ich wyjazdami zdrowotnymi) oraz potrafiły wskazać i ocenić wybrane czynniki i motywacje, które stanowią ważne informacje z punktu widzenia określenia preferencji turystów zdrowotnych oraz postrzegania województwa lubelskiego jako destynacji prozdrowotnej. Badania wśród interesariuszy rynku turystyki zdrowotnej Metoda badawcza: CATI (Computer Assisted Telephone Interview, czyli wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny). Respondenci w przedmiotowym badaniu CATI byli dookreśleni i ich docelowa liczba wynosiła 69. Są to podmioty i instytucje z otoczenia turystycznego oraz prozdrowotnego, zarówno krajowi jak i z województwa lubelskiego. grupa docelowa: zakładana docelowa wielkość próby metoda doboru próby: Interesariusze turystyki zdrowotnej 69 podmiotów i instytucji interesariuszy próba celowa 18

19 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy metoda badawcza: reprezentatywność badań: badana grupa: zakres badań: Podmioty i instytucje, które: metoda CATI (badanie telefoniczne) nie dotyczy świadczą usługi związane z turystyką zdrowotną, organizują wyjazdy turystyczne, stwarzają warunki do rozwoju turystki zdrowotnej poznanie obszaru i segmentu działalności zdefiniowanie skojarzeń z turystyką zdrowotną ocena wpływu czynników na pozycję rynku usług turystyki zdrowotnej i rozwój turystyki zdrowotnej w Polsce poznanie opinii na temat podejścia do turystyki zdrowotnej władz poszczególnych szczebli władz zbadanie atrakcyjności Lubelszczyzny i lubelskich uzdrowisk pod kątem turystyki zdrowotnej określenie wymiaru obsługi turystów zdrowotnych i ich profilu w ramach prowadzonej przez interesariuszy działalności gospodarczej poznanie skali zainteresowania przystąpieniem do konsorcjum/klastra turystyki zdrowotnej województwa lubelskiego W związku z powyższym założeniem, zdecydowano się na wybór próby celowej. Interesariusze uczestniczący w badaniach wytypowani zostali metodą nieprobabilistyczną, co oznacza metodę nieopartą na zasadach rachunku prawdopodobieństwa 1, polegającą na celowym wyborze jednostek (próba ekspercka 2 ). Główną przesłanką dokonania takiego wyboru jest to, iż podmioty i instytucje biorące udział w badaniu, posiadając szczególne uprawnienia do wypowiadania się w ściśle określonych obszarach problemowych (doświadczenie związane z organizacją wyjazdów zdrowotnych, obsługą turystów i świadczeniem na ich rzecz usług) oraz będą potrafiły wskazać i ocenić wybrane czynniki, które stanowią ważne informacje z punktu widzenia określenia uwarunkowań i możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim. Badania wśród interesariuszy rynku turystyki zdrowotnej Indywidualne wywiady pogłębione (IDI), przeprowadzono na grupie 10 respondentów korzystających z usług sanatoryjno-uzdrowiskowych w Polsce. Wśród komercyjnych turystów zdrowotnych pięć wywiadów przeprowadzono w województwie lubelskim (Zakład Leczniczy Uzdrowisko Nałęczów S.A) oraz pięć w województwie śląskim (Uzdrowisko Ustroń). Zastosowany został celowy dobór próby. 1 J. Kramer (red.), Badania rynkowe i marketingowe, PWE, Warszawa 1994, s C. Frankfort Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Wydawnictwo Zysk i S ka, Poznań 2001 s

20 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy 20

21 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy 3. ANALIZA MOŻLIWOŚCI ROZWOJU TURYSTYKI ZDROWOTNEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM BADANIA GABINETOWE 3.1. Turystyki zdrowotna -pojęcie, formy i zakres Utrzymanie zdrowia osiągane różnymi sposobami należy do najważniejszych wartości dla człowieka. Jedną z dróg osiągania tejże wartości jest turystyka zdrowotna rozumiana, jako...każdy rodzaj podróży, który sprawia, że osoba wyjeżdżająca lub jej rodzina czują się zdrowsi (Łęcka 2003). Jedną z częściej cytowanych w literaturze koncepcji turystyki zdrowotnej (z ang. healthtourism) jest ujęcie J. Goodrich a ( the concept of healthcaretourism ). J. Goodrich definiuje turystykę zdrowotną, jako celowe usiłowanie przyciągnięcia turystów dzięki części turystycznych udogodnień (np. hotelowe SPA) lub miejscom (np. Baden-Baden, Bath), poprzez promocję usług i urządzeń zdrowotnych, stanowiących dodatek do stałych elementów oferty turystycznej (Goodrich 1993). Pobyty zdrowotne obejmują różne formy realizowane w zróżnicowanych miejscach i obiektach (rys. 1). Współcześnie, uzdrowiska jako miejsca usług turystyki zdrowotnej dzieli na tzw.: uzdrowiska z usługami dla przyjemności (z ang. amenity spa resort) oraz tzw. uzdrowiska jako miejsca przeznaczenia (z ang. destination spa resort) (Spivack 1998). W tzw. uzdrowiskach, jako miejscach przeznaczenia motyw zdrowotny jest nadrzędny, natomiast w tzw. uzdrowiskach z usługami dla przyjemności analizowany motyw ma jedynie charakter uzupełniający. Nierzadko w tzw. uzdrowiskach dla przyjemności, jako dodatkowe usługi proponuje się programy fitness poprawiające sylwetkę gości, dzięki odpowiednim ćwiczeniom fizycznym (Spivack 1998). uzdrowisko uzdrowisko z usługami dla przyjemności uzdrowisko jako miejsce przeznaczenia klasyczna luksusowa nowego wieku ośrodek, w którym świadczone są różnorakie zabiegi bez zakwaterowania zorientowana medycznie turystyka zdrowotna instytuty badawcze szpitale i kliniki hydroterapia zabiegi odchudzające tradycyjne centra medyczne centra chirurgii plastycznej inne całościowa odnowa psychofizyczna Rysunek 1. Formy i miejsca realizacji turystyki zdrowotnej Źródło: Spivack

22 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Formą podróży zdrowotnych jest także turystyka lecznicza realizowana w różnych centrach medycznych typu kliniki np. stomatologiczne, czy centra chirurgii plastycznej (rys. 1). Motywy wyjazdów do klinik czy szpitali, czyli podróże terapeutyczne (z ang. Therapeutictravel) są różnorakie. Jedni, borykający się z różnymi chorobami, w tym przewlekłymi, chcą poprawić swój stan zdrowia poddając się rehabilitacji lub leczeniu. Do innych przyczyn podróży terapeutycznych należy wliczyć: niedoskonałość systemów ochrony zdrowia i konkurencyjność cenową oferty leczniczej np. przyjazdy do Polski na leczenie stomatologiczne lub uzdrowiskowe gości z Niemiec. Turystykę leczniczą (z ang. Medicaltourism) niesłusznie niektórzy traktują zamiennie z terminem turystyka zdrowotna (z ang. Healthtourism). Turystyka lecznicza jest pojęciem węższym i jedną z form turystyki zdrowotnej. Generalnie do tej formy turystyki zdrowotnej należą dobrowolne wyjazdy ludzi poza granice kraju, a celem są świadczenia medyczne, w tym głównie zabiegi chirurgiczne lub usługi dentystyczne. Turystyka medyczna jest połączeniem turystyki i leczenia. Rozumiana jest jako świadoma działalność człowieka, w której podróżny (turysta medyczny) ma na celu uzyskanie szeroko pojmowanej opieki zdrowotnej zarówno we własnym kraju, jak i za granicą polegającej przede wszystkim na zachowaniu (pozyskaniu) lepszego stanu zdrowia, i/lub estetycznego wyglądu własnego ciała, połączonego z wypoczynkiem, regeneracją sił fizycznych i psychicznych, zwiedzaniem atrakcji i walorów turystycznych oraz rozrywką (Lubowiecki-Vikuk 2010). Według McKinsey & Company (2008) można wyróżnić 3 wiodące segmenty rynku turystyki medycznej, są to: ludzie, którzy udają się za granicę, by uzyskać świadczenie zdrowotne w atrakcyjnej cenie lub by ominąć listy oczekujących; pacjenci, którzy chcą uzyskać świadczenia zdrowotne niedostępne w swoim kraju; ludzie, którzy chcą poddać się operacjom lub zabiegom kosmetycznym bądź odmładzającym w luksusowych ośrodkach (model tradycyjny). Obok turystyki medycznej współcześnie formą turystyki zdrowotnej jest również turystyka wellness (z ang. Wellnesstourism) (rys. 2). Termin wellness powstał z połączenia słów wellbeing ( bycie w dobrej formie/dobrym zdrowiu ) oraz fitness ( bycie w dobrej kondycji fizycznej ). 22

23 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy ZDROWI GOŚCIE UZDROWISKOWI TURYSTYKA ZDROWOTNA TURYSTKA WELLNESS zapobieganie chorobom przez turystykę usługi wellness TURYSTKA LECZNICZA (MEDYCZNA) leczenie przez turystykę usługi medyczne CHORZY GOŚCIE UZDROWISKOWI Rysunek 2. Formy turystyki zdrowotnej Źródło: Mueller, Kaufmann Podróże o celach zdrowotnych należą do jednych z najstarszych form ruchu turystycznego (Kulczycki 1977). Należą do nich zwłaszcza jedne z podstawowych możliwości realizacji turystyki zdrowotnej, czyli pobyty w uzdrowiskach ( podróże do wód ). Turystyka uzdrowiskowa obejmuje świadomy i dobrowolny wyjazd do miejscowości uzdrowiskowych (co najmniej na dzień i nie dłużej niż na rok z noclegiem) w czasie wolnym. Celem zasadniczym jest poprawa zdrowia lub jego utrzymanie na odpowiednim poziomie za pomocą profilaktyki (w tym usług wellness i spa), rehabilitacji lub leczenia uzdrowiskowego, gdzie podstawowe znaczenie mają świadczone gościom zabiegi przyrodolecznicze (Hadzik 2011). W Europie dla klasycznych uzdrowisk, jak i dla nowoczesnych centrów zdrowia rezerwuje się pojęcie spa. Termin ten związany jest z powstałym w XIV w. mineralnym uzdrowiskiem Spa w Belgii. Termin spa pochodzi od początkowych liter słów łacińskich sanitas per aquas oznaczających zdrowie dzięki wodom lub sanus per aquam zdrowy dzięki wodzie. Słowo spa niektórzy tłumaczą z kolei pierwszymi literami terminu łacińskiego spargere czyli zraszać (Kurek 2007). Obszary kuracyjne należą do głównych form realizacji turystyki zdrowotnej, stąd uzdrowiska (z ang. spas) zalicza się do ważniejszych miejscowości turystycznych. Współczesna koncepcja spa jest szersza i obok tradycyjnego, tzw. spa sanatoryjnego (leczniczego), realizowanego w kurortach (tzw. wyjazdy do wód), zawiera usługi w różnego typu ośrodkach spa (np. spa hotelowe, spa dla aktywnych, spa medyczne, spa miejskie), które mogą być położone w kurortach jaki i poza nimi. Termin spa często obejmuje obok klasycznych pobytów uzdrowiskowych, gdzie terapia odbywa się dzięki wodzie, również inne pobyty, które mogą, ale nie muszą, obejmować obszarów i obiektów uzdrowiskowych. Jednak nie zawsze pobyty te mają coś wspólnego z filozofią spa. Obok tzw. kurortów zdrowia czy resortów (z ang. spa health resort) I. Łęcka (2005) wyróżnia: spa dzienne (z ang. day spa), spa przyszłości (z ang. future spa), spa objazdowe (z ang. mobile spa), spa piękności (z ang. beauty spa) oraz spa zdrowia i wypoczynku (z ang. medical vacation spa). 23

24 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Współcześnie europejskie uzdrowiska w zależności od udziału modelu opartego o naturalne tworzywa lecznicze bądź o wellness dzieli się na: uzdrowiska o dominacji klasycznego modelu uzdrowiskowego wykorzystującego naturalne surowce lecznicze; kurorty te są widoczne zwłaszcza w Niemczech, Szwajcarii, Austrii, Czechach, Litwie, Łotwie, Estonii, we Francji, Polsce i Słowacji; uzdrowiska typu spa wykorzystujące lecznicze lub zwykłe wody o różnej temperaturze i ciśnieniu; uzdrowiska tego typu można spotkać we Włoszech, na Węgrzech, częściowo w Czechach, a także w Holandii, Grecji, Słowenii, Belgii czy Wielkiej Brytanii; uzdrowiska przekształcone w centra wellness, które utraciły typowo leczniczy charakter; widoczne są w większości krajów europejskich (Golba 2003). Obecnie daje się zauważyć trend związany z dywersyfikacją oferty produktowej, który jest wynikiem zaostrzającej się konkurencji w walce o gości w wielu europejskich uzdrowiskach (tab. 3). Tabela Tabela 3. Państwa 3. Państwa obsługujące europejski rynek rynek produktów uzdrowiskowych L.p. Kraj Liczba uzdrowisk L.p. Kraj Liczba uzdrowisk Austria Niemcy Belgia Polska 45 4 Czechy Portugalia 44 5 Finlandia 4 15 Rosja Francja Słowenia 15 7 Grecja Szwajcaria 21 8 Hiszpania Węgry 32 9 Holandia W. Brytania Luksemburg Włochy Słowacja 21 Źródło: Źródło: Golba Golba W europejskich uzdrowiskach powstaje wiele nowych usług zdrowotnych. Europejski Związek Uzdrowisk (ESPA European Spas Association) w ramach turystyki zdrowotnej promuje ofertę terapii, zabiegów i różnorakiej aktywności (tab. 4). 24

25 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy Tabela 4. Propozycja oferty prozdrowotnej w uzdrowiskach według ESPA Nazwy propozycji działów kuracji, poszczególnych terapii, zabiegów i różnorodnych aktywności ¹ Ai Chi, Aerobik, See Vichy shower, Akupresura, Akupunktura, Algoterapia, Anaerobik, Aromaterapia, Jogaasany, Ayurveda, Balneoterapia, Chiropraktyka, Krenoterapia, DryFloat, Dietetyka, Douche, Detoksykacja, Fango, Facialtreatment, Healthvacation, Kąpiel mineralna, Medicinalwater, Holistichealth, Homeopatia, Hydromasaże, Hydroterapia, Inhalations and douches, Floatation Bath, Jacuzzi, Jodoterapia, Terapia zimną wodą, Kuracje dla dzieci, Klimatoterapia, Terapia metodą Kneipp a, Kompaktkur, Body Wrap, Kinezyterapia, HerbalWrap, Liquid Sound, Lomi-LomiMassage, Loofah Body Scrub, Drenaż limfatyczny, Masaż, Kąpiel borowinowa, Mother and childcures, Kuracje dla matek, Naturopathictreatments, Parafango, ParaffinTreatments, Farmakoterapia, Fizykoterapia, Fizjoterapia, Phytotherapy, Pilates, Refleksologia, Relaksacja, Salt Glow, Mud Bath, Scotch Douche, SwedishMassage, Sulfurtherapy, Swiss Shower, Shiatsu, Day Spa, Tai Chi, Tradycyjna Chinska Medycyna-TCM, Masaż taiski, Talasoterapia, Kapieltermalna, Dead Sea mud, Kuracja pitna, Vichy shower. Legenda: ¹ - ze względu na brak dosłownego polskiego tłumaczenia niektóre propozycje usług zdrowotnych w kurortach mają nazwy oryginalne lub angielskie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Europejskiego Związku Uzdrowisk (ESPA). W Polsce do głównych miejsc realizacji turystyki zdrowotnej należą obszary kuracyjne, gdzie obok typowych usług leczniczych, są także usługi (świadczenia) prozdrowotne wellness i spa. Zadania realizowane w uzdrowiskach i postanowienia prawne (ustawowe) determinują występowanie dwóch głównych funkcji statutowych uzdrowisk w Polsce, czyli: funkcję turystyczną związaną głównie z wypoczynkiem odwiedzających gości; funkcję leczniczą obejmującą przede wszystkim lecznictwo uzdrowiskowe (rys. 3). miejscowość uzdrowiskowa funkcja lecznicza funkcja turystyczna lecznictwo uzdrowiskowe zdrowotna turystyka lecznicza (medyczna) inne rodzaje turystyki turystyka zdrowotna turystyka wypoczynkowa turystyka kwalifikowana turystyka wellness TURYSTYKA UZDROWISKOWA Rysunek 3. Podstawowe funkcje społeczno-gospodarcze uzdrowisk Źródło: Opracowanie na podstawie: Dryglas Polskie uzdrowiska to miejscowości, którym Minister ds. Zdrowia nadał status uzdrowiska. Polskie statutowe uzdrowiska należą do miejscowości turystycznych zasobnych w złoża naturalnych surowców leczniczych lub/i dysponujących dostępem do wody morskiej oraz klimatem o właściwościach leczniczych. Kurorty ponadto wyposażone są w zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego oraz mają sprzyjające warunki środowiskowe i sanitarne. 25

26 Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej... Raport końcowy 5). Według danych Ministerstwa Zdrowia Polska posiada 45 uzdrowisk statutowych (tab. Tabela 5. Statutowe uzdrowiska w Polsce Lp. Województwo Miasto/Gmina Uzdrowisko statutowe Hipsometria Typ uzdrowisk 1 Dolnośląskie m. Jelenia Góra m. Świeradów-Zdrój gm. Bystrzyca Kłodzka m. Duszniki-Zdrój m. Jedlina-Zdrój m. Kudowa-Zdrój m. Lądek-Zdrój m. Polanica-Zdrój gm. Niemcza m. Szczawno-Zdrój m. Świeradów-Zdrój Cieplice Śląskie-Zdrój Czerniawa-Zdrój Długopole-Zdrój Duszniki-Zdrój Jedlina-Zdrój Kudowa-Zdrój Lądek-Zdrój Polanica-Zdrój Przerzeczyn-Zdrój Szczawno-Zdrój Świeradów-Zdrój Podgórskie podgórskie podgórskie górskie górskie podgórskie podgórskie-górskie¹ podgórskie nizinne podgórskie górskie zdrojowisko borowinowe zdrojowisko zdrojowisko zdrojowisko borowinowe zdrojowisko zdrojowisko zdrojowisko zdrojowisko zdrojowisko zdrojowisko zdrojowisko borowinowe 2 Kujawsko- Pomorskie 3 Lubelskie m. Ciechocinek m. Inowrocław gm. Brześć Kujawski m. Krasnobród m. Nałęczów Ciechocinek Inowrocław Wieniec-Zdrój Krasnobród Nałęczów nizinne nizinne nizinne nizinne nizinne zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe Uzdrowisko klim.-borow. zdrojowisko klimatyczne 4 Lubuskie Łódzkie m. Uniejów Uniejów Nizinne termalne 6 Małopolskie m. Krynica m. Muszyna m. Piwniczna-Zdrój m. Rabka-Zdrój m. Kraków m. Szczawnica gm. Sękowa gm. Uście Gorlickie gm. Muszyna Krynica Muszyna Piwniczna-Zdrój Rabka-Zdrój Swoszowice-Kraków Szczawnica Wapienne Wysowa Żegiestów-Zdrój górskie podgórskie podgórskie górskie nizinne podgórskie-górskie¹ podgórskie górskie podgórskie zdrojowisko borowinowe zdrojowisko zdrojowisko borowinowe zdrojowisko zdrojowisko zdrojowisko zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe zdrojowisko 7 Mazowieckie m. Konstancin-Jeziorna Konstancin-Jeziorna nizinne zdrojowisko 8 Opolskie Podkarpackie 10 Podlaskie 11 Pomorskie 12 Śląskie 13 Świętokrzyskie gm. Horyniec m. Iwonicz-Zdrój gm. Solina gm. Rymanów m. Augustów m. Supraśl m. Sopot m. Ustka gm. Goczałkowice-Zdrój m. Ustroń m. Busko-Zdrój gm. Solec-Zdrój Horyniec Iwonicz-Zdrój Polańczyk Rymanów-Zdrój Augustów Supraśl Sopot Ustka Goczałkowice-Zdrój Ustroń Busko-Zdrój Solec-Zdrój nizinne podgórskie podgórskie podgórskie nizinne nizinne nizinne nizinne nizinne podgórskie nizinne nizinne zdrojowiskoborowinowe zdrojowisko borowinowe zdrojowisko zdrojowisko borowinowe uzdrowiskoklim.-borow. uzdrowiskoklim.-borow. zdrojowisko zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe 14 Warmińsko-mazursk m. Gołdap Gołdap nizinne zdrojowisko 15 Wielkopolskie m. Kamień Pomorski Kamień Pomorski nizinne 16 m. Kołobrzeg Kołobrzeg nizinne Zachodniom. Połczyn-Zdrój Połczyn-Zdrój nizinne Pomorskie m. Świnoujście Świnoujście nizinne gm. Darłowo Dąbki nizinne Legenda: ¹- uzdrowiska ze względu na położenie n.p.m. wchodzą w dwie strefy hipsometryczne. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Ministerstwo Zdrowia, Departament Uzdrowisk (2012). zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe zdrojowisko borowinowe uzdrowiskoklim.-borow. Obecnie podstawową dewizą w wielu europejskich uzdrowiskach i innych miejscach realizacji turystyki zdrowotnej stała się harmonia duszy, umysłu i ciała. Dywersyfikacja europejskiej oferty usług uzdrowiskowych dotyczy łączenia wielu terapii podczas jednej kuracji. Celem jest poprawa nie tylko zdrowia fizycznego, ale przede wszystkim polepszenia stanu psychicznego odwiedzających gości w dobie obecnego stresogennego trybu życia. 26