RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO ORAZ ANALIZA KONIUNKTURY

Transkrypt

1 Wykład: RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO ORAZ ANALIZA KONIUNKTURY

2 Rachunek dochodu narodowego Rachunek dochodu narodowego pozwala określić kluczowe agregaty makroekonomiczne, źródła dochodów oraz sposób rozdysponowania wydatków w gospodarce. Pierwsze oficjalne rachunki dochodu narodowego (dla USA) zostały opublikowane w 1934 r. przez Simona Kuznetsa. W 1941 r. podobny rachunek dla Wielkiej Brytanii przygotował Richard Stone. Obecnie w krajach Unii Europejskiej obowiązuje European System of National and Regional Accounts (ESA 2010) zgodny z międzynarodowym systemem rachunków narodowych - System of National Accounts 2008 (SNA 2008). Simon Kuznets

3 Produkt Krajowy Brutto (PKB) /Gross Domestic Product GDP/ PKB stanowi miernik opisujący aktywność ekonomiczną ogółem na danym terytorium ekonomicznym, w wyniku której produkcja globalna zaspokaja finalne potrzeby gospodarki. Produkt Krajowy Netto (PKN) /Net Domestic Product NDP/ Produkt krajowy netto (PKN) otrzymujemy po odjęciu od PKB wartości amortyzacji środków trwałych [ESA 2010]. 732 strony

4 Największe gospodarki świata (wg PKB), 2013 Kraj PKB (w mld USD) USA 16,800 Chiny 9,240 Japonia 4,902 Niemcy 3,635 Francja 2,735 Wielka Brytania 2,521 Brazylia 2,246 Rosja 2,097 Włochy 2,071 Indie 1,877 Polska 518 UE 17, m. Źródło: World Bank

5 PKB per capita PPP w wybranych krajach, 2013 Kraj PKB per capita PPP (w USD) Katar 131,758 Luksemburg 90,790 Kuwejt 85,660 Singapur 78,744 Brunei 71,759 Norwegia 65,461 Zjednoczone Emiraty Arabskie 58,042 Arabia Saudyjska 53,780 Szwajcaria 53,672 USA 53,143 Polska 23, m. Źródło: World Bank.

6 3 metody pomiaru PKB w oparciu o ceny rynkowe 1) podejście od strony produkcji suma wartości zagregowanych według wszystkich rodzajów działalności wytwarzających wyroby i usługi [produkcja globalna pomniejszona o zużycie pośrednie], powiększona o podatki od produktów i importu pomniejszone o dotacje; 2) podejście od strony rozdysponowania suma wszystkich wydatków końcowych przeznaczonych na spożycie finalnej produkcji globalnej gospodarki lub na zwiększenie bogactwa, powiększona o eksport pomniejszony o import towarów i usług [spożycie + akumulacja brutto + eksport import]; 3) podejście od strony dochodów suma wszystkich dochodów uzyskanych w procesie wytwarzania wyrobów i usług, powiększona o podatki od produktów i importu pomniejszone o dotacje do produktów [ESA 2010].

7 Rachunek PKB - podejście wydatkowe PKB = C + I + G + NX C - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych I - prywatne inwestycje brutto G - wydatki rządowe NX - eksport netto (eksport - import)

8 Rachunek PKB - podejście dochodowe Dochód narodowy suma dochodów wypłaconych właścicielom ludzkich i fizycznych zasobów wytwórczych za wykorzystanie tych zasobów w określonym czasie. Dochody czynników wytwórczych: płace dochody przedsiębiorców czynsze / opłaty dzierżawne zyski firm procenty + podatki pośrednie amortyzacja

9 Dochód narodowy (w cenach rynkowych) /Gross National Income GNI/ Dochód narodowy brutto (w cenach rynkowych) - reprezentuje dochody pierwotne do otrzymania ogółem przez jednostki instytucjonalne będące rezydentami: koszty związane z zatrudnieniem, podatki związane z produkcją i importem pomniejszone o dotacje, dochody z tytułu własności (do otrzymania pomniejszone o dochody do zapłacenia), nadwyżkę operacyjną oraz dochód mieszany. Dochód narodowy brutto (w cenach rynkowych) - jest równy PKB pomniejszonemu o dochody pierwotne do zapłacenia przez jednostki instytucjonalne będące rezydentami jednostkom instytucjonalnym będącym nierezydentami, powiększonemu o dochody pierwotne do otrzymania od zagranicy przez jednostki instytucjonalne będące rezydentami [ESA 2010].

10 Ograniczenia związane z rachunkiem PKB 1. Tylko działalność rynkowa jest wliczana do PKB 2. PKB nie uwzględnia takiego dobra jakim jest czas wolny 3. PKB nie uwzględnia użyteczności dóbr 4. Koszty ekologiczne nie są brane po uwagę

11 Szara strefa w Polsce Zgodnie z badaniami GUS, wielkość szarej strefy w ostatnich latach wynosi między 11% a 14% PKB, co daje średnio poziom ok. 140 mld zł. Dane zewnętrznych ekspertów wskazują, iż poziom szarej strefy w Polsce może znacznie przekraczać rządowe szacunki i sięgać 26% PKB Polski, czyli dwa razy więcej niż podaje GUS. Prof. F. Schneider oszacował szarą strefę w Polsce na 25,4% PKB (w 2010 r.), co stanowiło 90 mld euro.

12 ESA 2010 Wpływ działalności nielegalnej na PKB

13 Human Development Index (HDI), 2013 Źródło: ONZ.

14 Global Competitiveness Index Źródło: WEF.

15 Wskaźniki gospodarcze w Hondurasie, Nikaragui i Kostaryce Wskaźnik Honduras Nikaragua Kostaryka PKB per capita (miejsce w rankingu WEF) Saldo finansów publicznych (miejsce w rankingu WEF) Dług publiczny (miejsce w rankingu WEF) Inflacja (miejsce w rankingu WEF) Eksport jako % PKB (miejsce w rankingu WEF) Stopa bezrobocia 2242 USD 1757 USD 9673 USD -4,3% PKB (105 m.) 34,7% PKB (55 m.) 5,2% (95 m.) 49,7% (49 m.) -0,5 % PKB (36 m.) 52,1% PKB (95 m.) 7,9% (119 m.) 31,5% (94 m.) -4,6 % PKB (110 m.) 34,8% PKB (56 m.) 4,5% (82 m.) 37,5% (81 m.) 4,5% 7,4% 8,9% Źródło: WEF, World Bank.

16 Jakość systemu społeczno-gospodarczego w Hondurasie, Nikaragui i Kostaryce Wskaźnik Honduras Nikaragua Kostaryka Wskaźnik zabójstw na 100 tys. mieszkańców 91,6 (2011) 12,6 (2011) 10,0 (2011) Koszty przestępczości dla biznesu (miejsce w rankingu WEF) 1,9 pkt. (148 m.) 4,1 pkt. (100 m.) 3,9 pkt. (106 m.) Przestępczość zorganizowana (miejsce w rankingu WEF) 2,5 pkt. (146 m.) 4,3 pkt. (109 m.) 5,3 pkt. (61 m.) Niezależność sądownictwa (miejsce w rankingu WEF) 3,0 pkt. (108 m.) 2,6 pkt. (121 m.) 4,8 pkt. (37 m.) Zaufanie do policji (miejsce w rankingu WEF) 2,4 pkt. (142 m.) 3,9 pkt. (91 m.) 4,9 pkt. (43 m.) Zaufanie do polityków (miejsce w rankingu WEF) 1,9 pkt. (135 m.) 2,8 pkt. (76 m.) 2,8 pkt. (79 m.) Jakość infrastruktury (miejsce w rankingu WEF) 3,3 pkt. (116 m.) 3,5 pkt. (104 m.) 3,8 pkt. (97 m.) Źródło: UNODC, WEF.

17 Koniunktura gospodarcza Koniunktura gospodarcza to zmiany aktywności gospodarczej znajdujące odzwierciedlenie w kluczowych wskaźnikach makroekonomicznych, takich, jak: PKB, inwestycje, produkcja, zatrudnienie, bezrobocie, inflacja itd.

18 Wskaźniki koniunktury współbieżne (USA) GDP (PKB) Obroty firm produkcyjnych Inwestycje Zatrudnienie poza rolnictwem Liczba bezrobotnych Zyski korporacji po opodatkowaniu Dochody osobiste (pomniejszone o transfery)

19 Stopa wzrostu gospodarczego Źródło: OECD. Kraj Australia 4,8 2,4 1,5 2,6 2,4 3,6 2,6 Austria 3,7 1,1-3,5 2,2 2,7 0,8 0,5 Belgium 2,9 1,0-2,8 2,4 1,9-0,3 0,0 Canada 2,1 1,1-2,8 3,2 2,6 1,8 1,4 Chile 5,1 3,1-0,9 5,8 5,9 5,5 4,9 Czech Republic 5,7 2,9-4,4 2,3 1,8-1,2-1,0 Denmark 1,6-0,8-5,7 1,6 1,1-0,5 0,4 Estonia 7,5-4,2-14,1 3,3 8,3 3,2 1,5 Finland 5,3 0,3-8,5 3,3 2,8-0,2 0,0 France 2,2-0,2-3,1 1,6 1,7 0,0-0,3 Germany 3,4 0,8-5,1 4,0 3,1 0,9 0,4 Greece 3,5-0,2-3,1-4,9-7,1-6,4-4,8 Hungary 0,1 0,7-6,7 1,3 1,6-1,8 0,5 Iceland 6,0 1,2-6,6-4,1 2,9 1,6 1,9 Ireland 5,4-2,1-5,5-0,8 1,4 0,9 1,0 Israel 5,9 4,1 1,1 5,0 4,6 3,2 3,9 Italy 1,5-1,2-5,5 1,7 0,5-2,4-1,8 Japan 2,2-1,0-5,5 4,7-0,6 2,0 1,6 Korea 5,1 2,3 0,3 6,3 3,7 2,0 2,6 Luxembourg 6,6-0,8-4,1 2,9 1,7 0,3 0,8 Mexico 3,2 1,2-6,0 5,3 3,9 3,9 3,4 Netherlands 3,9 1,8-3,7 1,6 1,1-1,0-0,9 New Zealand 3,3-0,6 0,3 0,9 1,3 3,0 2,6 Norway 2,7 0,1-1,6 0,5 1,2 3,2 1,3 Poland 6,8 5,0 1,6 3,9 4,5 2,0 0,9 Portugal 2,4 0,0-2,9 1,9-1,6-3,2-2,7 Slovak Republic 10,5 5,8-4,9 4,4 3,2 2,0 0,8 Slovenia 7,0 3,4-7,8 1,2 0,6-2,3-2,3 Spain 3,5 0,9-3,7-0,3 0,4-1,4-1,7 Sweden 3,4-0,8-5,0 6,3 3,8 1,2 1,3 Switzerland 3,8 2,2-1,9 3,0 1,9 1,0 1,4 Turkey 4,7 0,7-4,8 9,2 8,8 2,2 3,1 United Kingdom 3,6-1,0-4,0 1,8 1,0 0,3 0,8 United States 1,9-0,3-3,1 2,4 1,8 2,2 1,9

20 Wskaźniki koniunktury pilotujące (USA) Liczba i wartość akcji sprzedanych (NYSE) Ilość osób zwolnionych z pracy Wskaźnik zmian liczby firm (firmy nowo otwarte - upadające) Liczba pozwoleń na budowę domów i innych obiektów Liczba / wartość zamówień na budowę fabryk i ich wyposażenie Liczba wybudowanych domów prywatnych

21 Wskaźniki koniunktury działające z opóźnieniem (USA) Dochody osobiste Sprzedaż detaliczna Nowe kredyty konsumpcyjne Bankowa stopa % Średni czas pozostawania bez pracy

22 Rodzaje wahań koniunkturalnych Wahania sezonowe wahania koniunktury związane ze zmianą aktywności gospodarczej w różnych porach roku (dotyczy to głównie produkcji rolniczej i budowlano-montażowej). Wahania przypadkowe wahania gospodarcze związane z wydarzeniami takimi jak strajki, klęski żywiołowe, wojny, szoki naftowe, szoki finansowe itp. Wahania cykliczne periodycznie powtarzające się spadki i ożywienia koniunktury gospodarczej.

23

24 Ceny ropy naftowej, : 86 USD/b Źródło: NBP, Raport o inflacji, lipiec 2013.

25 Morfologia cyklu fazy cyklu

26 Definicja cyklu koniunkturalnego (Burns i Mitchell, 1946) Cykle koniunkturalne są pewnego rodzaju fluktuacjami obserwowanymi w ogólnej działalności gospodarczej (...). Cykl składa się z ekspansji występującej mniej więcej w tym samym czasie w licznych dziedzinach działalności gospodarczej, po której następuje podobnie powszechna recesja, okres kurczenia się działalności i potem ożywienia przechodzącego w fazę ekspansji kolejnego cyklu (...). Ta sekwencja zmian powtarza się, ale nie periodycznie - pod względem długości cykle koniunkturalne wahają się od ponad jednego roku do dziesięciu lub dwunastu lat.

27 Cechy cyklu koniunkturalnego (Abel, Bernanke 1992) 1.Zmiany produkcji są z sobą skorelowane w skali wszystkich sektorów gospodarki. 2.Produkcja przemysłowa, konsumpcja i inwestycje zachowują się w sposób zbieżny z sobą i procykliczny. 3.Inwestycje są w przebiegu cyklu o wiele bardziej zmienne niż konsumpcja, mimo że wydatki na zakupy trwałych dóbr konsumpcyjnych są wybitnie procykliczne. 4.Zatrudnienie jest procykliczne, a bezrobocie antycykliczne. 5.Płaca realna i przeciętna wydajność pracy są procykliczne. 6.Podaż pieniądza i kursy akcji są procykliczne i przewodzą w cyklu. 7.Inflacja oraz nominalne stopy % są procykliczne z opóźnieniem w czasie. 8.Realna stopa procentowa nie wykazuje wahań cyklicznych.

28 Model szarpanej struny, Friedman (1993) Nie wierzę w istnienie cyklu koniunkturalnego - to myląca koncepcja, ponieważ zakłada powtarzanie się regularnych wahań, u podłoża których leży jakiś wewnętrzny mechanizm systemowy. Uważam, że w system wbudowane są mechanizmy reakcji, dzięki którym dostosowuje się on do oddziaływania zewnętrznych i przypadkowych czynników. Wyobraźmy sobie elastyczną strunę, mocno naciągniętą między dwoma punktami sztywnej, poziomo ułożonej deski, do której powierzchni struna został lekko przyklejona. Szarpiemy strunę w losowo wybranych punktach i z przypadkowo dobraną siłą. Następnie przytrzymujemy ją w punkcie największego wychylenia. W wyniku otrzymamy cały szereg następujących po sobie wahań, których amplitudy zależą od siły, z jaką szarpano strunę.

29 Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach majątkowych a PKB (% r/r) ,8 PKB składka przypisana brutto 10 10, ,3 8,3 7,9 7,5 7,5 6,6 6,5 6,6 6,6 6,6 6,6 6,3 6,4 6,1 5,8 5,2 4,4 4 3,8 3,5 3,2 3,3 3,5 3 2,5 2,6 2 1,8 1,2 1,1 0,7 0,7 0 2Q06 3Q06 4Q06 1Q07 2Q07 3Q07 4Q07 1Q08 2Q08 3Q08 4Q08 1Q09 2Q09 3Q09 4Q09-0,8 1Q10 2Q10-1, PKB łączy dodatnia zależność ze składką przypisaną brutto w ubezpieczeniach majątkowych (ogółem) (0,622).

30 PKB (% r/r) PKB a odszkodowania w ubezpieczeniach majątkowych Odszkodowania brutto w ubezpieczeniach majątkowych (% r/r)

31 Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach majątkowych osób fizycznych a płace realne (% r/r) ,2 zmiana płac realnych składka przypisana brutto - osoby fizyczne 8 6 5,9 5,2 8,2 6,5 7,8 6,3 5,4 6 5,7 7,2 6,3 5, ,1 3,8 4,2 4,1 3,2 3,7 2 2,1 1,5 1,4 1,5 0,9 1,1 0 0,1 2Q06 3Q06 4Q06 1Q07 2Q07 3Q07 4Q07 1Q08 2Q08 3Q08 4Q08 1Q09 2Q09 3Q09 4Q09 1Q10 2Q ,3-1,7-1,6-1,7-2 -2,9-4 -4,5-6 Płace realne łączy dodatnia zależność ze składką przypisaną brutto w ubezpieczeniach majątkowych (ogółem) (0,811).

32 Argumenty za wolnym handlem Więcej dóbr Większa różnorodność i wyższa jakość dóbr Niższe ceny Możliwość specjalizacji

33 Argumenty za protekcjonizmem Ochrona miejsc pracy Obrona narodowa (względy strategiczne) Ochrona nowych branż (Infant-Industry) Konieczność dywersyfikacji produkcji Ochrona przed dumpingiem

34 Korzyści wynikające z globalizacji /rozwoju wymiany międzynarodowej/ Przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego Konwergencja Wzrost zatrudnienia Wzrost dochodów oraz poprawa warunków pracy Ograniczenie ubóstwa Transfer wiedzy /know-how/ Korzyści skali Większa konkurencja, niższe ceny, szerszy wybór

35 Zależność między obrotami handlowym a wzrostem gospodarczym w państwach OECD ( ) Źródło: Radło M., Kowalewski O.: Wpływ globalizacji na polską gospodarkę. NBP, Materiały i Studia Zeszyt nr 230, Warszawa, 2008.

36 Korzyści przykład Chin Otwarcie gospodarki Chin zaowocowało wzrostem PKB: $ 1460 per capita w 1980 r. $ 4120 per capita w 1999 r. $ 6567 per capita w 2009 r. $ 9844 per capita w 2013 r.

37 Indonezja malejące wskaźniki ubóstwa GNI per capita: $ 510 per capita w 1980 r. $ 620 per capita w 1990 r. $ 570 per capita w 2000 r. $ 3580 per capita w 2013 r.

38 Inflacja a otwarcie gospodarki (import) Źródło: Federal Reserve Bank of Dallas, 2007, M. Wayne i E. Kersting: Openness and Inflation

39 Stiglitz o globalizacji Globalizacja ma moc uczynienia czegoś niezwykle dobrego i krajom Azji Wschodniej, które korzystały z niej na własnych warunkach, we własnym rytmie, przyniosła ogromne korzyści, mimo kryzysu w 1997 r. Jednak większości krajów świata nie przyniosła porównywalnych pożytków. Dla wielu wydaje się bliższa totalnej katastrofy. Źródło: Stiglitz J.: Globalizacja, Nagroda Nobla (2001) for analyses of markets with asymmetric information Joseph Stiglitz

40 Stiglitz o globalizacji Korzyści uzyskują przede wszystkim bogate kraje i międzynarodowe koncerny Liczba ubogich rośnie Bezrobocie w krajach otwierających swoje rynki rośnie Wiele osób traci pracę lub przechodzi do gorzej płatnych zawodów Dochody per capita w wielu krajach nie zmieniają się lub nawet maleją Źródło: Stiglitz: Development policies in a world of globalization, 2002

41 Stiglitz o globalizacji (c.d.) Polityka stabilizacyjna (zalecana przez MFW) przynosi negatywne efekty Liberalizacja rynku kapitałowego naraża kraje na kryzysy walutowe Następuje drenaż cennych aktywów z krajów ubogich Prywatyzacja jest z reguły źle przeprowadzana Rośnie korupcja Warunki konkurencji nie są jednakowe dla wszystkich stron Źródło: Stiglitz: Development policies in a world of globalization, 2002

42 Bilans płatniczy Bilans płatniczy zestawienie wszystkich realnych i finansowych transakcji kraju z zagranicą. Bilans handlowy zestawienie eksportu i importu towarów (pozycje widoczne ) dla danego okresu. Bilans obrotów bieżących obejmuje poza bilansem handlowym także zestawienie pozycji niewidocznych (usług). Bilans obrotów kapitałowych zestawienie inwestycji danego kraju za granicą oraz zagranicznych inwestycji w danym kraju.

43 Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego Źródło: NBP, Bilans płatniczy Polski, IV kw

44 Rachunek bieżący, Polska Ujemne saldo dochodów jest konsekwencją wysokich dochodów uzyskiwanych przez zagranicznych inwestorów (dochody z tytułu inwestycji bezpośrednich, a także dochody osiągane z inwestycji portfelowych). Źródło: NBP, Bilans płatniczy Polski, IV kw

45 Bilans usług, Polska Źródło: NBP, Bilans płatniczy Polski, IV kw

46 Obroty handlu zagranicznego Polski w latach ceny bieżące (w mld USD) Obroty HZ 2013: Eksport: 206 mld USD Import: 209 mld USD Źródło: GUS, 2013.

47 Rachunek kapitałowy, Polska Źródło: NBP, Bilans płatniczy Polski, IV kw Rachunek kapitałowy obejmuje transfery kapitałowe, do których zalicza się dary i środki z tytułu pomocy bezzwrotnej, dokonane z wyraźnym przeznaczeniem na finansowanie środków trwałych, jak również umorzenie długu oraz nabywanie / zbywanie aktywów niefinansowych.

48 Rachunek finansowy, Polska Źródło: NBP, Bilans płatniczy Polski, IV kw