Management Systems in Production Engineering No 4(12), 2013
|
|
- Władysław Kwiatkowski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 WSZECHSTRONNE ZASTOSOWANIE TYTANU Z UWZGLĘDNIENIEM ASPEKTÓW MEDYCZNYCH VERSATILE APPLICATIONS OF TITANIUM INCLUDING THE MEDICAL ASPECTS Marta MIERZWA Silesian University in Katowice Streszczenie: Artykuł stanowi pracę przeglądową, na temat tytanu jako materiału o szerokim wachlarzu zastosowań. Zaprezentowana została zarówno analiza literaturowa jak również część wyników własnych badań naukowych. W publikacji poruszono istotne właściwości tytanu oraz kosztowny proces jego otrzymywania. Słowa kluczowe: tytan, związki i stopy tytanu, zastosowanie tytanu, biomateriały 1. WPROWADZENIE Tytan (Ti łac. Titanium) jest dwudziestym drugim pierwiastkiem chemicznym leżącym w układzie okresowym pomiędzy skandem a wanadem. Charakteryzuje się srebrzystobiałą barwą. Tytan jest metalem przejściowym, a jego tlenki wykazują właściwości amfoteryczne. Masa atomowa tytanu wynosi 47,867u, gęstość natomiast 4507 kg/m 3. Temperatury charakterystyczne topnienia i wrzenia wynoszą odpowiednio: 1668 C i 3287 C. Wszystkie wymienione dane dotyczą warunków normalnych (ciśnienie 1013,25 hpa). [1] Tytan jest lekki, posiada wysoką wytrzymałość mechaniczną i odporność na korozję. Bywa dodawany jako dodatek stopowy do żelaza, aluminium, wanadu, molibdenu i innych. Stopy tytanu są wykorzystywane w przemyśle lotniczym (silniki odrzutowe, promy kosmiczne), militarnym, motoryzacyjnym, medycznym (protezy dentystyczne, ortopedyczne klamry), procesach metalurgicznych. Pierwiastek ten został odkryty przez Williama Gregora w 1791 roku, a nazwę pochodzącą od bóstw z mitologii greckiej zawdzięcza Martinowi Heinrichowi Klaprothowi. To on stwierdził, że rutyl zawiera nowy pierwiastek i postanowił nazwać go tytanem. Tytan występuje w skorupie ziemskiej w ilościach rzędu 0,61%, a jego postacie mineralne są szeroko rozpowszechnione na Ziemi. Jego najbardziej rozpoznawalny związek dwutlenek tytanu znajduje zastosowanie w produkcji białych pigmentów, np. biel tytanowa, która jest jedynym produkowanym w Polsce pigmentem dwutlenku tytanu i służy do produkcji: papieru, żywności, tworzyw sztucznych, kosmetyków, farmaceutyków, porcelany, farb, emalii oraz jako stabilizator koloru szkliw. Inne związki zawierające tytan to czterochlorek tytanu używany do zasłon dymnych oraz jako katalizator, trójchlorek tytanu, który stosowany jest jako katalizator w produkcji polipropylenu. Znane są dwie odmiany alotropowe tytanu, które zostaną omówione w dalszej części artykułu. Właściwości fizykochemiczne tytanu są podobne do cyrkonu. Przez lata próbowano otrzymać czysty tytan, jednak nie udawało się tego dokonać zwyczajnymi metodami poprzez ogrzewanie tlenku w obecności węgla, ponieważ powstawał węglik tytanu zamiast spodziewanej redukcji tlenku do metalu. W 1910 roku Matthew A. Hunter otrzymał czysty (w 99,9%) metaliczny tytan poprzez ogrzewanie TiCl 4 z sodem w bombie stalowej w temperaturze C. Dopiero jednak William Justin Kroll opracował w miarę opłacalny sposób otrzymywania metalicznego tytanu poprzez redukcję czterochlorku tytanu magnezem. Technologia ta została nazwana od jego nazwiska procesem Krolla. 1
2 Pomimo badań nad tańszym i wydajniejszym sposobem otrzymywania tytanu, proces Krolla jest nadal używany do komercyjnego pozyskiwania metalu. Tytan o wyjątkowo wysokiej czystości udało się otrzymać zespołowi Antona Eduarda van Arkela i Jana Hendrik de Boera w procesie jodkowym już w 1925 roku. Tytan poddaje się rafinacji w próżni w zamkniętym reaktorze. Pary jodu wchodzą w reakcje z technicznym tytanem tworząc czterojodek tytanu, który dalej ulega rozkładowi na ogrzanym oporowo cienkim drucie wolframowym, pogrubiając go w miarę postępowania procesu. W latach 50 i 60 minionego wieku Związek Radziecki zapoczątkował wykorzystywanie tytanu do celów militarnych (np. w okrętach podwodnych). W tym samym czasie tytan był szeroko stosowany w lotnictwie wojskowym, szczególnie w odrzutowcach o wysokich parametrach silnika. W Stanach Zjednoczonych Departament Obrony zdał sobie sprawę z ogromnego znaczenia tytanu i rozpoczął magazynowanie tego metalu przez całą zimną wojnę. Pokrótce przedstawiono najważniejsze informacje na temat tytanu, można zatem przejść do bardziej wnikliwych analiz przedstawionych w kolejnej części. W następnym punkcie omówione zostaną właściwości tytanu z podziałem na fizyczne oraz chemiczne. W dalszej części będzie krótko wspomniane o występowaniu i otrzymywaniu tytanu, aż wreszcie ostatnie dwa punkty poświęcone będą typowym zastosowaniom tytanu. 2. WŁAŚCIWOŚCI Właściwości fizyczne Tytan to pierwiastek metaliczny, który znany jest ze swojej wysokiej wytrzymałości mechanicznej w stosunku do niskiego ciężaru. Jest lekki (gęstość 4507 kg/m³), a przy wysokiej czystości jest ciągliwy (zwłaszcza w atmosferze redukcyjnej). Charakteryzuje się wysoką temperaturą topnienia: 1668 C. Jest błyszczący, posiada biały, metaliczny kolor. Handlowy tytan o czystości 99,2% ma wytrzymałość na rozciąganie 434 MPa, co upodabnia go do stopów stali, jednak jest lżejszy od nich o 45%, jest natomiast cięższy o 60% od aluminium. Wytrzymałość na rozciąganie spada przy podgrzaniu powyżej temperatury 430 C. Tytan posiada wysoką twardość (ale nie dorównuje niektórym hartowanym stalom), występują ponadto trudności przy jego obróbce. Metal występuje w dwóch odmianach alotropowych α i β: odmiana Ti-α jest trwała do temperatury 882 C, krystalizuje w układzie heksagonalnym A3; Ti-β jest trwała od 882 C do temperatury topnienia 1668 C i krystalizuje w układzie regularnym przestrzennie centrowanym A2. Ta druga odmiana ma lepsze właściwości plastyczne i dlatego nadaje się do mechanicznej obróbki. Jak widać na wykresach (rys. 1, 2), w przypadku stopu (za sprawą dodatków stopowych) wytrzymałość na rozciąganie wzrasta niemal dwukrotnie. 2
3 Rys. 1 Krzywa rozciągania dla czystego tytanu klasy II (Grade 2) Właściwości chemiczne Rys. 2 Krzywa rozciągania dla stopu tytanu Ti-6Al-7Nb Najpowszechniejszą właściwością chemiczną tytanu jest jego doskonała odporność na korozję, porównywalna do platyny. Jest również odporny na działanie rozcieńczonych kwasów np. siarkowego, solnego i większości kwasów organicznych, chloru gazowego oraz roztworów zasadowych, czy morskiej wody. Czysty tytan roztworzyć mogą tylko stężone kwasy. Jest także jednym z nielicznych pierwiastków, które gwałtownie reagują z czystym azotem. Reakcja ma miejsce powyżej temperatury 800 C i następuje z wytworzeniem azotku tytanu. Jest paramagnetykiem oraz wykazuje stosunkowo niską przewodność zarówno elektryczną jak i cieplną. 3
4 W wyniku kontaktu tytanu z tlenem na powierzchni tworzy się pasywacyjna warstwa tlenku tytanu o grubości rzędu ok. 2 nm. Warstwa ta również podnosi odporność na korozję. 3. WYSTĘPOWANIE I OTRZYMYWANIE TYTANU Występowanie tytanu Główni producenci tytanu Australia 8% 14% 31% Republika Południowej Afryki Kanada 9% Norwegia 18% 20% Ukraina Pozostałe państwa Rys. 3 Główni producenci tytanu na świecie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Produkcja dwutlenku tytanu 2003 Tytan zazwyczaj występuje w rudach innych pierwiastków. Pod względem występowania na Ziemi zajmuje dziewiątą pozycję w rankingu i siódmą jako metal. Najczęściej spotykany jest w skałach magmowych oraz skałach osadowych. Jego udział w ziemiach wynosi w przybliżeniu 0,5-1,5%. Jest rozpowszechniony, a występuje głównie pod postacią minerałów: anatazu, brukitu, ilmenitu, perowskitu, rutylu, tytanitu oraz w wielu rudach żelaza. Z wymienionych minerałów tylko ilmenit i rutyl odgrywają dość istotne znaczenie ekonomiczne. Znaczące złoża tytanu znajdują się w zachodniej Australii, Kanadzie, Nowej Zelandii, Norwegii i Ukrainie, natomiast duże ilości rutylu są eksploatowane w Ameryce Północnej i Republice Południowej Afryki, co obrazuje wykres przedstawiony powyżej (rys. 3). Roczna produkcja wynosi ton metalu i 4,3 milionów ton dwutlenku tytanu. Całkowite zasoby tytanu na Ziemi szacowane są na ponad 600 milionów ton. Tytan występuje również w meteorytach, jego obecność zauważono m.in. na Słońcu. Otrzymywanie tytanu Proces otrzymywania metalicznego tytanu z wykorzystaniem metody Krolla obejmuje pięć podstawowych etapów: 1) przeróbka rud tytanu, 2) otrzymanie czterochlorku tytanu TiCl 4, 3) redukcja TiCl 4 magnezem, 4) proces jodkowy, czyli oczyszczenie tytanu, 5) topienie tytanu. Tytan ulega reakcjom z tlenem przy wysokich temperaturach, dlatego nie otrzymuje się go przez redukcję dwutlenku tytanu. Pomimo wysokich kosztów ciągle stosuje się proces Krolla. Reakcje zachodzące podczas tego procesu: 2TiFeO 3 + 7Cl 2 + 6C (900 C) 2TiCl 4 + 2FeCl 3 + 6CO TiCl 4 + 2Mg (1100 C) 2MgCl 2 + Ti Dużym problemem jest proces topienia tytanu, ponieważ jego temperatura topnienia jest wysoka 1668 C, a także tytan jest aktywny chemicznie w tej temperaturze. Obecnie 4
5 topienie przeprowadza się w piecach łukowych, indukcyjnych, plazmowych oraz elektronowych. 4. ZWIĄZKI I STOPY TYTANU PRZYKŁADY ZASTOSOWAŃ POZAMEDYCZNYCH Dwutlenek tytanu (TiO 2 występuje w formie proszku) to najpowszechniejszy związek tytanu, który ma bardzo szeroki zakres możliwych zastosowań. Jednym z nich jest przemysł metalurgiczny produkcja elektrod, stopów. Dość istotne znaczenie odgrywa także dwutlenek tytanu w przemyśle barwnym i lakierniczym, ponieważ daje intensywną białą barwę, a w papiernictwie natomiast wysoką jakość białego papieru. Stosowany jest zatem jako pigment w farbach (odpornych na niskie temperatury oraz środowisko wilgotne i słone, morskie), papierze, a nawet paście do zębów. Jego nietoksyczność pozwala na stosowanie go w produkcji włókien szklanych, a nawet w przemyśle spożywczym (barwnik E171). Również wyroby gumowe, a dokładniej naturalny oraz syntetyczny kauczuk wymagają przy wytwarzaniu obecności TiO 2. Może być dodatkiem do cementu, a równie dobrze sprawdzi się jako filtr oczyszczający powietrze czy ochrona przed promieniami UV. W przyrodzie dwutlenek tytanu występuje w postaci minerałów: m.in. anatazu, brukitu i rutylu. Minerały te są miękkie, ale wytrzymałe. Rutyl wykazuje termiczną stabilność, wysoki współczynnik załamania światła, wysoką twardość i moduł Younga [2]. Dwutlenek tytanu jest szeroko stosowany zastosowania optyczne i ochronne z powodu wysokiej przezroczystości, trwałości mechanicznej i chemicznej stabilności w roztworach wodnych [2]. Azotek tytanu (TiN) stosowany jest do pokrywania narzędzi tnących, skrawających, formujących, ślizgowych. Już niewielka warstwa TiN o grubości rzędu 0,5μm przyczynia się do wzrostu twardości powierzchniowej nawet do 2400 HV, a czas pracy pokrytych narzędzi wydłuża się kilkanaście razy. Powłoki z TiN mogą być także natryskiwane plazmowo na elementy robocze łopatek turbin oraz silników. Czterochlorek tytanu (TiCl 4 ) to ciecz bezbarwna, stosowana do produkcji dwutlenku tytanu lub tytanu w procesie Krolla. Węglik tytanu (TiC) znalazł zastosowanie w przemyśle narzędziowym, kosmicznym oraz w energetyce atomowej, a także w kompozytach diamentowo-węglikowych przeznaczonych na ostrza skrawające. Tytanian baru (BaTiO 3 ) wykorzystuje się w urządzeniach ultradźwiękowych, mikrofonach i urządzeniach do zapalania gazu w kuchenkach. Tytanian strontu (SrTiO 3 ) ma zastosowanie w produkcji szkła o dużym współczynniku załamania światła do soczewek, pryzmatów i biżuterii. Tytanian sodowy (Na 2 TiO 3 ) jest składnikiem pokryć prętów spawalniczych. Stale maraging (SM) zawierają 20-25% Ni z dodatkami 1,3-1,6% Ti, 0,15-0,30% Al, 0,3-0,5% Nb. 5
6 1,450% 0,400% 0,225% 22,500% 75,425% Fe Ni Ti Al. Nb Rys. 4 Średni skład procentowy przykładowej stali maraging Tytan w stopie takim jak stal maraging jest składnikiem umacniającym. Stale te są stosowane do budowy statków kosmicznych, w lotnictwie podwozia samolotów, konstrukcja samolotów myśliwskich, w przemyśle zbrojeniowym (lufy dział i broni palnej). Ponadto, stale maraging są istotne dla budowy maszyn i urządzeń, gdyż wykonane są z nich elementy turbin parowych, korbowody, wały napędowe samochodów wyścigowych, a również elementy wagonów kolejowych. Tytan i jego stopy świetnie nadają się do wytwarzania sprzętu sportowego, gdyż dają możliwość uzyskania dużej wytrzymałości przy możliwie najmniejszej masie wyrobu, np.: sprzęt do wspinaczek wysokogórskich, ramy rowerowe, rakiety do tenisa, narty, kije golfowe i hokejowe, a nawet sprzęt do wędkowania. Stopy tytanu występują w oprawkach okularów, dzięki czemu stają się one lekkie oraz wytrzymałe i nie powodujące alergii skórnej. Ich wadą jest jednak wysoka cena. Także w jubilerstwie znalazło się miejsce dla tytanu. Wykonuje się z niego obrączki, kolczyki, koperty i bransolety zegarków, które nie powodują reakcji alergicznych i nie niszczą się pod wpływem środowiska wodnego. Stop tytanu z aluminium i wanadem (Ti-6Al-4V) oraz stopy z innymi dodatkami spotykane są w silnikach i pokryciach samolotów (tabela 1), np. silnik Concorde. Tabela 1 Zawartość tytanu w przykładowych typach samolotów Typ Zawartość tytanu samolotu w tonach Boeing Boeing Boeing Airbus A Airbus A Airbus A Airbus A Ił ZASTOSOWANIE TYTANU W MEDYCYNIE Dużą podgrupę biomateriałów stanowią biomateriały metaliczne, do których zaliczają się: stal 316L, stop Co-Cr-Mo oraz stopy tytanu [3]. Właściwości użytkowe tych ostatnich można kształtować przez dobór i przeprowadzenie odpowiedniej obróbki powierzchniowej. Stopy tytanu najczęściej stosuje się do wykonywania trzpieni endoprotez i obejm panewek, ponieważ gwarantują lekkość, ale także wytrzymałość. 6
7 Czysty tytan (commercially pure, który zawiera niewielkie ilości takich pierwiastków jak: tlen, azot, węgiel, wodór, a w zależności od stopnia zawartości tlenu podzielono czysty tytan na cztery klasy) także może być stosowany w medycynie, szczególnie do wytwarzania warstw porowatych nanoszony na trzpienie endoprotez mocowanych bezcementowo oraz do wytwarzania implantów stomatologicznych. Tytan techniczny jest głównie stosowany w chirurgii na implanty. Na rynku dostępnych jest sześć głównych postaci tytanu cztery klasy czystego tytanu i dwa stopy, z których wykonywane są implanty: czysty tytan klasy I (cp I), czysty tytan klasy II (cp II), czysty tytan klasy III (cp III), czysty tytan klasy IV (cp IV), Ti-6Al-4V, Ti-6Al-4V (ELI extra low interstitial). Tytan klasy I, II, lub III stosuje się rzadko, głównie z powodu małej wytrzymałości mechanicznej. Najczęściej stosowanym materiałem tytanowym jest stop α+β Ti-6Al-4V zawierający 6% glinu (Al) i 4% wanadu (V), ponieważ stanowi on dobrą kompozycję właściwości takich jak: odporność na korozję, wytrzymałość i elastyczność. Implanty wykonane z tego stopu mają lepszą stabilność strukturalną niż te z czystego tytanu i mogą być wystawione na działanie większych obciążeń mechanicznych. Często wykorzystuje się ten stop w postaci ELI, która ma niższą zawartość pierwiastków międzywęzłowych żelaza, wodoru i tlenu, a dzięki temu lepszą odporność korozyjną, choć kosztem wytrzymałości. Postać ELI stosowana jest do produkcji silnie narażonych na siły zgryzowe elementów łącznikowych wszczepów, rzadziej do produkcji całych implantów. Stop ELI bywa określany również jako tytan klasy V, co mylnie sugeruje, że mamy do czynienia z czystym tytanem, a nie jego stopem. Przykłady medycznych zastosowań stopów tytanu: Protetyka dentystyczna ze względu na niskie przewodnictwo cieplne, dużą twardość, wytrzymałość mechaniczną oraz trwałość, a także brak reakcji alergicznych i odporność na korozję. Występuje możliwość leczenia zgryzu u dzieci dzięki odpowiednio wykonanym płytkom ze stopów wykazujących efekt pamięci kształtu, a zawierającym w swym składzie tytan. W stomatologii początkowo stosowano tytan przede wszystkim w formie gotowych fabrykatów (wszczepy, ćwieki kanałowe i okołomiazgowe). Gwałtowny rozwój technologii dał możliwość wykonywania z niego w warunkach laboratoryjnych większości konstrukcji protetycznych takich jak: wkłady i nakłady, korony i mosty licowane, szkielety protez częściowych, korony teleskopowe. Zastosowanie tytanowych wszczepów jako filarów protez daje możliwość odbudowy różnych braków zębowych. Sprzęt medyczny narzędzia chirurgiczne, wózki inwalidzkie, kule mogą być wykonane ze stopów tytanu. Leczenie złamań kości gdzie stosuje się stopy tytanu z Al, Nb i Ta oraz tytanu z Al i Nb (Ti-6Al-7Nb) elementy do zespalania odłamów kostnych np. wkręty. Endoprotezy stawowe, implanty zębów, kręgosłupa, "sztuczne dyski". Szczególnie implanty kręgosłupa są ważne dla naszego społeczeństwa, bowiem coraz więcej ludzi skarży się na dolegliwości z nim związane, zespoły bólowe odcinka lędźwiowego. Tam znajduje się środek ciężkości ciała człowieka i występują największe siły działające na kręgi i krążki międzykręgowe. Tytan i jego stopy spośród biomateriałów metalicznych jest obecnie najlepszym tworzywem na wszelakie implanty, posiada dobre własności mechaniczne, oraz bardzo dobrą odporność korozyjną i biokompatybilność, a w porównaniu do stali austenitycznych i stopów 7
8 kobaltu ma najniższy z nich ciężar właściwy i moduł Younga, co jest bardzo istotne w przypadku implantów. Dobra biotolerancja tytanu w środowisku żywego organizmu powoduje występowanie procesu osteointegracji, a więc następuje zrost tkanki kostnej z powierzchnią tytanowego implantu. Ponadto, tytan posiada duże powinowactwo do tlenu, co przyczynia się do tworzenia na jego powierzchni warstewki pasywnej TiO 2, która dodatkowo zabezpiecza przed korozją. Niemniej jednak wykonanie jakiegokolwiek implantu tytanowego pociąga za sobą duże nakłady finansowe, co wynika ze złożonego procesu wytwarzania. Z rozpatrywanych tu stopów produkowane są endoprotezy stawowe, kolanowe, gwoździe śródszpikowe, płytki, wkręty kostne, różnego rodzaju wyroby protetyczne (mosty) oraz wykorzystywany jest w kardiochirurgii i kardiologii zabiegowej (mechaniczna zastawka serca). Stopy tytanu które stosuje się w bioinżynierii można sklasyfikować w trzech grupach [4]: stopy jednofazowe α, stopy dwufazowe α+β, stopy jednofazowe β. Ze względu na zawartość w najpopularniejszym stopie Ti-6Al-4V (zastosowanie w chirurgii kostnej, jego nazwa handlowa to Protasul 64WF) wanadu, który uwolniony do organizmu wywołuje zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu, zaczęto poszukiwać nowych tzw. bezwanadowych stopów tytanu, gdzie funkcję stabilizatorów fazy β spełniają pierwiastki akceptowalne przez organizm ludzki nawet w dużej ilości. Należą do nich: niob, tantal, oraz żelazo. Nowe stopy tytanu posiadają jeszcze wyższą odporność korozyjną, są lepiej tolerowane niż stop z wanadem oraz, oczywiście, cechują się niskim modułem Younga i dobrymi właściwościami mechanicznymi wytrzymałością zmęczeniową, twardością. Tytan i jego stopy, należą do biomateriałów długotrwałych, ponieważ ich czas przebywania w organizmie może przekroczyć nawet dwadzieścia pięć lat. W porównaniu do innych biomateriałów, stopy tytanu charakteryzują się: dobrą odpornością na korozję szczelinową, naprężeniową i ogólną w środowisku chlorków tytan oczywiście podlega zjawiskom chemicznym, w tym korozji, jednakże w znacznie mniejszym stopniu niż inne stosowane w medycynie metale; żaroodpornością (do 800 C) szczególnie w środkach utleniających; najwyższą biotolerancją spośród stosowanych obecnie biomateriałów metalicznych; korzystnym stosunkiem wytrzymałości na rozciąganie do granicy plastyczności; małą gęstością; najniższym spośród biomateriałów metalicznych modułem Younga; wysoką skłonnością do samopasywacji; właściwościami paramagnetycznymi; wysoką wytrzymałością zmęczeniową, co jest istotne w aspekcie trwałości elementów przeznaczonych do długookresowego przebywania w organizmie człowieka [5]. Obiecująco prezentują się właściwości fizyczne i biokompatybilność nowego stopu z niobem Ti-6Al-7Nb, który nie zawiera toksycznych jonów wanadu. W przypadku stopu Ti- 6Al-4V może nastąpić sytuacja, że zarówno jony tytanu jak i jony toksycznych dla organizmu metali glinu i wanadu mogą uwalniać się do okolicznych tkanek. Obecnie tendencja rynkowa wykazuje, iż producenci dążą do zwiększenia możliwości czystego tytanu klasy IV, który dzięki odpowiedniej obróbce dorówna parametrami fizycznymi stopom tytanu, a jednocześnie zachowa wysoką biozgodność i odporność na korozję. Na podstawie przeprowadzonych do tej pory badań in vitro oraz in vivo wykazano zdecydowanie większą odporność korozyjną i grubszą warstwę pasywacyjną (TiO 2 ) w przypadku czystego tytanu w porównaniu ze stopami tytanu. 8
9 Alergia na tytan występuje sporadycznie, dzięki czemu można w zasadzie bez obaw wykorzystywać jego unikalne właściwości, które czynią go materiałem wszechstronnym, wysoce biozgodnym i dają szansę opanowywania nowych obszarów zastosowania w medycynie i stomatologii pod warunkiem, że nie będzie on zawierał uczulających innych metali, a te pojawić się mogą w śladowych ilościach nawet w wyniku procesów przetwarzania. Jeśli chodzi o samą alergię na tytan, to występują drobne problemy z jej rozpoznawaniem, ponieważ brak jest ukierunkowanych na tytan testów. Skórny test płatkowy, stosowany z powodzeniem w przypadku innych alergii, nie jest odpowiedni w przypadku tytanu i sprawdza się jedynie w około 20% przypadków. 6. PODSUMOWANIE Tytan to pierwiastek nietoksyczny nawet w dość dużych dawkach i jak dotąd nie miał żadnego negatywnego wpływu na organizm ludzki. Każdego dnia człowiek spożywa w pokarmach około 0,8 mg tytanu, ale większość z tego nie jest przyswajana przez organizm. Ma on jednak tendencję do gromadzenia się w tkankach zawierających krzemionkę. Rośliny zawierają zazwyczaj około 1 ppm tytanu, choć np. skrzyp i pokrzywa mogą zawierać nawet do 80 ppm. Większość związków tytanu jest nieszkodliwych, do wyjątków należą związki z chlorem: TiCl 2, TiCl 3 i TiCl 4, które posiadają niebezpieczne własności dwuchlorek tytanu (ma postać czarnych kryształów) ulega samozapaleniu, a czterochlorek tytanu jest lotnym dymiącym się płynem. Wszystkie natomiast chlorki tytanu są żrące. Stopy tytanu charakteryzują się odpornością na korozję oraz możliwością przenoszenia dużych obciążeń. Tytan jest jednak jeszcze zbyt drogi, aby mógł być powszechnie używany np. w przeciętnych samochodach o możliwie rozsądnej cenie. Ciekły tytan reaguje z tlenem, azotem i wodorem, co stwarza trudności metalurgiczne, ale korzystne właściwości fizyczne i chemiczne dały mu zastosowanie w przemyśle, medycynie, chirurgii szczękowej, implantologii, ortodoncji i protetyce stomatologicznej. Dzięki zaobserwowanej klinicznie dobrej biotolerancji i osteointegracji, tytan i jego stopy wykorzystuje się do wytwarzania licznych elementów przydatnych w rozmaitych gałęziach medycyny. Choć ponownie wart uwagi jest aspekt ekonomiczny, że to od zamożności społeczeństwa zależy liczba wszczepianych implantów tytanowych, zarówno w Polsce jak i w innych krajach. Ponieważ tytan nie należy do grupy ferromagnetyków, pacjenci z implantami z niego wykonanymi mogą być bezpiecznie badani tomografem MRI (obrazowanie rezonansu magnetycznego). 7. LITERATURA [1] Titanium [w:] [2] Li-Chin Chuang, Chin-Hsiang Luo, Shin-hao Yang: The structure and mechanical properties of thick rutile-tio2 films using different coating treatments. Wydawnictwo Elsevier, [w:] Applied Surface Science z dnia 19 sierpnia [3] Makuch K.: Analiza zawartości tytanu w błonie śluzowej pokrywającej dwuetapowe tytanowe wszczepy śródkostne w okresie ich wgajania. Wyd. Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Poznań, [4] Materiały biomedyczne. LABORATORIUM NAUKI O MATERIAŁACH. Łódź, [w:] [5] Świeczko-Żurek B.: Ocena struktury i własności mechanicznych oraz odporności korozyjnej tworzyw metalowych na implanty dla chirurgii kostnej. Gdańsk, [w:] 9
2. Biomateriały metaliczne wykorzystywane w medycynie
Biomateriały metaliczne Najpopularniejsza definicja biomateriału brzmi następująco: biomateriał to każda substancja inna niż lek lub kombinacja substancji syntetycznych lub naturalnych, która może być
Bardziej szczegółowoMATERIAŁY SUPERTWARDE
MATERIAŁY SUPERTWARDE Twarde i supertwarde materiały Twarde i bardzo twarde materiały są potrzebne w takich przemysłowych zastosowaniach jak szlifowanie i polerowanie, cięcie, prasowanie, synteza i badania
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM NAUKI O MATERIAŁACH
Politechnika Łódzka Wydział Mechaniczny Instytut Inżynierii Materiałowej LABORATORIUM NAUKI O MATERIAŁACH Ćwiczenie nr Temat: Materiały biomedyczne Łódź 2010 1. Wprowadzenie Materiał biomedyczny przeznaczony
Bardziej szczegółowoDrewno. Zalety: Wady:
Drewno Drewno to naturalny surowiec w pełni odnawialny. Dzięki racjonalnej gospodarce leśnej w Polsce zwiększają się nie tylko zasoby drewna, lecz także powierzchnia lasów. łatwość w obróbce, lekkość i
Bardziej szczegółowoDorota Kunkel. WyŜsza Szkoła InŜynierii Dentystycznej
Dorota Kunkel Implant wszystkie przyrządy medyczne wykonywane z jednego lub więcej biomateriałów, które mogą być umiejscowione wewnątrz organizmu, jak też częściowo lub całkowicie pod powierzchnią nabłonka
Bardziej szczegółowoMetale i niemetale. Krystyna Sitko
Metale i niemetale Krystyna Sitko Substancje proste czyli pierwiastki dzielimy na : metale np. złoto niemetale np. fosfor półmetale np. krzem Spośród 115 znanych obecnie pierwiastków aż 91 stanowią metale
Bardziej szczegółowoLAF-Polska Bielawa 58-260, ul. Wolności 117 NIP: 882-152-92-20 REGON: 890704507 http://www.laf-polska.pl
Podstawowe informacje o stali Stal jest stopem żelaza, węgla i innych pierwiastków stopowych o zawartości do 2,14 % węgla. W praktyce, jako stale oznacza się stopy, które najczęściej zawierają żelazo,
Bardziej szczegółowoPlan: 1) krutki opis w ramach wstępu 2) Występowanie 3) Otrzymywanie 4) Właściwości 5) Związki 6) Izotopy 7) Zastosowanie 8) Znaczenie biologiczne
Mied ź Plan: 1) krutki opis w ramach wstępu 2) Występowanie 3) Otrzymywanie 4) Właściwości 5) Związki 6) Izotopy 7) Zastosowanie 8) Znaczenie biologiczne 1) krutki opis w ramach wstępu Miedź (Cu, łac.
Bardziej szczegółowoRok akademicki: 2015/2016 Kod: EIB-2-201-IB-s Punkty ECTS: 4. Kierunek: Inżynieria Biomedyczna Specjalność: Inżynieria biomateriałów
Nazwa modułu: Biomateriały metaliczne Rok akademicki: 2015/2016 Kod: EIB-2-201-IB-s Punkty ECTS: 4 Wydział: Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii Biomedycznej Kierunek: Inżynieria Biomedyczna
Bardziej szczegółowoWPŁYW DODATKÓW STOPOWYCH NA WŁASNOŚCI STOPU ALUMINIUM KRZEM O NADEUTEKTYCZNYM SKŁADZIE
WYDZIAŁ ODLEWNICTWA AGH Oddział Krakowski STOP XXXIV KONFERENCJA NAUKOWA Kraków - 19 listopada 2010 r. Marcin PIĘKOŚ 1, Stanisław RZADKOSZ 2, Janusz KOZANA 3,Witold CIEŚLAK 4 WPŁYW DODATKÓW STOPOWYCH NA
Bardziej szczegółowoSkład chemiczny wybranych stopów niklu do obróbki plastycznej
Stopy innych metali Stopy niklu Konstrukcyjne (monele) Oporowe (chromel, alumel, nichromy, kanthal) O szczególnych własnościach fizycznych (inwar, kowar, elinwar, permalloy) Odporne na korozję(hastelloy)
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM KOROZJI MATERIAŁÓW PROTETYCZNYCH
INSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ POLITECHNIKA ŁÓDZKA INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH LABORATORIUM KOROZJI MATERIAŁÓW PROTETYCZNYCH KOROZJA W STOPACH METALI GRUPY CO-CR I NI-CR CEL ĆWICZENIA Celem
Bardziej szczegółowoWPŁYW TERMICZNEGO UTLENIANIA NA WŁAŚCIWOŚCI WYTRZYMAŁOŚCIWE STOPU TI-6AL-7NB
Marta ŁUCZUK, Marzena S ZCZEPKOWSKA SYSTEMY WSPOMAGANIA W INŻYNIERII PRODUKCJI Inżynieria Systemów Technicznych 2014 11 WPŁYW TERMICZNEGO UTLENIANIA NA WŁAŚCIWOŚCI WYTRZYMAŁOŚCIWE STOPU TI-6AL-7NB 11.1
Bardziej szczegółowohttp://www.chem.uw.edu.pl/people/ AMyslinski/Kaim/cze14.pdf BOEING 747 VERSUS 787: COMPOSITES BUDOWNICTWO Materiały kompozytowe nadają się do użycia w budownictwie w szerokiej gamie zastosowań:
Bardziej szczegółowoMikrostruktura wybranych implantów stomatologicznych w mikroskopie świetlnym i skaningowym mikroskopie elektronowym
WYśSZA SZKOŁA INśYNIERII DENTYSTYCZNEJ IM. PROF. MEISSNERA W USTRONIU WYDZIAŁ INśYNIERII DENTYSTYCZNEJ Mikrostruktura wybranych implantów stomatologicznych w mikroskopie świetlnym i skaningowym mikroskopie
Bardziej szczegółowow_08 Chemia mineralnych materiałów budowlanych c.d. Chemia metali budowlanych
w_08 Chemia mineralnych materiałów budowlanych c.d. Chemia metali budowlanych Spoiwa krzemianowe Kompozyty krzemianowe (silikatowe) kity, zaprawy, farby szkło wodne Na 2 SiO 3 + 2H 2 O H 2 SiO 3 +
Bardziej szczegółowonowości 2011r. w modelu: K-Series
oraz firma: przedstawiają nowości 2011r. w modelu: K-Series teraz aż trzy nowe materiały do produkcji sztywnej ramy: 13 AI Aluminium 22 Ti Titanium 6 C Carbon Dane Techniczne: szerokość 340 480 mm co 20
Bardziej szczegółowoPolitechnika Gdańska, Inżynieria Biomedyczna. Przedmiot: BIOMATERIAŁY. Metody pasywacji powierzchni biomateriałów. Dr inż. Agnieszka Ossowska
BIOMATERIAŁY Metody pasywacji powierzchni biomateriałów Dr inż. Agnieszka Ossowska Gdańsk 2010 Korozja -Zagadnienia Podstawowe Korozja to proces niszczenia materiałów, wywołany poprzez czynniki środowiskowe,
Bardziej szczegółowoMATERIAŁY KONSTRUKCYJNE
Stal jest to stop żelaza z węglem o zawartości węgla do 2% obrobiona cieplnie i przerobiona plastycznie Stale ze względu na skład chemiczny dzielimy głównie na: Stale węglowe Stalami węglowymi nazywa się
Bardziej szczegółowoSTOPY Z PAMIĘCIA KSZTAŁTU
STOPY Z PAMIĘCIA KSZTAŁTU NiTi 53-57% Ni, Ti50Ni48,5Co1,5 Przemiana martenzytyczna termosprężysta: wyniku wzajemnego dopasowania sieci macierzystej i tworzącego się martenzytu zachodzi odkształcenie sprężyste.
Bardziej szczegółowoNowoczesne metody metalurgii proszków. Dr inż. Hanna Smoleńska Materiały edukacyjne DO UŻYTKU WEWNĘTRZNEGO Część III
Nowoczesne metody metalurgii proszków Dr inż. Hanna Smoleńska Materiały edukacyjne DO UŻYTKU WEWNĘTRZNEGO Część III Metal injection moulding (MIM)- formowanie wtryskowe Metoda ta pozwala na wytwarzanie
Bardziej szczegółowohttp://www.chem.uw.edu.pl/people/ AMyslinski/Kaim/cze14.pdf BUDOWNICTWO Materiały kompozytowe nadają się do użycia w budownictwie w szerokiej gamie zastosowań: elementy wzmacniające przemysłowych
Bardziej szczegółowoMIKROSKOPIA METALOGRAFICZNA
MIKROSKOPIA METALOGRAFICZNA WYKŁAD 3 Stopy żelazo - węgiel dr inż. Michał Szociński Spis zagadnień Ogólna charakterystyka żelaza Alotropowe odmiany żelaza Układ równowagi fazowej Fe Fe 3 C Przemiany podczas
Bardziej szczegółowoMetody łączenia metali. rozłączne nierozłączne:
Metody łączenia metali rozłączne nierozłączne: Lutowanie: łączenie części metalowych za pomocą stopów, zwanych lutami, które mają niższą od lutowanych metali temperaturę topnienia. - lutowanie miękkie
Bardziej szczegółowoANALIZA WYTRZYMAŁOŚCI POŁĄCZENIA METAL CERAMIKA NA PRZYKŁADZIE CERAMIKI SHOFU I VITA
ANALIZA WYTRZYMAŁOŚCI POŁĄCZENIA METAL CERAMIKA NA PRZYKŁADZIE CERAMIKI SHOFU I VITA WSTĘP W stomatologii i technice dentystycznej moŝna zaobserwować znaczny rozwój materiałów ceramicznych. Z tworzyw stosowanych
Bardziej szczegółowoNajbardziej rozpowszechniony pierwiastek we Wszechświecie, Stanowi główny składnik budujący gwiazdy,
Położenie pierwiastka w UKŁADZIE OKRESOWYM Nazwa Nazwa łacińska Symbol Liczba atomowa 1 Wodór Hydrogenium Masa atomowa 1,00794 Temperatura topnienia -259,2 C Temperatura wrzenia -252,2 C Gęstość H 0,08988
Bardziej szczegółowoMetale nieżelazne - miedź i jej stopy
Metale nieżelazne - miedź i jej stopy Miedź jest doskonałym przewodnikiem elektryczności, ustępuje jedynie srebru. Z tego powodu miedź znalazła duże zastosowanie w elektrotechnice na przewody. Miedź charakteryzuje
Bardziej szczegółowoortofan.pl Thinking ahead. Focused on life.
drut ortodontyczny jak żaden inny Wyłączny dystrybutor w Polsce ortofan.pl Thinking ahead. Focused on life. JM Ortho Corporation od zawsze jest zaangażowana we wprowadzanie innowacji do leczenia ortodontycznego.
Bardziej szczegółowoZespół Szkół Samochodowych
Zespół Szkół Samochodowych Podstawy Konstrukcji Maszyn Materiały Konstrukcyjne i Eksploatacyjne Temat: OTRZYMYWANIE STOPÓW ŻELAZA Z WĘGLEM. 2016-01-24 1 1. Stopy metali. 2. Odmiany alotropowe żelaza. 3.
Bardziej szczegółowoL.A. Dobrzański, A.D. Dobrzańska-Danikiewicz (red.) Metalowe materiały mikroporowate i lite do zastosowań medycznych i stomatologicznych
L.A. Dobrzański, A.D. Dobrzańska-Danikiewicz (red.) Metalowe materiały mikroporowate i lite do zastosowań medycznych i stomatologicznych Spis treści Streszczenie... 9 Abstract... 11 1. L.A. Dobrzański,
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM NAUKI O MATERIAŁACH
Politechnika Łódzka Wydział Mechaniczny Instytut Inżynierii Materiałowej LABORATORIUM NAUKI O MATERIAŁACH Ćwiczenie nr 5 Temat: Stale stopowe, konstrukcyjne, narzędziowe i specjalne. Łódź 2010 1 S t r
Bardziej szczegółowoSpecyficzne własności helu w temperaturach kriogenicznych
POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY Specyficzne własności helu w temperaturach kriogenicznych Opracowała: Joanna Pałdyna W ramach przedmiotu: Techniki niskotemperaturowe w medycynie Kierunek studiów:
Bardziej szczegółowoNauka o Materiałach dr hab. inż. Mirosław Bućko, prof. AGH B-8, p. 1.13, tel
Nauka o Materiałach dr hab. inż. Mirosław Bućko, prof. AGH B-8, p. 1.13, tel. 12 617 3572 www.kcimo.pl, bucko@agh.edu.pl Plan wykładów Monokryształy, Materiały amorficzne i szkła, Polikryształy budowa,
Bardziej szczegółowoBADANIA WYTRZYMAŁOŚCIOWE CERAMIKA A STOPY DENTYSTYCZNE W KONTEKŚCIE WYBRANYCH RODZAJÓW STOPÓW PROTETYCZNYCH
WyŜsza Szkoła InŜynierii Dentystycznej im. prof. Meissnera w Ustroniu BADANIA WYTRZYMAŁOŚCIOWE CERAMIKA A STOPY DENTYSTYCZNE W KONTEKŚCIE WYBRANYCH RODZAJÓW STOPÓW PROTETYCZNYCH CEL PRACY Celem pracy było
Bardziej szczegółowoPODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH.. - należy podać schemat obliczeń (skąd się biorą konkretne podstawienia do wzorów?)
Korozja chemiczna PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH.. - należy podać schemat obliczeń (skąd się biorą konkretne podstawienia do wzorów?) 1. Co to jest stężenie molowe? (co reprezentuje jednostka/ metoda obliczania/
Bardziej szczegółowoWYKRYWANIE ZANIECZYSZCZEŃ WODY POWIERZA I GLEBY
WYKRYWANIE ZANIECZYSZCZEŃ WODY POWIERZA I GLEBY Instrukcja przygotowana w Pracowni Dydaktyki Chemii Zakładu Fizykochemii Roztworów. 1. Zanieczyszczenie wody. Polska nie należy do krajów posiadających znaczne
Bardziej szczegółowoMATERIAŁ ELWOM 25. Mikrostruktura kompozytu W-Cu25: ciemne obszary miedzi na tle jasnego szkieletu wolframowego; pow. 250x.
MATERIAŁ ELWOM 25.! ELWOM 25 jest dwufazowym materiałem kompozytowym wolfram-miedź, przeznaczonym do obróbki elektroerozyjnej węglików spiekanych. Kompozyt ten jest wykonany z drobnoziarnistego proszku
Bardziej szczegółowoPIERWIASTKI STOPOWE W STALACH. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
PIERWIASTKI STOPOWE W STALACH Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Stal stopowa stop żelaza z węglem, zawierający do ok. 2% węgla i pierwiastki
Bardziej szczegółowoDyski CAD/CAM z metali nieszlachetnych
Dyski CAD/CAM z metali nieszlachetnych Dyski CAD/CAM na bazie kobaltu i tytanu Cała gama materiałów ze stopów nieszlachetnych wyprodukowana w Niemczech. Dla wszystkich znanych zastosowań, z jednego źródła.
Bardziej szczegółowoZakres tematyczny. Podział stali specjalnych, ze względu na warunki pracy:
STAL O SPECJALNYCH WŁAŚCIWOŚCIACH FIZYCZNYCH I CHEMICZNYCH Zakres tematyczny 1 Podział stali specjalnych, ze względu na warunki pracy: - odporne na korozję, - do pracy w obniżonej temperaturze, - do pracy
Bardziej szczegółowoPoliamid (Ertalon, Tarnamid)
Poliamid (Ertalon, Tarnamid) POLIAMID WYTŁACZANY PA6-E Pół krystaliczny, niemodyfikowany polimer, który jest bardzo termoplastyczny to poliamid wytłaczany PA6-E (poliamid ekstrudowany PA6). Bardzo łatwo
Bardziej szczegółowoAustenityczne stale nierdzewne
Stowarzyszenie Stal Nierdzewna ul. Ligocka 103 40-568 Katowice e-mail: ssn@stalenierdzewne.pl www.stalenierdzewne.pl Austenityczne stale nierdzewne Strona 1 z 7 Skład chemiczny austenitycznych stali odpornych
Bardziej szczegółowoSZKŁO LABORATORYJNE. SZKŁO LABORATORYJNE (wg składu chemicznego): Szkło sodowo - wapniowe (laboratoryjne zwykłe)
SZKŁO LABORATORYJNE SZKŁO LABORATORYJNE (wg składu chemicznego): Szkło sodowo - wapniowe (laboratoryjne zwykłe) To połączenie tlenków: 13 20% tlenków alkalicznych, 6 12% tlenków grupy RO, 0,5 6% Al 2O
Bardziej szczegółowoMATERIAŁOZNAWSTWO. dr hab. inż. Joanna Hucińska Katedra Inżynierii Materiałowej Pok. 128 (budynek Żelbetu )
MATERIAŁOZNAWSTWO dr hab. inż. Joanna Hucińska Katedra Inżynierii Materiałowej Pok. 128 (budynek Żelbetu ) jhucinsk@pg.gda.pl MATERIAŁOZNAWSTWO dziedzina nauki stosowanej obejmująca badania zależności
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali
Ćwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali Wymagane wiadomości Podstawy korozji elektrochemicznej, wykresy E-pH. Wprowadzenie Główną przyczyną zniszczeń materiałów metalicznych
Bardziej szczegółowoZakład Chemii Medycznej PUM. Metale w stomatologii
Zakład Chemii Medycznej PUM Metale w stomatologii 1 Właściwości metali Metale zazwyczaj są: twarde, połyskliwe, mają dużą gęstość zależną od masy atomowej pierwiastka i typu struktury krystalicznej, która
Bardziej szczegółowoNowa technologia - Cynkowanie termodyfuzyjne. Ul. Bliska 18 43-430 Skoczów Harbutowice +48 33 8532418 jet@cynkowanie.com www.cynkowanie.
Nowa technologia - termodyfuzyjne Ul. Bliska 18 43-430 Skoczów Harbutowice +48 33 8532418 jet@cynkowanie.com www.cynkowanie.com Nowa technologia cynkowanie termodyfuzyjne Pragniemy zaprezentować nowe rozwiązanie
Bardziej szczegółowoCIENKOŚCIENNE KONSTRUKCJE METALOWE
CIENKOŚCIENNE KONSTRUKCJE METALOWE Wykład 2: Materiały, kształtowniki gięte, blachy profilowane MATERIAŁY Stal konstrukcyjna na elementy cienkościenne powinna spełniać podstawowe wymagania stawiane stalom:
Bardziej szczegółowoNowoczesne materiały konstrukcyjne : wybrane zagadnienia / Wojciech Kucharczyk, Andrzej Mazurkiewicz, Wojciech śurowski. wyd. 3. Radom, cop.
Nowoczesne materiały konstrukcyjne : wybrane zagadnienia / Wojciech Kucharczyk, Andrzej Mazurkiewicz, Wojciech śurowski. wyd. 3. Radom, cop. 2011 Spis treści Wstęp 9 1. Wysokostopowe staliwa Cr-Ni-Cu -
Bardziej szczegółowoZNACZENIE POWŁOKI W INŻYNIERII POWIERZCHNI
ZNACZENIE POWŁOKI W INŻYNIERII POWIERZCHNI PAWEŁ URBAŃCZYK Streszczenie: W artykule przedstawiono zalety stosowania powłok technicznych. Zdefiniowano pojęcie powłoki oraz przedstawiono jej budowę. Pokazano
Bardziej szczegółowoIch właściwości zmieniające się w szerokim zakresie w zależności od składu chemicznego (rys) i technologii wytwarzania wyrobu.
STOPY ŻELAZA Ich właściwości zmieniające się w szerokim zakresie w zależności od składu chemicznego (rys) i technologii wytwarzania wyrobu. Ze względu na bardzo dużą ilość stopów żelaza z węglem dla ułatwienia
Bardziej szczegółowo(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 02.05.2005 05747547.
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 1747298 (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 02.05.2005 05747547.7 (51) Int. Cl. C22C14/00 (2006.01)
Bardziej szczegółowoPL 178509 B1 (13) B1. (51) IntCl6: C23C 8/26. (54) Sposób obróbki cieplno-chemicznej części ze stali nierdzewnej
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 178509 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 305287 (22) Data zgłoszenia: 03.10.1994 (51) IntCl6: C23C 8/26 (54)
Bardziej szczegółowoStal - definicja Stal
\ Stal - definicja Stal stop żelaza z węglem,plastycznie obrobiony i obrabialny cieplnie o zawartości węgla nieprzekraczającej 2,11% co odpowiada granicznej rozpuszczalności węgla w żelazie (dla stali
Bardziej szczegółowoBIOTRIBOLOGIA I APLIKACJE MEDYCZNE
4-2003 T R I B O L O G I A 155 Monika Gierzyńska - Dolna BIOTRIBOLOGIA I APLIKACJE MEDYCZNE BIOTRIBOLOGY AND MEDICAL APPLICATION Słowa kluczowe: endoprotezy, biomateriały, zużycie, obróbka powierzchniowa
Bardziej szczegółowoPL B1. Politechnika Świętokrzyska,Kielce,PL BUP 10/08. Wojciech Depczyński,Jasło,PL Norbert Radek,Górno,PL
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 203009 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 380946 (22) Data zgłoszenia: 30.10.2006 (51) Int.Cl. C23C 26/02 (2006.01)
Bardziej szczegółowoPolitechnika Poznańska
Politechnika Poznańska Wydział Budowy Maszyn i Zarządzania Modelowanie i symulacje zagadnień biomedycznych Projekt COMSOL Multiphysics 4.4. Prowadzący: dr hab. T. Stręk, prof. nadzw. Wykonała: Martyna
Bardziej szczegółowo1. Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne
1. PODSTAWOWE PRAWA I POJĘCIA CHEMICZNE 5 1. Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne 1.1. Wyraź w gramach masę: a. jednego atomu żelaza, b. jednej cząsteczki kwasu siarkowego. Odp. 9,3 10 23 g; 1,6 10 22
Bardziej szczegółowoCHEMIA. symbol nazwa grupowania wyjątki. Produkcja masy włóknistej. Produkcja papieru i tektury
CHEMIA symbol nazwa grupowania wyjątki 17.11.Z 17.12.Z Produkcja masy włóknistej Produkcja papieru i tektury 17.21.Z 19.10.Z Produkcja papieru falistego i tektury falistej oraz opakowań z papieru i tektury
Bardziej szczegółowoMATERIAŁOZNAWSTWO. Prof. dr hab. inż. Andrzej Zieliński Katedra Inżynierii Materiałowej Pok. 204
MATERIAŁOZNAWSTWO Prof. dr hab. inż. Andrzej Zieliński Katedra Inżynierii Materiałowej Pok. 204 PODRĘCZNIKI Leszek A. Dobrzański: Podstawy nauki o materiałach i metaloznawstwo K. Prowans: Materiałoznawstwo
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ ZAJĘĆ TEMAT: ŚWIAT METALI.
SCENARIUSZ ZAJĘĆ Publiczne Gimnazjum w Pajęcznie Klasa II Przedmiot - chemia Prowadzący zajęcia - mgr Bożena Dymek Dział programu SUROWCE I TWORZYWA POCHODZENIA MINERALNEGO TEMAT: ŚWIAT METALI. CELE OGÓLNE:
Bardziej szczegółowoBIOMATERIAŁY. Definicje, kryteria jakości, metody badań
BIOMATERIAŁY Definicje, kryteria jakości, metody badań Definicja wg European Society for Biomaterials Substancja inna niż lek lub kombinacja substancji syntetycznych lub naturalnych, która może być użyta
Bardziej szczegółowoXIV Konkurs Chemiczny dla uczniów gimnazjum województwa świętokrzyskiego. II Etap - 18 stycznia 2016
XIV Konkurs Chemiczny dla uczniów gimnazjum województwa świętokrzyskiego II Etap - 18 stycznia 2016 Nazwisko i imię ucznia: Liczba uzyskanych punktów: Drogi Uczniu, przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA POZNAŃSKA
POLITECHNIKA POZNAŃSKA WYDZIAŁ BUDOWY MASZYN I ZARZĄDZANIA MODELOWANIE I SYMULACJA ZAGADNIEŃ BIOMEDYCZNYCH Symulacja naprężeń i przemieszczeń materiału w koronie implantu zęba podczas zgryzu Wykonali:
Bardziej szczegółowoZakład Chemii Medycznej PUM. Metale w stomatologii
Zakład Chemii Medycznej PUM Metale w stomatologii 1 Właściwości metali Metale zazwyczaj są: twarde, połyskliwe, mają dużą gęstość zależną od masy atomowej pierwiastka i typu struktury krystalicznej, która
Bardziej szczegółowoX Konkurs Chemii Nieorganicznej i Ogólnej rok szkolny 2011/12
ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO X Konkurs Chemii Nieorganicznej i Ogólnej rok szkolny 2011/12 Imię i nazwisko Szkoła Klasa Nauczyciel Uzyskane punkty Zadanie 1. (10
Bardziej szczegółowoZespół Szkół Samochodowych
Zespół Szkół Samochodowych Podstawy Konstrukcji Maszyn Materiały Konstrukcyjne i Eksploatacyjne Temat: CHARAKTERYSTYKA I OZNACZENIE STALIW. 2016-01-24 1 1. Staliwo powtórzenie. 2. Właściwości staliw. 3.
Bardziej szczegółowoInnowacyjne rozwiązanie materiałowe implantu stawu biodrowego Dr inż. Michał Tarnowski Prof. dr hab. inż. Tadeusz Wierzchoń
Innowacyjne rozwiązanie materiałowe implantu Dr inż. Michał Tarnowski Prof. dr hab. inż. Tadeusz Wierzchoń Zespół Obróbek Jarzeniowych Zakład Inżynierii Powierzchni Wydział Inżynierii Materiałowej TRIBOLOGIA
Bardziej szczegółowoZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 342
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 342 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 13, Data wydania: 22 kwietnia 2015 r. Nazwa i adres INSTYTUT
Bardziej szczegółowoWKŁADKI WĘGLIKOWE do narzędzi górniczych
WKŁADKI WĘGLIKOWE do narzędzi górniczych Wprowadzenie Wkładki i piły tnące z węglików spiekanych są powszechnie używanymi narzędziami tnącymi. Są szeroko stosowane w narzędziach tokarskich, wiertłach,
Bardziej szczegółowoStopy żelaza. Mechanika i Budowa Maszyn I stopień (I stopień / II stopień) Ogólnoakademicki (ogólno akademicki / praktyczny)
Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr../12 z dnia.... 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu Stopy żelaza Nazwa modułu w języku angielskim Iron alloys Obowiązuje od roku akademickiego
Bardziej szczegółowoSamopropagująca synteza spaleniowa
Samopropagująca synteza spaleniowa Inne zastosowania nauki o spalaniu Dyfuzja gazów w płomieniu Zachowanie płynnych paliw i aerozoli; Rozprzestrzenianie się płomieni wzdłuż powierzchni Synteza spaleniowa
Bardziej szczegółowoFascynujący świat chemii
Opracowanie pochodzi ze strony www.materiaienergia.pisz.pl Zeskakuj telefonem kod QR i odwiedź nas w Internecie Fascynujący świat chemii Szybkość reakcji chemicznych i katalizatory Wstęp Celem prowadzenia
Bardziej szczegółowoStale niestopowe jakościowe Stale niestopowe specjalne
Ćwiczenie 5 1. Wstęp. Do stali specjalnych zaliczane są m.in. stale o szczególnych własnościach fizycznych i chemicznych. Są to stale odporne na różne typy korozji: chemiczną, elektrochemiczną, gazową
Bardziej szczegółowoProcesy kontrolowane dyfuzją. Witold Kucza
Procesy kontrolowane dyfuzją Witold Kucza 1 Nawęglanie Nawęglanie jest procesem, w którym powierzchnia materiału podlega dyfuzyjnemu nasyceniu węglem. Nawęglanie (z następującym po nim hartowaniem i odpuszczaniem)
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z chemii kl VII
Kryteria oceniania z chemii kl VII Ocena dopuszczająca -stosuje zasady BHP w pracowni -nazywa sprzęt laboratoryjny i szkło oraz określa ich przeznaczenie -opisuje właściwości substancji używanych na co
Bardziej szczegółowoWydajność w obszarze HSS
New czerwiec 2017 Nowe produkty dla techników obróbki skrawaniem Wydajność w obszarze HSS Nowe wiertło HSS-E-PM UNI wypełnia lukę pomiędzy HSS a VHM TOTAL TOOLING = JAKOŚĆ x SERWIS 2 WNT Polska Sp. z o.o.
Bardziej szczegółowoMagazynowanie cieczy
Magazynowanie cieczy Do magazynowania cieczy służą zbiorniki. Sposób jej magazynowania zależy od jej objętości i właściwości takich jak: prężność par, korozyjność, palność i wybuchowość. Zbiorniki mogą
Bardziej szczegółowoPRZYGOTÓWKI WĘGLIKOWE
Wprowadzenie Narzędzia z węglików spiekanych są szeroko używane w produkcji. Zdecydowana większość narzędzi węglikowych używana jest do obróbki maszynowej, jednak istnieją również narzędzia przeznaczone
Bardziej szczegółowoBADANIA PÓL NAPRĘśEŃ W IMPLANTACH TYTANOWYCH METODAMI EBSD/SEM. Klaudia Radomska
WyŜsza Szkoła InŜynierii Dentystycznej im. prof. Meissnera w Ustroniu Wydział InŜynierii Dentystycznej BADANIA PÓL NAPRĘśEŃ W IMPLANTACH TYTANOWYCH METODAMI EBSD/SEM Klaudia Radomska Praca dyplomowa napisana
Bardziej szczegółowoNewsletter nr 6/01/2005
Newsletter nr 6/01/2005 Dlaczego stal nierdzewna jest odporna na korozję? (część II) Stalami nazywamy techniczne stopy żelaza z węglem i z innymi pierwiastkami, zawierające do 2 % węgla (symbol chemiczny
Bardziej szczegółowoVivinox w architekturze współczesnej
Vivinox w architekturze współczesnej Dariusz Żołna, 30 maj 2012 ThyssenKrupp Stainless Polska Milan (I), 07/19/2011 1 ThyssenKrupp Nirosta Dlaczego Stal nierdzewna Parametr AISI 304 EN 1.4301 AISI 430
Bardziej szczegółowoSposób otrzymywania dwutlenku tytanu oraz tytanianów litu i baru z czterochlorku tytanu
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 198039 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 350109 (51) Int.Cl. C01G 23/00 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 12.10.2001
Bardziej szczegółowoKONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW
POUFNE Pieczątka szkoły 16 styczeń 2010 r. Kod ucznia Wpisuje uczeń po otrzymaniu zadań Imię Wpisać po rozkodowaniu pracy Czas pracy 90 minut Nazwisko KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW ROK SZKOLNY
Bardziej szczegółowoPRELIMINARY BROCHURE CORRAX. A stainless precipitation hardening steel
PRELIMINARY BROCHURE CORRAX A stainless precipitation hardening steel Ogólne dane Właściwości W porównaniu do konwencjonalnych narzędziowych odpornych na korozję, CORRAX posiada następujące zalety: Szeroki
Bardziej szczegółowo7 czerwca
www.puds.pl 7 czerwca 2008 Zastosowania dla materiałów serii ATI 201HP Olga Galitskaya, Przedstawicielstwo w Europie Wschodniej Mario Ruiz, Przedstawicielstwo w Hiszpanii 2008 ATI ATI Ogólnie 9,700 pracowników
Bardziej szczegółowoPIERWIASTKI STOPOWE W STALACH
PIERWIASTKI STOPOWE W STALACH Stal stopowa - stop żelaza z węglem, zawierający do ok. 2 % węgla i pierwiastki (dodatki stopowe) wprowadzone celowo dla nadania stali wymaganych właściwości, otrzymany w
Bardziej szczegółowoMetale i ich stopy 1
Metale i ich stopy 1 NATURA METALI żelazo Krystaliczne ciała stałe (oprócz rtęci), Łatwość tworzenia kationów podatność na korozję Ruchliwe elektrony duże przewodnictwo elektryczne i cieplne, Plastyczność,
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2016/2017 eliminacje rejonowe
kod ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO Uzyskane punkty.. WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2016/2017 eliminacje rejonowe Zadanie
Bardziej szczegółowoLeon Murawski, Katedra Fizyki Ciała Stałego Wydział Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej
Nanomateriałów Leon Murawski, Katedra Fizyki Ciała Stałego Wydział Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej POLITECHNIKA GDAŃSKA Centrum Zawansowanych Technologii Pomorze ul. Al. Zwycięstwa 27 80-233
Bardziej szczegółowoLaboratorium Ochrony przed Korozją. Ćw. 9: ANODOWE OKSYDOWANIEALUMINIUM
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki Katedra Fizykochemii i Modelowania Procesów Laboratorium Ochrony przed Korozją Ćw. 9: ANODOWE OKSYDOWANIEALUMINIUM
Bardziej szczegółowo(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 185228
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 185228 (21) Numer zgłoszenia: 331212 ( 13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 04.07.1997 (86) Data i numer zgłoszenia
Bardziej szczegółowoRilsan PA11 (Poliamid 11) .
Rilsan PA11 (Poliamid 11) jest doskonałym tworzywem termoplastycznym o temperaturze topnienia 184 C. Jest on odporny na działanie światła i czynników chemicznych: kwasów, zasad, rozcieńczonych kwasów mineralnych
Bardziej szczegółowoWyŜsza Szkoła InŜynierii Dentystycznej im. prof. Meissnera
WyŜsza Szkoła InŜynierii Dentystycznej im. prof. Meissnera ANALIZA POŁĄCZENIA WARSTW CERAMICZNYCH Z PODBUDOWĄ METALOWĄ Promotor: Prof. zw. dr hab. n. tech. MACIEJ HAJDUGA Tadeusz Zdziech CEL PRACY Celem
Bardziej szczegółowoSpis treści. Właściwości fizyczne. Wodorki berylowców. Berylowce
Berylowce Spis treści 1 Właściwości fizyczne 2 Wodorki berylowców 3 Tlenki berylowców 4 Nadtlenki 5 Wodorotlenki 6 Iloczyn rozpuszczalności 7 Chlorki, fluorki, węglany 8 Siarczany 9 Twardość wody 10 Analiza
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH Z MATERIAŁÓW KONSTRUKCYJNYCH I EKSPLOATACYJNYCH
INSTYTUT MASZYN I URZĄDZEŃ ENERGETYCZNYCH Politechnika Śląska w Gliwicach INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH Z MATERIAŁÓW KONSTRUKCYJNYCH I EKSPLOATACYJNYCH MATERIAŁY REGENERACYJNE Opracował: Dr inż.
Bardziej szczegółowoŻelazo i jego stopy.
Żelazo i jego stopy Pierwsze żelazo, jakie zaczął wykorzystywać człowiek, pochodziło z meteorytów spadających na Ziemię. Żelazo w porównaniu z miedzią czy brązem było znacznie twardsze. Narzędzia lub broń
Bardziej szczegółowoObliczenia chemiczne
strona 1/8 Obliczenia chemiczne Dorota Lewandowska, Anna Warchoł, Lidia Wasyłyszyn Treść podstawy programowej: Wagowe stosunki stechiometryczne w związkach chemicznych i reakcjach chemicznych masa atomowa
Bardziej szczegółowoKONSTRUKCJE METALOWE - LABORATORIUM. Produkcja i budowa stali
KONSTRUKCJE METALOWE - LABORATORIUM Produkcja i budowa stali Produkcja stali ŻELAZO (Fe) - pierwiastek chemiczny, w stanie czystym miękki i plastyczny metal o niezbyt dużej wytrzymałości STAL - stop żelaza
Bardziej szczegółowoBadania właściwości zmęczeniowych bimetalu stal S355J2- tytan Grade 1
Badania właściwości zmęczeniowych bimetalu stal S355J2- tytan Grade 1 ALEKSANDER KAROLCZUK a) MATEUSZ KOWALSKI a) a) Wydział Mechaniczny Politechniki Opolskiej, Opole 1 I. Wprowadzenie 1. Technologia zgrzewania
Bardziej szczegółowo