Kolegia uczestniczące w zarządzaniu miastem: rada miejska z kompetencjami uchwałodawczymi i administracyjnymi ława jako sąd miejski reprezentacja posp

Transkrypt

1 Dr hab. Mieczysław Miazga, profesor WSPA - Samorząd terytorialny i społeczności lokalne (konspekt wykładu - część II) ZARYS HISTORII SAMORZĄDU POLSKA NA TLE EUROPEJSKIM Różne formy samopomocy jako oznaki występowania zjawiska samorządności w najodleglejszych czasach Starożytność Przykład starożytnej Persji - oddzielenie administracji cywilnej od wojskowej oraz stosunek państwa do Medów Przykład trwania polis w starożytnej Grecji Przykład starożytnych miast rzymskich z władzą magistraturalną wyposażoną w: prawo wydawania rozporządzeń prawo zmuszania do posłuszeństwa prawo badania woli bogów prawo do administrowania kasą wojskową, zwoływania i rozpuszczania wojska jurysdykcja w sprawach cywilnych, karnych i administracyjnych prawo zgłaszania wniosków prawo zwoływania zgromadzeń Średniowiecze - formy samorządu na ziemiach polskich Wspólnoty terytorialne zwane opolami Patronimia zjawisko ponadrodzinnej samopomocy Idee współdziałania, samopomocy i samoobrony Prawo książęce - władza zwierzchnia, sąd, pobór danin, żądanie posług, regalia XIII-XV w. - początki samorządu stanowego i procesy osadnictwa Sołtys władza administracyjna, porządkowa i sądownicza Urząd sołtysa - dziedziczność, możliwość zbywania, liczne profity Obowiązki sołtysa: przewodniczenie ławie sądowej, zbieranie czynszów, służba wojskowa Kryzys i likwidacja urzędu sołtysa Organizacja gromadzka niektórych wsi Od XVI wieku - zanikanie samorządu chłopskiego Miasta polskie w średniowieczu Specyfika związana z zaludnianiem miast Prawa i przywileje miast polskich wzorowane na prawach magdeburskim, lubeckim i flamandzkim Miasto jako jednostka komunalna Urząd wójta - jego obowiązki, prawa i pozycja Rosnące znaczenie patrycjuszy i rady miejskiej (z burmistrzem i rajcami) jako naczelnego organu samorządowego 1

2 Kolegia uczestniczące w zarządzaniu miastem: rada miejska z kompetencjami uchwałodawczymi i administracyjnymi ława jako sąd miejski reprezentacja pospólstwa Stanowy a nie terytorialny charakter samorządu miejskiego Zdobywanie przewagi politycznej przez szlachtę - podupadanie mieszczaństwa Jurydyki - osady rzemieślniczo-handlowe wyłączone spod jurysdykcji miasta Rozwój demokracji szlacheckiej i samorządu ziemskiego Rozbudowanie praw szlachty (wybór króla, uchwalanie praw i podatków oraz wewnętrzny zarząd krajem) Specyfika Polski i jej konsekwencje Ustrój feudalny w średniowiecznej Europie a ustrój gmin Polityczne znaczenie europejskich miast Upadek samorządów stanowych i jego przyczyny Upowszechnienie systemu absolutyzmu oświeconego Początki ustroju demokracji obywatelskiej - znaczenie rewolucji francuskiej z 1789 r. Idee samorządności w I Rzeczypospolitej Ordynacja miejska z 1791 r. i Konstytucja 3 Maja - reforma państwa i samorząd miejski Sprawa poddaństwa chłopów Pogłębianie się zapóźnień cywilizacyjnych Kształtowanie się w Europie nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego Znaczenie Wiosny Ludów Rewolucja przemysłowa Rola liberalnej doktryny ekonomicznej Kapitalizm i jego mechanizmy rynkowe oraz przyspieszenie wzrostu gospodarczego Skutki polityczne i przekształcenia społeczne Przykład Francji Ustawa Konstytuanty z grudnia 1789 r. uznanie gminy za czwartą władzę w państwie - władzę komunalną (pouvoir municipal) Podległość organom administracji państwowej w zakresie zadań zleconych 2

3 Pierwsza konstytucja republiki francuskiej z 1791 r. i prawne podstawy współczesnego samorządu Fundamentalne zasady: wyboru rad gminnych przez wszystkich uprawnionych obywateli rozdziału organów uchwalających i wykonawczych niepodległości hierarchicznej w stosunku do innych organów państwowych, zwłaszcza administracji rządowej Napoleon cesarzem Francuzów i wszechwładza państwa Zasada nominacji w gminach tracących niezawisłość i prawny charakter instytucji samorządowej Kodeks gminny z 1884 r. - przywrócenie gminom prawa wyboru organów uchwałodawczych i wykonawczych oraz odzyskanie prawnego statusu samorządu Przykład Prus Ordynacja miast pruskich z 1808 r. z wykorzystaniem zasad francuskiej konstytucji republikańskiej Rada miejska wybierana przez posesjonatów Magistrat z burmistrzem na czele jako organ wykonawczy rady miejskiej Patrymonialny system administracji gmin Reformy włościańskie i wprowadzenie samorządu w pruskich gminach wiejskich Przykład Anglii Znaczenie Parlamentu i dominującej pozycji Izby Gmin - wpływ na najważniejsze sprawy państwa (uchwalanie prawa, podatki, elekcja i usuwanie króla z tronu) Gminy jako najniższe ogniwo administracji - z sędziami pokoju na czele Znaczenie mieszczaństwa dla demokratyzacji życia publicznego Ustawa parlamentu z 1835 r. wprowadzająca rady miejskie jako organy uchwałodawcze Reforma administracji lokalnej w hrabstwach i w okręgach wiejskich z 1888 r. Ustawa o władzy lokalnej z 1928 r. - rozszerzenie zakresu zadań gmin Kontrowersje dotyczące oceny demokracji lokalnej w Anglii kwestia specyfiki ustroju i uwarunkowań historycznych Przykład Rosji Odmienność uwarunkowań ustrojowych w stosunku do Europy Zachodniej Reforma ziemska z 1864 roku Próba przeprowadzenia reformy miejskiej w 1870 roku Brak reform w Królestwie Polskim Zabór pruski Ordynacja gminna dla wschodnich prowincji z 1891 roku jako podstawa prawna samorządu wiejskiego 3

4 Gmina i obszar dworski Zgromadzenie gminne i przedstawicielstwa gminne Utrudnienia dla Polaków Prawa wyborcze mieszkańców miast Rada jako organ uchwałodawczy, magistrat - jej organ wykonawczy Specjalne uprawnienia magistratu Sejmiki powiatowe i ich uprawnienia (stanowiące i kontrolne) oraz wydziały powiatowe jako organy wykonawcze Rola starosty (landrata) i jego związki z administracją rządową Samorządy na szczeblu prowincji (poznańskiej od 1824 roku i pomorskiej od 1875 roku) Zabór austriacki Szerokie uprawnienia samorządu (w Galicji od 1866 roku będącego w polskich rękach) Autonomia krajów koronnych Ustawa ramowa o samorządzie gminnym z 5 III 1862 roku oraz ustawy Sejmu Galicyjskiego o samorządzie gminnym Wieś i obszary dworskie Rady gminne i prawo wyborcze opłacających podatki, posiadających wykształcenie lub stanowisko Zwierzchność gminna z naczelnikiem gminy (oraz radnymi i asesorami) Niezależność naczelników Zadania gminy Zadania własne (zarząd majątkiem, dochodami, wydatkami i instytucjami, zapewnienie bezpieczeństwa, utrzymanie dróg, sprawy zdrowia, policji budowlanej, ogniowej, dobroczynność, obyczajność publiczna, aprowizacja, jednanie stron będących w sporze itd.) Zakres poruczony sprawy wewnętrznej administracji Podwójny nadzór nad gminami Jednolitość ustroju gmin wiejskich i miejskich oraz wprowadzane zmiany w tym zakresie Samorząd powiatowy - z radą powiatową (jako organem uchwalającym i kontrolującym) oraz wydziałem powiatowym (organem wykonawczym rady) Dualizm rządowo-samorządowy (starostwo i rada powiatowa) Polska po odzyskaniu niepodległości Prawne umocowanie samorządu w Konstytucji marcowej z 1921 r. (w województwach, powiatach oraz gminach miejskich i wiejskich) - trudności wprowadzenia w życie zapisów konstytucji Ustawa zwana scaleniową z 23 marca 1933 r. - jednolity system organizacji samorządu terytorialnego i unifikacja przepisów ustrojowych samorządu 4

5 Polska po odzyskaniu niepodległości Na szczeblu gminy Rady gminne (i rady miejskie) powołujące zarząd gminy kolegialny jednoosobowy Organ zarządzający i wykonawczy: w gminach wiejskich - zarząd gminny z wójtami na czele w gminach miejskich - zarząd miejski (magistrat) z burmistrzem lub prezydentem Samorząd lokatorski w spółdzielniach mieszkaniowych Na szczeblu powiatu Rady powiatowe jako organy stanowiące i kontrolne powołujące wydziały powiatowe ze starostą na czele będącym jednocześnie kierownikiem powiatowej administracji rządowej (charakter dychotomiczny: samorządowo-rządowy) Na szczeblu województwa Samorząd wojewódzki (tylko w województwach byłego zaboru pruskiego) Organem uchwałodawczym i kontrolnym - sejmik wojewódzki Organem zarządzającym i wykonawczym - wydział krajowy z przewodniczącym na czele oraz starostą krajowym jako kierownikiem biura wydziału Wojewoda reprezentantem administracji rządowej Rozróżnienie zadań własnych gminy i tzw. zadań poruczonych (zleconych) Niezawisłość gminy od organów administracji rządowej w zakresie zadań własnych Zależność służbowa od zwierzchnich organów administracji w zakresie zadań poruczonych Po ogłoszeniu nowej Konstytucji z 1935 r. (zwanej kwietniową) jedynie formalne istnienie samorządu 5

6 Polityczna sytuacja po drugiej wojnie światowej w Europie Zachodniej - ustrój konstytucyjno-demokratyczny i rozwój samorządu terytorialnego Nowe znaczenia pojęcia władzy lokalnej i pojęcia samorządu regionalnego Odmienność sytuacji Polski i innych państw zdominowanych przez Związek Sowiecki Czasy PRL-u: Komitety blokowe i formy samorządu związane ze spółdzielczością mieszkaniową Tzw. rady narodowe (formy społecznej partycypacji - przed i po 1983 r.) Odrodzenie samorządu w Polsce po roku