Okresy w dziejach sztuki

Transkrypt

1 Okresy w dziejach sztuki do IV tysiąclecia p.n.e. - sztuka prehistoryczna ok p.n.e. - sztuka starożytnego Egiptu ok p.n.e. - sztuka Sumeru ok p.n.e. - sztuka egejska ok p.n.e. - sztuka Babilonu p.n.e. - sztuka Asyrii V - I w. p.n.e. - sztuka starożytnej Grecji VI w. p.n.e. - V w. n.e. - sztuka starożytnego Rzymu IV - VII w. n.e. - sztuka wczesnochrześcijańska III - XIII w. n.e. - sztuka koptyjska IV - XV w. n.e. - sztuka bizantyńska VIII - IX w. n.e. - sztuka karolińska X w. - sztuka przedromańska XI - XIII w. n.e. - sztuka romańska XII - XVI w. n.e. - gotyk XV - XVI w. - renesans XVI w. - manieryzm barok rokoko klasycyzm romantyzm historyzm realizm

2 impresjonizm po 1885 neoimpresjonizm postimpresjonizm fowizm 1) w Niemczech sztuka ottońska, w Hiszpanii od IX w. sztuka mozarabska 2) w Anglii tradycje sztuki gotyckiej nie zanikły w XVII i XVIII w. (tzw gothic survival) 3) w Polsce impresjonizm został przejęty dopiero po 1890 r. XX wiek ekspresjonizm kubizm futuryzm dadaizm surrealizm konstruktywizm Bauhaus po 1950 abstrakcyjny ekspresjonizm pop art op-art minimalizm hiperrealizm Fluxus sztuka krytyczna

3 Sztuka starożytnej Grecji Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian. Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki kopiom) wywarła przeogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Jednak wraz ze zmianami politycznymi skończyła się jej samodzielność. Czas trwania sztuki greckiej dzielony jest na następujące okresy rozwoju: okres archaiczny od 1200 p.n.e. do 480 p.n.e. okres klasyczny od 480 p.n.e. do 323 p.n.e. okres hellenistyczny od 323 p.n.e. do 30 p.n.e. Sztuka starożytnego Rzymu Terminem sztuka starożytnego Rzymu określa się zazwyczaj sztukę tworzoną w Rzymie mieście nad Tybrem oraz całym państwie złożonym

4 z wielu prowincji i nie wykazującą żadnych ścisłych związków kulturowych z sztuką rodzimą konkretnego rejonu pozostającego pod panowaniem imperium, powstałą w okresie od VI w. p.n.e. do końca IV w., czyli momentu podziału cesarstwa na wschodnie i zachodnie. Najstarszy okres rozwoju sztuki starożytnego Rzymu związany jest z panowaniem królów etruskich i trwał aż do najazdu Galów na Rzym w 390 p.n.e., czyli pierwszych dwóch stuleci republiki. Z tym okresem związane jest przekształcenie osady w miasto, budowa kanału odwadniającego Cloaca Maxima, wytyczenie ulic i placów (powstało Forum Romanum). Powstały najstarsze budowle, np. świątynia Jowisza Kapitolińskiego. Po zniszczeniach spowodowanych najazdem Galów, miasto zaczęło się odbudowywać w połowie IV w. p.n.e. Rzymianie przejęli od Etrusków wiele umiejętności związanych z architekturą oraz technikę odlewania rzeźb w brązie. Posągi pochodzące z tego okresu to naturalnej wielkości statuy bohaterów, przywódców ubranych w togi lub zbroje. Posągi bogów wykonywane były w podobnym stylu ale jako materiału używano wypalanej gliny. Malarstwo to pejzaże przedstawiające podbite miasta malowane na planszach niesionych podczas pochodów triumfalnych. Duży skok w rozwoju sztuki rzymskiej nastąpił po podboju Grecji i napływie sporej ilości dzieł sztuki z tego obszaru. Sztuka rzymska narodziła się wtedy po raz drugi, tym razem pod wpływem zwyciężonych. Rzemiosło rzymskie w dużej mierze rozwijało się pod wpływem wzorców greckich. Rozwijający się wyrób naczyń z gliny i srebra związany był przede wszystkim z zapotrzebowaniem dworu, szczególny rozkwit tych dziedzin sztuki nastąpił za czasów sprawowania rządów przez Augusta i Tyberiusza. Naczynia zdobiono reliefowym wzorem o motywach mitologicznych i historycznych. Naczynia ze srebra były wykonywane z podwójnej cienkiej blachy. Wewnętrzna część naczyń była gładka a zewnętrzną zdobił wzór wykonany przy pomocy wytłaczania na matrycach. Najpopularniejsze były naczynia z gliny. Z surowca tego produkowano już w III w. p.n.e. Były to wyroby z czarną polewą, wykonywane w północnej części Italii. Ich produkcja zanikła pod koniec II w. p.n.e., w połowie I w. p.n.e. pojawiły się naczynia z jasnoczerwonej gliny, również z błyszczącą polewą. Produkowane były przede wszystkim w południowej

5 części półwyspu. Naczynia, kielichy, miski, talerze, zdobione były wypukłymi wzorami roślinnymi lub figuralnymi o tematyce mitologicznej. Wzory wyciskane były na matrycach o wklęsłych wzorach na kole garncarskim. Była to tzw. ceramika aretyńska (nazwa pochodzi od miasta Arezzo, jednego z ośrodków produkcji tej ceramiki). Również w prowincjonalnych ośrodkach produkowano wyroby ceramiczne. Różniły się one od ceramiki aretyńskiej rodzajem gliny i technologią wykonania. Wyroby te znane są jako terra sigillata, od stempli firmowych warsztatów, którymi były sygnowane. W cesarstwie rzymskim produkowano także gemmy o wzorach wklęsłych (intaglio) i wypukłych (kamee). Do ich produkcji używano półszlachetnych kamieni (np. krwawnik, granat, akwamaryn, agat). Umiejętność ich wykonania Rzymianie przejęli od Greków. Początkowo (w okresie republiki) produkowano gemmy wklęsłe używane do wyrobu pierścieni (służących jako pieczęcie) oraz amuletów. Za Augusta rozwinęła się produkcja gemm o wzorach wypukłych, służąca jako ozdoba sprzętów oraz biżuteria. Pojawiły się kamee z wizerunkiem cesarza oraz wyroby o znacznych rozmiarach z ozdobą w postaci reliefów historycznych. Oprócz kamei z kamieni wykonywano też wyroby imitujące je. Były one wykonywane w dwubarwnym szkle. Na warstwę spodnią używano przeźroczystego szkła, wierzchnią, rzeźbioną, wykonywano w szkle białym. Podobną technikę zastosowano już w okresie hellenistycznym do produkcji naczyń. Wyroby tego typu powstawały także w cesarstwie rzymskim. Do bardziej znanych znalezisk tego typu należy tzw. Waza Portland. Jest to amfora odnaleziona w XVI w. w sarkofagu. Na szafirowym tle wygrawerowane są w białym szkle sceny figuralne. Waza znajduje się w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie. Najlepiej zachowanymi przykładami malarstwa są freski zdobiące domy zasypanych popiołem po wybuchu Wezuwiusza w Pompejach. Pozwalają one na poznanie rozwoju tej gałęzi sztuki od połowy II w. p.n.e. do 79 r. Malarstwo okresu cesarstwa jest właściwie nieznane. Zachowały się nieliczne przykłady fresków z II w. wykonanych w grobowcach oraz kilka przykładów z III w. zdobień wnętrz mieszkalnych odnalezionych w Rzymie i Ostii. Na tej podstawie można wyrokować, że panowały w tym okresie dwa style: iluzjonistyczny i późnorzymski. Pierwszy to obrazy postaci z pejzażem lub elementami architektonicznymi w tle. Drugi styl reprezentowany jest przez malarstwo figuralne na neutralnym tle w obramowanych czerwonymi pasami polach.

6 Sztuka romańska Wnętrze kościoła romańskiego (Saint-Saturnin, Francja)

7 Romański kościół św. Andrzeja w Krakowie Sztuka romańska (styl romański, romanizm) - pojęcie odnoszące się do stylu w sztukach plastycznych IX XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały ukształtowane na terenach zajmowanych obecnie przez dzisiejsze północne Włochy, Francję i zachodnie Niemcy (IX XII wiek). Wkrótce (X w. XIII w.) zasięgiem nowego stylu objęte zostały kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi wyprawami krzyżowymi przeniknął na Bliski Wschód. Styl romański ma korzenie w sztuce karolińskiej, przedromańskiej (w Niemczech ottońskiej) i bizantyjskiej, częściowo także sztuce islamu. Architektura romańska w Europie - Sztuka romańska była związana przede wszystkim z chrześcijaństwem. Głównymi jej ośrodkami były klasztory (benedyktynów, cystersów, norbertanów, kanoników regularnych) i stolice diecezji. Objęcie patronatem przez cesarstwa (w Niemczech) i panów feudalnych pozwolił na jej rozwój. Obronny charakter budowli wpłynął w znacznym stopniu na ukształtowanie bryły architektonicznej kościołów, symboli Królestwa Bożego. Treści religijne przekazywane były przez rzeźbę architektoniczną i uzupełniane przez malarstwo ścienne. Głównym materiałem stosowanym w tym okresie był starannie obrobiony kamień

8 (wapień, piaskowiec, granit) w postaci ciosów, z którego wznoszono grube mury z niewielkimi otworami okiennymi szklanymi gomółkami lub witrażami. Elementem związanym z obronnością związane były też wieże sytuowane najczęściej po zachodniej stronie kościołów. Kościół był orientowany (prezbiterium znajdowało się po wschodniej stronie kościoła), początkowo na ogół jednonawowe, podłużne kościoły (układ centralny występował rzadziej). Kolejnym etapem były trójnawowe bazyliki również z transeptem. Ewolucji podlegał też sposób przekrycia budowli. Początkowo stosowano stropy drewniane, które w krótkim czasie zostały zastąpione sklepieniami kolebkowymi. Zmieniano kierunek podparcia kolebek przez zmianę osi ich ustawienia (z podłużnej na poprzeczną) w nawach bocznych, stosowano półkolebki obciążając siłami od rozporu sklepienia nawy środkowej mury zewnętrzne, zmieniano wysokości itp. aż zaczęto stosować sklepienia krzyżowe. Podpory w architekturze romańskiej nie mają ściśle ustalonych proporcji. Ich cechami charakterystycznymi są służki zwieńczone kapitelem oraz głowice kostkowe. Trzon kolumny, na ogół niski o cylindrycznym kształcie pozstawał gładki albo zdobiony żłobkowaniem, ornamentem w formie plecionki, wzorem geometrycznym lub rzeźbą figuralną. Elementem wprowadzanym do naw bocznych były galeryjki, empory i okna. Prezbiterium zazwyczaj zakończone było apsydą wokół wykonywano obejście z wieńcem kaplic. Apsydy występowały także na zakończeniach naw i ramion transeptu. Elewację urozmaicały i porządkowały lizany powiązane fryzem arkadkowym i cokołem. Wejście główne, umieszczane w zachodniej części kościoła, w postaci portalu stanowiło bogaty akcent dekoracyjny wzbogacony szeregiem filarów ustawionych w linii biegnącej ukośnie od lica ściany do stosunkowo wąskich drzwi. Górną ramę stanowił półkolisty lub w formie liścia koniczyny łuk (archiwolta). Malarstwo i rzeźba Rzeźba jest podporządkowana architekturze. Głównym jej zadaniem staje się ukazanie boskiego tryumfu nad złem. Koncentrowała się przede wszystkim w tympanonach nad portalami, gdzie zazwyczaj przedstawiano postać Chrystusa. Bogata i ekspresyjna oraz silnie zróżnicowana powstała we Francji ( np. Moissac, Vézelay, Souillac) czasem obejmowała całą fasadę (Poitiers). Szczytowym osiągnięciem stylu romańskiego jest dekoracja rzeźbiarska katedry w Autun, dzieło Gislibertusa. Znakomitym twórcą

9 późnoromańskiej rzeźby we Włoszech był B. Antelami. W Niemczech pojawiły się rzeźby nie związane z architekturą (brązowy krucyfiks z Werden). Malarstwo także pozostawało na usługach doktryny kościoła. Malowidła ścienne wypełniały ściany kościołów, we Włoszech popularne były przedstawienia w postaci mozaik. Pozostałości są zachowane w licznych kościołach Francji (Saint-Savin-sur-Gartempe), Niemiec (Schwarzrheindorf), północnej Hiszpanii (Tahull), Włoch (S. Angelo in Formis, mozaiki w Wenecji i Palermo). Również w rękopisy wykonywane i ozdabiane w skryptoriach osiągnęły wysoki poziom artystyczny, zwłaszcza popularne iluminacje reprezentacyjnych dzieł. Romanizm w Polsce Architektura romańska w Polsce W Polsce jest to najstarsza architektura, związana z początkami państwowości, stąd często jej surowsza i prostsza forma - przeważnie spotykamy u nas małe kościoły salowe kryte stropem, z prosto zamkniętym prezbiterium. Architektura romańska w Polsce kształtowała się pod wpływami niemieckimi i czeskimi. Początek rozwoju sztuki romańskiej przypada na okres po restytucji monarchii przez Kazimierza I Odnowiciela ( ). W XI w. Powstały, zachowane w niewielkim stopniu, katedry: w Poznaniu, II katedra w Gnieźnie i dwuchórowa II katedra w Krakowie, kościoły Benedyktynów w Tyńcu i Mogilnie, kolegiata Św. Andrzeja w Krakowie. Jej moment szczytowy to XII wiek, powstały wówczas kolegiaty w Kruszwicy, Opatowie, Tumie koło Łęczycy, kościoły: Kanoników Regularnych w Czerwińsku i Norbertanek w Strzelnie, niewielkie kościoły możnowładcze z emporą po stronie zachodniej (Żarnów, Inowłódz); okres schyłkowy przypada na pierwszą połowę XIII wieku. Największy rozmach miało budownictwo realizowane przez cystersów (Wąchock, Koprzywnica, Sulejów) i odmienne stylistycznie na Śląsku (Trzebnica); w tym czasie powstały pierwsze budowle ceglane (kościół Św. Jakuba w Sandomierzu); najwybitniejsze dzieła rzeźbiarskie to dekoracja portalu w Czerwińsku, tympanony fundacyjne ze Strzelna, Wrocławia i Trzebnicy, a przede wszystkim kolumny z kościoła Norbertanek

10 w Strzelnie oraz brązowe Drzwi Gnieźnieńskie. Do unikatowych dzieł zaliczana jest ryta i impastowana posadzka w krypcie kolegiaty wiślickiej. W dwóch polach otoczonych bordiurą ozdobioną ornamentem o motywach roślinnych i zwierzęcych przedstawiono po modlące się trzy postacie. W polu bliżej ołtarza przedstawia kapłana o otoczeniu starca i chłopca. Obok widnieje napis: Ci pragną być deptani, aby kiedyś móc wznieść się do gwiazd. Na drugim polu wyryto postać mężczyzny, kobiety i dziecka. Najprawdopodobniej jest to fundator posadzki z żoną i synem. Płyta wykonana jest z gipsu a ryty wypełnia masa barwiona węglem drzewnym. Malarstwo W Polsce malarstwo ścienne raczej się nie zachowało, nieliczne przykładem jest Czerwińsk. Doskonale przetrwały natomiast iluminowane rękopisy (Sakramentarz Tyniecki, Ewangeliarz Emmeramski, Kodeks Pułtuski); przykładami sztuki złotniczej są kielichy z Trzemeszna i Czerwińska, kielich i patena Konrada I Mazowieckiego z Płocka oraz rękojeść miecza zwanego Szczerbcem i oprawa Ewangeliarza Anastazji Gotyk Gotyk (z niem.) - to styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji i swoim zasięgiem objął chrześcijańską Europę. Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską. Gotyk dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest różny dla poszczególnych państw: gotyk wczesny gotyk dojrzały gotyk późny zwany płomienistym (flamboyant)

11 Architektura W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli romańskich. Miały one dużo okien, wypełnianych zazwyczaj witrażami, strzeliste wieże, bogato zdobione portale. Cechami charakterystycznymi dla architektury gotyckiej jest stosowanie łuku ostrego, sklepienia krzyżowożebrowego i systemu łuków przyporowych, odciążających ściany budowli. Wnętrza kościołów zdobiły często freski, przedstawiające sceny biblijne. Kościoły były zazwyczaj na planie bazyliki (3 nawowe, z jedną nawą główną i dwoma bocznymi, bądź 5 nawowe z 4 nawami bocznymi). Przedstawiciele Większość dzieł z tego okresu jest anonimowa, niemniej jednak znane są nazwiska części artystów, takich jak Wit Stwosz, Robert Campin czy Martin Schangauer. Ołtarz Mariacki Wita Stwosza Fasada katedry w Reims, Francja

12 Odrodzenie Odrodzenie (Renesans), okres w historii sztuki i kultury europejskiej rozciągający się od XIV wieku do XVI wieku. Studium proporcji narysowane przez Leonardo da Vinci, będące porównaniem anatomii człowieka z figurami geometrycznymi - kołem i kwadratem. Giovanni Baptista di Quadro z Lugano - Ratusz w Poznaniu

13 Bartolommeo Berrecci - Zamek na Wawelu Bernardo Morando - Ratusz w Zamościu Odrodzenie miało swój początek we Włoszech. Wszystko zaczęło się od konkursu na najlepszy projekt ozdobienia brązowych drzwi baptysterium we Florencji. Konkurs wygrał Gilberti, który swoim nietypowym projektem wzbudził zachwyt (Renesans w rzeźbie). Później Filippo Brunelleschi zaprojektował kopułę florenckiej katedry, co zapoczątkowało Renesans w architekturze, dlatego też często historycy za "kolebkę odrodzenia" uznają Florencję. Wpływy odrodzenia rozszerzały się na inne kraje europejskie, szczególnie Niderlandy i Niemcy, jednak swoje apogeum osiągnęło we Włoszech. Odrodzenie powstało stopniowo na tle zmian kulturowych, odchodzenia od wzorców i światopoglądu średniowiecznego. Do sztuki i życia codziennego zaczęły w coraz większym stopniu przenikać wartości laickie; na plan pierwszy zaczęto wysuwać jednostkę ludzką, z jej potrzebami, odczuciami i indywidualnymi dążeniami (humanizm).

14 Charakterystyczną cechą tego okresu był powrót do wartości antycznej Grecji i Rzymu, z ich podziwem dla piękna ludzkiego ciała. W okresie odrodzenia dynamicznie rozwijała się nauka i technika. Coraz powszechniejsze korzystanie z wynalazku jakim była busola pozwala żeglarzom na odbywanie dalekich podróży i odkrywanie nowych lądów, poznawanie innych kultur i ich obyczajów. Dotychczasowe pojmowanie świata, jego zasięg terytorialny okazał się niewielkim wycinkiem tego, co nas otacza. Prowadzone przez podróżników i naukowców badania przyrody przyczyniają się do rozwoju wielu dziedzin nauki. Podróże, prowadzone obserwacje i badania pozwalają na pogłębienie wiedzy o astronomii i różnych zjawiskach atmosferycznych. Rozwija się także wiedza w zakresie fizyki i chemii, która przestaje być domeną alchemików. Udoskonalenie bronii palnej także przyczynia się do zmian w otaczającym świecie. Tracą na znaczeniu dotychczasowe zamki obronne ponieważ nowe działa coraz lepiej radzą sobie z kruszeniem murów obronnych a w walce coraz mniejszą rolę odgrywają konni, ciężkozbrojni rycerze. Ciężar zmagań przenosi się na artylerię i piechotę. Te przemiany naruszają dotychczasowy, feudalny porządek społeczeństwa. Wynalazek druku pozwala na upowszechnienie zdobywanej wiedzy. Nadużywanie władzy kościelnej, oczekiwanie bezwzględnego posłuchu religijnego przy jednoczesnym kupczeniu odpustami, często niezgodnym z nakazami religii życiem dostojników kościoła, realizacja przez papiestwo własnych, świeckich celów rodzi bunt wśród społeczeństwa. Ogniska zapalne zapoczątkowane przez albigensów Johan Wincklef, Czechach - Jan Hus, Niemczech - Marcin Luter. Prowadzą one do reformacji. Bujnie rozwijała się sztuka, literatura i muzyka, która zyskiwała coraz więcej możnych mecenasów z kręgów magnaterii, władców, książąt i papiestwa. Renesans jest francuskim tłumaczeniem terminu "odrodzenie".

15 Główni przedstawiciele w Europie Leonardo da Vinci, "Dama z łasiczką" Leonardo da Vinci Michał Anioł Rafael Santi Filippo Brunelleschi Donato Bramante Barok Barokowy pałac Dąmbskich w Toruniu z roku 1693 Barok - styl w sztuce, architekturze i literaturze; wyrósł na podłożu renesansu i panował w XVI - XVIII wieku (ok ok r.). Barok odznacza się ekspresyjnością, bogactwem formy i zdobnictwa, silnymi

16 kontrastami, monumentalnością; linia prosta w sztuce i architekturze jest prawie nieobecna, jej miejsce zajmują linie faliste, załamania, występy, zaokrąglenia. Dzieła architektoniczne tego okresu bywają przeładowane dekoracją figuralną i ornamentyką. Nazywano go kiedyś "zwyrodniałą formą renesansu" (Jacob Burckhardt), a nazwę wziął od portugalskiego słowa barocco - nieregularna perła. Polscy reformatorzy oświeceniowi widzieli w baroku symbol upadku umysłowego, zacofania i panoszącego się sarmatyzmu. W okresie baroku stworzono wiele dzieł, które weszły do kanonu sztuki i stanowią punkt odniesienia także w naszej epoce (np. dramaty Szekspira wciąż na nowo odczytywane). Architektura barokowa wnętrze kościoła il Gesù Charakterystyczne dla epoki było łączenie architektury, malarstwa i rzeźby o maksymalnym natężeniu ekspresji. Wygięcie elewacji i gzymsów pozwalało uzyskać efekty światłocieniowe. Architektura barokowa rozwinęła się we Włoszech, jej współtwórcami byli Giacomo della Porta, Vignola, Maderna, Bernini (Bazylika św. Piotra w Rzymie) i Borromini. Architektoniczne idee barokowe przedostały się z Włoch do Hiszpanii, Portugalii i ich kolonii. Anglia i Francja nie od razu poszły za wzorem

17 Włoch; w krajach tych panowały trendy spokojniejsze; we Francji najwybitniejszym architektem był wtedy Jules Hardouin-Mansart, w Anglii Christopher Wren, który tworzył w duchu późno renesansowym z baroku przejmując monumentalizm. Doskonale rozwinęła się architektura barokowa w krajach południowo-niemieckich i w Austrii. Główni architekci: Fischer von Erlach, Christofer Dientzenhofer, Jacob Prandauer, w Saksonii Matthäus Daniel Pöppelmann. W Polsce udzielał się też Niemiec, Andreas Schlüter. Kraje katolickie wykazywały dużą aktywność na polu barokowego budownictwa kościelnego, w okresie kontrreformacji powstało wiele świątyń jezuickich; w krajach, które oderwały się od Kościoła rzymskiego nie pojawiły się takie tendencje. W Polsce najwcześniejszym kościołem barokowym jest Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, rozpoczęty w roku Barok pozostawił u nas mnóstwo zabytków w większych i mniejszych miastach, a także wsiach; obok budowy nowych, przerabiano kościoły gotyckie. Prócz kościoła św. Piotra w Krakowie do najważniejszych zabytków kościelnej architektury tamtego okresu należą: w Krakowie - kaplica Wazów w Katedrze Wawelskiej, św. Anny, Wizytek. We Lwowie wybudowano wówczas kościół Ojców Dominikanów i sobór św. Jura. Do poznańskich zabytków barokowych należy Fara, dawny kościół jezuitów; w Gdańsku Kaplica Królewska; w Warszawie kościoły Wizytek, Kościół św. Krzyża w Warszawie, Sakramentek i Kapucynów, kościół św. Piotra na Antokolu we Wilnie, a wreszcie bazylika w Świętej Lipce. Rzeźba Andreas Schlueter - Umierający wojownik Jak cała sztuka baroku, również rzeźba barokowa narodziła się we Włoszech, jej początki widzimy w dziełach da Bologne. Głównymi jej przedstawicielami byli: Bernini, A. Algardi, S. Maderna i pochodzący z Brukseli Duquesnoy. W rzeźbie, podobnie jak w malarstwie, przejawiło się dążenie do silnych kontrastów, oddania iluzji ruchu; ulubionymi tematami

18 stały się ekstaza religijna, silne przeżycia duchowe i namiętności. Ze sztuki Antonio da Bologna wyszła szkoła francuska rzeźbiarska z François Girardonem na czele. Odrębny typ plastyki barokowej powstał w Hiszpanii; głównymi jego przedstawicielami byli Gregorio Hernandez i Martinez Montanes. Niektórzy z artystów belgijskich, jak Giovanni da Bologna i Duquesnoy, działali we Włoszech; z pracujących w kraju ojczystym warto wymienić Lucasa Faidherbe. Z holenderskich artystów wybił się na plan pierwszy Adrien de Vries, znany również w innych krajach północnej Europy z rzeźb w brązie. Najwybitniejszym niemieckim rzeźbiarzem barokowym był Andreas Schlüter. W Polsce pracowało wówczas wielu obcych rzeźbiarzy, jak np. Baltazar Fontana w Krakowie. Malarstwo Rubens - Autoportret W malarstwie religijnym przeważała tematyka mistyczno-symboliczna, natomiast malarstwo świeckie opisywało przede wszystkim sceny mitologiczne i alegoryczne; rozwinął się portret; bujny rozkwit przeżył też pejzaż i martwa natura. Włoskie malarstwo barokowe reprezentowane było głównie przez następujące szkoły: bolońską eklektyczna (Annibale Carracci, Lodovico Carracci, Guido Reni, Domenichino, Francesco Albani i Guercino) i neapolitańską z Riberą, Salvatorem Rosą i Lucą Giordano; Caravaggio był przedstawicielem kierunku naturalistycznego. W Hiszpanii najważniejszymi malarzami byli w tym czasie Velasquez, Murillo i Francisco de Zurbara, we Francji Nicolas Poussin, Pierre Mignard, Charles Le Brun, Hyacinthe Rigaud, Gaspard Dughet i Claude Lorrain. W północnej Europie najsławniejsze wówczas nazwiska to Rubens, Van Dyck, Rembrandt, Jan Vermeer. Z artystów związanych z Polską warto wymienić:

19 Tomasza Dolabellę, Jana Triciusa, Eleutera-Siemiginowskiego, Marcina Altomonte. W Wilnie tworzył Cornelis Danckerts de Ry. Klasycyzm Klasycyzm (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) - styl w muzyce, sztuce, literaturze i architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytności greckiej i rzymskiej. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie występował równolegle do baroku, czyli od XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku. Zmodyfikowany klasycyzm przeradzał się czasem w eklektyzm końca XIX wieku. Klasycyzm jako styl panował w epoce Oświecenia. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił pod koniec XVIII w. i w I ćwierci wieku XIX. W dziedzinie literatury swoisty kres klasycyzmu przyniosła "wojna klasyków z romantykami". Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów awangardowych, np. u Picassa. Architektura klasycystyczna, podstawowe cechy Teatr Wielki w Warszawie wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na niektórych budowlach odrodzenia; kopiowanie elementów architektury starożytnej; budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta;

20 stosowanie kolumnad i kolumnowych portyków ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu; pilastrów, dużych okien; tympanon przeważnie dekorowany płaskorzeźbą; dążenie do uzyskania efektu harmonii, zrównoważonej kompozycji, stosowanie symetrii; w opozycji do baroku przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów; oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiają, są to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły, wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary nawiązują ce do tradycji cesarstwa rzymskiego; rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły, zakładane wówczas muzea; pałace duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta, z wysuniętą częścią środkową ozdobioną portykiem; we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale, chętnie malowane na biało, płaskie sufity, okna duże, kwadratowe; kościoły często na planie koła, przekryte kopułą; Najważniejsi przedstawiciele klasycyzmu Architektura Francja: Jacques Germain Soufflot, Jean Francois Chalgrin, Charles Percier Anglia: Robert Adam Niemcy: Karl Friedrich Schinkel, Leo von Klenze, Carl Gotthard Langhans, Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff Włochy: Giovanni Battista Piranesi Polska: Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer, Szymon Bogumił Zug, Jakub Kubicki, Antonio Corazzi, Efraim Szreger, Chrystian Piotr Aigner, Wawrzyniec Gucewicz

21 Najważniejsze budowle klasycyzmu Łuk Triumfalny w Paryżu Brama Brandenburska w Berlinie Pałac Potockich w Krakowie Pałace Wodzickich w Krakowie Łazienki Zamku Królewskiego w Warszawie Malarstwo i grafika Malarstwo wyraziło się głównie w tematyce historycznej (starożytnej), mitologicznej, alegorycznej i portrecie. Jacques-Louis David Jacques-Auguste-Dominique Ingres Giovanni Battista Lampi Giovanni Battista Piranesi Thomas_Gainsborough Rzeźba Józef Poniatowski, w Warszawie.

22 Antonio Canova Bertel Thorvaldsen André Le Brun Romantyzm Eugène Delacroix Eugène Delacroix (sportretowany przez Nadara) Ferdinand Victor Eugène Delacroix (ur. 26 kwietnia 1798 w Saint- Maurice-en-Chalencon, w departamencie Ardèche, we francuskim regionie administracyjnym Rodan-Alpy, zm. 13 sierpnia 1863 w Paryżu) malarz francuski, wybitny przedstawiciel romantyzmu. Rzemiosła malarskiego uczył się u Pierre-Narcisse Guérina, pozostawał pod silnym wpływem malarstwa Rubensa. Nie wyklucza się, że biologicznym ojcem malarza nie był Charles Delacroix, lecz Maurice Talleyrand, którego - jako dojrzały mężczyzna - przypominał z wyglądu i charakteru. Delacroix jako sztandarowy malarz francuskiego romantyzmu w malarstwie był często porównywany do Ingres'a, uważanego za głównego malarza klasycyzmu. W 1855r. przy okazji Wystawy Światowej stało się ewidentne, że Delacroix został odnowicielem malarstwa francuskiego, który nie tyle "pokonał" klasycyzm, co otworzył drogę nowemu spojrzeniu na sztukę - bez niego być może nie byłoby impresjonizmu.

23 Delacroix był przede wszystkim kolorystą, artystą malującym ze swobodą, co po okresie bardzo oszczędnej kolorystyki i sztywnej kompozycji czasu klasycyzmu - wniosło element żywiołu już samą formą. W zakresie tematyki okazał się nowatorem, gdyż wiele jego dzieł dotyczyło ważnych wydarzeń jego czasów, głównie politycznych - tak więc był Delacroix twórcą "zaangażowanym" (dotąd współczesne wydarzenia pojawiały się w postaci alegorii lub panegiryków na konkretne zamówienie, ewentualnie jako ryciny i satyra prasowa). Był także twórcą dzieł religijnych, mimo że sam czasem deklarował ateizm. Po śmierci Delacroix artyści jego epoki oddali mu liczne hołdy (np. Gustave Courbet). Twórczość Delacroix inspirowała wielu jego następców, m.in. Vincenta Van Gogha. Realizm (malarstwo) Realizm - styl w malarstwie europejskim połowy XIX wieku; zapoczątkowany we Francji, szybko został podchwycony na całym kontynencie. Obrazy realistyczne to głównie sceny rodzajowe z życia prostych ludzi, namalowane przy pomocy uproszczonych środków wyrazu, o spokojnej palecie i kompozycji. Powstanie i program Najważniejszą postacią realizmu był Francuz Gustave Courbet. Po francuskiej rewolucji 1848 roku, gdy coraz więcej malarzy odwróciło się od romantyzmu i akademizmu, objął nieformalne przywództwo nad grupą tych artystów. On też użył po raz pierwszy terminu "realizm" w odniesieniu do współczesnego mu prądu artystycznego. Źródłosłów tego pojęcia zdradza nam najważniejsze postulaty kierunku: odejście od romantycznej inspiracji wyobraźnią, rezygnacja z akademickiego idealizowania tematu malarskiego. Zamiast tego proponowali: przedstawianie niezakłamanej rzeczywistości dostępnej przeciętnemu człowiekowi (żadnych boginek i aniołów!),

24 zaakcentowanie życia zwykłych ludzi, ich problemów, pracy i trosk (niektórzy malarze byli bliscy programowi socjalistów), uproszczenie kompozycji płótna, rezygnację z ozdobników, przesadnie żywych kolorów i promiennego oświetlenia. Nic nie przedstawia programu realistów lepiej niż buńczuczne słowa Courbeta: "Pokażcie mi anioła, to go namaluję!" (skonfrontujmy to np. z akademickimi obrazami Cabanela, na których częstym elementem są rumiane cherubinki). Polska Nurt "chłopski" realizmu reprezentują najlepiej Józef Chełmoński i Aleksander Gierymski. Chełmoński jest dużo "łagodniejszym" realistą, i porzuca często ciemną stronę życia na rzecz bardziej beztroskich obrazów o jasnej kolorystyce. Gierymski natomiast z dużo większym oddaniem ideologicznym portretuje robotników i chłopów polskich oraz miejską biedotę. Stylistycznymi realistami byli oczywiście przedstawiciele malarstwa historycznego, jak np. Jan Matejko.