DEFICYT BUD ETOWY I DŁUG PUBLICZNY KONSTRUKTYWNE PROPOZYCJE: WZMOCNIENIE NADZORU, OPTYMALIZACJA ZARZ DZANIA

Transkrypt

1 DEFICYT BUD ETOWY I DŁUG PUBLICZNY KONSTRUKTYWNE PROPOZYCJE: WZMOCNIENIE NADZORU, OPTYMALIZACJA ZARZ DZANIA LESZEK KLUKOWSKI Instytut Bada Systemowych PAN Streszczenie W pracy omówiono niekorzystne zjawiska w obszarze finansów publicznych w Polsce wzrost deficytu bud etowego i długu publicznego oraz ich ródła, m.in. bł dy w kształtowaniu poziomu deficytu i w zarz dzaniu długiem. Zaproponowano działania naprawcze w zakresie: wzmocnienia nadzoru nad poziomem zadłu enia oraz optymalizacji deficytu i długu. Metodologia optymalizacyjna stanowi rozwini cie koncepcji autora, opracowanych w Ministerstwie Finansów w latach Słowa kluczowe: optymalizacja poziomu deficytu bud etowego, optymalizacja zarz dzania długiem publicznym, wzmocnienie nadzoru nad długiem publicznym. 1. Wprowadzenie Ostatni kryzys ekonomiczny wywarł negatywny wpływ na sytuacj finansów publicznych w Polsce, a zwłaszcza na sytuacj bud etu pa stwa. Jedn z jego konsekwencji jest wzrost deficytu i długu sektora finansów publicznych; głównym składnikiem tego długu jest zadłu enie Skarbu Pa stwa. Sytuacja ta stwarza konieczno optymalnego kształtowania poziomu deficytu i minimalizacji kosztów obsługi długu. Zasadne wydaje si równie wzmocnienie nadzoru nad poziomem zadłu enia. Niniejszy tekst zawiera syntetyczn prezentacj pogl dów autora w tym zakresie oraz propozycje działa. Propozycje te opieraj si m.in. na do wiadczeniach autora uzyskanych w Ministerstwie Finansów, w latach (zob. [3], [6], [7]). Koncepcje, które stanowi zasadniczy wkład autora, dotycz zastosowania metod sformalizowanych (komputerowych) do efektywnego zarz dzania długiem i deficytem: metod programowania matematycznego, teorii sterowania, teorii gier oraz metod inteligencji obliczeniowej. Praca składa si z czterech cz ci. W drugiej omówiono zwi le podstawowe fakty dotycz ce sytuacji długu i deficytu w Polsce, istotne w okresie kryzysu finansów publicznych. Cz trzecia jest po wi cone prezentacji koncepcji: optymalizacji deficytu bud etu i minimalizacji kosztów obsługi długu Skarbu Pa stwa przy zastosowaniu metod sformalizowanych oraz wzmocnienia nadzoru nad poziomem zadłu enia i jako ci zarz dzania długiem. W ostatniej cz ci zaakcentowano korzy ci z proponowanych rozwi za. 2. Elementy oceny sytuacji Kryzys ekonomiczny, który zaistniał w gospodarce wiatowej w 2008 r., przyczynił si, jak ju wspomniano, do pogorszenia sytuacji sektora finansów publicznych w Polsce. Z punktu widzenia tematyki niniejszej pracy istotne s nast puj ce fakty: poziom deficytu sektora finansów publicznych wzrósł w latach do 6% 7% PKB; poziom ten utrzyma si w latach Przekroczenie przez deficyt progu 3%, w 2008 r.,

2 Leszek Klukowski Deficyt bud etowy i dług publiczny konstruktywne propozycje: wzmocnienie nadzoru, optymalizacja zarz dzania 63 skutkuje ponownym wdro eniem przez Komisj Europejsk procedury nadmiernego deficytu; w najbli szych latach nast pi znacz cy wzrost długu sektora finansów publicznych; osi gn ł on na koniec roku 2009 poziom pierwszego pasma ostro no ciowego, tj. 50% PKB (okre lonego w ustawie o finansach publicznych) oraz mo e przekroczy drugie pasmo (55%) w latach ; wzrost zadłu enia powoduje znaczne zwi kszenie kosztów jego obsługi (odsetek od instrumentów dłu nych) w stosunku do wcze niejszych lat; koszty obsługi długu Skarbu Pa stwa zbli si do poziomu 50 mld zł w 2012 (prognoza autora tekstu), co oznacza ich podwojenie w ci gu 5 6 lat oraz potrojenie w ci gu 12 lat; w latach kryzysu ekonomicznego (zapocz tkowanego w roku 2008) stopy procentowe w Polsce osi gn ły ponad dwukrotnie wy szy poziom, ni na rynku europejskim, co powoduje, e koszty obsługi odpowiadaj, w tym okresie, co najmniej dwukrotnie wy szemu zadłu eniu (ok. 100% PKB!); analizy okre laj ce maksymalny poziom zadłu enia gospodarek o ró nym potencjale ekonomicznym wskazuj, e dług krajów emerging markets, do których zalicza si Polsk, nie mo e przekracza 50% PKB, a krajów o wysokim potencjale 80% PKB. Z tego punktu widzenia sytuacja Polski jest nie lepsza ni bogatych krajów Unii, a bior c pod uwag poziom kosztów obsługi (spowodowany wysokimi stopami procentowymi) znacznie gorsza. Obecny kryzys finansów publicznych ma korzenie w przeszło ci. Zadłu enie sektora finansów publicznych rosło dynamicznie w ci gu ostatniego dziesi ciolecia. W roku 2000 relacja długu do PKB nie przekraczała 38%, a w roku 2009 osi gn ła 50%; wzrost ten miał miejsce w warunkach dobrej dynamiki PKB. Deficyt sektora finansów publicznych był powodem przekroczenia wymogów procedury nadmiernego deficytu w latach oraz ponownie w roku Pierwsze przekroczenie poziomu deficytu miało miejsce w okresie pi cioprocentowego wzrostu PKB i wysokiego poziomu wpływów bud etowych! Okres taki nale y wykorzysta do poprawy sytuacji w zakresie zadłu enia. Jako przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu deficytu wskazywano zwi kszone potrzeby po yczkowe poszczególnych podsektorów finansów publicznych. Ponadto głoszono pogl d, e sytuacja ta nie spowoduje zagro enia w obszarze finansów publicznych, poniewa deficyt zostanie zmniejszony zgodnie z wymogami procedury nadmiernego deficytu, a relacja długu sektora do PKB spełnia wymogi procedury oraz nie przekracza najni szego progu ostro no ciowego (50%). Akcentowano te fakt, e poziom tej relacji jest znacznie ni szy ni rednia w krajach UE. Na podstawie tych faktów konkludowano, e z punktu widzenia ogranicze ustawowych i unijnych oraz na tle innych krajów UE, nie ma podstaw do negatywnych ocen poziomu zadłu enia. Oceny te, stwarzaj ce bł dny obraz sytuacji, uległy zmianie w 2009 r. W opinii autora tej pracy, analizy sytuacji zadłu enia sektora finansów publicznych, funkcjonuj ce w literaturze tematu oraz publicystyce ekonomicznej, wymagaj uzupełnie. W ko cówce ubiegłego wieku osi gni to w Polsce znacz ce sukcesy w obni aniu długu publicznego zmniejszono relacj długu do PKB ok. dwukrotnie, do poziomu poni ej 40%. Było to wynikiem m.in.: redukcji i restrukturyzacji długu zagranicznego, niskiego poziomu deficytu bud etowego, znacz cych wpływów z prywatyzacji, a tak e dobrej dynamiki PKB. Autor niniejszej pracy nale ał do zwolenników kontynuacji tego kierunku (zob. [2]). W rozwoju sytuacji nast pił jednak punkt zwrotny w latach miał miejsce wysoki poziom deficytu bud etu pa stwa i małe wpływy z prywatyzacj. Narastanie długu w okresie po roku 2000 stworzyło znacz ce ryzyko zagro enia kryzysem finansów publicznych. Czynnikami, które wyzwoliły to ryzyko, w okresie kryzysu z roku 2008, były, obok spadku wpływów bud etowych (wskutek spadku dynamiki PKB),

3 64 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 32, 2010 problemy w polityce monetarnej: wzrost inflacji i stóp procentowych (mimo kryzysu w gospodarce wiatowej) oraz znacz cy wzrost kursów walutowych. Czynniki te spowodowały zwi kszenie obci enia bud etu z tytułu kosztów obsługi długu w dłu szym (wieloletnim) horyzoncie. Wyst pienie kryzysu ekonomicznego, wraz z czynnikami zwi kszaj cymi koszty obsługi, nie jest zjawiskiem nieprzewidywalnym. Jednym z wielu skutków niedoszacowania ryzyka i bł dnych prognoz jest opó nienie wej cia do strefy EURO. Nale y doda, e wysoki poziom kosztów obsługi zwi ksza ryzyko przekroczenia wymogów procedury nadmiernego deficytu oraz ogranicza pole manewru bud etowego w przyszło ci; w strefie EURO wdro enie procedury mo e skutkowa, dodatkowo, sankcjami finansowymi dla kraju. Nadmierne zadłu enie jest ródłem wielu niekorzystnych zjawisk, m.in. prowadzi do: spadku dynamiki wzrostu ekonomicznego (w wyniku wzrostu poziomu opodatkowania i absorpcji oszcz dno ci krajowych), presji inflacyjnej (wskutek wysokiego poziomu potrzeb po yczkowych), pogorszenia ratingu kraju (powoduj cego wzrost stóp procentowych instrumentów dłu nych), permanentnego kryzysu sektora finansów publicznych (wskutek wydatków na koszty obsługi). Narastanie długu, wynikaj ce z wysokiego poziomu kosztów obsługi i w nast pstwie deficytu mo e prowadzi do tzw. pułapki zadłu enia. Ustawodawstwo Polski i Unii Europejskiej zawiera, jak ju wspomniano, zapisy maj ce na celu przeciwdziałanie takiej sytuacji. Ustawodawstwo polskie, zawarte w ustawie o finansach publicznych i w Konstytucji, przewiduje ograniczenia w poziomie deficytu podmiotów z sektora finansów publicznych w przypadku, gdy relacja długu do PKB przekracza tzw. pasma ostro no ciowe, tj. 50% i 55%; w przypadku przekroczenia poziomu 60% Konstytucja eliminuje mo liwo deficytu w bud ecie pa stwa i w bud etach pozostałych podmiotów z sektora finansów publicznych. Ustawodawstwo Unii powoduje wdro enie procedury nadmiernego deficytu w stosunku do kraju, w którym relacja deficytu do PKB przekroczyła 3% lub/oraz relacja długu do PKB przekroczyła 60%, przy czym wszystkie składniki wymienionych relacji s obliczane wg metodologii ESA 95. Nie respektowanie wymogów procedury mo e spowodowa okre lone sankcje. Do wiadczenia niektórych krajów, m.in. Grecji, pokazuj, e skuteczno procedury nadmiernego deficytu jest ograniczona. Nale y podkre li, e podstawow wytyczn procedury nadmiernego deficytu jest bud et zbilansowany, z tendencj do nadwy ki, a nie deficyt na poziomie progowym (3% PKB). Zastosowanie rodków przewidzianych w procedurach sanacyjnych ma na celu przywrócenie zdrowia finansów publicznych; jest niezb dn terapi, a nie działaniem optymalnym. Wynika to z nast puj cych faktów: działania sanacyjne maj miejsce po przekroczeniu dopuszczalnych progów (długu lub deficytu) s opó nione w stosunku do ródeł niekorzystnych zjawisk; ograniczenia zawarte w procedurze nadmiernego deficytu s identyczne dla wszystkich krajów, podczas gdy kraje o ni szym poziomie PKB mog obsługiwa ni szy poziom zadłu enia (do 50% PKB), ni kraje silne ekonomicznie (do 80%); ograniczenia te nie s optymalnie dostosowane do sytuacji poszczególnych krajów UE. Powy sze fakty uwidaczniaj konieczno optymalnego kształtowania deficytu oraz długu, w ka dym kraju. Wymaga ono, w opinii autora, zastosowania odpowiedniego aparatu matematycznego i metod komputerowych; prowadzi do problemów o znacznym poziomie zło ono ci. Optymalizacja polega na sformułowania odpowiedniego zestawu problemów programowania matematycznego i okre lenia metod ich rozwi zywania. Kryteria optymalizacji s nieidentyczne w przypadku deficytu i długu. Optymalizacja deficytu musi si opiera na kryterium makroekonomicznym, np. maksymalizacji dynamiki wzrostu ekonomicznego, w przyj tym horyzoncie. Kry-

4 Leszek Klukowski Deficyt bud etowy i dług publiczny konstruktywne propozycje: wzmocnienie nadzoru, optymalizacja zarz dzania 65 terium dla długu s koszty, przy ograniczeniu poziomu ryzyka. Kryteria te nie s niezale ne istnieje mi dzy nimi sprz enie zwrotne, np. wysokie koszty obsługi zwi kszaj presj na wzrost deficytu i, w nast pstwie, długu; dług prowadzi z kolei do konieczno ci podniesienia stopy opodatkowania, co spowalnia wzrost i wpływy bud etowe. Zale no ci takie mog prowadzi do pułapki zadłu enia. Problem ł cznej optymalizacji długu i deficytu mo na sformułowa jako problem optymalnego sterowania optymalnego. Numeryczna posta wymienionych powy ej problemów optymalizacyjnych wymaga okre lenia prognoz wielu zmiennych kształtuj cych si na rynku finansowym, m.in. stóp procentowych, kursów walutowych, inflacji, itp. Ryzyko prognoz musi znale odzwierciedlenie w postaci problemów optymalizacyjnych, co zwi ksza ich zło ono. Zastosowanie metod optymalizacyjnych wi e si z konieczno ci wykorzystania szerokiego spektrum metod prognostycznych, analitycznych i diagnostycznych (statystycznych, ekonometrycznych, z zakresu inteligencji obliczeniowej), jak równie wsadu eksperckiego. Kształtowanie deficytu i zarz dzanie długiem, które nie opiera si na w/w instrumentarium jest zwykle odległe od optymalnego. Wyniki optymalizacji umo liwiaj łagodzenie skutków kryzysów i oszcz dno ci w kosztach obsługi długu niebagatelne przy obecnym poziomie zadłu enia. Przydatno metod optymalizacyjnych w zarz dzaniu długiem została pozytywnie zweryfikowana w Polsce empirycznie (zob. [3], [6], [7]). 3. Koncepcja optymalizacji deficytu bud etu pa stwa i długu Skarbu Pa stwa oraz wzmocnienia nadzoru nad zadłu eniem Zachowanie dobrej kondycji finansów publicznych wymaga dynamicznego wzrostu gospodarki, przy zachowaniu stabilno ci makroekonomicznej. Warunki stabilno ci znajduj odzwierciedlenie w wymogach unijnych dotycz cych (poza długiem i deficytem) poziomu: inflacji, długoterminowych stóp procentowych i kursów walutowych. Maj c wiadomo całokształtu czynników okre laj cych zdrowie finansów publicznych, w dalszym ci gu tej pracy ograniczymy si do problematyki racjonalnego, efektywnego działania w obszarze deficytu bud etu pa stwa i długu Skarbu Pa stwa. Podstawowe tezy niniejszego tekstu mo na sformułowa nast puj co. Wyst pienie kryzysu w obszarze finansów publicznych, w Polsce i wielu krajach UE, wskazuje na niepełn skuteczno krajowych i unijnych zabezpiecze przed nadmiernym deficytem i długiem. Ponadto, procedury sanacyjne nie zapewniaj optymalno ci poziomu deficytu oraz zarz dzania zadłu eniem. Efektywne działanie w tym zakresie wymaga: optymalizacji deficytu bud etowego w uj ciu dynamicznym, z wykorzystaniem kryterium maksymalizacji dynamiki wzrostu ekonomicznego w przyj tym horyzoncie czasu; optymalizacji zarz dzania długiem na poziomie operacyjnym, z wykorzystaniem kryterium minimalizacji kosztów obsługi długu, przy ograniczeniu na poziom ryzyka finansowego lub wielokryterialnie: kosztów i ryzyka; ł cznej optymalizacji deficytu i długu, z uwzgl dnieniem ich sprz enia zwrotnego (Klukowski 2005); wzmocnienia nadzoru nad poziomem zadłu enia, z uwzgl dnieniem horyzontu wieloletniego, co najmniej 10-letniego (obecnie strategia długu publicznego obejmuje okres 3-letni); uzasadnieniem dla wydłu enia horyzontu jest fakt, i znacz cy poziom zadłu enia utrzyma si przez wiele dziesi cioleci, a ponadto rentowno ci obligacji długoletnich stanowi jedno z kryteriów oceny stabilno ci systemu fiskalnego i monetarnego, warunkuj cych wej cie do strefy EURO.

5 66 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 32, 2010 Do realizacji pierwszych trzech celów proponuje si zastosowanie metod sformalizowanych, opartych na współczesnej technice obliczeniowej. Optymalizacja deficytu i długu wymaga zastosowania metod programowania matematycznego: liniowego, wypukłego, stochastycznego, wielokryterialnego, dynamicznego oraz metod optymalnego sterowania wielopoziomowego i inteligencji obliczeniowej. Jest oczywiste, e sformułowanie problemów optymalizacyjnych wymaga zrealizowania okre lonych prac analitycznych, diagnostycznych i prognostycznych (zob. [5], [8], [1]). Niezb dny jest, co oczywiste, wsad wiedzy nt. aktualnej i przyszłej sytuacji na rynkach finansowych. Wzmocnienie nadzoru nad zadłu eniem proponuje si zrealizowa przez odpowiednie rozwi zania formalno-prawne, tj. powołanie ciała oceniaj cego merytorycznie jako (optymalno ) zarz dzania długiem, niezale nego od podmiotu zarz dzaj cego długiem. Wydaje si równie zasadne okre lenie docelowego poziomu zadłu enia Skarbu Pa stwa ograniczaj cego koszty obsługi do kwoty nie stanowi cej nadmiernego ci aru dla bud etu; w obecnych warunkach mo e nim by wielko rocznych dochodów bud etu. Stosowanie metod optymalizacyjnych stwarza podstaw do obiektywizacji oceny zarz dzania, w szczególno ci do eliminacji ocen tendencyjnych, niemerytorycznych. Kierunki działa, w zakresie wzmocnienia funkcji kontrolnych, zwi kszaj cych równie transparentno w tym obszarze finansów publicznych, mo na sformułowa zwi le w nast puj cy sposób: ustanowi organ, niezale ny od podmiotu zarz dzaj cego długiem, oceniaj cy w ustalonym zakresie: realizacj strategii długu i operacyjne zarz dzanie długiem Skarbu Pa stwa oraz formułuj cy wnioski merytoryczne. Wyniki jego prac powinny by wykorzystane przy zatwierdzaniu sprawozdania z wykonaniu ustawy bud etowej oraz jako wytyczne do formułowania kolejnych strategii zarz dzania długiem; zobowi za podmiot zarz dzaj cy długiem do prezentacji całokształtu metodologii zarz dzania, tj. procedur decyzyjnych oraz sposobu opracowywania niezb dnego materiału analitycznego: diagnoz, prognoz, parametrów, limitów, itp. Szczegółowe rozwi zania w tym zakresie wymagaj dalszych dyskusji oraz wykorzystania aktualnych koncepcji Unii Europejskiej, z uwzgl dnieniem pilno ci problemu. Realizacja obu celów, konsekwentna i długofalowa, przy uwzgl dnieniu perspektywy: wej- cia do strefy EURO oraz uzyskania znacznych rodków z Unii Europejskiej, powinna zapewni doj cie do pozytywnej sytuacji finansów publicznych w ci gu najbli szej dekady. Nale y zaznaczy, e koncentracja uwagi autora tej pracy na metodach sformalizowanych, nie oznacza niedoceniania innych aspektów zarz dzania długiem, m.in.: problematyki konstrukcji instrumentów dłu nych, sposobów ich sprzeda y oraz stosowania innych metod in ynierii finansowej. Te ostatnie czynniki te s determinowane, w znacznym stopniu, przez wymogi współczesnego rynku finansowego, konieczne s jedynie odpowiednie działania adaptacyjne. Stosowanie metod matematycznych nie eliminuje te, co oczywiste, wiedzy ekspertów, zwłaszcza nt. sytuacji na rynku finansowym; wzmacnia natomiast intelekt ludzki przez u ycie techniki obliczeniowej. Obecna praktyka w zakresie kształtowania deficytu i zarz dzania długiem w Polsce nie bazuje na metodologii optymalizacyjnej. Kryteria kształtowania poziomu deficytu ulegaj zmianom w czasie. Wdro enie przez Komisj Europejsk procedury nadmiernego deficytu, zwłaszcza w okresie dobrej koniunktury, wskazuje na nadmiern rozrzutno bud etu. Operacyjne zarz dzanie długiem jest realizowane pod hasłami o zastosowaniu najlepszych wzorców wiatowych oraz zasad zarz dzania rynkowego, ale, w istocie, bez wypełniania ich tre ci merytoryczn. W szczególno ci, nie okre la si postaci reguł decyzyjnych (zada optymalizacyjnych), zało e, parame-

6 Leszek Klukowski Deficyt bud etowy i dług publiczny konstruktywne propozycje: wzmocnienie nadzoru, optymalizacja zarz dzania 67 trów, jak równie nie podaje kompleksowych informacji nt. efektywno ci (optymalno ci) wyników. Działania takie prowadz do nadmiernych kosztów obsługi, które s szczególnie dotkliwe w okresach kryzysów ekonomicznych; spadaj one na barki podatników. Znaczenie problemu minimalizacji kosztów obsługi długu Skarbu Pa stwa warto zilustrowa liczbowo zaoszcz dzenie 1 promila tych kosztów powoduje, obecnie, obni enie wydatków bud etu na kwot ok. 40 mln zł. Dotychczasowe do wiadczenia w stosowaniu metod optymalizacyjnych pokazuj, e realne s oszcz dno ci wynosz ce kilka promili. W przypadku długu zagranicznego mo na osi gn wi cej, jakkolwiek mo e si to wi za z wy szym poziomem ryzyka. Dług i koszty jego obsługi b d wzrasta znacz co w ci gu najbli szych lat, a zatem równie znaczenie optymalizacji. Perspektyw przedłu enie obecnej recesji na wiecie mo na przyrówna z punktu widzenia stanu finansów publicznych, do bomby z działaj cym zegarem. Nale y podkre li fakt, e dług publiczny nie mo- e nie by obsługiwany, poniewa grozi to ró nymi konsekwencjami, m.in.: pogorszeniem ratingu kraju, zwi kszeniem kosztów obsługi wskutek wzrostu mar y ryzyka instrumentów dłu nych, ograniczeniem dost pu do rynków finansowych, itp. 4. Podsumowanie Jak wykazano powy ej, kryzys ekonomiczny uwypukla znaczenie problematyki deficytu i długu oraz konieczno optymalizacji tego obszaru finansów publicznych. Niektóre koncepcje autora, w zakresie tego rodzaju optymalizacji, zostały zaprezentowane w publikacjach oraz zweryfikowane empirycznie. Nale y doda, e efektem prac w tym zakresie, zainicjowanych i prowadzonych przez autora tekstu w Ministerstwie Finansów, było stworzenie (w latach ) niezb dnego oprogramowania komputerowego i uzyskanie rozległych, pozytywnych do wiadcze obliczeniowych. Koncepcje optymalizacyjne opracowano równie w innych krajach oraz w ramach projektu zrealizowanego w IMF i Banku wiatowym, w 1995 r. (zob. [1]). Kres prac prowadzonych przez autora niniejszej pracy nast pił w 2006 r., w wyniku likwidacji stanowiska (w Ministerstwie Finansów), w którym sformułowano, rozwijano i próbowano wdra a koncepcje optymalizacyjne. Moment likwidacji miał miejsce w trakcie procedury nadmiernego deficytu... Konieczno posiadania skutecznych procedur przeciwdziałania nadmiernemu zadłu aniu kraju wydaje si, w warunkach obecnego kryzysu, poza dyskusj. Zasadne jest natomiast uwypuklenie korzy ci z wdro enia optymalizacyjnej metodologii okre lania deficytu i zarz dzania długiem. S to: uzyskanie optymalnych rozwi za najwa niejszych zagadnie w zakresie deficytu i długu, na poziomie makroekonomicznym i operacyjnym, z uwzgl dnieniem ryzyka i innych wła ciwo- ci długu; pełna komputeryzacja oblicze ; umo liwia ona szybkie, efektywne i niezawodne zrealizowanie wielu wariantów rozwi za, przy ró nych zało eniach; mo liwo szerokiego wykorzystania wiedzy eksperckiej jako wsadu do metod sformalizowanych oraz do oceny wyników optymalizacji. Nale y doda, e spektrum metod, które mog znale zastosowanie do optymalizacji poziomu deficytu i zarz dzania długiem, wykracza poza koncepcje wymienione w tym tek cie. Istnieje w Polsce zaplecze naukowe umo liwiaj ce ich wdro enie; ci ar gatunkowy problemu (poziom kosztów obsługi długu) czyni zasadnym uruchomienie tego potencjału. Wst pne koncepcje, dotycz ce organizacyjnej strony działa w tym zakresie, zawieraj teksty autora, zamieszczone w portalu Ministerstwa Finansów, w dziale NOWE TECHNOLOGIE FINANSOWE, w 2003 r.

7 68 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 32, 2010 Nie ulega w tpliwo ci, e zarz dzanie długiem wykorzystuj ce omówione powy ej instrumentarium, przewy sza metody tradycyjne. Nie stosowanie tego instrumentarium, w warunkach posiadania: zaplecza merytorycznego, do wiadcze empirycznych, nowych koncepcji teoretycznych oraz oprogramowania komputerowego (opracowywanego przez wiele lat) jest trwonieniem kapitału intelektualnego. Konsekwencj takiej sytuacji jest niska pozycja Polski w Unii Europejskiej, pod wzgl dem wdra ania strategii lizbo skiej. [1] Claessens S., Kreuser J., Seigel L, Wets R., J-B. A Strategic Approach to External Asset/Liability Management in Developing Countries. Research Proposal, The World Bank, July 11. [2] Dziewulski P., Klukowski L., Radzewicz B. (1998): Sztuka liczenia. Gazeta Bankowa nr 4/483, r. [3] Klukowski L.: Optymalizacja decyzji w zarz dzaniu instrumentami dłu nymi Skarbu Pa stwa. Wy sza Szkoła Informatyki Stosowanej i Zarz dzania, Seria: MONOGRAFIE, Warszawa [4] Klukowski L.: Metody sztucznej inteligencji w zarz dzaniu długiem publicznym. W: Bubnicki Z., Hryniewicz O., W glarz J. (red.) BADANIA OPERACYJNE I SYSTEMOWE, Zastosowania. Akademicka Oficyna Wyd. EXIT, Warszawa [5] Klukowski L.: Kompleksowa optymalizacja zarz dzania zadłu eniem Skarbu Pa stwa. W Studzi ski J., Drelichowski L., Hryniewicz O. (red.): ZASTOSOWANIA INFORMATYKI W NAUCE, TECHNICE I ZARZ DZANIU, IBS PAN, Warszawa [6] Klukowski L., Kuba E.: Optymalizacja zarz dzania długiem Skarbu Pa stwa. Minimalizacja kosztów obsługi instrumentów dłu nych emitowanych na rynku krajowym. NBP, Materiały i Studia, zeszyt 119, Warszawa [7] Klukowski L., Kuba E. (2002): Stochastyczna optymalizacja strategii zarz dzania skarbowymi instrumentami dłu nymi. NBP, Materiały i Studia, zeszyt 152, Warszawa 2002 (tekst dost pny w portalu NBP). [8] Klukowski L., Kuba E. (2004): Koncepcja zastosowania metod sztucznej inteligencji w zarz dzaniu długiem Skarbu Pa stwa. Bank i Kredyt, nr 2, NBP, Warszawa 2004.

8 Leszek Klukowski Deficyt bud etowy i dług publiczny konstruktywne propozycje: wzmocnienie nadzoru, optymalizacja zarz dzania 69 BUDGET DEFICIT AND PUBLIC DEBT CONSTRUCTIVE PROPOSITIONS: INTENSIFICATION OF CONTROL, OPTIMIZATION OF MANAGEMENT Summary In the paper are presented bad directions in public finance in Poland increase of budget deficit and public debt and their sources, especially errors in debt level and in debt management. Methods of improvement of the situation are proposed: intensification of control of debt level and optimization of deficit and debt. The optimization methodology develope of ideas of author, worked out in Ministry of Finance in the period Keywords: optimization of level of budgetary deficit, optimization of debt management, intensification of control of public debt. Leszek Klukowski Instytut Bada Systemowych PAN Newelska 6, Warszawa Leszek.Klukowski@ibspan.waw.pl