UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny

Transkrypt

1 UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE Wydział Ekonomiczny Studia podyplomowe: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Dariusz Saganek nr albumu: Przyczyny problemów gospodarczych Grecji po przyjęciu wspólnej waluty Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Bogumiły Muchy-Leszko Lublin rok 2015

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Przystąpienie Grecji do UGiW a konwergencja realna Problem niskiej konkurencyjności Polityka fiskalna Grecji i kryzys finansów publicznych Podsumowanie i wnioski Bibliografia

3 1. Wprowadzenie W piętnastoletniej historii istnienia strefy euro, grecki kryzys budżetowy bez wątpienia, stanowi największe wyzwanie. Grecja nie jest najistotniejszą częścią wspólnego bloku walutowego, jednakże kryzys jaki tam powstał ukazał słabość europejskiej polityki gospodarczej. W pierwszej części niniejszej pracy omówiono szczegóły przystąpienia Grecji do unii gospodarczej i walutowej oraz porównano ze stopniem konwergencji realnej państw należących do strefy euro. Następnie skoncentrowano się na problemie niskiej konkurencyjności gospodarki oraz polityce fiskalnej Grecji i kryzysie finansów publicznych. Pomimo problemów gospodarczych Grecji po przyjęciu wspólnej waluty i krytycznego osądu konsekwencji wdrażania pomocy krajom dotkniętym kryzysem, możliwości dalszego rozwoju strefy euro nie wydają się być zagrożone. Doświadczenia związane z omawianymi problemami mają szanse przełożyć się na wypracowanie metod długofalowej kontroli ryzyka na szczeblu ogólnoeuropejskim, jak również mogą poskutkować wprowadzeniem większej dyscypliny wobec państw już należących oraz kandydujących do strefy euro. Celem pracy jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, jakie były główne przyczyny problemów gospodarczych: niski poziom konwergencji gospodarczej, spadek konkurencyjności czy ekspansywna polityka fiskalna? 3

4 2. Przystąpienie Grecji do UGiW a konwergencja realna W pierwszym dniu stycznia 2001 roku Grecja stała się członkiem strefy euro, rok później wspólna waluta została wprowadzona do obrotu gotówkowego. Oznacza to, że zostały spełnione warunki konwergencji, zapisane w Traktacie z Maastricht. Warunki dotyczą pięciu obszarów gospodarki: zadłużenia publicznego, deficytu budżetowego, długookresowej stopy procentowej, stopy inflacji oraz kursu wymiany waluty. Bardzo ważne jest, aby: a) zadłużenie publiczne kraju nie przekraczało 60% PKB (jeśli zadłużenie jest wyższe, wskaźnik ten musi przynajmniej wykazywać tendencję spadkową i zbliżać się do zadowalającego poziomu w pożądanym tempie); b) deficyt budżetowy nie był wyższy niż 3% produktu krajowego brutto (dopuszcza się jednak przekroczenia wskaźnika w sytuacjach nadzwyczajnych, o ile mają one charakter przejściowy); c) długookresowa stopa procentowa (mierzona na bazie 10-letnich obligacji skarbowych) nie przekraczała więcej niż 2% średniej stóp procentowych, które obowiązują w trzech krajach o najniższej inflacji, d) utrzymywany był stabilny poziom cen, a przeciętna stopa inflacji nie przekraczała o więcej niż 1,5%, średniej stopy inflacji trzech krajów Unii Europejskiej o najniższej inflacji; e) kurs wymiany waluty kraju kandydującego znajdował się na stabilnym poziomie przynajmniej przez dwa lata (dopuszczalne jest jednak wahanie kursu 4

5 waluty określone przez Europejski System Walutowy w paśmie o szerokości +/ 15%) 1. W 1999 roku Komisja Europejska ogłosiła, że Grecja robi duże postępy, chociaż nie wypełniła jeszcze wszystkich wymogów konwergencji. Rok przed przystąpieniem Grecja miała problem z 105% długiem publicznym. Rada Unii Europejskiej pozytywnie oceniła raport o konwergencji i w maju 2000 roku na wniosek Rady Komisja Europejska stwierdziła, że Grecja może przyjąć wspólną walutę. Europejski Bank Centralny zgodził się na rozszerzenie. Decyzja o wpuszczeniu Hellady do strefy wspólnej waluty była podyktowana bardziej przesłankami politycznymi niż ekonomicznymi. Grecja w wyniku podjęcia odpowiednich reform i kreatywnej księgowości spełniła warunki konwergencji, jednak były to działania krótkofalowe, nie kompleksowe nastawione na doraźną poprawę sytuacji przed akcesją do strefy euro. Władze greckie miały nadzieję, że integracja walutowa, wspólny rynek, swobodny przepływ kapitałów przyspieszą rozwój gospodarczy i doprowadzą do wyrównania PKB per capita w stosunku do pozostałych krajów UE, co w konsekwencji doprowadzi do konwergencji realnej. Aby unia walutowa mogła sprawnie funkcjonować, a kraj należący do niej mógł czerpać korzyści z tego faktu niezbędna jest konwergencja realna wynikająca z rzeczywistych przemian w strukturze gospodarki, będących rezultatem trwałego wypełnienia warunków konwergencji nominalnej. Strefę euro tworzyły państwa o zróżnicowanej kondycji gospodarczej. Były to silne państwa, np. Francja i Niemcy, ale również i słabsze jak Hiszpania, Portugalia oraz Grecja. W poszczególnych krajach stopa inflacji, pomimo spełnienia kryterium konwergencji, różniła się. Przekładało się to na politykę pieniężną i jednolitą nominalną stopę procentową dla jednych zbyt wysoką, dla drugich zbyt niską. Kraje biedniejsze, w tym Grecja rozwijały się na 1 A. K. Wieczór, Doświadczenia Grecji i Hiszpanii a argumenty za przystąpieniem i przeciw przystąpieniu Polski do strefy euro. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego Zeszyty Naukowe nr 819, 2014 s

6 początku unii walutowej lepiej niż Niemcy czy Francja. Za sprawą niskiej wspólnej stopy procentowej, duże zadłużenie Grecji pozostawało niezauważalne. 2 Grecji od czasu przystąpienia do strefy euro bardzo trudno było spełniać reguły konwergencji i nie przykładała się do realizacji postanowień traktatu z Maastricht, łamiąc zasady dyscypliny budżetowej i nadmiernie się zadłużając. W czasach spowolnienia gospodarczego w krajach strefy euro, które kryzys dotknął najbardziej, bardzo ważny jest stopień konwergencji realnej. Na początku tworzenia wspólnego obszaru walutowego duże podobieństwo cykli koniunktury i struktury gospodarek jest istotne, ale nie niezbędne. Według założeń razem z przejściem na kolejny poziom integracji dzięki m. in. większej wymianie handlowej będącej skutkiem wprowadzenia wspólnej waluty nastąpi przyspieszenie konwergencji realnej. 3 Porównanie stopnia podobieństwa tworzenia PKB greckiej gospodarki z wybranymi krajami strefy euro i Polski nie wypada korzystnie dla Grecji. 2 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa 2014, s G. Górniewicz, Kryzys finansów publicznych w krajach grupy PIIGS, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse. Rynki finansowe. Ubezpieczenia, nr 47, 2011, ?q=155806dc aa54-09ec621ddcfd$8&qt=IN_PAGE. 6

7 Wykres 1. Podobieństwo struktury PKB poszczególnych gospodarek i strefy euro (indeks Statteva-Ralevy) Źródło: Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki, r. Powodem takiej sytuacji był wysoki udział turystyki, transportu i handlu oraz niskiego udziału przemysłu w strukturze gospodarczej. Od 2000 roku różnice te stale się powiększały zwłaszcza w wymienionych wyżej obszarach. Wykres 2. Porównanie bieżącej struktury PKB wybranych gospodarek strefy euro ze strukturą z okresu przystępowania państwa do unii walutowej PT Portugalia; IT Włochy; IE Irlandia; EL Grecja; ES Hiszpania; DE Niemcy; PL Polska. Źródło: Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki, r. 7

8 Przyczyną spadku udziału przemysłu w PKB jest niska konkurencyjność greckiej gospodarki na tle krajów strefy euro, a co za tym idzie mniejsze zainteresowanie wśród inwestorów. Do zaistnienia takiej sytuacji należy też niestabilność greckich instytucji oraz wysokie koszty pracy. Rozbieżności strukturalne w gospodarkach Grecji i wybranych krajów strefy euro doskonale obrazują niskie poziomy skorelowania komponentów cyklicznych PKB konsumpcji prywatnej i przemysłu. Wykres 3. Korelacja komponentów cyklicznych konsumpcji prywatnej dla wybranych państw strefy euro i Polski Źródło: Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki, r. 8

9 Wykres 4. Korelacja komponentów cyklicznych produkcji przemysłowej dla wybranych państw strefy euro i Polski Źródło: Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki, r. Dowodzi to bardzo małego podobieństwa greckiej gospodarki do strefy euro. Można zauważyć że doszło nawet do dywergencji produkcji przemysłowej z krajami wspólnej waluty. Na uwagę zasługuje fakt, że Polska gospodarka wykazuje wyższy stopień konwergencji w niektórych obszarach z UGiW niż Grecja. 4 4 D. Witkowski, Ocena stopnia konwergencji realnej Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Portugalii i Włoch ze strefą euro w kontekście hipotezy o endogeniczności kryteriów optymalnych obszarów walutowych, Ministerstwo Finansów

10 Tabela 1. Najważniejsze czynniki makroekonomiczne Grecji w latach Dług publiczny (w % PKB) Deficyt budżetowy (w % PKB) ,4 98, , ,8-5,6-7,5-5,2-5,7-6,5-9,4-15,4-9,6-7,4 stopa inflacji 3,9 3,4 3 3,5 3,3 3 4,2 1,3 4,7 3,1 stopa bezrobocia 10,3 9,7 10,5 9,9 8,9 8,3 7,7 9,5 12,6 17,7 wielkość PKB (mld EUR) dynamika PKB 3,4 5,9 4,4 2,3 5,5 3-0,2-3,3-3,5-6,9 Źródło: B. Szajowska, Grecki kryzys i drogi jego rozwiązania, Ekonomia międzynarodowa, Zeszyt nr 3, Na podstawie Tab. 1 możemy się dowiedzieć, że odkąd Grecja przyjęła euro, deficyt sektora instytucji samorządowych i rządowych kształtował się na dużo wyższym poziomie niż przewidywane 3% PKB. Dług publiczny oscylował znacznie powyżej zakładanych 60%, jak również inflacja przekroczyła wartość referencyjną. W latach można spostrzec wzrost rozwoju gospodarczego. Był on iluzoryczny ze względu na dużą ilość pożyczek międzynarodowych. Finansowana z nich była głównie konsumpcja. 5 5 B. Szajowska, Grecki kryzys i drogi jego rozwiązania, Ekonomia międzynarodowa, Zeszyt nr 3,

11 3. Problem niskiej konkurencyjności Analizując konkurencyjność gospodarki badacze muszą zmierzyć się z trudnością zdefiniowania, co w ogóle kryje się pod tym pojęciem. Główną z przyczyn braku jednoznacznej definicji konkurencyjności jest fakt, że zjawisko to jest pojęciem względnym, jak i subiektywnym. W miarę upływu czasu, poszczególne czynniki konkurencyjności mają inne znaczenie dla krajów o różnym poziomie rozwoju gospodarczego. Krótkookresowy wymiar konkurencyjności koncentruje się na zmianach w bilansie handlowym. Konkurencyjnością można również określić stan gospodarki, w momencie gdy dany kraj, w warunkach wolnego rynku może produkować dobra i usługi, które potrafią sprostać wymaganiom rynku międzynarodowego, jednocześnie zachowując lub podnosząc dochody swoich obywateli. 6 Aby osiągnąć dobre wyniki gospodarcze Państwo powinno, poprzez działania swoich instytucji, dbać o klimat do swobodnego prowadzenia działalności, powinno być sprzymierzeńcem dla przedsiębiorcy. 7 Niestety w Grecji tak się nie stało głównie przez zaniechanie niezbędnych reform: deregulacji i liberalizacji rynku pracy, systemu emerytalnego, niskiej sprawności i efektywności administracji, wysokich wydatków socjalnych, dużych kosztów pracy i funkcjonowania sektora publicznego, korupcji i szarej strefy. W przypadku Grecji potwierdziła się też krótkotrwała i niska skuteczność dochodowych dostosowań budżetowych. Reformy powinny koncentrować się na ograniczeniu wydatków głównie wynagrodzeń i zatrudnienia w dziale państwowym. Spadek poziomu realnych płac powoduje wzrost konkurencyjności i wielkości produkcji. W greckiej gospodarce pojawiła się zależność odwrotna. 6 D. Burawski, Pojęcie konkurencyjności gospodarki w analizach ekonomicznych, Uniwersytet Wrocławski, NKE. 7 P. Wiśniewski, Grecki kryzys budżetowy 2010 r. i jego znaczenie dla Polski, Studia BAS Nr 3(23)

12 Mianowicie, malejąca konkurencyjność była efektem wzrostu wynagrodzeń jednocześnie nie towarzyszył temu odpowiedni poziom wzrostu wydajności. Jednym z powodów była obrana w latach 80. strategia wyrównująca dysproporcje dochodowe w społeczeństwie i promująca słabo zarabiających. Doprowadziła do dużego wzrostu wynagrodzeń wśród pracowników o niskich kwalifikacjach, a następnie w związku z dużymi kosztami zatrudnienia do znacznego wzrostu bezrobocia w tej grupie. Dynamika wzrostu płac w Grecji w sektorze państwowym jest dużo większa niż w prywatnym i znacznie przewyższa tempo wzrostu w innych krajach strefy euro. euro (w %) Wykres 5. Roczne zmiany poziomu wynagrodzeń w Grecji i w strefie Źródło: Greece: First Review Under the Stand-By Arrangement, IMF Country Report No. 10/286, International Monetary Fund September Wydatki przeznaczone na wynagrodzenia w sektorze publicznym wzrosły w stosunku do wydatków budżetowych ogółem z 22,4% w 2000 roku do 26,2% w 2007 roku. Grecja była jedynym krajem, który zwiększył ten rodzaj wydatków, 12

13 podczas gdy w całej unii walutowej była tendencja odwrotna. Średnia płac w sektorze publicznym UGiW spadła z 22,5% do 21,7%. W Niemczech wskaźnik ten spadł z 18% do 17%. Greckie płace stanowią w latach ,5% PKB, zaś niemieckie tylko 7%. Powodem takiego stanu rzeczy jest przerost administracji rządowej i wysoki poziom wynagrodzeń. Grecja w publicznym sektorze zatrudnia 3,3% populacji co stanowi ok. 370 tyś osób (11% aktywnych zawodowo greków): 25% pracuje w rządowym sektorze, 23% w samorządowym i 52% zatrudniają państwowe przedsiębiorstwa. Czechy będąc podobnej wielkości krajem w publicznym sektorze zatrudniają 1,3% populacji co daje 137 tyś osób natomiast niemiecka administracja rządowa zatrudnia 10% aktywnych zawodowo Niemców (najludniejszy kraj UGiW). 8 Niskie wyniki greckiej gospodarki można powiązać z dużą ilością regulacji na rynku pracy, towarów i usług, silnymi związkami zawodowymi, układami zbiorowymi, wysokimi kosztami rotacji pracowników. Rząd grecki faworyzuje państwowe firmy, nie dąży do liberalizacji przepisów odnośnie prowadzenia działalności gospodarczej. System emerytalny jest mało wydajny, kosztowny, w nadmierny sposób rozbudowany i pozwala na przechodzenie na emeryturę już po 13,5 roku pracy przy czym wysokość świadczenia nie jest uzależniona od wielkości i czasu odprowadzania składek. Grecką politykę społeczno-gospodarczą określa się mianem polityki śródziemnomorskiej, uważana jest za najmniej sprawiedliwą i efektywną. Taki rodzaj polityki stosują też Włosi, Hiszpanie i Portugalczycy, wskaźnik zatrudnienia w 2005 r. sięgał 60,5%, a w Grecji 54,5%. Grecy przywiązują duża wagę do rodziny i zapewnienia jej bezpieczeństwa, jednocześnie bardzo nisko oceniają administrację państwową i zaufanie do władz w Atenach. Oskarżają ją o dbanie o własne interesy, ogromną biurokrację, skomplikowane przepisy podatkowe i brak reform systemu emerytalnego. Czynniki te stwarzają warunki do unikania płacenia podatków, rozwijania szarej strefy szacowanej na 25-30% i 8 Public employment in EU member states, State secretariat for the public service Directorategeneral of the public service, [2010], Ministry of the Presidency Madrid. 13

14 korupcji. Korupcja jest zaprzeczeniem liberalizmu i efektywności ekonomicznej stanowi także jeden z istotnych elementów przestępczości gospodarczej. 9 Brak transparentności w działaniach władz spowalnia rozwój gospodarczy, rodzi w społeczeństwie niechęć do płacenia podatków, ponieważ uczciwi obywatele i przedsiębiorcy ponoszą coraz to większe wydatki fiskalne w celu zrekompensowania strat z szarej strefy. Aby zobrazować zjawisko korupcji posłużono się wskaźnikiem postrzegania korupcji (ang. Corruption Perceptions Index, CPI), 10 który jest liczbowym ujęciem skali zjawisk korupcyjnych w sektorze publicznym 180 państw świata. Przyjmuje wartości od 0- największa skala korupcji do 10- najmniejsza skala korupcji. Wskaźnik CPI w Grecji jest nie tylko bardzo niski, ale w badanym okresie się obniżył w porównaniu z 2001 rokiem, dowodzi to problemów z przejrzystością życia gospodarczego oraz zanikania postaw obywatelskich wobec administracji państwa i urzędu skarbowego. 9 Wykorzystywanie funkcji publicznej dla osiągania prywatnych korzyści definicja Transparency International. 10 P. Wiśniewski, Grecki kryzys budżetowy 2010 r. i jego znaczenie dla Polski, Studia BAS Nr 3(23) 2010, s faq por. definicje Lectric Law Library s Lexicon,

15 Wykres 6. Wskaźnik postrzegania korupcji CPI wg Transparency International dla Portugali, Włoch, Irlandii, Grecji, Hiszpanii oraz Polski w latach Źródło: Transparency International, wskaźniki CPI za lata , org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009. W roku 2011 niemiecki minister gospodarki Philipp Rösler przygotował 16-punktowy plan naprawy greckiej gospodarki Ofensywa inwestycji i wzrostu dla Grecji. Według niego warunkiem przezwyciężenia kryzysu jest poprawienie konkurencyjności greckiej gospodarki. Proponuje on stworzenie zachęt inwestycyjnych dla firm, by poprzez inwestowanie w Grecji mogły trwale wspierać wzrost gospodarczy tego kraju. Na plan składają się : Działania prowadzone na płaszczyźnie narodowej. Intensywna współpraca gospodarcza, w oparciu o program niemieckogreckiej współpracy; wsparcie turystyki, projektów gospodarczych (m.in. budowy elektrowni, rozbudowy sieci, energie odnawialne); 15

16 przeprowadzenie konferencji wraz z ważnymi stowarzyszeniami niemieckiej gospodarki (odbyła się); rozbudowa struktur konkurencyjnych (ochrona konkurencji, organy regulacyjne) i modernizacja greckiej administracji; prywatyzacja majątku państwowego, m. in. pomoc w szukaniu inwestorów na terenie Niemiec; wzmożona współpraca Germany Trade and Invest oraz Invest in Greece w zakresie wymiany informacji i doradztwa Grecji przy szukaniu inwestorów. Działania na poziomie wspólnotowym. poprawa powiązań pomiędzy funduszami europejskimi a programem pożyczkowym; poprawa działań prowadzących do zwiększenia zdolności pobierania przez Grecję środków z funduszy Unii Europejskiej; ukierunkowanie środków głównie na tworzenie nowych miejsc pracy oraz poprawę konkurencyjności; prace nad bogatym programem dotyczącym technicznego wsparcia Grecji; próba podniesienia współfinansowania z Funduszy Strukturalnych do ponad 85% - pomogłoby to w szybszej realizacji projektów oraz odciążyć budżet Grecji; wzmocnienie konkurencyjności poprzez poprawę innowacyjności Grecji oraz wsparcie inwestycji w przemysł; 16

17 poprawa działań dotyczących praktycznej pomocy podczas efektywnego wykorzystywania funduszy strukturalnych; zadbanie o lepszy dostęp do środków finansowych przez sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Europejska ofensywa inwestycyjna. Temat pilnej ofensywy inwestycyjnej w Grecji powinien być poruszony prze Komisję Europejską na spotkaniach z międzynarodowymi inwestorami; Praca nad możliwością utworzenia regionów modelowych, w celu wspomagania procesu osiedlania się inwestycji na terenie Grecji. Regiony te posiadały by m.in. uproszczoną administrację, system pracy, podatków Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii / WPHI Berlin. 17

18 4. Polityka fiskalna Grecji i kryzys finansów publicznych Całość aktywności państwa dotyczących finansów publicznych oraz budżetu państwa to polityka fiskalna. Zamiennie stosowane są dwa określenia polityka fiskalna oraz budżetowa odnoszą się one do różnych działań państwa. Według części ekspertów termin polityka fiskalna może odnosić się wyłącznie do kształtowania podatków. Na kształtowanie równowagi makroekonomicznej mają wpływ zarówno polityka budżetowa jak i fiskalna. Działania prowadzone w obrębie polityki pieniężnej wpływają na warunki prowadzenia przez rządy polityki fiskalnej. W strefie euro politykę pieniężną określa i realizuje Europejski Bank Centralny (EBC) zaś polityka fiskalna uzależniona jest od decyzji państw członkowskich. Decyzje podejmowane pod wpływem warunków gospodarczych i finansowych poszczególnych państw członkowskich, mają istotne znaczenie dla sytuacji makroekonomicznej pozostałych państw. W związku z tym polityka fiskalna musi być koordynowana na poziomie ponadnarodowym. 12 Decyzja o przystąpieniu kraju do unii walutowej niesie za sobą konsekwencje, które są ważne dla jego polityki fiskalnej. 1. Z powodu braku autonomiczności zmienia się rola polityki fiskalnej jako narzędzia polityki gospodarczej. 2. W Unii Gospodarczej i Walutowej na politykę fiskalną nałożone są ogromne ograniczenia. Wynikają one z zapisów Paktu Stabilności i Rozwoju. 13 Aby Grecja mogła przystąpić do unii walutowej musiała spełnić konieczne dwa z pięciu warunków dotyczących finansów publicznych. Wyznaczają one 12 L. Skiba, Polityka fiskalna w unii walutowej, 13 T. Jędrzejowicz, M. Kitala, A. Wronka, Polityka fiskalna w kraju należącym do strefy euro. Wnioski dla Polski, 18

19 maksymalną dopuszczalną wielkość deficytu budżetowego jak i długu publicznego w relacji do PKB. Na sektor finansów publicznych, którego dług oraz deficyt ulegają ograniczeniom, składają się: system ubezpieczeń społecznych, budżet centralny państwa, budżety regionalne oraz lokalne. W 1999 roku sprawdzane były kryteria fiskalne Grecji. 14 Jedną z podstaw kryzysu finansów publicznych w Grecji są widoczne jeszcze przed przystąpieniem do strefy euro, problemy strukturalne. Dodatkowo manipulowanie przy statystykach, które przyczyniało się do opóźnienia rozpoznania rzeczywistej sytuacji budżetowej, jak i nazbyt optymistyczne założenia, na których opierano prognozy. Z drugiej jednak strony, w poprzednich latach nieefektywne okazały się procedury ustanowione w Pakcie Stabilności i Wzrostu. Miały one dyscyplinować kraje do przestrzegania budżetowych kryteriów konwergencji. Wzrastający poziom zadłużenia Grecji był skutkiem ekspansywnej polityki budżetowej. Dług publiczny w ciągu niespełna trzydziestu lat ( ) rósł i w 2009 roku wyniósł 126,8 % PKB a ,2% PKB. Głównym czynnikiem wzrastającego długu publicznego było rosnące zapotrzebowanie państwa na kapitał niezbędny do realizacji licznych inwestycji będących owocem procesu przeobrażeń gospodarczych. Dzięki rosnącej wiarygodności gospodarki po wstąpieniu do strefy wspólnej waluty a co za tym idzie niskiego kosztu pozyskania kapitału Grecja finansowała wydatki kredytami. 14 J.Karnowski, Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii, Zeszyt nr 199,Warszawa/Waszyngton,

20 Wykres 7. Struktura wydatków budżetowych w Grecji w wybranych latach Źródło: B. Baran, Geneza i skutki kryzysu finansów publicznych w Grecji, Gospodarka Narodowa, 5-6, Grecja, przekazywała do władz Eurostatu nieprawdziwe dane statystyczne. W roku 2009 poinformowano, że deficyt sektora rządowego i samorządowego wyniesie 13,6 % a nie 3,7% PKB. Tą dużą różnicę tłumaczono m.in. złym obliczeniem tempa spadku PKB i ukrywaniem rosnącego poziomu wydatków publicznych. Taką różnicę danych odnoszących się do stanu finansów publicznych Grecji uznaje się za niespotykaną pośród krajów członkowskich Unii Europejskiej. Podważa ona wiarygodność greckich statystyk. Rewizja danych doprowadziła do obniżenia ocen wiarygodności kredytowej tego kraju przez agencje ratingowe. Co za tym idzie spadek cen greckich aktywów na rynkach finansowych. Wynikiem obniżenia ratingu greckich papierów skarbowych było uzyskanie statusu tzw. obligacji śmieciowych. Takie obligacje z miejsca przestały być atrakcyjne dla tych instytucji finansowych, które mają narzucone ograniczenia dotyczące inwestowania w niskoratingowe aktywa Ministerstwo Finansów, Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 20

21 Efektem drastycznego spadku ratingu był niemal natychmiastowy wzrost oprocentowania greckich obligacji (Wyk. 8.). Zaczęto odczuwać trudności w obsłudze zadłużenia oraz finansowaniu deficytu budżetowego. Wykres 8. Oprocentowanie 10-letnich obligacji skarbowych w Grecji i Niemczech (od stycznia 2008 do grudnia 2010) Źródło: B. Baran, Geneza i skutki kryzysu finansów publicznych w Grecji, Gospodarka Narodowa, 5-6, Zawirowania na rynkach finansowych oraz wzrost ryzyka niewypłacalności Grecji, wpłynęły pogarszająco na sytuację płynnościową i kapitałową greckiego systemu bankowego. W obliczu bankructwa kraju i kryzysu finansów publicznych Grecja została przymuszona trudną sytuacją w kraju oraz warunkami otrzymania pomocy do naprawy gospodarki poprzez ograniczenie wydatków administracji, reformę systemu emerytalnego, likwidację lub obniżenie 13 i 14 pensji, zamrożenie płac w sektorze publicznym, obniżenie świadczeń i dodatków, podwyższenie wieku emerytalnego do 65 lat, likwidację wcześniejszych emerytur i redukcję wydatków kapitałowych. Dzięki tym zmianom wydatki zmniejszyły się z 41,8 % do 39,4% w

22 5. Podsumowanie i wnioski Głównym źródłem problemów gospodarczych w Grecji było niewystarczające przygotowanie do integracji walutowej oraz brak odpowiednich zmian w przepisach zwiększających konkurencyjność gospodarki. Wypełnienie wymogów konwergencji nominalnej w oparciu o działania krótkofalowe, nie kompleksowe i doraźne, powiększało stan nierównowagi. Coraz niższym wynikom gospodarki nie towarzyszył wyższy poziom stóp procentowych a stosunkowo niski koszt kapitału w strefie euro powodował wzrost zadłużenia państwa. Wynika z tego, że mechanizm dyscyplinujący ateński rząd do wprowadzenia reform nie działał co zezwalało na finansowanie coraz większych wydatków budżetowych środkami uzyskanymi ze sprzedaży obligacji. Uzyskane środki w głównej mierze przeznaczane były na konsumpcje. Za coraz większym zapożyczaniem się na rynkach międzynarodowych nie szedł wyższy poziom eksportu, który miał pozwolić na spłatę zobowiązań w przyszłości. Kontrola danych statystycznych pod koniec 2009 roku ukazała prawdziwą skalę zadłużenia na poziomie 126,8% PKB. 16 Bardzo zła sytuacja w Grecji, a także Irlandii i Hiszpanii realnie zagroziły prawidłowemu funkcjonowaniu unii gospodarczowalutowej obnażając brak w UE odpowiednich procedur na wypadek sytuacji nadzwyczajnych. Było to impulsem do zacieśnienia współpracy gospodarczej i wzmocnienia kompetencji instytucji UE. Powołano też specjalną grupę ds. Zarządzania Gospodarczego w marcu 2010 roku, której zadaniem było wypracowanie procedur zwiększających dyscyplinę budżetową i koordynację działań na poziomie unijnym. 16 Prof. dr hab. Bogumiła Mucha-Leszko Prowzrostowe efekty polityki fiskalnej w strefie euro w latach i jej skutki dla finansów publicznych EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro nr /2011 s.8. 22

23 Grecki kryzys finansów publicznych zainicjował proces bardzo potrzebnych i oczekiwanych zmian nie tylko w tym kraju, ale i całej Unii Europejskiej doprowadzając do większej synchronizacji polityk gospodarczych członków UGiW B. Baran, Geneza i skutki kryzysu finansów publicznych w Grecji, Gospodarka Narodowa, 5-6,

24 6. Bibliografia Książki, artykuły i czasopisma 1. Baran B., Geneza i skutki kryzysu finansów publicznych w Grecji, Gospodarka Narodowa, 5-6, Burawski D., Pojęcie konkurencyjności gospodarki w analizach ekonomicznych, Uniwersytet Wrocławski, NKE. 3. Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii / WPHI Berlin. 4. Górniewicz G., Kryzys finansów publicznych w krajach grupy PIIGS, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse. Rynki finansowe. Ubezpieczenia, nr 47, 2011, element ?q=155806dc aa54-09ec621ddcfd$8&qt=in_page. 5. Jędrzejowicz T., M.Kitala, Wronka A., Polityka fiskalna w kraju należącym do strefy euro. Wnioski dla Polski, 6. Karnowski J., Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii, Zeszyt nr 199,Warszawa/Waszyngton, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa 2014, s Ministerstwo Finansów, Kryzys grecki geneza i konsekwencje, 2010, str Mucha-Leszko B., Prowzrostowe efekty polityki fiskalnej w strefie euro w latach i jej skutki dla finansów publicznych EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro nr / Public employment in EU member states, State secretariat for the public service Directorate-general of the public service, [2010], Ministry of the Presidency Madrid. 24

25 11. Skiba L., Polityka fiskalna w unii walutowej, Strefa euro. Konwergecja nominalna vs. Realna, Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Zeszyty Naukowe, nr 819, 2014, str Szajowska B., Grecki kryzys i drogi jego rozwiązania, Ekonomia międzynarodowa, Zeszyt nr 3, Wieczór A. K., Doświadczenia Grecji i Hiszpanii a argumenty za przystąpieniem i przeciw przystąpieniu Polski do strefy euro. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego Zeszyty Naukowe nr 819,2014 s Wiśniewski P.,Kryzys w strefie euro, Infos, nr 7(77), 2010, str Wiśniewski P., Grecki kryzys budżetowy 2010 r. i jego znaczenie dla Polski, Studia BAS Nr 3(23) Witkowski D., Ocena stopnia konwergencji realnej Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Portugalii i Włoch ze strefą euro w kontekście hipotezy o endogeniczności kryteriów optymalnych obszarów walutowych, Ministerstwo Finansów Wykorzystywanie funkcji publicznej dla osiągania prywatnych korzyści definicja Transparency International, faq por. definicje Lectric Law Library s Lexicon,

26 Spis tabel: 1. Najważniejsze czynniki makroekonomiczne Grecji w latach Spis wykresów: 1. Podobieństwo struktury PKB poszczególnych gospodarek i strefy euro (indeks Statteva-Ralevy). 2. Porównanie bieżącej struktury PKB wybranych gospodarek strefy euro ze strukturą z okresu przystępowania państwa do unii walutowej. 3. Korelacja komponentów cyklicznych konsumpcji prywatnej dla wybranych państw strefy euro i Polski. 4. Korelacja komponentów cyklicznych produkcji przemysłowej dla wybranych państw strefy euro i Polski. 5. Roczne procentowe zmiany wynagrodzeń w Grecji i w strefie euro. 6. Wskaźnik postrzegania korupcji CPI wg Transparency International dla Portugali, Włoch, Irlandii, Grecji, Hiszpanii oraz Polski w latach Struktura wydatków budżetowych w Grecji w wybranych latach. 8. Oprocentowanie 10-letnich obligacji skarbowych w Grecji i Niemczech (od stycznia 2008 do grudnia 2010). 26