Raport o stanie polskiego wzornictwa. Czesława Frejlich

Transkrypt

1 Raport o stanie polskiego wzornictwa Czesława Frejlich Katowice, czerwiec 2010

2 Subiektywny raport o stanie polskiego wzornictwa Poniższe informacje należy traktować jako subiektywny raport o stanie polskiego wzornictwa w roku 2010, z uwzględnieniem niektórych zdarzeń z roku Opracowany został na podstawie informacji spływających do redakcji ogólnopolskiego kwartalnika 2+3D poświeconego grafice użytkowej i wzornictwu przemysłowemu. Polskie wzornictwo, czy to współczesne, czy w ujęciu historycznym, nie jest wystarczająco opisane. Nie prowadzi się badań na skalę, na jaką dziedzina ta zasługuje, wydaje się nieliczne publikuje. Obiekty dizajnu prezentuje się na łamach popularnych magazynów, najczęściej omawiając je w kontekście mody (obowiązujących tendencji). Należy jednak odnotować, że z roku na rok sytuacja zmienia się na lepsze. Mimo kryzysu kondycja gospodarcza kraju i wzrost PKB 1 sprzyjają rozwojowi wzornictwa. Wynika to przede wszystkim z osiągnięcia i utrzymywania dobrego poziomu wytwórczości. Producenci zaczynają dostrzegać wagę wzornictwa, szczególnie jako czynnika podnoszenia konkurencyjności wyrobu. Nadal postrzegają jednak tę dziedzinę bardziej w kategoriach estetycznych, mniej jako innowację. Drugim ważnym czynnikiem jest wdrażany program pt. Narodowa strategia rozwoju w latach W tym rządowym dokumencie uwzględniono również wzornictwo. Wymieniono następujące działania, na których ma się koncentrować rozwój dziedziny w naszym kraju: kształtowanie świadomości polskich przedsiębiorstw w zakresie znaczenia problematyki wzornictwa przemysłowego; wsparcie finansowe udzielane przedsiębiorstwom na opracowanie nowych wzorów przemysłowych lub na pozyskanie projektów wzornictwa przemysłowego; wspieranie rozwoju infrastruktury instytucjonalnej tworzącej nowe narzędzia w zakresie wzornictwa; rozwój usług szkoleniowych i doradczych (w tym budowa sieci centrów projektowych); promocja polskiego wzornictwa za granicą; przystosowanie szkolnictwa wyższego do nauczania wzornictwa w różnych typach uczelni 2. Na wsparcie przedsiębiorstw i pozyskiwanie nowych wzorów przeznaczono budżet 186 milionów euro. Do tej pory fundusze te wykorzystano w mniejszym stopniu, niż się spodziewano. Wskazuje się kilka powodów m.in.: brak informacji, gdzie i jak pozyskać wsparcie, brak możliwości uzyskania kredytów na wkład własny oraz skomplikowana procedura składania wniosków3. Szacuje się, że w Polsce zawód projektanta uprawia 5 7 tys. osób (grafika użytkowa, wzornictwo, architektura wnętrz), z czego 90 procent pracuje na zlecenia, a 10 procent na etatach w firmach. Zawód projektanta wzornictwa wykonuje ok. 300 osób. Większość pracuje na zlecenia. Na rynku mamy ok. 10 firm projektowych, które zatrudniają 5 10 osób4. Zarówno firmy, jak i wolni strzelcy utrzymują się nie tylko z wzornictwa. Głównym źródłem ich utrzymania są prace z dziedzin pokrewnych, jak np. architektura wnętrz, grafika użytkowa oraz reklama. Niektórzy podejmują prace produkcyjne (np. wykonując POS-y, meble, gobeliny, ceramikę). Inni trudnią się dodatkowo sprzedażą (np. mebli). Są i tacy, którzy zajmują się wizualizacją prac inżynierskich. 1 W I kwartale 2010 procent wzrostu gospodarczego PKB wynosił 2,7 (średnia unijna 0,9), ale deficyt finansów publicznych 7,3 procent (średnia unijna 6,6) 2 Cytat z dokumentu Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata , Ministerstwo Gospodarki Departament Rozwoju Gospodarki, Zob. Innowacje nr 2/2009. Brak możliwości uzyskania kredytów na wkład własny odnosi się do roku 2009 w roku bieżącym znacznie łatwiej można uzyskać kredyty bankowe. 4 Dane za raportem Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych na zlecenie BEDA (The Bureau of European Design Associations) z roku 2009.

3 W Polsce mamy siedem szkół kształcących projektantów wzornictwa na akademiach sztuk pięknych, w Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu, oraz dwie na politechnikach w Koszalinie i Radomiu (projektowanie obuwia). Cztery szkoły prywatne również kształcą projektantów, w Kielcach, Szczecinie, Poznaniu, Łodzi czy nowo powstająca Akademia Designu w Poznaniu. Oprócz tego w ostatnim czasie powstają kolejne, m.in. studia podyplomowe z zakresu architektury wnętrz i wzornictwa na Politechnice Śląskiej, w Wyższej Szkole Umiejętności Społecznych w Poznaniu. Organizowane są wykłady z zakresu wzornictwa na kierunkach ekonomicznych (SGH w Warszawie) i inżynierskich (Politechnice Warszawskiej). Wpływ na ten stan rzeczy ma rządowy program tworzenia nowoczesnych kierunków studiów, wśród których znajduje się również wzornictwo5. Do nowo obserwowanych zjawisk należy zaliczyć likwidację kierunku wzornictwa w Wyższej Szkole Handlowej im. B. Markowskiego w Kielcach. Rocznie tytuł magistra uzyskuje ok. 440 osób, licencjata ok Większość znajdzie pracę w reklamie. Pracę projektanta wzornictwa podejmą nieliczni. Największa grupa projektantów współpracuje z polskim przemysłem meblarskim, który ma wysoką pozycję na świecie 7. Meble projektują m.in. Renata Kalarus, Tomasz Augustyniak, Piotr Kuchciński, Jarosław Szymański, Tomasz Rygalik, a z młodszego pokolenia Anna Hrecka 8. Pracują oni dla kilku firm, które swój wizerunek budują na wzornictwie m.in. Noti, Ikeru, Comforty, Voksu czy Profi-m. Firmy rzadko prowadzą (lub zlecają) badania użytkowe. Druga branża, która od jakiegoś czasu rutynowo zatrudnia projektantów to przemysł AGD, a wśród nich dwie największe firmy: Zelmer i Amica. Na ich rzecz pracują m.in. Andrzej Śmiałek, Michał Biernacki, Krzysztof Chróścielewski i Mariusz Włodarczyk. Wiele małych lub średnich firm produkujących urządzenia typu drukarki fiskalne, kasowniki autobusowe, kioski multimedialne, specjalistyczne urządzenia medyczne również korzysta z usług projektantów wzornictwa, m.in. Daniela Zielińskiego, Pawła Balcerzaka, Michała Stefanowskiego czy Wojciecha Małolepszego. Firmy produkujące środki transportu, jak np. Pesa czy Solaris, biorąc udział w przetargach, zlecają opracowania wzornicze i traktują je jako czynnik zwiększający konkurencyjność swoich rozwiązań. Pociągi, tramwaje, autobusy projektują m.in. Marek Adamczewski, Jakub Gołębiewski, Bartosz Piotrowski, Tomasz Rutkiewicz, Zbigniew Dubiel. Coraz lepsza kondycja przemysłu odzieżowego i obuwniczego w sposób naturalny korzysta z rzeszy projektantów mody takich, jak: Joanna Klimas, Maciej Zień, Marcin Paprocki, Mariusz Brzozowski, Ania Kuczyńska. Choć liczba firm zatrudniających projektantów nie jest imponująca, to należ zauważyć wyraźną tendencję wzrostową. Projekty, które akceptują zleceniodawcy, mieszczą się w średnim poziomie światowych rozwiązań i z rzadka widać odważniejsze propozycje. Inna grupa projektantów, do której należą Maciej Jurkowski, Anna Siedlecka, Radosław Achramowicz czy Magdalena Lubińska, projektuje dla własnych marek (Puff-Buff, Moho Design). Najczęściej są to krótkie serie, głównie związane z architekturą wnętrz, np. meble, lampy czy dywany. Stosunkowo duża grupa, szczególnie młodych projektantów, wykonuje obiekty unikatowe sprzedawane 5 Na stronie czytamy: Połowa ze studentów kierunku Wzornictwo w Politechnice Łódzkiej będzie mogła otrzymywać miesięcznie nawet po złotych stypendium. Wydział Technologii Materiałowych i Wzornictwa Tekstyliów, kierunek: Wzornictwo otrzymał dofinansowanie o wartości: zł na program:»wzornictwo kierunek zamawiany w Politechnice Łódzkiej«. 6 Dane za raportem Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych na zlecenie BEDA (The Bureau of European Design Associations) z roku Polska jest czwartym na świecie producentem mebli. Jednak ilość bierze górę nad jakością, szczególnie wzorniczą. 8 Podane nazwiska projektantów nie wyczerpują wszystkich udzielających się zawodowo twórców.

4 w sklepach, takich jak Magazyn Praga w Warszawie, lub z zamysłem prezentacji ich na wystawach czy targach, gdzie znajdują nabywców. Do tej grupy można zaliczyć Joannę Czop i Agnieszkę Rusin, Agatę Kulik i Pawła Pomorskiego, ze średniego pokolenia, oraz młodszych Agnieszkę Bar czy Darię Burlińską. Do osobnej kategorii należą twórcy działający na pograniczu sztuki i dizajnu, tacy jak Marek Cecuła czy Bartosz Mucha. Wykorzystują oni metody i środki charakterystyczne dla wzornictwa, lecz powstające prace znajdują swoje miejsce w galeriach i przez krytyków są kwalifikowane jako dizajn konceptualny lub obiekt sztuki. Rozwojowi polskiego wzornictwa sprzyja sytuacja międzynarodowa. Organizuje się coraz więcej festiwali, wystaw, targów, konkursów i konferencji. Polskie środowisko zaczyna aktywnie uczestniczyć w tych imprezach, czasem odnosząc sukcesy. Do ostatnich międzynarodowych osiągnięć należy zaliczyć nagrody Red Dot, jednego z najbardziej liczących się konkursów projektowych w Europie. Od trzech lat polscy projektanci zaczęli być zauważani 9. Instytut Adama Mickiewicza, promujący nasz kraj za granicą, obok tradycyjnych dziedzin sztuki dostrzega rodzime wzornictwo warte prezentacji poza terenem kraju. Efektem tego były wystawy w ubiegłym roku, m.in. Polska! Year w Londynie i w Mediolanie na prestiżowym Triennale podczas dorocznych targów meblowych 10 czy UnPolished young desing from Poland pokazane w Brukseli (2009) oraz, w bieżącym roku, w Berlinie i Neumünster 11. Coraz częściej młodzi polscy projektanci samodzielnie biorą udział w międzynarodowych wystawach i targach. Ostatnio (w czerwcu 2010 roku) podczas festiwalu DMY w Berlinie wyjątkowo duża grupa młodych twórców wystawiała swoje prace 12. W kraju w ostatnich kilku latach organizowane są, obok wystaw czasowych, cykliczne imprezy o charakterze festiwali poświęconych dizajnowi. W październiku Międzynarodowe Centrum Sztuki w Łodzi zorganizuje czwartą edycję festiwalu Łódź Design, największą i najbardziej dynamicznie rozwijającą się tego typu imprezę w Polsce. Skupia ona głównie młodych twórców, często działających na pograniczu sztuki i dizajnu. Dwie młodsze festiwale to Gdynia Design Days, organizowane od trzech lat w Gdyni w miesiącach letnich przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego, i Arena Design po raz drugi organizowane przez Międzynarodowe Targi Poznańskie. Obie imprezy o mniejszym zasięgu nie określiły jeszcze swojej specyfiki i trudno przesądzić, czy uda się im na stałe wpisać w kalendarz. Innymi ważnymi imprezy są konkursy i towarzyszące im wystawy. Jedną z najważniejszych wystaw jest Dobry Wzór, organizowany od 1993 roku przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego. W trzech kategoriach dom, praca i sfera publiczna wybierane są najlepsze wyroby z poprzedniego roku wyprodukowane oraz dystrybuowane w kraju. Regionalnym odpowiednikiem tego konkursu jest Śląska Rzecz, organizowana po raz piąty przez Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości w Cieszynie. Dla najmłodszych projektantów przeznaczony jest przegląd najlepszych prac dyplomowych organizowany od ośmiu lat przez kwartalnik projektowy 2+3D. Festiwalom towarzyszą również 9 W 2010 roku nagrodę Red Dot otrzymali Matylda Golędzinowska, Bogusław Małczyński za pieczątke Modico R45, prod. Modico, natomiast wyróżnienie stało się udziałem Katarzyny Okińczyc i Remigiusza Truchanowicz za torbę OVAL (4252 zgłoszeń z 57 krajów). W roku 2009 wyróżniono Renatę Kalarus za krzesło Comma, prod. Noti (3231 zgłoszeń z 49 krajów) 10 Kuratorki obydwu imprez to Miśka Miller-Lovegrove i Anka Simone. 11 Kuratorami tych imprez byli Agnieszka Jacobson-Cielecka i Paweł Grobelny. 12 W katalogu wystawy znaleźć można dziesięciu polskich wystawców w tym trzech z warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych

5 konkursy Arena Design organizuje Top Design, a Łódź Design Make me. Obok imprez cyklicznych pojawiają się też konkursy ogłaszane przez firmy komercyjne. Jednak regulaminy często nie spełnią tu międzynarodowych zaleceń ICSID i Icogrady. Najczęstsze nieprawidłowości to brak podanych nazwisk jurorów, rażąco niskie nagrody, przekazywanie praw majątkowych na rzecz organizatora oraz brak wystaw pokonkursowych. Kilka krajowych instytucji i organizacji zajmuje się promowaniem wzornictwa. Do najważniejszych należy działające od 1963 roku Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych zrzeszające czynnych projektantów wzornictwa 13. Centralną placówka państwową powołaną w 1950 roku do promocji krajowego dizajnu jest Instytut Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie 14. Od roku 2008 przekształcony w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością IWP koncentruje działania na doradztwie i szkoleniach dla przedsiębiorstw, administracji rządowej i samorządowej. Organizuje również wystawy oraz konkurs Dobry Wzór. Regionalnym odpowiednikiem Instytutu jest prężnie działający Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości w Cieszynie 15. Powstają kolejne dwa ośrodki: Design Centrum Kielce 16 oraz Wielkopolskie Centrum Designu w Poznaniu 17. Gromadzeniem spuścizny polskiego dizajnu zajmuje się od roku 1979 Ośrodek Wzornictwa Nowoczesnego w Muzeum Narodowym w Warszawie. Będąca w ich posiadaniu cenna kolekcja liczy ponad 24 tys. obiektów. Jednak pozostaje ona ukryta w magazynach i rzadko bywa udostępniana publiczności. Brak stałej muzealnej ekspozycji oraz brak całościowego opisu historii wzornictwa polskiego należy uznać za rażące niedociągnięcie, którą to lukę odczuwają nie tylko adepci wzornictwa. Bezsprzecznie najważniejsza zmiana to coraz większa świadomość polskich producentów roli, jaką odgrywa wzornictwo w sprzedaży wyrobów. Nabywcy coraz częściej szukają nie tylko jak najtańszych produktów, ale również dobrze zaprojektowanych. Rodzima produkcja w przeważającej części osiągnęła dobrą jakość techniczną nadszedł więc czas na wartość dodaną. Polscy klienci już są skłonni zaufać rodzimym producentom. Z drugiej strony organizatorzy życia kulturalnego zaczynają uznawać dizajn za równoprawną dziedzinę, włączając ją w kalendarz wystaw, festiwali, konkursów, konferencji. Ten optymistyczny obraz zaburza brak zrozumienia roli wzornictwa w życiu społecznym, za co odpowiedzialne są władze zarówno centralne, jak i regionalne. Nadal za najważniejsze kryterium w wyborze małej architektury miejskiej, wnętrz przychodni, szkół, przedszkoli itp. uznaje się cenę, a nie jakość wzorniczą. Choć i tu pojawiają się zwiastuny zmian, czego przykładem niech będzie właśnie wdrażany projekt informacji miejskiej i małej architektury w Bielsku-Białej. Ten krótki opis nie może wyczerpać obrazu polskiego współczesnego wzornictwa jest on zbiorem podstawowych informacji, z pewnością niepełnym. Warto byłoby z roku na rok otrzymywać raport przygotowany przez profesjonalistów, który dałby bardziej obiektywny obraz mogący służyć do planowania rozwoju tej od lat zaniedbanej w Polsce dziedziny. 13 Zob Zob Zob Organizatorem Centrum jest Urząd Miasta, a osobą nadającą kształt merytoryczny Marek Cecuła. Rozpoczęta budowa ma być zakończona w 2011 roku 17 Organizatorami Wielkopolskiego Centrum są Fundacja Prodesign oraz Urząd Marszałkowski. Zakupiono budynek Starej Drukarni i rozstrzygnięto konkurs na jego adaptację. Obecnie Fundacja organizuje szkolenia, wystawy i konferencje.