WIDOKI MIASTA NA ZIELONOGÓRSKICH PIENIĄDZACH ZASTĘPCZYCH

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "WIDOKI MIASTA NA ZIELONOGÓRSKICH PIENIĄDZACH ZASTĘPCZYCH"

Patrycja Sylwia Baran
7 lat temu
Przeglądów:

1 Izabela Korniluk WIDOKI MIASTA NA ZIELONOGÓRSKICH PIENIĄDZACH ZASTĘPCZYCH Wydawane w latach pieniądze zastępcze, zastępujące brakujący w obiegu bilon, powszechnie zwane notgeldami, stały się przedmiotem wielu artykułów i opracowań. Niemiecka mobilizacja z 1 sierpnia 1914 roku i prowadzone na szeroką skalę przygotowania do wojny spowodowały, iŝ ludność Rzeszy Niemieckiej zaczęła gromadzić najpotrzebniejsze do przetrwania w cięŝkich czasach dobra, przede wszystkim pieniądze (monety srebrne i złote) oraz Ŝywność. Na rynku zaczynało brakować wielu podstawo-wych artykułów i wzrosły ceny na poszczególne produkty. Rodziło to potrzebę pieniądza, szczególnie drobnego bilonu do przeprowadzania transakcji. By zapobiec trudnościom - ustawą z 4 sierpnia 1914 roku rząd niemiecki wprowadził do obiegu banknoty kas poŝyczkowych. Ich wartość nominalna była niewielka (1, 2, 10 i 50 marek), ale spraw-nie zastąpiła brakujący na rynku bilon. W emisji notgeldów moŝemy wyróŝnić trzy okresy: lata , koniec 1916 do 1918 i od 1918 do 1922 roku. Podziału tego dokonano ze względu na zmieniający się wygląd pieniędzy. Do wizerunku banknotów zastępczych z pierwszego okresu nie przywiązywano wielkiej wagi. Sądzono, iŝ, sytuacja pienięŝna na niemieckim rynku szybko się unormuje i zostaną one wycofane z uŝytku. Pieniądze były bez bogatej ornamentyki, wręcz niedbałe i prymitywnie drukowane z ręcznym podpisem wystawcy, stemplem i bardzo prostym drukiem. Od początku jednak banknoty te budziły

2 42 zainteresowanie ko-lekcjonerów. Między innymi z tego powodu notgeldy z kolejnego okresu wydawniczego były bardziej wyrafinowane i estetyczne. Serie pieniędzy z lat praktycznie prosto z drukarni trafiały do klaserów kolekcjonerów. Wykonywano je starannie, na lepszym papierze, miały bogatą ornamentykę, kolorystykę; drukowano na nich elementy istotne i charakterystyczne dla miejscowości emitującej notgeld - herby, budynki, ciekawe wydarzenia historyczne, scenki ro-dzajowe, legendy, wizerunki znanych osobistości itd. Stanowiły jedyną w swoim rodzaju reklamę miasta. WyróŜniały je takŝe niepospolite nominały - 1,5, 2, 3, 5 marek, a takŝe 70, 80, 90 fenigów. W roku 1923 pojawiły się banknoty inflacyjne, godne uwagi nie tylko ze względu na przedstawione atrakcyjne walory poszczególnych miejscowości, ale przede wszystkim z powodu ogromnych, niespotykanych nominałów. W zielonogórskiej kolekcji pieniędzy zastępczych znajduje się ponad 70 walorów o róŝnorodnej tematyce. Najczęściej w sposób symboliczny lub dosłowny przedstawiane są na nich dwa najwaŝniejsze rzemiosła Winnego Grodu: winiarstwo i sukiennictwo. Jest takŝe kil-ka banknotów zastępczych, na których widnieje postać Fryderyka II, a takŝe scenki historyczne z Ŝycia miasta i jego obywateli. Jednak najliczniejszą grupę stanowią notgeldy ukazujące obiekty i widoki miejskie. Prezentacja znanego powszechnie widoku lub budynku na papierowym banknocie, środku płatniczym obowiązującym na terenie danego miasta i w określonym czasie, wydawać by się mogła bezcelowa i wtórna, poniewaŝ juŝ wówczas dobrze funkcjonowały pocztówki z wi-dokiem miasta i jego walorów architektonicznych. Pocztówki dociera-ły do szerokiej rzeszy odbiorców, trafiały w róŝne zakątki Niemiec i świata. Notgeldy łączące obraz, ornament i część opisową równieŝ doskonale sławiły miejskie walory. Emitenci zielonogórskich pieniędzy zastępczych chętnie prezentowali panoramę miasta i charakterystyczne budynki, w ten sposób podkreślali przywiązanie i przynaleŝność do miasta,

3 reklamowali je, a jednocześnie przekazywali istotne informacje. Liczono się z faktem - w obliczu tak wielkiego kolekcjonerskiego zainteresowania - iŝ banknoty trafią nie tylko do samych zielonogórzan. WaŜne było równieŝ, Ŝe papierowe znaki pienięŝne zwrócą uwagę np. mieszkańców regionu. Widoki na zielonogórskich notgeldach tworzą pewien schemat, w którym poszczególne obiekty uosabiają konkretne wartości. Ratusz to najbardziej reprezentacyjny i wyróŝniający się budynek, siedziba władz miejskich, które były emitentem znakomitej większości pieniędzy zastępczych. Widok ratusza moŝna znaleźć na kaŝdej serii zielonogórskich notgeldów. Przedstawiany jest w dość jednorodny, zawsze rozpoznawalny sposób. Na poszczególnych notgeldach nie ma określonej pory roku, choć po barwach i kolorystyce moŝna się domyślać pełni dnia. Budziło to niewątpliwie pozytywne skojarzenia i ciepłe uczucia (ryc. 1). 43 Ryc. 1 Zielonogórski ratusz Ryc. 2 Zielonogórski ratusz Ratusz zazwyczaj prezentowano od strony południowej, lecz są teŝ pieniądze, na których pokazywano tylko wejście do zielonogórskiego magistratu i jego wieŝę (ryc. 2). Ta ostatnia wizja nie jest zgodna z rzeczywistością - wieŝa ratuszowa znajduje się po przeciwnej stronie - być moŝe autor rysunku pragnął, by wejście do budynku było rozpoznawalne.

4 44 Ryc. 3 Kościół katolicki św. Jadwigi Ryc. 4 Rynek z kościołem Matki Boskiej Częstochowskiej Budowle kościelne to drugie co do waŝności widoki na zielonogórskich pieniądzach zastępczych. Miejskie świątynie - kościół pw. św. Jadwigi, kościół ewangelicki Zum Garten Christi (obecnie pw. Matki Boskiej Częstochowskiej) i kościół pw. św. Zbawiciela, podobnie jak wizerunki ratusza są charakterystyczne, choć stanowią niejako tło i dodatek do całości obrazu i sprawiają wraŝenie, iŝ zaprezento-wano je przy okazji pokazywania innego, znaczniejszego obiektu czy miejsca (ryc. 3, 4). Wyjątkiem jest ukazany na banknocie budynek ko-ścioła Zbawiciela - świątynia waŝna, ale stosunkowo młoda, powstała w 1917 roku ze środków fundacji znanej zielonogórskiej rodziny Beu-cheltów (ryc. 5). Ryc. 5 Kościół Zbawiciela Ryc. 6 Zaułek przy WieŜy Głodowej Dość liczna grupa bonów zawiera takŝe widoki obiektów ściśle związanych z winiarstwem. Domki winiarzy połoŝone wśród zielonych wzgórz, na których dojrzewają winogrona, sprawiają wraŝenie romantycznych obrazków malowanych na zamówienie. Podobnie jest z wizerunkami zielonogórskich uliczek i zaułków (ryc. 6). Wszystkie te zabiegi odpowiedniego łączenia barw, wyróŝniania i zwracania uwagi na poszczególne elementy, czasami nawet przerostu formy nad treścią miały jeden cel - pozostawić w pamięci oglądającego trwałe i głębokie

5 wraŝenie. Celem było takŝe przekazanie informacji o bogactwie, róŝnorodności i atrakcyjności Zielonej Góry. Najlepiej efekt ten osiągnięto na przedstawieniach miejskiej panoramy na dwóch róŝnych bonach. Zazwyczaj zielonogórska panorama prezentuje na banknotach oblicze miasta widziane z winnego wzgórza (ryc. 7). Na jednym z notgeldów poprzez odpowiedni montaŝ i dokładność przedstawienia brył budynków, niezgodną jednakŝe z rzeczywistością, ukazano w całości miasto z wyróŝniającymi się trzema wieŝami kościołów, ratusza i WieŜy Głodowej. Zaprezentowano w ten sposób wszystkie istotniejsze obiekty w formie symbolicznej (ryc. 8). 45 Ryc. 7 Panorama Zielonej Góry Ryc. 8 Panorama Zielonej Góry Wizerunki miasta i jego architektury na zielonogórskich notgeldach nie odbiegały mocno od rzeczywistości. Upiększenia i drobne zmiany poszczególnych miejsc słuŝyły zwiększeniu ich atrakcyjności, a takŝe przekazaniu na jednym obrazie wielu informacji. Oblicza te wzbogacone o element werbalny, począwszy od krótkich opisów budynków czy przysłów, pieśni i anegdot, czyniły z papierowych pieniędzy zastępczych swoiste przewodniki po mieście, a takŝe małe dzieła sztuki. Niezwykle istotne było równieŝ nie tylko to, co przedstawiano, ale odpowiedź na pytanie, jak i dlaczego. Stąd teŝ wszelkie wizerunki, motywy i słowa pisane prezentowane na bonach stanowią obiekt zainteresowań róŝnych dziedzin sztuki i zajmują zarówno historyków, so-cjologów, językoznawców, historyków sztuki, jak i etnografów.

6 46 Przedstawione notgeldy, wydane w Zielonej Górze w latach , pochodzą ze zbiorów Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze. Bibliografia: Wiesław Lesiuk, Janusz A. Kujat, Pieniądz zastępczy na Śląsku w latach , Opole W. Mehl, Deutsche Serienscheine von , Frankfurt am Mein Prace kulturoznawcze III, Aksjosemiotyka karty pocztowej pod red. Pawła Banasia, Wrocław Wojciech StrzyŜewski, Treści symboliczne herbów miejskich na Śląsku, Ziemi Lubuskiej i Pomorzu Zachodnim do końca XVIII wieku, Zielona Góra 1999.

Podobne dokumenty

Wstęp. Wejście główne do kościoła Najświętszego Zbawiciela

Wstęp. Wejście główne do kościoła Najświętszego Zbawiciela Wstęp Dawny kościół św. Pawła dziś katolicki kościół parafialny pw. Najświętszego Zbawiciela powstał w latach 1866 1869 dla gminy ewangelicko-luterańskiej pod tym samym wezwaniem. Przez współczesnych został