Wzory sporów i ich rozwiązywania jako element popularnej kultury prawnej. Sprawozdanie z badań w Sądzie Rejonowym w Bartoszycach.

Transkrypt

1 Wzory sporów i ich rozwiązywania jako element popularnej kultury prawnej. Sprawozdanie z badań w Sądzie Rejonowym w Bartoszycach. Sprawy karne dane ilościowe Wykres 1: Liczba postępowań karnych przed SR w Bartoszycach w latach (stan na ) 361 Z wykresu 1 wynika, że SR w Bartoszycach rozpatruje podobną liczbę spraw karnych w ciągu każdego roku. W ciągu ostatnich pięciu lat było to od 633 spraw w roku 2009 do 714 spraw w roku Dane z roku bieżącego mogą być podstawą do przypuszczenia, że w 2013 liczba spraw, jakie wpłynęły do Bartoszyckiego sądu nie będzie znacząco różnić się od ilości postępowań z lat ubiegłych. Na wykresie 2 przedstawiony jest udział spraw drogowych w ogólnej liczbie spraw rozpatrzonych przez SR w Bartoszycach. Wynosił on od 22,6% w roku 2011 do 31,8% w roku Zdecydowana większość z nich to sprawy z art. 178a kodeksu karnego przeciwko nietrzeźwym kierowcom i rowerzystom. Postępowania karne z art. 177 kk (spowodowanie wypadku komunikacyjnego) stanowią margines w latach wpłynęło odpowiednio: 9, 11, 12, 7, 5 i 6 takich spraw. Taki stan rzeczy może wynikać z selektywnej działalności organów ścigania sprawy z art. 178a kk są nieskomplikowane, nie trwają długo i w zasadzie zawsze kończą się wyrokami skazującymi, od których sprawcy nie wnoszą apelacji. Bardzo mała liczba wypadków drogowych może wynikać z braku większej aglomeracji miejskiej oraz dróg tranzytowych o dużym natężeniu ruchu na obszarze właściwości miejscowej sądu. Pomimo to bezpieczeństwo w komunikacji stanowi jeden z ważniejszych obszarów zainteresowania lokalnego wymiaru sprawiedliwości.

2 Wykres 2: Sprawy karne "drogowe" na tle liczby spraw karnych ogólem ,8% ,9% ,6% ,6% ,5% 87 24,1% (stan na ) Co ciekawe, przy tak dużej ilości spraw przeciwko nietrzeźwym kierowcom i rowerzystom sprawy z art. 178a 4 kodeksu karnego nie pojawiały się w analizowanych repertoriach zbyt często. Artykuł ten pojawił się wskutek nowelizacji ustawy karnej z 12 lutego 2010 r. 1 (data wejścia w życie: 1 lipca 2010 r.) i określał kwalifikowany typ przestępstwa polegającego na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości przez sprawcę będącego wcześniej skazanego za przestępstwo określone w art. 173, 144, 177, 178a 1 lub 355 kk w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego za przestępstwo. Za taki czyn grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W latach do Sądu Rejonowego w Bartoszycach wpłynęło odpowiednio: 7, 12, 17 i 12 takich spraw. Wynik ten koresponduje w pewnym stopniu z krytyką polityki kryminalnej opartej na zaostrzaniu sankcji karnych za przestępstwa drogowe popełniane przez niewielki odsetek sprawców 2. Sprawy z oskarżenia prywatnego, a więc z art , 212, 216 oraz 217 kodeksu karnego stanowią bardzo niewielki odsetek postępowań przed bartoszyckim sądem. Ich liczba w analizowanym okresie nigdy nie przekroczyła 25 w ciągu roku. Może to wynikać z niechęci obywateli do rozwiązywania sporów o pobicie, pomówienie lub zniesławienie na drodze sądowej, a także z ich niskiego statusu materialnego oraz nieporadności w kontaktach z sądem (więcej w dalszej części niniejszego sprawozdania). Za takim wyjaśnieniem przemawia fakt, że wiele z tych spraw sąd pozostawił bez dalszego biegu ze względu na nieopłacenie przez oskarżyciela zryczałtowanych kosztów sądowych w wysokości 300 zł. Prowadzi to do sytuacji, w której całościowe lub częściowe uwzględnienie przez sąd złożonej skargi stanowi wyjątek, a nie regułę. Zebrane dane ilustruje poniższa tabela. 1 Dz.U. Nr 40 poz Por. R. A. Stefański Ustawowe zaostrzenie represji za przestępstwa komunikacyjne [w] Prokuratura i prawo nr s. 7-28;

3 Wynik sprawy: SUMA Uwzględnienie skargi w całości lub części Umorzenie postępowania Uniewinnienie Bez rozpoznania Inny (sprawa w toku, zwrot aktu oskarżenia lub przekazanie sprawy do prokuratora) RAZEM Sprawy o wykroczenia dane ilościowe. Niniejsza analiza opiera się o dane z lat Ze względu na to, że badania prowadzone były, kiedy w Sądzie Rejonowym w Bartoszycach trwał okres sprawozdawczy, dostęp do świeższych repertoriów był utrudniony. Poniższe zestawienia pozwalają jednak na wyciągnięcie kliku ważnych wniosków dotyczących omawianego zagadnienia. Na wykresie 3 przedstawiono stosunek liczby spraw dotyczących wykroczeń drogowych w stosunku do liczby wszystkich spraw o wykroczenia, jakie wpłynęły do Sądu Rejonowego w Bartoszycach Wykres 3: Wykroczenia drogowe na tle liczby wykroczeń ogółem ,2% ,1% ,6% ,4% Wykroczenia ogółem Wykroczenia drogowe ogółem Przekroczenia prędkości Podobnie jak w omawianym wcześniej przypadku spraw karnych można zauważyć tendencję do stałości liczby spraw w ciągu roku od 932 spraw w roku 2009 do 985 w roku Widoczny jest także znaczny udział spraw o wykroczenia drogowe w ogólnej liczbie

4 postępowań istotnie większy niż w przypadku spraw karnych, co uwidacznia selektywność działań prewencyjnych prowadzonych przez lokalną policję. Selektywność ta jest szczególnie wyraźna, jeśli wziąć pod uwagę liczbę postępowań z tych artykułów kodeksu wykroczeń, które odnoszą się do przekroczenia dopuszczalnej prędkości chodzi tu przede wszystkim o art. 97 kw w związku z art. 20 prawa o ruchu drogowym oraz art. 92 kw 3, ale także o wprowadzony nowelizacją z 29 października 2010 r. 4 art. 92a kodeksu wykroczeń. Postępowania te w badanym okresie stanowiły nawet 81% liczby wszystkich spraw o wykroczenia drogowe w roku 2010! W roku następnym liczba ta spadła do zwyczajnych 55,8%, co może być efektem nowelizacji prawa o ruchu drogowym, o której wspomniałem wcześniej ustawodawca określił w niej zasady stosowania i oznakowania urządzeń rejestrujących prędkość. Co istotne, nie ma związku pomiędzy liczbą kar za przekroczenie prędkości a liczbą rozpoznawanych przez sąd w Bartoszycach spraw dotyczących wypadków komunikacyjnych. Drugie co do częstotliwości popełniania wykroczenie, jakim zajmuje się bartoszycki sąd to prowadzenie pojazdu mechanicznego po spożyciu alkoholu (art. 87 kw). Liczba takich spraw w analizowanym okresie to ok. 55 w ciągu roku. Zastanawiający jest gwałtowny wzrost liczby spraw z art. 96 kodeksu wykroczeń (dopuszczenie do prowadzenia pojazdów osoby nie posiadającej uprawnień) w roku W latach poprzednich liczba tych spraw wynosiła odpowiednio: 10, 5 i 5, by następnie skoczyć do Nie wiem jak wytłumaczyć tak drastyczną zmianę być może w 2011 r. na terenie właściwości miejscowej sądu miała miejsce zmasowana akcja policji wymierzona w sprawców tego rodzaju czynów, a być może sprawy zostały wpisane do repertorium pod niewłaściwym numerem artykułu kodeksu wykroczeń. 3 Zarówno art. 97 jak i art. 92 kw mogą odnosić się do przekraczania prędkości, z tym że art. 92 opisuje wykroczenie polegające na niestosowaniu się do znaków lub sygnałów drogowych. Z tego powodu nie zaliczałem wykroczeń z art. 92 kw do sumy wykroczeń dotyczących prędkości, choć część z nich mogła się do nich zaliczać. 4 Dz.U nr 225 poz. 1466; data wejścia w życie 31 grudnia 2010 r. 5 Liczby te uwzględniają sprawy prowadzone tylko z art. 96 kw oraz te, w których obwiniony popełnił jeszcze inne wykroczenia.

5 Sprawy cywilne dane ilościowe Wykres 4: Liczba postępowań cywilnych przed SR w Bartoszycach w latach (stan na ) W latach do Sądu Rejonowego w Bartoszycach co roku wpływała podobna liczba spraw od 210 w roku 2009 do 254 w W roku 2012 nastąpił gwałtowny wzrost do 680 spraw, spowodowany wielokrotnymi roszczeniami kilku lokalnych spółek oraz więźniów z ZK w Kamińsku. Wyższa niż przeciętna liczba spraw, jakie wpłynęły do 2 lipca 2013 r. stanowi echo tego wzrostu. Przedmiotem analiz były sprawy o odszkodowania z tytułu wypadków i kolizji oraz zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała lub uszczerbek na zdrowiu, a więc te, w których poszkodowany występuje przeciwko ubezpieczycielowi. W latach do Sądu Rejonowego w Bartoszycach wpłynęło łącznie 55 tego rodzaju spraw (47 o odszkodowanie oraz 8 o zadośćuczynienie), co może świadczyć o niskim zainteresowaniu poszkodowanych takim sposobem załatwienia sprawy. Na podstawie zgromadzonych danych nie da się jednak określić, czy taki stan rzeczy wynika z ogólnego zadowolenia z wysokości wypłacanych przez ubezpieczycieli świadczeń, czy z przekonania o małych szansach na wygranie sprawy przed sądem, czy może o tym, że tego rodzaju sprawy rozstrzygane są w inny sposób. W latach do Sądu Rejonowego w Bartoszycach wpłynęło zdecydowanie więcej tego typu spraw (odpowiednio: 16 i 21) wcześniej były to jednostkowe przypadki, a postępowań o zadośćuczynienie nie było w ogóle. Nadal jednak ich liczba jest niewielka. Z tego powodu trudno wyprowadzić konkluzję odnośnie ich rezultatów próba jest zbyt mała, część spraw wciąż jest w toku (w SR Bartoszyce lub sądach, do których zostały przekazane). W sprawach o odszkodowania z tytułu wypadku lub kolizji sąd uwzględnił roszczenia powoda w całości lub w części łącznie w 9 przypadkach, 2 postępowania oddalił. 10 z nich zakończyło się umorzeniem (w pięciu przypadkach udokumentowanym powodem było wycofanie

6 pozwu). 10 postępowań sąd przekazał do sądu w Olsztynie. 1 pozew zwrócono powodowi. Pozostałe 13 spraw wciąż jest w toku. W sprawach o zadośćuczynienie sąd uwzględnił roszczenia powoda w jednej sprawie, w jednej sprawie umorzył postępowanie. Pozostałe sprawy wciąż są w toku. Żadne spośród badanych postępowań nie zakończyło się ugodą sądową. Sprawy ze stosunku pracy dane ilościowe (42) Wykres 5: Liczba spraw ze stosunku pracy przed SR w Bartoszycach w latach (16) 178 (105) 231 (93) (stan na ) 151 (0) 63 (0) Z wykresu 5 wynika, że obywatele są niezbyt skłonni do rozwiązywania sporów ze stosunku pracy przed sądami. Liczba spraw, jakie wpłynęły do Sądu Rejonowego w Bartoszycach jest relatywnie niewielka tym bardziej, jeśli zwróci się uwagę na udział spraw połączonych, z dużą ilością pozwów przeciw lokalnemu pracodawcy (liczby w nawiasach). Przedmiotem sporu w takich sprawach była najczęściej wypłata wynagrodzeń wyjątkiem jest rok 2011, kiedy to do sądu wpłynęły 93 pozwy o zwrot kosztów dojazdu skierowane przeciwko Zakładowi Karnemu w Kamińsku. Może to wynikać z obaw obywateli w stosunku do załatwiania tego rodzaju spraw przed sądem i przekonania o tym, że tylko akcja większej ilości zainteresowanych może przynieść pozytywne rezultaty. Można przypuszczać, że spory ze stosunku pracy rozwiązywane są na inne, nieformalne sposoby. Przedmiotem analizy były następujące kategorie spraw: 1) o ustalenie istnienia stosunku pracy; 2) o odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę; 3) o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne; 4) o przywrócenie do pracy; 5) o uchylenie kary porządkowej;

7 6) sprawy związane ze świadectwami pracy. Rodzaj sprawy: SUMA Ustalenie istnienia stosunku pracy Odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę Uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne Przywrócenie do pracy Uchylenie kary porządkowej Świadectwo pracy Łącznie analiza objęła 196 postępowań. To niewiele, zważywszy na okres, w jakim miały miejsce. 46 postępowań zakończyło się uwzględnieniem roszczeń powoda (częściowo lub w całości) przez sąd. W 60 przypadkach sąd postępowanie oddalił. W 42 sprawach zostały złożone apelacje. Interesujący jest stosunkowo duży odsetek spraw załatwianych ugodowo czy to poprzez ugodę sądową (27), czy też umorzonych z powodu wycofania pozwu (41). Wynik ten moim zdaniem wskazuje na to, że skierowanie sprawy do sądu może stanowić dla obywateli środek ostateczny, dzięki któremu pracodawca będzie bardziej skłonny do zaspokojenia ich roszczeń bez narażania się na dodatkowe koszty. Drogowe sprawy karne z terenu gminy Górowo Iławeckie o abstrakcyjnym zagrożeniu dla bezpieczeństwa w komunikacji i dystynkcjach z nim związanych. Niniejszy fragment sprawozdania opiera się na jakościowej analizie akt spraw o przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, jakie popełniono na terenie gm. Górowo Iławeckie. Badaniem zostały objęte postępowania z lat łącznie 15 spraw ( , 2013 do 17 lipca 3). Wszystkie badane sprawy były postępowaniami z art. 178a kodeksu karnego toczyły się przeciw nietrzeźwym kierującym pojazdami mechanicznymi oraz rowerzystom. Wszystkie zostały przeprowadzone w trybie uproszczonym (art. 335 kodeksu postępowania karnego), a oskarżeni przyznali się do zarzucanych im czynów. We wszystkich przypadkach oskarżeni zostali skazani. Żaden z nich nie wniósł apelacji od orzeczonego wyroku. Pięciu sprawców było rowerzystami, pozostali kierowali pojazdami mechanicznymi. Tylko dwóch sprawców prowadząc w stanie nietrzeźwości spowodowało wypadek drogowy jedynymi poszkodowanymi byli oni sami. Typowy skazany za takie przestępstwo mieszka w małej miejscowości, jest bezrobotny lub pracuje dorywczo a więc prawdopodobnie jest osobą o niskim statusie materialnym. Nie

8 jest recydywistą, który łamie sądowy zakaz prowadzenia pojazdów była tylko jedna sprawa z art kk. Jedyna sprawa, w której oskarżony (pomimo dobrowolnego przyznania się do winy) próbował jakiejkolwiek obrony, toczyła się przeciwko lokalnemu przedsiębiorcy, prezesowi firmy AGROMEG i Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Gospodarczego Miasta i Gminy Górowo Iławeckie. Za oskarżonego poręczył lokalny poseł, Miron Sycz. Ponadto w aktach tej sprawy znalazły się pozytywne opinie od starosty bartoszyckiego, burmistrza Górowa Iławeckiego oraz lokalnego proboszcza. Oskarżony został zatrzymany przez policję, kiedy po pokonaniu odcinka ulicy zygzakiem próbował kontynuować jazdę po chodniku. Badanie wykazało 0,87 promila alkoholu w wydychanym powietrzu. Sąd potraktował sprawcę dość łagodnie skazując go na grzywnę w wysokości 100 stawek dziennych po 35 zł, zakazując prowadzenia pojazdów mechanicznych na 1 rok oraz zobowiązując do zapłacenia 300 zł na cel społeczny oraz pokrycia kosztów sądowych w kwocie 440 zł. Należy jednak podkreślić, że taka wyrozumiałość sądu jest wyjątkiem, a nie regułą. Bardziej prawdopodobne jest orzeczenie kary ograniczenia wolności (od 5 do 12 miesięcy) oraz obowiązku wykonywania prac społecznych w wymiarze 30 godz./miesiąc. Kara taka jest bardziej prawdopodobna niż grzywna, jeśli oskarżony był rowerzystą. Podobnie, zakazy prowadzenia rowerów orzekane w badanych sprawach miały trwać dłużej nie mniej niż 2 lata. Jest to moim zdaniem niezrozumiałe pomimo tego, że to nietrzeźwi kierowcy pojazdów mechanicznych częściej trafiają przed sąd, a prawdopodobieństwo spowodowania przez nietrzeźwego kierowcę wypadku komunikacyjnego jest większe i grozi poważniejszymi skutkami dla ewentualnych poszkodowanych, to jednak Sąd Rejonowy w Bartoszycach wymierza bardziej uciążliwe kary rowerzystom. W jednej z analizowanych spraw, pomimo dobrowolnego przyznania się i skruchy oskarżonego, zapadł wyrok bezwzględnego pozbawienia wolności na 6 miesięcy. Była to sprawa ze wspomnianego wcześniej art kk. Oskarżony został zatrzymany przez policję, gdy jechał motorowerem mając 0,42 promila w wydychanym powietrzu. Podsumowując: z badanego materiału wynika, że osoby o wyższym statusie materialnym lub posiadające jego wyznaczniki (dystynkcja: posiadanie samochodu) mają większą szansę na łagodniejszy wyrok za przestępstwo z art. 178a kodeksu karnego niż te, które wydają się uboższe. Co więcej, orzeczenie w takiej sprawie w zasadzie nigdy nie jest zależne od społecznej szkodliwości popełnionego czynu sąd orzekający o winie ogranicza się do mechanicznego stosowania wykładni literalnej art. 178a kk, co prowadzi do równie mechanicznej implikacji, że skoro sprawca prowadził w stanie nietrzeźwości, to spowodował obiektywne zagrożenie dla chronionego dobra prawnego bez względu na pozostałe okoliczności popełnienia czynu.

9 Sprawy karne z oskarżenia prywatnego: do trybunału trzeba kapitału Niniejszy fragment sprawozdania opiera się na jakościowej analizie akt wszystkich postępowań karnych z oskarżenia prywatnego, jakie wpłynęły do Sądu Rejonowego w Bartoszycach w latach Było to 14 spraw, ( , do 17 lipca). Badane sprawy były postępowaniami z art (pobicie), 212 (pomówienie) 216 (zniesławienie) oraz 217 kodeksu karnego (naruszenie nietykalności cielesnej). Jedna z tych spraw zakończyła się skazaniem. Dwie zostały załatwione na drodze ugody sądowej. Jedna skończyła się umorzeniem. Pozostałe sąd pozostawił bez dalszego biegu. Na pierwszy rzut oka widoczna jest bezradność oskarżycieli prywatnych pokrzywdzonych w badanych sprawach. Ich pisma procesowe są pisane odręcznie, chaotyczne, często nieczytelne i niezrozumiałe, zawierają liczne błędy ortograficzne i składniowe. Skargi składają sami, bez pełnomocników. A kiedy sąd wzywa ich do uiszczenia zryczałtowanej opłaty sądowej w kwocie 300 zł, nie wpłacają jej na czas, co powoduje, że sąd pozostawia sprawy bez dalszego biegu. Świadczy to o niskim statusie materialnym oraz niskim poziomie kapitału kulturowego oskarżycieli-pokrzywdzonych. W połączeniu z bardzo małą liczbą skarg prywatnych, jakie wpływają do bartoszyckiego sądu w ciągu roku może to także świadczyć o tym, że tego rodzaju spory rozwiązywane są w inny, nieformalny sposób. Większość badanych spraw dotyczyła sporów, w których oponenci byli sobie dość bliscy czy to ze względu na zamieszkanie (sąsiedzi), czy to na okoliczności (rozprawy sądowe lub pobyt w ZK), czy to ze względu na sprawy osobiste (byli konkubenci) lub wspólne spędzanie czasu przy alkoholu. Kilka sporów dotyczyło wirtualnej aktywności oskarżonych na forach internetowych i za pomocą SMSów. Na szczególną uwagę zasługują te sprawy, w których w roli oskarżyciela występował przedstawiciel lokalnej władzy. Pośród badanych postępowań znalazły się dwie tego rodzaju sprawy uwydatniają one wcześniej opisany problem niedostępności rozwiązania sporu na drodze sądowej dla zwyczajnego obywatela, a także zwracają uwagę na to, w jaki sposób droga ta może stać się źródłem uprzywilejowania dla lokalnych elit. Przykład 1: II K 317/12 18 czerwca 2012 Oskarżyciel: Bogusław Miluski (Bartoszyce) reprezentowany przez adw. Janusza Jarockiego zastępca wójta gm. Bartoszyce. Oskarżony: Andrzej Sawicki (Bartoszyce). Oskarżyciel żądał ścigania oskarżonego przez prokuraturę za to, że ten zamieścił na lokalnym forum internetowym wpis, który zdaniem oskarżyciela stanowił pomówienie za pomocą środka masowego przekazu (o treści: tylko pewnie nikt nie sprosta wymogom kopertowym Miluskiego ). Prokuratura dwukrotnie odmówiła wszczęcia postepowania w tej sprawie

10 (drugi raz po zażaleniu), wobec czego Miluski złożył skargę prywatną. Sąd wezwał strony do mediacji, odbyły się dwa posiedzenia pojednawcze. Sprawa zakończyła się ugodą sądową: oskarżony przeprosił oskarżyciela, zobowiązał się do pokrycia kosztów sądowych oraz zastępstwa adwokackiego. Zobowiązał się także do zapłacenia nawiązki (3000 zł) na rzecz Gminnego Ośrodka Kultury w Tolko. Oskarżony miał także przeprosić oskarżyciela na łamach Gońca Bartoszyckiego. Ugoda ta spełniała zdecydowaną większość żądań oskarżyciela. Przykład 2: II K 97/12 17 lutego 2012 Oskarżyciel: Roman Boras (Bezledy) reprezentowany przez adw. Janusza Jarockiego Oskarżony: Edward Obrzydowski (Bezledy) Oskarżony miał publicznie znieważyć oskarżyciela słowami powszechnie uznanymi za obelżywe, a ponadto niezasadnie wezwać funkcjonariuszy policji, by ci przebadali oskarżyciela na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu co mogło narazić go na utratę zaufania niezbędnego do pełnienia stanowisk: prezesa Spółdzielni Mieszkaniowej Północ (której członkiem był oskarżony), prezesa OSP Bezledy oraz radnego gminy Bartoszyce. Oskarżony twierdził, że jest skonfliktowany z oskarżycielem od 5 lat Boras miał uprzykrzać mu życie na różne sposoby, co zdaniem oskarżonego było spowodowane jego podejrzeniami o niegospodarność w związku pełnieniem funkcji szefa spółdzielni mieszkaniowej. Sąd uznał oskarżonego winnym zarzucanych mu czynów i skazał na karę grzywny w wysokości 120 stawek dziennych, których wysokość ustalił na 10 zł. Oskarżony miał ponadto zapłacić nawiązkę w wysokości 300 zł na rzecz Szpitala Powiatowego w Bartoszycach oraz pokryć koszty zastępstwa procesowego (2460 zł) oraz ponieść opłatę sądową (300 zł). Z powyższych przykładów wynika, że dysproporcja w dostępie do sądowej drogi rozwiązywania sporów oraz materialna nierówność procesowa stron może prowadzić do sytuacji, w których z jednej strony obywatel będzie miał dodatkowo ograniczone możliwości krytyki władzy, w drugiej zaś może przyczyniać się do pogłębiania braku zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Pomimo tego, że sprawy z oskarżenia prywatnego nie dotyczą przestępstw wielkiej wagi, a zagrażające oskarżonym kary nie są surowe, to dla zdecydowanej większości obywateli wystąpienie przed sądem będzie stanowić ryzyko także finansowe, którego lepiej uniknąć. Stawia to sąd w roli aktora, który może jednostkę jedynie ukarać, a nie pomóc jej w realizacji własnych interesów. Podsumowanie. Uzyskane dane mogą wskazywać na możliwość funkcjonowania w świadomości lokalnej społeczności wizerunku sądu jako aktora, którego zadaniem jest przede wszystkim ukaranie obywatela. Liczba spraw karnych i postępowań w sprawach o wykroczenia jest istotnie

11 wyższa niż liczba postępowań cywilnych. Obywatele częściej występują w roli biernych oskarżonych albo obwinionych, niż jako aktywne podmioty realizujące przed sądem swoje interesy lub skarżące się w swoich własnych sprawach świadczy o tym bardzo mała ilość postępowań karnych wszczynanych z oskarżenia prywatnego. Relatywnie mała liczba spraw ze stosunku pracy, podobnie jak charakterystyczne dla niektórych lat łączenie dużej liczby postępowań przeciwko pracodawcom sugeruje, że dla pracownika droga sądowa może być ostatecznością, na którą zdecyduje się on tylko wtedy, kiedy inne metody rozwiązania sporu zawiodły lub wtedy, gdy ma nadzieję, że akcja większej liczby zainteresowanych ma szansę przynieść pozytywny rezultat. Koresponduje z tym mała ilość spraw o odszkodowania z tytułu wypadków lub kolizji oraz zadośćuczynień za uszkodzenie ciała lub uszczerbek na zdrowiu pomimo większej wartości przedmiotu sporu niewielu obywateli decyduje się na walkę o należne im świadczenia w sądzie, co może wskazywać na brak zaufania do tejże instytucji, przekonanie o małych szansach powodzenia w postępowaniu przeciwko ubezpieczycielowi lub o tym, że tego rodzaju spory rozwiązywane są na inne, nieformalne sposoby. Badanie jakościowe akt wybranych postępowań wskazało ponadto, że sąd w odczuciu społecznym może być tym miejscem, gdzie sprawiedliwość jest przywilejem bogatszych obywateli, których stać np. na wynajęcie zawodowego pełnomocnika procesowego. Na podstawie analizy akt postępowań karnych z oskarżenia prywatnego można wysnuć przypuszczenie, że prawo w świadomości społecznej funkcjonuje jako narzędzie władzy, chroniący jej przedstawicieli przed zwykłymi ludźmi biedniejszymi, gorzej wykształconymi, bezradnymi w sytuacji, w której chcą skorzystać z przysługujących im praw. Bariera dostępności prawa do sądu to w wielu przypadkach 300 zł zryczałtowanej opłaty sądowej. Analiza akt postępowań dotyczących przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym potęguje to przypuszczenie bogatszy sprawca zostanie za ten sam czyn ukarany łagodniej niż sprawca biedniejszy. Mało tego, wystarczy, że sprawca posiada samochód, by groziła mu mniejsza kara niż np. rowerzyście pomimo tego, że ten drugi stwarza mniejsze zagrożenie dla chronionych dóbr prawnych. Należy tu jednak wspomnieć o tym, że tego rodzaju wizerunek nie jest jedynie efektem pracy sądu. Także selektywna działalność lokalnej policji np. w zakresie bezpieczeństwa w ruchu drogowym może przyczyniać się do tego, że jednostka z prawem woli mieć do czynienia jak najmniej, jeśli kontakt z wymiarem sprawiedliwości oznaczać ma represję albo jej uniknięcie. Uzyskane wyniki każą postawić pytanie, jak negatywny wizerunek sądu może być powiązany z funkcjonującymi na danym terenie podziałami społecznymi oraz czy (i w jaki sposób) owe podziały są związane stricte z codziennym funkcjonowaniem sądu oraz organów egzekwujących prawo.