Geografia. Biuletyn maturalny. Teresa Wieczorek Józef Soja. Centralna Komisja Egzaminacyjna

Transkrypt

1 Biuletyn maturalny Teresa Wieczorek Józef Soja Geografia Centralna Komisja Egzaminacyjna publikacja współfinansowana przez Europejski Fundusz Społeczny

2 Autor biuletynu: Teresa Wieczorek, Józef Soja Autor opracowania graficznego: Maja Chmura Redaktor merytoryczny cyklu: Joanna Dziedzic Redaktor z ramienia CKE: Lucyna Grabowska Redaktor językowy: Katarzyna Martyka-Fiećko Redaktor techniczny: Stefan Drobner Stan prawny na dzień 1 października 2005 r. Wydawca: Centralna Komisja Egzaminacyjna Warszawa 2005 ISBN Łamanie tekstu: Trzecie Oko S.C. (trzecieoko@wp.pl) 2

3 SPIS TREŚCI: I. Geografia na egzaminie maturalnym. Struktura i forma egzaminu z geografii II. Wymagania egzaminacyjne, czyli o standardach wymagań egzaminacyjnych z geografii III. Pierwsza pomoc w przygotowaniu do matury, czyli jak korzystać z Informatora maturalnego dla przedmiotu geografia IV. Otwieramy arkusze egzaminacyjne, czyli wszystko o rodzajach zadań, materiałach źródłowych i czytaniu instrukcji V. Ku przestrodze pułapki w rozwiązywaniu zadań z geografii VI. Przykładowe zadania z geografii według rodzajów, standardów i poziomu egzaminu VII. Podsumowanie: krok po kroku przygotowujemy się do egzaminu maturalnego WSTĘP Egzamin maturalny to trzeci z kolei, po sprawdzianie na koniec szkoły podstawowej i egzaminie w trzeciej klasie gimnazjum, zewnętrzny egzamin, który będziesz zdawać. Cechą egzaminu maturalnego jest jego jednorodność, co oznacza, że wszyscy maturzyści w kraju będą z danego przedmiotu rozwiązywać jednakowe zadania. Wyniki zewnętrznego egzaminu maturalnego mogą zadecydować o twojej dalszej edukacji, np. o podjęciu studiów na wybranym kierunku wyższej uczelni. Dlatego istotna jest pełna informacja nie tylko o formie i strukturze egzaminu, ale także wiedza o tym, w jaki sposób przygotowywać się do nowego egzaminu, aby nie rozczarować się wymaganym zakresem treści, umiejętności czy rodzajem zadań. Powinieneś również przyswoić sobie pojęcia, które są używane w Informatorze maturalnym, a z którymi możesz nie spotkać się na lekcji w klasie. Chcemy przybliżyć ci rozumienie tych pojęć, np.: podstawa programowa, standardy wymagań egzaminacyjnych, wymagania egzaminacyjne, rodzaj zadań testowych, materiały źródłowe specyficzne dla przedmiotu geografia, które mogą występować w zadaniach egzaminacyjnych. Ważna wydaje się odpowiedź na pytanie, co oznaczają te terminy oraz jaka użyteczność wynika z ich znajomości dla zdającego egzamin maturalny. Głównym celem Biuletynu jest dostarczenie zdającym wszechstronnej informacji o nowym egzaminie maturalnym z geografii. Zdając geografię jako przedmiot maturalny, masz szanse wykorzystać wiadomości i umiejętności nabyte nie tylko podczas lekcji w szkole, ale także wiedzę, którą czerpiesz z codziennej rzeczywistości. Zdany egzamin maturalny z geografii wymagany jest głównie na kierunkach geograficznych wyższych uczelni. Ale należy pamiętać, że dobre przygotowanie z geografii przydatne jest również na wszystkich kierunkach przyrodniczych, społeczno-ekonomicznych i politycznych. Zrozumienie zagadnień związanych z geografią gospodarczą, społeczną, polityczną czy fizyczną jest niezbędne do pojmowania współczesnego świata i zrozumienia otaczającej nas rzeczywistości. Uniwersalność wiedzy geograficznej, ciekawość świata i chęć jego zrozumienia przekłada się na duże zainteresowanie maturą z geografii. Liczymy, że zaprezentowany w Biuletynie materiał zapewni zdającym maturę z geografii dużo satysfakcji na egzaminie. 3

4 I. Geografia na egzaminie maturalnym. Struktura i forma egzaminu z geografii Najważniejsze cechy nowego egzamin maturalnego są wspólne dla wszystkich przedmiotów zdawanych w części pisemnej egzaminu: Maturzyści w całym kraju rozwiązują te same arkusze egzaminacyjne z danego przedmiotu w tym samym czasie. Zadania w arkuszach egzaminacyjnych sprawdzają wiadomości i umiejętności uczniów opisane w standardach wymagań egzaminacyjnych w Informatorach przedmiotowych. Prace zdających są sprawdzane i oceniane przez zewnętrznych egzaminatorów według takich samych kryteriów i zasad. Prace są kodowane. 1. Miejsce geografii wśród przedmiotów egzaminu maturalnego Geografia na egzaminie maturalnym może być zdawana w części pisemnej jako przedmiot wybrany spośród przedmiotów obowiązkowych, lub jako przedmiot dodatkowy. Jeśli zdecydowałeś się na zdawanie geografii jako przedmiotu wybranego, możesz zdawać egzamin maturalny z tego przedmiotu na poziomie podstawowym lub rozszerzonym. Wybierając geografię jako przedmiot dodatkowy będziesz zdawać egzamin z tego przedmiotu wyłącznie na poziomie rozszerzonym. Wybór poziomu egzaminu zdawanego z geografii jako przedmiotu obowiązkowego zależy wyłącznie od ciebie, ale jeśli chcesz studiować na wyższej uczelni, korzystniejszym wyborem będzie poziom rozszerzony. Wybór poziomu rozszerzonego stwarza szansę wykazania się własną wiedzą na wyższym poziomie, mobilizuje do wnikliwszej nauki, a jej efekty na pewno zaprocentują podczas studiów. Wyniki egzaminu każdego z poziomów odnotowane są na świadectwie maturalnym. Schemat 1. Struktura egzaminu maturalnego z geografii Geografia jako przedmiot obowiązkowy Geografia jako przedmiot dodatkowy Egzamin Egzamin Egzamin na poziomie na poziomie na poziomie podstawowym rozszerzonym rozszerzonym Zdający rozwiązuje arkusz I: zakres wymagań jak dla poziomu podstawowego załącznikiem do arkusza jest barwna mapa szczegółowa czas trwania: 120 minut. Zdający rozwiązuje arkusz I: zakres wymagań jak dla poziomu podstawowego załącznikiem do arkusza jest barwna mapa szczegółowa czas trwania: 120 minut. P r z e r w a Zdający rozwiązuje arkusz II: zakres wymagań jak dla poziomu rozszerzonego czas trwania: 120 minut. Zdający rozwiązuje arkusz I: zakres wymagań jak dla poziomu podstawowego załącznikiem do arkusza jest barwna mapa szczegółowa czas trwania: 120 minut. P r z e r w a Zdający rozwiązuje arkusz II: zakres wymagań jak dla poziomu rozszerzonego czas trwania: 120 minut. 4

5 2. Różnice między poziomami egzaminu maturalnego z geografii Poziom podstawowy Egzamin trwa 120 minut. Zdający rozwiązuje arkusz I. Arkusz zawiera zadania odnoszące się do standardów wymagań z geografii dla poziomu podstawowego. Do arkusza I załączona jest barwna mapa, do której odnosi się część zadań zawartych w tym arkuszu. Poziom rozszerzony Egzamin trwa 240 minut i składa się z dwóch części. Zdający rozwiązuje arkusz I, a po przerwie arkusz II. Arkusz II zawiera zadania odnoszące się do standardów wymagań z geografii zarówno dla poziomu podstawowego, jak i rozszerzonego. 3. Wspólne cechy poziomu podstawowego i rozszerzonego egzaminu maturalnego z geografii Zestaw zadań egzaminacyjnych dla egzaminu na poziomie podstawowym i dla części pierwszej egzaminu na poziomie rozszerzonym jest ten sam. Do zadań w arkuszach poziomu podstawowego i poziomu rozszerzonego mogą być dołączone różne materiały źródłowe, takie jak: mapy, diagramy, wykresy, tabele, fotografie, modele i inne. W arkuszach obu poziomów występują zarówno zadania otwarte jak i zamknięte. Zadania w arkuszach obu poziomów są punktowane według jednakowych zasad. II. Wymagania egzaminacyjne, czyli o standardach wymagań egzaminacyjnych z geografii Nowa matura z geografii jest ogólnopolska wszystkich zdających w całym kraju obowiązują te same wymagania, które zapisano w standardach wymagań egzaminacyjnych. Czym są standardy wymagań egzaminacyjnych? Ze słowników języka polskiego możesz się dowiedzieć, że standard to: typowy, przeciętny model, wzorzec, norma. Dodajmy od razu, że w przypadku matury jest to wzorzec (norma) tego, co będzie wymagane od zdającego egzamin. Zapoznając się ze standardami wymagań egzaminacyjnych z geografii, pamiętaj, że są one ogólnopolską ogłoszoną przez ministra edukacji narodowej i sportu normą wiedzy i umiejętności oczekiwaną od absolwenta szkoły ponadgimnazjalnej. Bez względu na to, czego uczyłeś się w szkole, na maturze wymagane będzie wyłącznie to, co zostało opisane w standardach wymagań egzaminacyjnych. Czy ta maturalna norma wiedzy i umiejętności jest inna od tego, czego wymagał od ciebie w szkole nauczyciel? Na rysunku 1 pokazano, że wymagania nauczycielskie (edukacyjne) oraz wymagania egzaminacyjne mają to samo źródło podstawę programową. Nauczyciel jest zobowiązany do realizacji wszystkich zapisów w podstawie programowej, z której także wynikają standardy wymagań egzaminacyjnych. Dlatego można zakładać, że w trakcie szkolnej edukacji, nauczyciel sprawdzał na bieżąco twoje wiadomości i umiejętności z zakresu wymagań egzaminacyjnych. 5

6 Rys. 1. Relacje między wymaganiami egzaminacyjnymi a wymaganiami edukacyjnymi (nauczycielskimi) Podstawa programowa z geografii Programy nauczania z geografii w szkole, na lekcji (ich autorzy dokonali m.in. uszczegółowienia podstawy programowej, w tym zapisanych w niej treści i osiągnięć) Standardy wymagań egzaminacyjnych zakres wiadomości zakres umiejętności korzystania z informacji zakres umiejętności tworzenia informacji Wymagania egazminacyjne w szkole, na lekcji formułowane przez nauczyciela geografii, wymagania egzamincyjne są ich częścią Wymagania egazminacyjne zawarte w informatorze maturalnym są wykazem wymaganych i sprawdzanych na egzaminie wiadomości i umiejętności Program wychowawczy szkoły Rekrutacja na uczelnię wyższą Teraz, gdy podjąłeś decyzję o zdawaniu geografii, powinieneś się skupić na poznaniu wymagań egzaminacyjnych zamieszczonych w Informatorze maturalnym. Przygotowanie do egzaminu polega na opanowaniu tych wiadomości i umiejętności, które zawierają się w trzech standardach wymagań egzaminacyjnych (patrz tab. 1). 6

7 Tabela 1. Opis standardów wymagań egzaminacyjnych Standard wymagań egzaminacyjnych Komentarz I. Wiadomości i rozumienie Zdający zna fakty, rozumie i stosuje pojęcia, zależności, prawidłowości i teorie oraz przedstawia i wyjaśnia zdarzenia, zjawiska i procesy. Standard odnosi się do twoich wiadomości. Pozwala na egzaminie sprawdzić: czy masz określony zasób wiadomości, czy rozumiesz odpowiednio wiadomości, czy potrafisz zastosować wiadomości do wyjaśnienia zdarzeń, zjawisk i procesów zachodzących na kuli ziemskiej. II. Korzystanie z informacji Zdający wykorzystuje i przetwarza informacje. Standard odnosi się do twoich umiejętności kształconych przede wszystkim na lekcjach geografii. Pozwala na egzaminie sprawdzić, czy potrafisz korzystać z zasobów informacji zapisanych w różnej formie: rysunku, mapy, wykresu itp. III. Tworzenie informacji Zdający charakteryzuje, ocenia i rozwiązuje problemy w różnych skalach przestrzennych i czasowych. Standard odnosi się do twoich umiejętności kształconych przede wszystkim na lekcjach geografii. Pozwala sprawdzić, czy potrafisz samodzielnie tworzyć nowe informacje na bazie już posiadanej wiedzy i/lub dostarczonych materiałów źródłowych w różnej postaci. Pamiętaj, że między standardami zachodzą relacje zawierania się (rys. 2). Rys. 2. Zależności między standardami wymagań egzaminacyjnych Wiadomości i rozumienie informacji Korzystanie z Tworzenie informacji Korzystając ze źródeł informacji (standard II), powinieneś jednocześnie wykorzystać zapamiętane wiadomości (standard I). Tworząc nowe informacje (standard III), powinieneś również korzystać z zasobów własnej wiedzy (standard I) i/lub wiedzy zawartej w załączonym do zadania źródle informacji (standard II). To zawieranie się standardów odpowiada procesowi narastania i rozwijania umiejętności ucznia. Standard I z geografii dotyczy twoich wiadomości zdobywanych w całym cyklu kształcenia (od lekcji przyrody w szkole podstawowej po lekcje geografii w szkole ponadgimnazjalnej). Ten standard obliguje cię do opanowania podstawowych faktów, pojęć i teorii (patrz tab. 2). 7

8 Tab. 2. Wiadomości zdającego sprawdzane na egzaminie maturalnym z geografii Wiadomości absolwenta szkoły ponadgimnazjalnej z geografii pamiętane pamiętane i rozumiane Co sprawdza egzamin maturalny? zapamiętanie wiadomości zrozumienie wiadomości zastosowanie wiadomości do opisywania, wyjaśniania zjawisk, procesów (np. ich przebiegu, przyczyn, skutków) Przykład zadania Podaj liczbę województw w Polsce w 2005 r. Podaj dwie różnice między monsunem a bryzą. Wyjaśnij, dlaczego na Islandii występują zjawiska wulkaniczne. Rozumienie i zastosowanie wiadomości może sprawdzać zadanie wymagające odpowiedzi w formie rysunku (patrz Informator maturalny, zadanie 37). Pamiętaj, że dokładne zapoznanie się z wymaganiami egzaminacyjnymi zawartymi w standardzie I, pozwoli zorientować się, na ile przydatny w przygotowaniu się do matury jest twój podręcznik do geografii. Sprawdź, czy zawiera wszystkie potrzebne wiadomości wymienione w Informatorze maturalnym. Podręcznik szkolny nie jest źródłem wiedzy o tym, co będzie sprawdzane na egzaminie. Standard II z geografii zawiera wymagania egzaminacyjne sprawdzające twoje umiejętności korzystania z różnorodnych źródeł informacji (patrz tab. 3). Tab. 3. Umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji Informacje zawarte w źródłach (np. na mapie, wykresie, rysunku, fotografii, w tabeli) są: odczytywane analizowane w celu: przetwarzane Co sprawdza egzamin maturalny? podanie informacji odczytanej bezpośrednio ze źródła informacji wyjaśniania, opisywania, znalezienia podobieństw i różnic, wykonywania obliczeń, wyciągania wniosków, klasyfikowania itd. przedstawienie informacji w innej postaci niż podana w zadaniu, np. zamiana danych liczbowych w tabeli na wykres Przykład zadania Na podstawie mapy podaj nazwę jedynej miejscowości położonej nad jeziorem. Na podstawie mapy porównaj zagospodarowanie terenów położonych na wschód i na zachód od jeziora. Na podstawie danych w tabeli wykonaj wykres rocznego przebiegu temperatury powietrza. Standard III z geografii sprawdza opanowanie umiejętności tworzenia informacji. Zasadniczo nowe informacje dotyczą problemów geograficznych, czyli wszelkich zdarzeń, zjawisk jakie, występując w środowisku geograficznym, stwarzają określone zagrożenia dla życia i działalności człowieka. Problemem jest też sytuacja, w której wymaga się podjęcia określonej decyzji, np. odnośnie miejsca lokalizacji danej inwestycji. Problemy należy rozwiązywać, stąd w zadaniu egzaminacyjnym możesz być poproszony o podanie propozycji rozwiązania problemów natury przyrodniczej, społecznej, gospodarczej lub politycznej. 8

9 Podsumowanie: Standardy wymagań egzaminacyjnych zawierają wykaz wiadomości i umiejętności wymaganych na egzaminie maturalnym z geografii. Sformułowano je na podstawie treści i osiągnięć zawartych w podstawie programowej z geografii. Ich uszczegółowieniem są wymagania egzaminacyjne zawarte w Informatorze maturalnym z geografii. Twój nauczyciel stosuje na lekcjach geografii wymagania edukacyjne, w których powinny się zawierać wymagania egzaminacyjne. W samodzielnym przygotowaniu się do egzaminu kieruj się wyłącznie wymaganiami egzaminacyjnymi przedstawionymi w Informatorze maturalnym. Na jego podstawie zweryfikuj posiadane notatki, zawartość podręczników i oczywiście swoją wiedzę. III. Pierwsza pomoc w przygotowaniu do matury, czyli jak korzystać z Informatora maturalnego dla przedmiotu geografia Informator maturalny został napisany dla uczniów zdających nową maturę. Jest podstawowym źródłem wiedzy o egzaminie. Źródłem informacji o egzaminie może być dla zdających także internet. Na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej dyrektor CKE ogłasza na dwa miesiące przed egzaminem, z jakich pomocy można korzystać na egzaminie maturalnym, m.in. z geografii. Na stronie internetowej MEN, pod adresem odszukasz wszystkie ważne akty prawne dotyczące egzaminu maturalnego. Zdający egzamin maturalny z geografii powinni zapoznać się dokładnie z rozdziałami Informatora maturalnego zawierającymi: opis egzaminu z geografii wybranej jako przedmiot obowiązkowy, opis egzaminu z geografii wybranej jako przedmiot dodatkowy, wymagania egzaminacyjne z geografii standardy wymagań egzaminacyjnych wraz z opisem, przykładowe arkusze i schematy oceniania, do arkusza I załączona jest barwna mapa szczegółowa, przykłady arkuszy egzaminacyjnych rozwiązanych przez uczniów i ocenionych przez egzaminatora. Najważniejszym zadaniem, które ma spełnić Informator jest pomoc uczniom przygotowującym się do nowego egzaminu maturalnego. Dla przygotowujących się do egzaminu najistotniejsze są wymagania egzaminacyjne, które zawierają się w trzech standardach. Do zapisu każdego ze standardów dołączono w tabeli uszczegółowiony zapis treści, np.: 1. Standard I. Wiadomości i rozumienie W obszarze tego standardu oczekuje się, że zdający: zna fakty, rozumie i stosuje pojęcia, prawidłowości i teorie oraz przedstawia i wyjaśnia zdarzenia, zjawiska i procesy. Znajomość faktów, rozumienie i stosowanie pojęć, prawidłowości i teorii, przedstawianie zdarzeń, zjawisk i procesów będzie sprawdzana na egzaminie w odniesieniu do treści standardu I. Poniżej wyjaśniamy, jak należy odczytywać tabelę, w której zapisano wymagania egzaminacyjne w Informatorze maturalnym. 9

10 Standard W tej części tabeli zapisano cyframi arabskimi i literami treści zgodne z treściami podanymi w podstawie programowej, np. na poziomie podstawowym m.in.: (6) współczesne migracje ludności. Treści wynikają z podstawy programowej i nie wykraczają poza jej zakres. Opis wymagań Tu zawarto szczegółowy zapis zakresu treści, których mogą dotyczyć zadania egzaminacyjne na danym poziomie. Oznaczono je cyframi arabskimi i literami, np. na poziomie podstawowym oczekuje się, że zdający potrafi m.in.: 1) klasyfikować migracje według różnych kryteriów, 2) scharakteryzować przykłady współczesnych migracji zewnętrznych na świecie. 2. Standard II. Korzystanie z informacji W obszarze tego standardu oczekuje się, że zdający: wykorzystuje i przetwarza informacje. Opis tabeli, w której zapisano standard II: Standard W tej części tabeli zapisano umiejętności w zakresie wykorzystania i przetwarzania informacji, które mogą być sprawdzane na egzaminie, np. na poziomie podstawowym oczekuje się, że zdający zgodnie ze standardem oznaczonym numerem 1: 1) odczytuje, selekcjonuje, porównuje, interpretuje, grupuje informacje według określonych kryteriów. Opis wymagań Tu zawarto szczegółowe wymagania w odniesieniu do każdego standardu. Wymagania te będą sprawdzane w odniesieniu do treści geograficznych wymienionych w obszarze standardu I Wiadomości i rozumienie, np. zdający potrafi porównać cechy podstawowych form ukształtowania powierzchni Ziemi. 3. Standard III. Tworzenie informacji W obszarze tego standardu oczekuje się, że zdający: charakteryzuje, ocenia i rozwiązuje problemy w różnych skalach przestrzennych i czasowych. Opis tabeli, w której zapisano standard III: Standard W tej części tabeli zapisano standardy określające typy i rodzaje informacji do tworzenia, np. na poziomie podstawowym oczekuje się, że zdający zgodnie ze standardem oznaczonym numerem 2: 2) charakteryzuje na przykładach wybranych obszarów problemy istniejące w środowisku geograficznym. Opis wymagań Tu zawarto szczegółowe wymagania w odniesieniu do każdego standardu. Wymagania te będą sprawdzane w odniesieniu do treści geograficznych wymienionych w obszarze standardu I, np. zdający potrafi przedstawić problemy natury ekologicznej, gospodarczej i społecznej wynikające z pozyskiwania i przetwarzania surowców naturalnych. Kolejnym ważnym elementem składowym Informatora są zamieszczone arkusze egzaminacyjne. Arkusze z odpowiedziami ucznia zostały oceniane zgodnie z kryteriami zawartymi w schemacie oceniania. Opis arkuszy zawarto w rozdziale IV Biuletynu. Do arkuszy dołączono schemat oceniania. Schemat oceniania zawiera przewidywane odpowiedzi, punktację oraz kryteria zaliczenia odpowiedzi. 10

11 Korzystając z Informatora należy pamiętać, że załączone arkusze egzaminacyjne są jedynie przykładowymi, a zawarte w nich zadania nie muszą wskazywać dokładnie tych działów programowych, których treści będą sprawdzane na egzaminie maturalnym. Celem załączonych do Informatora arkuszy egzaminacyjnych jest przede wszystkim dostarczenie uczniom: przykładów formułowania poleceń, typów zadań wykorzystywanych do sprawdzania stopnia opanowania wiadomości i umiejętności geograficznych, przykładowych materiałów źródłowych służących do sprawdzania stopnia opanowania określonych w standardach umiejętności, przykładów zastosowania zasad oceniania (o czym informują załączone w Informatorze ocenione prace uczniów). Podsumowanie: Informator maturalny z geografii jest podstawowym źródłem wiedzy o egzaminie maturalnym z tego przedmiotu. Przygotowanie do egzaminu powinieneś zacząć od dokładnego zapoznania się z jego treściami. Arkusze egzaminacyjne załączone w Informatorze wskazują jak będą sprawdzane i oceniane wiadomości i umiejętności geograficzne opisane w standardach wymagań egzaminacyjnych. Zwróć uwagę na typy zadań występujące w arkuszach egzaminacyjnych oraz materiały źródłowe, szczegółowo zapoznaj się z mapą załączoną do arkusza I. Nie zapominaj, że arkusze załączone do Informatora są tylko przykładowymi. IV. Otwieramy arkusze egzaminacyjne, czyli wszystko o rodzajach zadań, materiałach źródłowych i czytaniu instrukcji Każdy arkusz egzaminacyjny z geografii składa się z: instrukcji dla zdającego, testu egzaminacyjnego zestawu około trzydziestu kilku zadań otwartych i zamkniętych. 1. Znaczenie instrukcji dla zdającego w powodzeniu na egzaminie Każdy z arkuszy egzaminacyjnych zawiera na tytułowej stronie instrukcję dla zdającego. Zdający, kierowani ciekawością zawartości arkusza, często czytają ją pobieżnie. Tymczasem instrukcja zawiera ważne zalecenia dla zdającego, które mogą mieć wpływ na wynik egzaminu. Nie zrażaj się formalnym językiem, jakiego użyto w instrukcji służy to jasności i precyzji poleceń. Przeczytaj w kolejności wszystkie polecenia instrukcji. Zwróć szczególną uwagę czy arkusz I zawiera barwną mapę i przelicz strony arkusza. Ewentualny ich brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. Otrzymasz nowy arkusz, co zostanie odnotowane w protokole. Stosuj się ściśle do zaleceń podanych w instrukcji; nie zapisuj odpowiedzi ołówkiem, który możesz wykorzystywać wyłącznie do wykonania rysunków. Błędne zapisy wyraźnie przekreślaj. Nie używaj korektora. Instrukcja określa także, z jakich pomocy możesz korzystać na egzaminie z geografii. Możesz je wcześniej przygotować dwa miesiące przed egzaminem maturalnym informuje o tym dyrektor CKE w specjalnym komunikacie na stronie W instrukcji arkusza egzaminacyjnego załączonego do Informatora wymieniono m.in. lupę pomocną przy czytaniu szczegółowej mapy. Upewnij się, czy będziesz mógł korzystać z kalkulatora. Po dokładnym zapoznaniu się z instrukcją rozpoczynasz rozwiązywanie zadań, a nauczyciele nadzorujący egzamin nie mogą udzielać żadnych wyjaśnień. 2. Rodzaje zadań testowych W każdym arkuszu znajduje się test złożony z zadań sprawdzających opanowanie wymagań z zakresu trzech standardów. Przy zadaniach podano liczbę punktów, możliwą do uzyskania za ich poprawne rozwiązanie. 11

12 Arkusz I cechuje się dużym udziałem zadań z dołączonymi materiałami źródłowymi. Podstawowym źródłem informacji jest szczegółowa, barwna mapa (np. topograficzna lub turystyczna). Do niej odnoszą się zadania z pierwszej części testu. Wśród nich dominują te, które wymagają bezpośredniego korzystania z mapy (np. odczytania lub interpretacji informacji). Pamiętaj, że mogą pojawić się również zadania dotyczące zdarzeń, zjawisk i procesów występujących na obszarze przedstawionym na mapie. Aby je rozwiązać, musisz wykorzystać posiadaną wiedzę, ale nie jest wymagana dokładna znajomość środowiska geograficznego obszaru przedstawionego na mapie. Egzamin maturalny na poziomie podstawowym nie wymaga posiadania wszechstronnej wiedzy o wszystkich (tych większych i tych mniejszych) krainach geograficznych Polski. Pamiętaj, że w arkuszu II mogą być zawarte również zadania z poziomu podstawowego. Żadne z zadań nie może już dotyczyć barwnej mapy szczegółowej, która jest załącznikiem wyłącznie do arkusza I. Podstawowe informacje dotyczące zadań zawartych w arkuszach egzaminacyjnych z geografii zawiera tabela 4. Tab. 4. Zadanie testowe w arkuszach egzaminacyjnych z geografii Element zadania Polecenie Komentarz Jest zasadniczą częścią zadania; wskazuje bezpośrednio na czynność, którą musisz wykonać. Opis sytuacji zadaniowej (wprowadzenie do polecenia) i/lub materiał źródłowy, np. mapa, fotografia, wykres 1.Niektóre polecenia poprzedza krótkie (nawet jednozdaniowe) wprowadzenie niezbędne do przedstawienia sytuacji, której dotyczy zadanie. 2.W zadaniach, przede wszystkim z zakresu standardu II, występuje materiał źródłowy w różnej formie, np. mapa, fotografia itp.; w takich przypadkach w poleceniu zwykle znajduje się wskazówka, że powinieneś swoją odpowiedź budować na podstawie analizy źródła informacji, np.: Na podstawie mapy turystycznej... lub Korzystając z mapy turystycznej.... W teście może wystąpić zadanie wymagające od ciebie uzupełnienia materiału źródłowego, np. rysunku (Informator maturalny, 13). 3.Niektóre zadania wymagają wiązania wiedzy uzyskanej na podstawie analizy materiału źródłowego (standard II) z twoją wiedzą zapamiętaną (standard I). W takiej sytuacji w poleceniu zwykle znajdziesz wskazówkę, że odpowiedź powinna uwzględniać oba te elementy. W kryteriach oceniania oba te elementy mogą być punktowane osobno. W arkuszach egzaminacyjnych mogą wystąpić wszystkie formy zadań testowych. Ich charakterystykę przedstawiamy w tabeli 5. Zdecydowaną większość będą stanowiły zadania otwarte, pozwalające zdającym zaprezentować szeroką wiedzę geograficzną. Tabela 5. Rodzaje i formy zadań testowych w arkuszach egzaminacyjnych z geografii Rodzaj Forma Komentarz Otwarte (samodzielnie formułujesz odpowiedź) Rozszerzonej odpowiedzi Wykonując zadanie, powinieneś udzielić dłuższej (kilku-, kilkunastozdaniowej) odpowiedzi. Pamiętaj, że stwarza ono okazję do zaprezentowania szerokiej wiedzy na dany temat, ale i pozwala stwierdzić, czy potrafisz podać odpowiedź logiczną i przejrzystą. Dlatego budując odpowiedź, staraj się, aby jej poszczególne elementy składowe były ułożone w logicznym porządku oraz jedne z drugich wynikały. Dla takich zadań typowymi czasownikami operacyjnymi są: wyjaśnij, opisz, scharakteryzuj. Za zadanie rozszerzonej odpowiedzi przyznaje się z reguły od 3 12

13 Rodzaj Forma Komentarz Otwarte (samodzielnie formułujesz odpowiedź) Rozszerzonej odpowiedzi Krótkiej odpowiedzi Z luką do 5 punktów. Czasami w poleceniu możesz znaleźć wskazówki, co powinieneś uwzględnić w odpowiedzi. Bezwzględnie się ich trzymaj, ponieważ każdy wymagany od ciebie element będzie osobno punktowany. Do zadań rozszerzonej odpowiedzi zaliczamy wieloczynnościowe zadania wymagające obliczeń matematycznych. Warto wiedzieć, że jeżeli w poleceniu poproszono o zapis wykonywanych obliczeń, powinieneś je umieścić w miejscu na to przeznaczonym (nawet, jeśli jesteś w stanie policzyć w pamięci lub używasz do tego celu kalkulatora). Rozwiązując to zadanie, powinieneś udzielić krótkiej, zwykle jednowyrazowej odpowiedzi (maksymalnie w postaci 2 3 zdań). W poleceniu do zadania zazwyczaj podane są ilościowe wymagania (ile czego należy podać, wymienić). Rozwiązując to zadanie wpisujesz w wolne miejsca tekstu (luki) brakujące wyrazy. Pamiętaj, że takie zadanie wymaga precyzyjnej odpowiedzi (zwykle odpowiedź poprawna jest tylko jedna). Udzielając jej, nie sugeruj się długością luki. Zamknięte (odpowiedzi są podane, spośród nich dokonujesz wyboru poprawnej) Na dobieranie Wielokrotnego wyboru Prawda fałsz Powinieneś zestawić (dobrać, przyporządkować) hasła umieszczone w jednej kolumnie do właściwych odpowiedzi informacji umieszczonych w drugiej kolumnie (np. Informator maturalny, 15). W teście geograficznym zadania na dobieranie stosuje się też w przypadku klasyfikowania lub grupowania (np. Informator maturalny, 17). W arkuszu egzaminacyjnym najczęściej obowiązuje w dobieraniu zasada jeden do jednego, czyli jednemu elementowi z kolumny haseł można przyporządkować tylko jeden element z kolumny odpowiedzi. Jeżeli jest inaczej, stosowna informacja powinna być podana w poleceniu. Liczba elementów w obu kolumnach jest zazwyczaj inna (różni się zwykle o jeden, maksymalnie dwa). Wybierasz spośród podanych odpowiedzi jedną (lub więcej). Jeżeli zadanie wymaga wyboru jednej poprawnej odpowiedzi, możesz uzyskać za jego rozwiązanie jeden punkt. W przypadku dokonywania wyboru większej liczby poprawnych odpowiedzi, zadanie może być wielopunktowe. To zadanie uznawane jest za najprostszą formę zadania zamkniętego. Polega na rozstrzygnięciu, czy zawarte w nim stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe. W teście maturalnym jedno zadanie może zawierać kilka zdań, których prawdziwość należy określić. 3. Materiały źródłowe załączane do zadań w arkuszach egzaminacyjnych z geografii Wśród materiałów źródłowych załączanych do zadań mogą być np. mapy, wykresy, diagramy, fotografie, schematy, modele, tabele statystyczne, rysunki. Szczególne miejsce zajmuje barwna mapa szczegółowa, na podstawie której zdający rozwiązują część zadań dla poziomu podstawowego oraz zadania z pierwszej części egzaminu na poziomie rozszerzonym. Mapa Umiejętność pracy z mapą kształcona jest od szkoły podstawowej i należy do podstawowych umiejętności sprawdzanych na egzaminie maturalnym. 13

14 Przystępując do pracy z każdą mapą, zdający powinien przede wszystkim przeczytać jej tytuł, a następnie rozpoznać jej rodzaj, np.: topograficzna, turystyczna, tematyczna oraz określić obszar, jaki obejmuje. Uważne przeczytanie legendy pozwoli na identyfikację obiektów na mapie i ułatwi szybkie rozpoznanie cech obszaru, który mapa przedstawia. Skala mapy może być podana w różnej formie: liczbowej, mianowanej, liniowej. Od zdającego wymagana jest umiejętność posługiwania się każdą z tych skal oraz dokonywania ich zamiany. Mapy na egzaminie maturalnym wykorzystywane są przede wszystkim do sprawdzania stopnia opanowania umiejętności wskazanych w standardzie II, np.: Poziom podstawowy Odczytywanie informacji geograficznych, rozpoznawanie obiektów, zjawisk i procesów, przedstawianie charakterystycznych cech wskazanego obszaru (od zdającego wymaga się umiejętności sprawnego przełożenia treści legendy na obraz obszaru na mapie). Wykorzystanie mapy do wykonywania pomiarów (np. odległości, powierzchni). Wykonywanie prostych obliczeń matematyczno-geograficznych (np. odległości, wysokości względnej i bezwzględnej, temperatury powietrza). Określanie położenia obiektów w przestrzeni (np. współrzędnych geograficznych, rozciągłości geograficznej). Projektowanie działań (np. zagospodarowania danego obszaru, lokalizacji nowych obiektów, tras wycieczek). Przedstawianie zależności między zdarzeniami, zjawiskami, procesami, które zachodzą na danym obszarze (np. zależność sieci transportu lub osadnictwa od ukształtowania powierzchni). Porównywanie, czyli określanie podobieństw i różnic między wskazanymi na mapie obszarami (np. porównanie obszarów pod względem cech przyrodniczych, zagospodarowania). Poziom rozszerzony umiejętności jak na poziomie podstawowym oraz: Klasyfikowanie informacji pozyskanych z map tematycznych. Prognozowanie na podstawie informacji pozyskanych z mapy. Wybieranie informacji najistotniejszych dla danego zagadnienia. Wykonywanie obliczeń (w tym matematyczno-geograficznych i astronomiczno-geograficznych). Formułowanie zależności i prawidłowości. Mapy mogą być wykorzystywane także do sprawdzania wielu umiejętności wskazanych w standardzie III, jak np.: Poziom podstawowy Ocena wpływu środowiska przyrodniczego na warunki życia i działalność człowieka. Dobór przykładu ilustrującego powiązania w systemie człowiek przyroda gospodarka. Dostrzeganie na danym obszarze problemu natury np. przyrodniczej, gospodarczej, ekologicznej, politycznej (np. zagrożenie powodzią, wylesieniem, erozją gleb, degradacją środowiska, problem współpracy przygranicznej, zanieczyszczeń transgranicznych) oraz proponowanie rozwiązań tych problemów. Poziom rozszerzony umiejętności jak na poziomie podstawowym oraz: Ocena środowiska przyrodniczego pod kątem warunków życia człowieka i możliwości zagospodarowania. Formułowanie wniosków dotyczących powiązań i wzajemnych zależności między elementami środowiska. Ocena zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym. Przygotowując się do rozwiązywania zadań do barwnej mapy szczegółowej warto wykonać kilka ćwiczeń w celu utrwalenia specyfiki korzystania z mapy tego rodzaju. Może to być mapa własnej okolicy lub mapa jednego z turystycznych regionów Polski. 14

15 Ćwiczenia, czyli oswajanie mapy 1.Odczytaj tytuł mapy.podaj nazwę regionu geograficznego i krainy geograficznej, do których należy obszar przedstawiony na mapie. Zaklasyfikuj obszar do krajobrazu rzeźby nizinnej, wyżynnej lub górskiej. 2.Odczytaj, co ile metrów opisano wartości poziomic oraz ile metrów wynosi cięcie poziomicowe (czyli, co ile metrów poprowadzono poziomice na mapie). Odszukaj na mapie przykłady wzniesień o łagodnych stokach oraz wzniesienia o stokach stromych. Odczytaj ich wysokości bezwzględne i względne. 3.Oszacuj wysokość nad poziomem morza wybranego punktu, przez który nie przechodzi żadna poziomica. 4.Odczytaj z legendy mapy obiekty zaznaczone znakami punktowymi i liniowymi.podaj przykłady obszarów oznaczonych znakami powierzchniowymi. 5.Odczytaj skalę mapy.odpowiedz, jak wielkość skali wpływa na treść mapy. 6.Zmierz wybraną odległość na mapie i oblicz jej długość w terenie.dokonaj podobnych obliczeń w odniesieniu do powierzchni fragmentu obszaru. 7.Opisz zróżnicowanie obszaru pod względem: form terenu, roślinności, sieci wodnej, zagospodarowania przez człowieka. 8.Oceń atrakcyjność turystyczną obszaru przedstawionego na mapie.przedstaw uzasadnienie swojej oceny. 9.Wyróżnij na obszarze mapy rodzaje zabudowy zwartej i rozproszonej (luźnej).zastanów się, jakie mogą być przyczyny występowania terenów gęściej zabudowanych oraz niezabudowanych na obszarze przedstawionym na mapie. 10.Na podstawie wybranej mapy podaj jeden przykład wpływu środowiska przyrodniczego na gospodarkę człowieka. W arkuszu egzaminacyjnym poza mapami ogólnogeograficznymi, do których należą mapy szczegółowe, mogą być wykorzystywane mapy tematyczne. Należą do nich mapy przedstawiające dokładnie wybrany element lub elementy przyrodnicze, społeczno-gospodarcze lub polityczne, np. elementy klimatu, sieć wodną, roślinność, transport, organizacje polityczne i inne. Mapy te najczęściej są wykorzystywane do określania zasięgu lub natężenia zjawisk, określania związków przestrzennych, oceny skutków występowania zjawisk. Poniżej załączono przykłady różnych rodzajów map. Przykład fragmentu mapy topograficznej wraz z legendą w oryginale mapa barwna SKALA 1 :

16 LEGENDA: Przykłady map tematycznych 1.Rozmieszczenie ludności w Ameryce Południowej 2.Występowanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego na Morzu Północnym 16

17 3.Rozkład ciśnienia atmosferycznego na Ziemi 4.Przewóz ładunków na liniach kolejowych w ciągu doby w Polsce Dane statystyczne Ważnym źródłem informacji, często wykorzystywanym w rozwiązywaniu zadań geograficznych, są dane statystyczne. Mogą być one prezentowane na wykresach, diagramach, rysunkach, schematach. Ale najczęściej zestawiane są w tabelach. Zwykle układają się w szeregi statystyczne, uporządkowane według określonych kryteriów, np.: w poniższej tabeli uporządkowano dane chronologicznie, a w tabeli 2 chronologicznie i obszarowo. Rozpoczynając analizę tabeli należy przeczytać jej tytuł, sprawdzić, czy dane odnoszą się do obszarów charakterystycznych dla danego zjawiska, czy może obszary uszeregowano według największych wielkości osiąganych na świecie. Na przykład najwyższy współczynnik przyrostu naturalnego nie jest notowany na świecie w Irlandii, chociaż jest to największa wartość w 2001 r. w tabeli 2. Tabela 1. Przyrost naturalny w Polsce w latach Tabela 2. Przyrost naturalny ludności w wybranych krajach Europy w latach Wskaźnik na 1000 ludności Kraj na 1000 ludności Urodzenia żywe 11,2 9,9 9,5 9,3 Belgia 1,0 1,1 Zgony 10,0 9,5 9,4 9,4 Francja 3,4 4,2 Przyrost naturalny 1,2 0,3 0,1 0,1 Irlandia 4,6 7,3 Niemcy 1,5 1,1 Źródło: Mały Rocznik Statystyczny GUS, 2003/2004 Rosja 5,7 6,5 Źródło: Mały Rocznik Statystyczny GUS, 2003/2004 Wartości liczbowe w tabelach i na wykresach podawane są w odpowiednich jednostkach. Ważne, aby poprawnie je odczytywać, np. roczne wydobycie węgla kamiennego na świecie podawane jest w mld ton, a wydobycie węgla w Polsce w mln ton, ale wydobycie na 1 mieszkańca już tylko w kg. Wartości opatrzone w tabeli określeniem w tysiącach należy odpowiednio odczytać, np. liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Polsce w 2002 roku podana jako wartość 3217 tys. oznacza, że w Polsce w 2002 roku bezrobocie obejmowało 3 miliony 217 tysięcy osób. Jeśli dane statystyczne przedstawiono na wykresach, należy zwrócić uwagę na opis osi wykresu oraz legendę. Podobnie jak tabele, wykresy mogą być wykorzystywane do przedstawiania dynamiki zmian w czasie lub zróżnicowania ilustrowanego zjawiska. 17

18 Zamieszczając dane statystyczne w tabelach lub ilustrując je na wykresach, od zdającego wymaga się przede wszystkim umiejętności: odczytywania informacji (np. jak jest); analizowania danych statystycznych (gdzie i kiedy zanotowano wartości najwyższe lub najniższe, gdzie jest podobnie, a gdzie odmiennie); interpretowania, tj. wiązania informacji z posiadaną wiedzą (np. dlaczego tak jest); przetwarzania informacji, tj. przedstawiania w innej postaci (np. wykonania diagramu, obliczeń); wnioskowania na podstawie pozyskanych informacji. W rozwiązywaniu zadań na podstawie danych statystycznych najważniejsze jest uważne przeczytanie poleceń. Umiejętność uważnego czytania danych statystycznych jest nie tylko warunkiem udzielenia poprawnej odpowiedzi, ale umożliwia także poprawne powiązanie pozyskanej informacji z posiadaną wiedzą. A zatem: Zanim zaczniesz analizować dane w tabeli przeczytaj jej tytuł, zwróć uwagę na jednostki wielkości i czasu, którymi opisano dane. Analizując dane zwróć uwagę na ich układ w tabeli. Jeśli dane w tabeli ułożono chronologicznie (tabela 1) warto odszukać wartości najwyższe i najniższe, prześledzić dynamikę zmian w czasie, wielkość oraz kierunek zmian (czyli stwierdzić, czy wartości rosną czy maleją). Jeśli tabelę ułożono obszarowo (tabela 2) zwróć uwagę na następujące cechy danych: który z obszarów osiąga wartości najwyższe, a który najniższe, jaka jest tendencja zmian czy wartości rosną czy maleją, na których obszarach wartości rosną, a na których maleją, lub gdzie wykazują stagnację, gdzie wartości przedstawiają największą i najmniejszą dynamikę zjawiska lub procesu, czyli gdzie dokonały się największe zmiany. Zamieszczenie źródeł informacji w zadaniu (np. tabeli, rysunku) nie jest przypadkowe. To ważne, aby każdego z załączonych materiałów źródłowych nie traktować tylko jako ilustracji do zadania, ale jako rzeczywiste źródło informacji do wykorzystania. V. Ku przestrodze pułapki w rozwiązywaniu zadań Błędy popełniane przez zdających egzaminy najczęściej wynikają z braku dostatecznej wiedzy lub umiejętności. Z drugiej strony, nawet bardzo dobre przygotowanie merytoryczne nie zawsze przekłada się na sukces egzaminacyjny. Warto zastanowić się nad przyczynami tej sytuacji. Winę za to ponosi często wysoki poziom stresu, ale też nie zawsze zdający uświadamiają sobie znaczenie podstawowych czynności wykonywanych podczas rozwiązywania zadań. A zatem zanim podejmiesz trud zmierzenia się z zadaniem: Przeczytaj uważnie polecenie zadania. Odszukaj w poleceniu czasowniki operacyjne, np. wyjaśnij, opisz, wymień, oblicz, przedstaw argumenty itp. Wskazują one czynność, którą zdający powinien wykonać. Podane w odpowiedzi informacje muszą wynikać z polecenia. Nie pisz więc wszystkiego, co wiesz na temat zagadnienia podanego w zadaniu, ale skoncentruj się na wykonaniu wskazanej czynności. Sprawdź, czy polecenie zadania zawiera ograniczenie liczby przykładów, argumentów, cech, czynników itp. stosuj się ściśle do tych zaleceń, gdyż ocenie będzie podlegać tyle kolejnych odpowiedzi, liczonych od pierwszej, ile jest wymaganych. Dodatkowe informacje, które nie wynikają z polecenia zadania nie podlegają ocenie, ale jeśli świadczą o zupełnym braku zrozumienia zagadnienia lub zaprzeczają udzielonej poprawnie odpowiedzi, spowodują, że odpowiedź oceniona zostanie na 0 punktów. Należy zatem bardzo rozważnie udzielać odpowiedzi, precyzyjnie ją formułując. Dotychczasowe badania pilotażowe egzaminów maturalnych z geografii wykazały, że uczniowie mają kłopoty z udzieleniem krótkiej, rzeczowej odpowiedzi. Odpowiedzi te często są niepoprawne pod względem gramatycznym i stylistycznym. 18

19 Pod każdym zadaniem otwartym przewidziano odpowiednią ilość miejsca na odpowiedź zdającego. Oznacza to, że odpowiedź powinna w tym miejscu być rozwinięta, a zapis jedno- lub dwuwyrazowy może nie spełnić kryterium zaliczenia odpowiedzi jako poprawnej. Takie wymagania są jednocześnie sprawdzianem umiejętności jednoznacznego i precyzyjnego komunikowania się. Jeśli jednak nie znasz pełnej odpowiedzi, a zadanie jest za większą ilość punktów, warto udzielić odpowiedzi nawet cząstkowej, gdyż uzyskasz przynajmniej część punktów możliwych do zdobycia. Na przykład w zadaniu, w którym wymagane jest wymienienie trzech przyczyn wysokiego przyrostu naturalnego w krajach słabo rozwiniętych, na pewno warto wpisać choćby jedną z przyczyn, której jesteś pewien. Przykłady popełnianych błędów przez uczniów w wybranych zadaniach otwartych na podstawie próbnych arkuszy z geografii Rodzaj błędów. Uczeń: Myli skutki i przyczyny Przykłady błędów na wybranych treściach zadań z próbnych arkuszy egzaminacyjnych. Uczeń: Wymienia skutki zamiast przyczyn struktury wieku ludności wybranych państw. Popełnia błędy w obliczeniach lub zapisie obliczeń Przedstawia opis zamiast porównania Nie uogólnia informacji Popełnia błędy w obliczeniach wskaźnika przyrostu naturalnego. Popełnia błędy w zapisie obliczeń długości geograficznej lub wysokości Słońca nad horyzontem. Nie podaje miana wartości, np. odległości, szerokości i długości geograficznej. Opisuje piramidy wieku zamiast dokonać ich porównania, tj. wyróżnić podobieństwa i różnice w strukturze wieku, płci i długości trwania życia ludności. Podaje (cytuje) z tabeli wartości, np. liczby ludności danego kontynentu zamiast sformułować wniosek dotyczący zmian liczby ludności tego kontynentu. Myli czynnik z procesem rzeźbotwórczym Wskazuje proces erozji i akumulacji jako czynniki rzeźbotwórcze. VI. Przykładowe zadania z geografii według standardów i poziomu egzaminu Celem zamieszczenia przykładów zadań jest dostarczenie przykładów formułowania poleceń, typów zadań oraz rodzajów materiałów źródłowych wykorzystywanych do sprawdzania stopnia opanowania wiadomości i umiejętności geograficznych. 19

20 POZIOM PODSTAWOWY Standard I Zad. 1. Zadanie zamknięte, wielokrotnego wyboru (1 pkt) Podkreśl zestawienie regionów, na obszarze których czynnikiem sprzyjającym rozwojowi rolnictwa jest długi okres wegetacji. A.Żuławy Wiślane, Wyżyna Lubelska B.Nizina Śląska, zachodnia Wielkopolska C.Nizina Mazowiecka, Pojezierze Mazurskie D.Kotlina Warszawska, Nizina Podlaska Nr 1.B 0 1 za podanie poprawnej odpowiedzi 1 pkt Zad. 2. Zadanie zamknięte, na dobieranie (3 ) Przyporządkuj wymienionym ruchom migracyjnym odpowiadające im przyczyny: polityczne, ekonomiczne lub religijne. Lp. Wybrane ruchy migracyjne ludności Główne przyczyny 1 Przesiedlenia repatriantów po II wojnie światowej. 2 Wymiana ludności między Pakistanem a Indiami po podziale Indii Brytyjskich. 3 Imigracje Żydów do Izraela po utworzeniu państwa Izrael. 4 Emigracja Polaków do krajów Europy Zachodniej po 1989 roku. Nr 1.polityczne za poprawne przyporządko- 2.2.religijne 0 3 wanie przyczyn: 3.polityczne dwóch 1 pkt 4.ekonomiczne trzech 2 czterech 3 Zad. 3. Do rozwiązania zadania wykorzystaj zamieszczoną w rozdz. VI mapę tematyczną nr 1 Rozmieszczenie ludności w Ameryce Południowej. Zadanie otwarte, krótkiej odpowiedzi (6 ) a) Wymień przykłady dwóch czynników przyrodniczych, które wpłynęły na gęstość zaludnienia w Ameryce Południowej. Dla każdego z czynników podaj przykład obszaru jego oddziaływania. b) Na przykładzie jednego z czynników wyjaśnij jego znaczenie w rozmieszczeniu ludności Ameryki Południowej. W wyjaśnieniu podaj dwa argumenty. 20

21 Nr 3. Np. a) Czynnik 1. odległość od wybrzeża morskiego Przykład obszaru: Nizina La Platy Czynnik 2 klimat Przykład obszaru: Nizina Amazonki b) znaczenie: Nizina La Platy, wybrzeże morskie zapewnia ludności: łagodny, morski klimat, dostęp do łowisk, możliwość rozwoju szlaków komunikacyjnych. Nizina Amazonki, klimat równikowy ogranicza zaludnienie ze względu na: wysokie temperatury i wysoką wilgotność powietrza bujną tropikalną roślinność. 0 6 za podanie: jednego czynnika 1pkt dwóch czynników 2 za podanie przykładu obszaru: jednego 1 pkt dwóch 2 za podanie w wyjaśnieniu: jednego argumentu 1 pkt dwóch argumentów 2 Zad. 4. Zadanie zamknięte, na dobieranie (3 ) Uzupełnij tabelę dobierając właściwe określenia z podanych poniżej: gołoborza, lodowiec, jeziora rynnowe, doliny U-kształtne, wietrzenie fizyczne, wody lodowca. Kraina geograficzna Forma rzeźby Czynnik rzeźbotwórczy Tatry Pojezierze Pomorskie Góry Świętokrzyskie Nr 4. Tatry doliny lodowiec U-kształtne Pojezierze jeziora lodowiec (lub Pomorskie rynnowe wody lodowca) 0 3 za poprawne wypełnienie jednego wiersza tabeli 1 pkt Góry gołoborza wietrzenie Świętokrzyskie fizyczne Zad. 5. Standard II Zadanie otwarte, krótkiej odpowiedzi (2 ) Na rysunku oznaczono literami A i B dwa ośrodki baryczne na półkuli północnej. Zapisz literę, którą oznaczono ośrodek niskiego ciśnienia. Wykorzystując rysunek podaj dwa argumenty uzasadniające twój wybór. 21

22 Opracowanie własne na podstawie: G. D. Roth, Pogoda i klimat, Warszawa 2000 Nr 5. A Argumenty: wiatr wieje do środka układu, w tym ośrodku powietrze unosi się do góry 0 2 za poprawny wybór ośrodka barycznego z użyciem argumentu: jednego 1 pkt dwóch 2 Do rozwiązania zadań 6 i 7 wykorzystaj mapę tematyczną nr 3. pt. Rozkład ciśnienia atmosferycznego na Ziemi, zamieszczoną w rozdz. IV. Zad. 6. Zadanie otwarte, krótkiej odpowiedzi (1 pkt) Zaznacz na mapie strzałką kierunek monsunu w Indiach. Nr 6. Strzałka skierowana jest grotem z lądu na Ocean Indyjski. 0 1 za kierunek i zwrot monsunu 1 pkt Zad. 7. Zadanie otwarte, krótkiej odpowiedzi (3 pkt) Podaj, w których miesiącach: w styczniu czy lipcu, występuje na Ziemi rozkład izobar przedstawiony na załączonej mapie. Uzasadnij odpowiedź dwoma argumentami. Nr 7. styczeń Uzasadnienie, np: Nad lądami półkuli północnej wykształciły się wyże, gdyż zimą lądy są silnie wychłodzone i zalega nad nimi chłodne, ciężkie powietrze, które osiada, przyczyniając się do wzrostu ciśnienia atmosferycznego. 0 3 za podanie nazwy miesiąca 1 pkt za podanie w uzasadnieniu: jednego argumentu 1 pkt dwóch lub więcej 2 22

23 Zad. 8. Do rozwiązania zadania 8 wykorzystaj zamieszczoną w rozdz. IV mapę tematyczną nr 1 Rozmieszczenie ludności w Ameryce Południowej. Zadanie zamknięte, na dobieranie (2 ) Korzystając z mapy, podaj spośród wymienionych niżej miast te, których liczba mieszkańców wynosi powyżej 10 milionów: Sao Paulo, Bogota, Buenos Aires, Lima, Santos, Caracas Nr 6. Sao Paulo, Buenos Aires 0 2 za rozpoznanie jednego miasta 1 pkt Zad. 9. Do rozwiązania zadania 9 wykorzystaj mapę tematyczną nr 2 Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego na Morzu Północnym zamieszczoną w rozdz. IV. Zadanie otwarte, krótkiej odpowiedzi (4 ) a) Na podstawie mapy podaj nazwy krajów, których porty morskie są połączone ropociągami lub gazociągami ze złożami ropy naftowej i gazu ziemnego na Morzu Północnym. b) Wykorzystaj treść mapy oraz posiadaną wiedzę i wyjaśnij, dlaczego rafinerie ropy naftowej w krajach Europy Zachodniej zlokalizowano głównie w portach. W wyjaśnieniu wykorzystaj dwa argumenty. Nr pkt a) Dania, Holandia, Norwegia, Niemcy, Wielka Brytania 0 2 za odczytanie krajów: trzech 1 pkt pięciu 2 9. b) kraje Europy Zachodniej głównie importują ropę naftową drogą morską, niektóre kraje Europy Zachodniej doprowadzają ropę naftową ze złóż Morza Północnego, lokalizacja rafinerii w portach obniża koszty przeładunku surowca 0 2 za każdy poprawnie sformułowany argument po 1 pkt Zad. 10. Do rozwiązania zadania 10 wykorzystaj mapę tematyczną nr 4 Przewóz ładunków koleją w ciągu doby zamieszczoną w rozdz. IV. Zadanie otwarte, krótkiej odpowiedzi (3 ) Uzasadnij, podając po jednym argumencie, że czynniki przyrodnicze, społeczno-gospodarcze i historyczne wpłynęły na gęstość linii kolejowych we wschodniej części Polski. 23

24 Nr 10. Np. brak znaczących zasobów złóż surowców nie sprzyjał tu rozwojowi przemysłu i związanych z nim linii kolejowych; niska urbanizacja i przewaga obszarów wiejskich w Polsce wschodniej nie wpływały na zapotrzebowanie na usługi kolei; obszary te znajdowały się w większości na obszarze byłych zaborów austriackiego i rosyjskiego; niski poziom zagospodarowania tych ziem wynikał z polityki zaborców. 0 3 za każdy poprawnie sformułowany argument po 1 pkt Zad. 11. Zadanie otwarte, krótkiej odpowiedzi (3 ) Wykorzystaj dane z tabeli do wykonania poleceń: a) Oblicz, jaki procent powierzchni kraju stanowiły użytki rolne w 2003 roku. c) Oceń i uzasadnij, która ze zmian w użytkowaniu gruntów w Polsce jest korzystna dla mieszkańców kraju. W uzasadnieniu podaj dwa argumenty. Użytkowanie gruntów w % powierzchni kraju Użytkowanie gruntów łąki lasy grunty orne sady w latach i pastwiska grunty pozostałe 1995 r.45,6 0,9 12,9 28,2 12, r.40,4 0,8 10,5 29,1 19,2 Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2004 Nr 11. a) 51,7 % b) wzrost powierzchni lasów; uzasadnienie, np.: lasy pozwalają zachować równowagę przyrodniczą w środowisku, lasy stanowią teren rekreacji dla ludności, pełnią liczne funkcje w środowisku, np. gleboochronne, wodoochronne. 0 3 a) za poprawną odpowiedź 1 pkt b) za wskazanie wzrostu powierzchni lasów 1 pkt za podanie w uzasadnieniu dwóch argumentów 1 pkt Standard III Zad. 12. Zadanie otwarte, krótkiej odpowiedzi (4 ) Sformułuj problem gospodarczy, którego przejawem jest opisana w tekście źródłowym sytuacja Shella oraz wskaż trzy możliwe następstwa tego problemu dla gospodarki świata. 24