Tri-City Report September Trójmiejski Rynek Nieruchomości Wrzesień 2012

Transkrypt

1 Tri-City Report September 2012 Trójmiejski Rynek Nieruchomości Wrzesień 2012

2 On Point Tri-City Report September We are very happy to present the 2012 Tri-City Report. This publication provides a detailed view of specific real estate markets in the Tri-City: office, retail, warehouse and residential. It offers information on the economic situation and role of the agglomeration comprising Gdańsk, Sopot and Gdynia. As our partners, both the Invest in Pomerania, Hays Poland and REAS have contributed parts of the content of this report. The Tri-City is an attractive location for business and real estate projects. It offers BPO and shared services centres well qualified workers with a command not only of English and German but also of less popular Scandinavian languages. The strong local economy, low unemployment, upgraded road and port infrastructure, as well as the attractive seaside location, are magnets for companies active in retail, logistics and the residential market. The Tri-City Report is an excellent compendium on the Baltic agglomeration and its real estate market. If you are interested in more detailed information on specific markets in the Tri-City, please contact Jones Lang LaSalle s offices in Gdańsk or Warsaw. Z przyjemnością prezentujemy Państwu najnowszy raport zatytułowany Trójmiejski rynek nieruchomości. Publikacja prezentuje całościowy obraz poszczególnych rynków: biurowego, handlowego, magazynowego i mieszkaniowego w Trójmieście. W raporcie znajdą Państwo również informacje na temat gospodarczej sytuacji i roli aglomeracji obejmującej Gdańsk, Sopot i Gdynię oraz lokalnego rynku pracy. Merytorycznego wsparcia w tym zakresie udzieliły Invest in Pomerania, Hays Poland oraz REAS. Trójmiasto to doskonała lokalizacja inwestycyjna. Branża BPO i centra usług wspólnych znajdą tu wykwalifikowanych pracowników, posługujących się nie tylko angielskim i niemieckim, ale również mniej popularnymi językami skandynawskimi. Silna lokalna gospodarka, niskie bezrobocie, rozwijająca się infrastruktura drogowa i portowa oraz atrakcyjna nadmorska lokalizacja to magnes również dla firm zajmujących się handlem detalicznym, branży logistycznej oraz deweloperów mieszkaniowych. Trójmiejski rynek nieruchomości to doskonałe kompendium wiedzy na temat bałtyckiej aglomeracji i jej rynku nieruchomości. Jeśli byliby Państwo zainteresowani bardziej szczegółowymi informacjami na temat poszczególnych segmentów rynku nieruchomości w Trójmieście, to serdecznie zachęcamy do kontaktu z biurami Jones Lang LaSalle w Gdańsku i w Warszawie. Content: The Tri-City for SSC/BPO centres 4 The gateway to Poland 4 Labour market 4 Transport infrastructure 5 Support for investors 6 Office Market 10 Map of Office and Warehouse Provision 12 Map of Retail Provision 13 Retail Market 16 Industrial Market 18 Residential Market 20 Why Tri-City? 22 Spis treści: Trójmiasto dla sektora BPO i centrów usług wspólnych 7 Gospodarcze wrota Polski 7 Rynek pracy 7 Infrastruktura transportowa 8 Wsparcie dla inwestorów 9 Mapa nieruchomości biurowych i magazynowych 12 Mapa nieruchomości handlowych 13 Rynek biurowy 14 Rynek handlowy 17 Rynek magazynowy 19 Rynek mieszkaniowy 21 Dlaczego Trójmiasto? 22

3 4 On Point Tri-City Report September 2012 The Tri-City for SSC/BPO centres The gateway to Poland The Tri-City metropolitan area, home to 1.2 million people, is the leading economic hub in northern Poland. It plays the role of a vital transport hub, linking the north and west of Europe with the central and southern parts of the continent. In recent years, the Tri-City has emerged as a major location in Poland for shared service and BPO centres. According to a recent study prepared by the ABSL (in 2012), foreign companies have set up 29 service centres in the Tri-City and employed 8,000 people. In addition, there also service centres owned by Polish companies, which bring the total number of centres up to more than 40, and employment is in range of 12,000 employees. The Tri-City offers a competitive and attractive environment for the growth of financial-accounting, IT and software development centres (including R&D activities and IT applications development), with facilities including universities, science and technology parks (the Gdańsk Science and Technology Park, and the Pomeranian Science and Technology Park in Gdynia), and numerous research centres. The favourable investment conditions in the Tri-City are widely recognised by investors some years ago, which has led to a large number of projects being developed. In 2012 alone, five new foreign companies opened centres in the Tri-City (Bayer AG, WNS, Metsä Group, Misys and OIE Support). The Tri-City has also succeeded in attracting companies such as Intel Technology, IBM, Thomson Reuters, Sony Pictures Entertainment and Lufthansa Systems. Large centres have also been opened by other companies, including Arla Foods, Acxiom, Geoban, Nordea, First Data, Zensar Technologies, Jeppesen, Fineos Investment and Kainos. From a social and cultural point of view, the metropolitan area of the Tri-City offers many advantages: high quality education, good medical care, efficient public transport and good quality of life. This has been reflected in Gdynia and Gdańsk occupying leading places in the most friendly cities to live in survey published by Przekrój magazine in Among the 26 cities surveyed, Gdynia was named the best and Gdańsk was ranked third. Labour market Graduates in the Tri-City The growth of the knowledge-based economy is very much dependent upon a constant inflow of graduates to the labour market; especially finance and IT graduates, as those are the two most common processes in SSC/BPO centres. Currently, there are 28 higher education institutions in the Tri-City, with 95,000 students and more than 23,000 graduates per annum, of which approximately 6,000 graduate from a finance faculty and approximately 900 from IT-related departments (source: Central Statistical Office). This large available pool of staff with a higher education and specialist knowledge attracts centres with more advanced functions and processes: what are referred to as KPO (Knowledge Process Outsourcing) centres. Moreover, the Tri-City has significant science and research potential, as well as technical facilities and a large number of engineering specialists, which are all crucial for the growth of R&D centres. The Intel Technology R&D centre in Gdańsk, specialising in applications development, is a good example of successful cooperation between science and business. The facility currently employs 900 staff and plans to expand in the future. Foreign Languages The Tri-City provides opportunities to source staff from a pool of talent with a very good command of foreign languages. Most importantly, in addition to fluency in popular European languages, such as English and German, staff in Gdańsk, Gdynia and Sopot can also speak niche Scandinavian languages. Philology Students at Gdansk University / Studenci filologii na Uniwersytecie Gdańskim (2010/2011) Source/Źródło: Information on Social and Economic Situation of Gdańsk for the year 2010 / Informator o sytuacji społeczno-gospodarczej Gdańska za rok 2010

4 On Point Tri-City Report September This is a clear competitive advantage of the Tri-City and is possible due to a combination of factors, such as the good educational system which encourages the study of foreign languages, the location close to Scandinavia, and the historically and traditionally strong economic and tourist connections with both the German and Scandinavian markets. Gdansk University offers a wide range of language faculties, including Danish, Swedish and Norwegian, which are still rare in Poland. Experienced candidates The competitive advantage of the region, including the availability of highly qualified employees with a knowledge of foreign languages, has attracted many world-class employers. Companies including Thomson Reuters, Sony Pictures and WNS Global Services service many European markets from the Tri-City. The large pool of experienced candidates with a working knowledge of more than 20 foreign languages makes it possible for investors to develop their businesses in the Tri-City. The attractiveness of the region makes it possible to relocate staff from other cities in Poland, thus significantly increasing the available talent pool. Moreover, the number of foreign nationals living and working in the Tri-City has been increasing rapidly over the last few years and currently they are a significant group among the employees of the local SSC/BPO centres. Salary Levels The cost aspect, including the financial expectations of candidates, is particularly important when establishing and developing an organisation, as well as when taking investment decisions regarding location. The Tri-City, despite having high living standards, has lower salary levels than those found in other developed markets. Średnie miesięczne wynagrodzenia w sektorze BPO/SSC w Trójmieście w PLN brutto / Average Gross Monthly Salaries in BPO/SSC Sector in the Tri-City (in PLN gross) Wynagrodzenie/ Stanowisko / Position Salary Min. Max. Młodszy księgowy GL / Junior GL Accountant Księgowy GL / GL Accountant Młodszy specjalista ds. wsparcia IT / Junior IT Specialist Specjalista ds. wsparcia IT/ IT Specialist GL Team Leader Dyrektor Centrum/ Centre Director Source/Źródło: Hays Poland, August/Sierpień 2012 Transport infrastructure Its advantageous geographic location is a tremendous asset of the Tri-City metropolitan area, which is located at the crossing of two key pan-european transport routes (Corridors IA and VI). Therefore, since the year 2000, the Tri-City has experienced rapid improvements in connectivity, resulting from, amongst other things, the significant expansion of Gdańsk international airport and new motorway and express route projects. Gdańsk Lech Walesa international airport offers connections to more than 50 destinations, including Amsterdam, Dublin, London, Milan, Paris and Rome. The large number of connections with German cities (Berlin, Dortmund, Hamburg) and Nordic cities (Oslo, Stockholm, Bergen and Turku) makes the Tri-City a good nearshoring location to serve those markets. The extensive network of domestic and international flights ensures the region s accessibility. Connections with the global air transport network are provided via four of Europe s large airports: Frankfurt, Munich, Copenhagen and Helsinki. The dynamic growth of passenger traffic illustrates the increasing role of Gdańsk airport. Since 2000, Gdańsk airport has recorded a steady annual increase in the number of passengers and the volume of cargo trans-shipped. The passenger flow in the year 2000 stood at 270,000, whereas in 2010 it exceeded 2.2 million. The region witnessed a construction boom in road transport infrastructure resulting from the preparations for Gdańsk to co-host the Euro 2012 European football championships. Thanks to those preparations, the Tri-City gained a motorway connection with central Poland and the ring road system was expanded, which reduced traffic in the city itself. In addition, links between the airport and the city centre were improved. It is worth noting that the Tri-City has a fast urban railway (SKM), which carries almost 20% of the passenger traffic inside the Tri-City agglomeration. The metropolitan rail network, which will connect the upper districts of Gdańsk and Gdynia with the airport, is now the biggest railway project inside the agglomeration. The project is scheduled for completion in A further level of railway investment involves the E65 railway line from Gdynia to Warsaw, which is currently under modernisation. The investment will shorten the travelling time (from 5.5 hours to less than 3 hours) for both passenger and cargo traffic. The project is scheduled for completion in 2014.

5 6 On Point Tri-City Report September 2012 Support for investors Invest in Pomerania a first step Invest in Pomerania is an investment promotion agency for the Pomerania region. It is a non-profit initiative which is supported by local authorities and co-ordinated by the Pomerania Development Agency Co. The mission of Invest in Pomerania is to provide foreign investors with assistance in locating operations in Pomerania. Therefore investors are offered a wide range of services, such as: preparing information, materials and reports related to the regional economy and society; giving information about legal framework for conducting business activities in Poland, as well as regarding available incentives and support; providing a database of all available investment sites, buildings and offices in the region; matching foreign companies with potential regional business partners; organising visits to the region for foreign investors; supporting co-operation with local authorities; providing after investment care for investors who have decided to locate their activity in Pomerania. Governmental grants and EU Funds Grants and funds are targeted at entities planning investments in the following priority sectors: automotive, electronics, aviation, modern services, research, development, and biotechnology. They are provided in the form of grants on the basis of a bilateral agreement concluded between the Minister of Economy and the investor, pursuant to the Council of Ministers resolution on the establishment of multi-annual support programs for the completion of investments. Special Economic Zones (SEZ) Special Economic Zones offer: investment plots equipped with all necessary technical infrastructure; income tax (personal and corporate) exemptions; assistance with regard to the formal side of the investment process. Exemption from property tax There is the possibility of total or partial exemption from property tax for businesses that create new jobs. This exemption is general (i.e. for all businesses that meet certain criteria) and can be considered as regional aid (depending on the specific legal arrangements contained in the given resolution of the relevant municipal council). Exemptions are determined by resolution of the municipal council. Gdańsk Scholarship Scheme The Gdańsk Scholarship Scheme is a unique mechanism, available only for investors who wish to locate foreign operations in Gdańsk. It provides financial assistance for training personnel of newly established businesses, either in Poland or abroad. The grants it gives cover the costs of training, accommodation, travel and living expenses for a period of six months and amounts up to PLN 30,000 per person. WNS Global Services, an NYSE listed leading Global BPO & Professional Services Provider has chosen the Tri-City Area of Poland as its first base in the country owing to its investor friendly environment, availability of educated multilingual talent pool and high standards of office and general infrastructure along with good connectivity via air with major European travel hubs. Cultural proximity to North- West Europe, especially Germany and the Scandinavian regions have been among the key contributing factors. WNS has enjoyed excellent professional assistance through the due-diligence and decision planning period from both the National and the Regional Foreign Investment Agencies which have provided crucial support in assessing local capabilities, understanding the regulatory environment and administrative procedures. The spirit of partnership exhibited by the City Government of Gdynia establishes a good platform for creating high value employment opportunities and thus attracting and retaining educated talent in the city and the wider region.. Akos Csernus, Managing Director, Eastern Europe, WNS Global Services

6 On Point Tri-City Report September Trójmiasto dla sektora BPO i centrów usług wspólnych Gospodarcze wrota Polski Aglomeracja trójmiejska, zamieszkiwana przez około 1,2 mln osób, to wiodący ośrodek gospodarczy w północnej Polsce. Odgrywa on ważną rolę komunikacyjną, łącząc północną i zachodnią część Europy z centralną i południową częścią kontynentu. W ostatnich latach, Trójmiasto stało się jedną z czołowych lokalizacji dla centrów usług w Polsce. Według raportu przygotowanego przez ABSL (2012), zagraniczne koncerny stworzyły w Trójmieście 29 centrów usług, które zatrudniają osób. Dodatkowo, swoje centra usług posiadają też polskie przedsiębiorstwa, przez co całkowita liczba centrów przekracza 40, a zatrudnienie wynosi około pracowników. Trójmiasto to idealne miejsce do rozwoju usług finansowoksięgowych oraz usług związanych z przetwarzaniem informacji. Szczególnie dynamicznie rozwijają się centra IT (w tym zaawansowane centra badawczo-rozwojowe). Dobrym zapleczem, zapewniającym stały rozwój sektora high-tech są uczelnie wyższe, parki naukowo-technologiczne w Gdańsku i Gdyni oraz liczne centra badawcze. Korzystne warunki inwestycyjne w Trójmieście są docenione przez inwestorów, którzy zrealizowali na Pomorzu wiele projektów inwestycyjnych. Tylko w 2012 roku pięć zagranicznych korporacji otworzyło swoje centra w Trójmieście (Bayer AG, WNS, Metsä Group, Misys oraz OIE Support). Trójmiasto przyciągnęło również takie firmy, jak: Thomson Reuters, IBM, Lufthansa Systems, Sony Pictures Entertainment czy Intel Technology. Duże centra usług otworzyły także: Arla Foods, Acxiom, Geoban, Nordea, First Data, Zensar Technologies, Jeppesen, Fineos Investment oraz Kainos. Metropolia trójmiejska to miejsce oferujące wysoki standard życia, na co składa się m.in. rozwinięta infrastruktura publiczna z edukacją na wysokim poziomie, bardzo dobra opieka medyczna, efektywny transport publiczny i bogata oferta rozrywkowa. Zostało to docenione między innymi w badaniu magazynu Przekrój z 2010 r. Gdynia okazała się najbardziej przyjaznym miastem do życia w Polsce, Gdańsk znalazł się na trzeciej pozycji. Ranking obejmował łącznie 26 największych polskich miast. Rynek pracy Absolwenci w Trójmieście Dla rozwoju sektora opartego na wiedzy szczególnie istotny jest stały napływ na rynek pracy absolwentów z kierunków IT oraz finansowych, jako że są to dominujące procesy w centrach BPO. W całym Trójmieście istnieje 28 uczelni wyższych, które kształcą studentów, a każdego roku kończy je ponad osób, z czego około to absolwenci kierunków finansowych a 900 studiów informatycznych (źródło: GUS). Wolumen osób z wykształceniem wyższym oraz wiedzą kierunkową stanowi magnes dla inwestycji wymagających wysokich kwalifikacji tzw. KPO (Knowledge Process Outsourcing). Liczba studentów i absolwentów w Gdańsku i Gdyni / Number of Students and Graduates in Gdańsk & Gdynia Students Source/Źródło: Central Statistical Office (GUS) Graduates Ponadto biorąc pod uwagę potencjał naukowo-badawczy i edukacyjny, odpowiednie zaplecze techniczne oraz dostępność wykwalifikowanej kadry inżynierskiej, Trójmiasto jest również dogodnym miejscem na lokalizacje inwestycji z sektora badawczorozwojowego. Najlepszym przykładem owocnej współpracy nauki oraz biznesu w tym zakresie może być centrum badawczo-rozwojowe Intel Technology w Gdańsku specjalizujące się w pracach nad oprogramowaniem, które zatrudnia obecnie ponad 900 osób a w najbliższych latach planuje zwiększenie liczby pracowników.

7 8 On Point Tri-City Report September 2012 Infrastruktura transportowa Języki obce Trójmiasto stwarza szczególnie duże możliwości pozyskania pracowników biegle władających zarówno popularnymi językami europejskimi, w tym językiem angielskim, niemieckim, jak i rzadziej dostępnymi językami z grupy skandynawskiej. Taki stan rzeczy jest wynikiem modelu kształcenia ukierunkowanego na rozwój umiejętności językowych, położenia geograficznego, historii oraz tradycyjnie silnych więzi gospodarczo-turystycznych z rynkiem Niemiec oraz Skandynawii. Uniwersytet Gdański oferuje kierunki umożliwiające naukę języków takich jak: duński, szwedzki oraz norweski, co wciąż jest rzadkością w skali kraju. Na wydziale filologicznym Uniwersytetu Gdańskiego 849 osób studiuje język angielski, 515 niemiecki a 316 rosyjski. Wspomniane powyżej języki skandynawskie wybrało 222 studentów. Pozostałe języki, czyli francuski i języki słowiańskie studiuje odpowiednio 219 i 184 osoby. Trójmiasto umożliwia zatem koncentrację procesów, wymagających znajomości języków obcych, w tym uznawanych za niszowe. Doświadczone kadry Przewaga konkurencyjna regionu, w tym wykwalifikowane kadry ze znajomością języków obcych, została doceniona przez światowe koncerny. Organizacje takie jak Thomson Reuters, Sony Pictures czy WNS Global Services obsługują z Trójmiasta większość rynków europejskich. Bogate zasoby doświadczonych specjalistów posługujących się ponad 20 językami obcymi, umożliwiają rozwój nowym inwestorom SSC/BPO, którzy lokują swoje centra w Trójmieście Atrakcyjność regionu przyciąga specjalistów nie tylko z kraju. Trójmiasto jest również coraz częściej wybierane jako idealne miejsce do pracy i życia przez obcokrajowców, którzy stanowią rosnącą grupę pracowników lokalnych centów usług. Wynagrodzenia w sektorze Aspekt kosztowy, w tym poziom wynagrodzeń jest szczegółowo rozpatrywany przez inwestorów, jako jeden z głównych czynników decydujących o wyborze lokalizacji. Na rynku trójmiejskim, pomimo wysokiej jakości życia, płace są wciąż niższe w porównaniu z innymi rozwiniętymi rynkami. Oczywiście wynagrodzenia dla poszczególnych specjalizacji zależą od doświadczenia, umiejętności, w tym kompetencji językowych oraz od dostępności poszukiwanej kadry na rynku lokalnym. Niewątpliwym atutem aglomeracji trójmiejskiej jest jej położenie geograficzne. Region ten zlokalizowany jest na przecięciu dwóch kluczowych europejskich korytarzy transportowych (IA oraz VI). Od 2000 roku, dzięki znaczącej rozbudowie międzynarodowego lotniska w Gdańsku oraz nowych projektów drogowych (autostrada oraz drogi ekspresowe), znacznie poprawiła się dostępność transportowa Trójmiasta. Międzynarodowe Lotnisko im. Lecha Wałęsy w Gdańsku oferuje bezpośrednie połączenia do ponad 50 miast w Europie, w tym do Amsterdamu, Dublina, Londynu, Mediolanu, Paryża czy Rzymu. Dzięki dużej liczbie połączeń z niemieckimi (w tym z Berlinem, Dortmundem, Hamburgiem) oraz skandynawskimi (Oslo, Sztokholm, Bergen oraz Turku) miastami, Trójmiasto jest uznawane za dobra lokalizację dla obsługi tych rynków (nearshoring). Rozbudowana nieustannie siatka połączeń lotniczych również zwiększa dostępność Trójmiasta. Z Gdańska, poprzez znaczące europejskie porty lotnicze (we Frankfurcie, Monachium Kopenhadze czy Helsinkach) można dotrzeć do każdego miejsca na świecie. O rosnącej roli gdańskiego portu lotniczego świadczy dynamiczny przyrost liczby obsługiwanych pasażerów i przeładowywanych towarów. W 2000 r. gdańskie lotnisko obsłużyło pasażerów, by dziesięć lat później przyjąć już ponad 2,2 mln osób. Aglomeracja trójmiejska, będąca jednym z gospodarzy mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2012 r., stała się wielkim placem budowy infrastruktury transportowej. W związku z przygotowaniami do EURO, Trójmiasto zyskało autostradowe połączenie z centralną Polską (autostrada A1) oraz nową obwodnicę, która z w połączeniu z już istniejącą infrastrukturą znaczenie odciążyła ruch w centrum miasta. Dodatkowo, lotnisko zyskało nowe połączenia z centrum miasta. Trójmiasto posiada Szybką Kolej Miejską, która każdego dnia przewozi prawie 20% całego ruchu pasażerskiego w obrębie aglomeracji. Jej uzupełnieniem ma być Kolej Metropolitalna, która dotrze także do peryferyjnych wschodnich dzielnic Gdańska i Gdyni, łącząc je z portem lotniczym. Inwestycja ta ma być zrealizowana do końca 2015 r. Kolejnym etapem inwestycji kolejowych w regionie jest modernizacja linii E65 pomiędzy Trójmiastem a Warszawą. Realizacja tego projektu ma przede wszystkim skrócić czas przejazdu na trasie Warszawa-Gdynia z obecnych 5 i pół godziny do niecałych 3 godzin. Zakończenie całej inwestycji planowane jest w 2014 r.

8 On Point Tri-City Report September Wsparcie dla inwestorów Invest in Pomerania to organizacja non-profit, która działa jako agencja promocji inwestycji dla województwa pomorskiego przy wsparciu lokalnych władz samorządowych oraz instytucji otoczenia biznesu. Jej prace koordynowane są przez Agencję Rozwoju Pomorza S.A. Misją Invest in Pomerania jest pomoc inwestorom zagranicznym w prowadzeniu projektów inwestycyjnych w województwie pomorskim. W związku z tym, inwestorzy mogą liczyć na następujące wsparcie: przygotowanie materiałów informacyjnych i raportów dotyczących gospodarki regionu, dostarczanie informacji dotyczących norm prawnych prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce i na Pomorzu oraz dostępnych form wsparcia inwestycji, przygotowanie i udostępnianie bazy ofert inwestycyjnych, kojarzenie inwestorów zagranicznych z potencjalnymi partnerami biznesowymi w regionie, organizowanie wizyt w regionie, wsparcie we współpracy z lokalnymi władzami, zapewnianie wsparcia poinwestycyjnego inwestorom, którzy ulokowali działalność w regionie. Deepwater Container Terminal (DCT) Gdańsk / Głębokowodny Terminal Kontenerowy w Gdańsku Granty rządowe i fundusze unijne Fundusze unijne oraz granty rządowe przeznaczone są dla podmiotów inwestujących w motoryzację, elektronikę, lotnictwo, usługi biznesowe, działalność badawczą oraz biotechnologię. Podstawą udzielenia wsparcia jest umowa pomiędzy Ministerstwem Gospodarki i inwestorem oraz uchwała Rady Ministrów zezwalająca na wypłacenie środków. Specjalne Strefy Ekonomiczne Specjalne Strefy Ekonomiczne oferują: tereny wyposażone w pełną infrastrukturę techniczną, zwolnienie z podatku dochodowego (PIT lub CIT), pomoc od formalnej strony podczas procesu. Zwolnienie z podatku od nieruchomości Istnieje możliwość całkowitego lub częściowego zwolnienia z podatku od nieruchomości dla przedsiębiorców tworzących nowe miejsca pracy. Zwolnienie to ma charakter ogólny (dla wszystkich przedsiębiorców spełniających określone warunki) i może być uważane za pomoc regionalną (w zależności od konkretnych rozwiązań prawnych zawartych w uchwale gminnej). Zwolnienia są ustalane uchwałą Rady Gminy. Program stypendialny Miasta Gdańska Program ten jest jedynym w skali kraju tego typu instrumentem wsparcia inwestycji, dostępnym wyłącznie dla przedsiębiorców inwestujących na terenie Gdańska. Instrument służy dofinansowaniu szkoleń (w Polsce lub zagranicą) dla przyszłych pracowników. Dotacja pokrywa koszty szkolenia, koszty podróży oraz utrzymania pracownika przez okres 6 miesięcy (limit wynosi 30 tys. PLN na osobę).

9 10 On Point Tri-City Report September 2012 Office Market The Tri-City is the largest office market in northern Poland and ranks fourth nationwide in terms of office stock, behind Warsaw, Kraków and Wrocław. The amount of office space in thetri-city has nearly doubled since Gdańsk remains the leading office destination in the region, accounting for more than 50% of office space in the Tri-City, followed by Gdynia (40%) and tourist-driven Sopot (10%). Total office space in the Tri-City is currently estimated at 370,000 m 2. The Tri-City began to develop in the mid 1990s, as a market of mainly owner-occupied buildings (e.g. Lotos, Prokom, SKOK, Hestia or PKO BP). From 2008, the market saw a sharp increase in the number of speculative office developments available for lease. Until recently, the market was dominated by strong local developers, such as Torus, EURO Styl, Hossa and Allcon. This has now started to change with some international and Polish developers planning or undertaking office projects in the area. These include, among others, Hines, Multi Development and Echo Investment. of this park, which has been announced by the developer, is to be delivered in Q Alchemia is another office park planned for Gdańsk Oliwa by an experienced local developer, Torus. The project will consist of seven office buildings, with good exposure to Grunwaldzka avenue. The first stage, to be completed in Q3 2013, encompasses two office blocks totalling 16,500 m 2 of modern office space, along with sports facilities and retail premises on the ground floor. The Alchemia office park will benefit from its direct connection to the fast city train (SKM), with a SKM train stop located in the immediate vicinity of the development. On a 24 ha site bordered by Grunwaldzka avenue, Słowackiego street, Szymanowskiego street and Chrzanowskiego street in Gdańsk Wrzeszcz, a large mixed-use residential and commercial project is planned, with a total office potential of 150,000 m², within the Garnizon.biz development by Hossa, another local player. The first newly built phase, Omega & Gamma, has already been delivered. The OPERA Office building, which was delivered in August 2012, confirmed the priorities assumed in the activities of our company: timeliness, high technical standards, joined with a high quality of finishing, functionality, efficiency in space usage and a particular stress put on the economic aspect of the exploitation of the objects. OPERA Office, EURO Styl, Gdańsk Gdańsk seems to be the major construction site within the Tri-City region with areas such as Oliwa and Wrzeszcz bolstering their positions on the business map of the city. Currently, such office developments there as Olivia Point & Tower (21,000 m 2 ), Alchemia Phase I (16,500 m 2 ) and Centrum Biurowe Neptun (15,300 m 2 ), are in construction stages. In addition, two office developments have been delivered in there recently: a unique project by EURO Styl, OPERA Office (7,500 m 2 ) in the vicinity to the Baltic Opera opposite the campus of the Gdańsk University of Technology; and Garnizon.biz Omega & Gamma. The first office development has almost been fully leased during the construction stage; Omega & Gamma still has vacancies. Olivia Point & Tower are the second phase of the Olivia Business Centre. Once completed, the entire business project will offer more than 120,000 m² of modern office space located on a 3.5 ha site in Gdańsk Oliwa. The Olivia Business Centre has good exposure to the main street in Gdańsk, Grunwaldzka avenue. The second phase We are glad that we were trusted by such eminent tenants as Lufthansa Systems Poland, Metsä Group Services, Lloyd s Register, KPMG, Raiffeisen Bank Polska SA, and BSJP Brockhuis Jurczak Prusak Sp. k. Their trust made it possible for us to achieve 95% commercialization coefficient, before the object had been issued its occupancy permit. Our next project, for the Bank BPH, which has currently been under construction, is a complex of three buildings called the EURO OFFICE PARK, located in the vicinity of the WZ (East-West) route in the area of Jasień. The project has been realized by the BUILT TO SUIT system and the first stage, totalling nearly 10,000 m 2, will be delivered as early as July The second stage, of a similar area, will be handed over to the client in January Mikołaj Konopka, Vice president of the Management Board of EURO STYL Sp. z o.o. S.K.A

10 On Point Tri-City Report September In the mid to long term, the city of Gdańsk should see a couple of strategically located office projects being developed. These include: the already mentioned Centrum Biurowe Neptun by Hines in Gdańsk s Wrzeszcz district; a landmark 28,500 m 2 office park within a mixed-use project by Multi Development;Tryton (21,000 m 2 ) by Echo Investment; and Neptun House by Capital Park. In addition, some other projects are also planned outside of Gdańsk. Panorama Business & Retail Park is an example of a mixed-use office, retail and hotel development being marketed in Gdynia. A high-rise 30,000 m 2 office building is planned on a 1.6 ha site located next to Droga Gdyńska. The project will not be delivered earlier than 2014/2015. Currently there is approximately 80,000 m 2 of modern office space under construction in the entire Tri-City region. The majority of that is in Gdańsk, more than 73,000 m 2, with only 5,700 m 2 in Gdynia. Nearly 56,000 m 2 should be delivered in 2012 and an additional 52,000 m 2 in Those completion figures are relatively high: the average yearly delivery volume over the last four years was approximately 36,000 m 2. likely remain tenant-favourable, at least until the end of In terms of office space take-up, the Tri-City is clearly bolstering its position as a BPO/SSC hot-spot on the business map of Poland. The largest regional market deal so far in 2012 was signed in Gdańsk by Bank BPH (18,900 m 2 in EURO Office Park). However, in our opinion, the most important factor is that newcomers are opening offices in the Tri-City. In H alone, the market saw two new companies from the BPO/SSC sector starting operations in the Tri-City area: WNS Global Services, with 1,350 m 2 in Łużycka Office Park in Gdynia; and Metsä Group, with 1,100 m 2 in OPERA Office in Gdańsk. Currently, Bayer is also looking for office space for its SSC in Gdańsk and is planning to employ 200 specialists. Short Term Rental Clock / Krótkoterminowy cykl zmiany czynszów najmu Still a tenant-friendly market The more than 100,000 m 2 of office space which is expected to be delivered within just two years will cause oversupply in the Tri-City and increase vacancy rates. Even at present, the Tri-City looks to be a tenant-favourable market. At the end of Q2 2012, more than 33,000 m 2 was vacant, which equates to a vacancy rate of 9.1%. The relatively significant availability of office accommodation is beneficial to tenants, particularly those from the BPO and SSC sectors, who typically require larger floor plans (over 1,000 m 2 ), offering the opportunity to expand in the future and with the added importance of an excellent transportation system in the close proximity. At the end of Q2 2012, the headline rents in the Tri-City stood at 12 to 14 / m 2 / month, with the highest rents being recorded in Gdynia. Compared to the other largest office markets in Poland, rents in the Tri-City seems to be at a reasonable low level. Moreover, developers continue to attract tenants by increasing incentives, such as rent-free periods and/or upgraded fit-outs, depending on the original standard of the space and/or additional relocation budget. Factoring in this additional tenant inducement, effective rents are typically 10% to 20% lower than the headline rents. We are of the view that office market conditions will most Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q Other sgnificant lease transactions concluded in H in the Tri-City include Intel (a 3,500 m 2 expansion in Allcon III), Meritum Bank (5,800 m 2 pre-let in Olivia Business Park Alfa) and Lufthansa Systems Poland (pre-let in OPERA Office). It is worth noting that the total take-up level seen in H was nearly 50% higher than take-up in the entire In 2010 and 2011, the majority of take-up was generated by relocations. The situation has started to change this year with new demand increasingly coming from the BPO and SSC sectors and companies closely co-operating with Nordic countries; an excellent example of that is the afore-mentioned Metsä. We are of the opinion that the Tri-City region is going to grow as a strong destination for shoring activities, catching up in this respect with cities such as Kraków and Wrocław. The cities tourist attractions and good quality of living, amongst other important factors, underscore this opinion.

11 12 On Point Tri-City Report September 2012 The Tri-City Map of Office and Warehouse Provision Trójmiasto Mapa Nieruchomości Biurowych i Magazynowych

12 The Tri-City Map of Retail Provision Trójmiasto Mapa Nieruchomości Handlowych On Point Tri-City Report September

13 14 On Point Tri-City Report September 2012 Rynek Biurowy Trójmiasto jest największym w północnej Polsce i czwartym po Warszawie, Krakowie i Wrocławiu rynkiem biurowym w naszym kraju. Zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Trójmieście od 2005 roku podwoiły się i obecnie wynoszą m 2. Największym rynkiem w regionie pozostaje Gdańsk, który skupia ponad 50% biurowców aglomeracji. Nieco mniej zasobów posiada Gdynia (40%) oraz turystyczny Sopot (10%). Pierwsze biurowce w Trójmieście powstawały przede wszystkim na potrzeby firm tu funkcjonujących (np. Lotos, Prokom, SKOK, Hestia czy PKO BP). Dopiero w 2008 r. nastąpił wzrost podaży nowoczesnej powierzchni biurowej przeznaczonej na wynajem. Trójmiasto do niedawna było praktycznie całkowicie zdominowane przez lokalnych deweloperów takich jak: Torus, EURO Styl, Hossa czy Allcon. Ten stan rzeczy zaczyna się powoli zmieniać wraz z rosnącym zainteresowaniem rynkiem ze strony międzynarodowych i ogólnopolskich deweloperów. Hines, Multi Development czy Echo Investment mają w planach nowe projekty biurowe w regionie. Gdańsk jest obecnie największym placem budowy w całej aglomeracji, szczególnie dzielnice Oliwa i Wrzeszcz stają się głównymi obszarami biurowymi Trójmiasta. Trzy nowoczesne inwestycje biurowe są aktualnie w budowie w tej okolicy: Olivia Point&Tower ( m 2 ), Alchemia faza I ( m 2 ) i Centrum Biurowe Neptun ( m 2 ). Zasoby powierzchni biurowej w tych dzielnicach zwiększyły się w pierwszych trzech kwartałach 2012 roku o unikalny budynek biurowy OPERA Office (7 500 m 2, EURO Styl) położony niedaleko centrum Gdańska, w sąsiedztwie Opery Bałtyckiej oraz naprzeciwko Kampusu Politechniki Gdańskiej oraz biurowiec Garnizon.biz Omega&Gamma. Projekt EURO Stylu został w prawie całości wynajęty jeszcze przed zakończeniem budowy natomiast Omega&Gamma nadal posiada dostępne powierzchnie dla potencjalnych najemców. Jednym z projektów będących obecnie w budowie jest Olivia Point&Tower, drugi etap parku biurowego Olivia Business Centre. Na 3,5 ha w Gdańsku Oliwa przy Alei Grunwaldzkiej docelowo planowane jest ponad m 2 nowoczesnej powierzchni biurowej. Dostarczenie budowanych budynków planowane jest na koniec 2012 roku. Alchemia to inna ciekawa inwestycja biurowa w dzielnicy Gdańsk Oliwa. Projekt doświadczonego lokalnego dewelopera Torus zakłada budowę 7 budynków biurowych połączonych ze sobą łącznikami, z dobrą ekspozycją od strony Alei Grunwaldzkiej - głównej arterii komunikacyjnej w Trójmieście. Pierwszy etap obejmuje realizację dwóch nowoczesnych biurowców o łącznej powierzchni m 2 z lokalami handlowo-usługowymi oraz zapleczem sportowym na parterze. Niewątpliwym atutem Alchemii będzie lokalizacja bezpośrednio przy stacji Szybkiej Kolei Miejskiej (SKM). Natomiast w Gdańsku Wrzeszczu na 24 ha planowany jest wielofunkcyjny projekt Garnizon, w którym ponad m 2 będzie przeznaczone na park biurowy Garnizon.biz. Pierwszy wybudowany od podstaw budynek Omega&Gamma jest już dostępny dla najemców. W dłuższej perspektywie czasowej Gdańsk zyska kilka strategicznych inwestycji biurowych. Firma Hines wybuduje wspomniane wcześniej Centrum Biurowe Neptun w Gdańsku Wrzeszczu przy Alei Grunwaldzkiej; Multi Development planuje budowę parku biurowego o powierzchni m 2 ; Echo Investment przygotowuje projekt Tryton ( m 2 ) a Capital Park zamierza wybudować biurowiec Neptun House. Podaż (m 2 ) i wskaźnik pustostanów (%) w głównych miastach Polski / Supply (m 2 ) & Vacancy Rate (%) in Major Polish Cities Kraków 6.8 Wrocław Podaż 3.9 Trójmiasto 9.1 Katowice 9.9 Poznań Źródło/Source: Jones Lang LaSalle, II kw % Nowe powierzchnie biurowe w przyszłości powstaną również w Gdyni, m. in.: w ramach kompleksu usługowo-handlowego Panorama Business & Retail Park. Na działce o powierzchni 1,6 ha zlokalizowanej przy Drodze Gdyńskiej, planowany jest wysokościowiec o powierzchni biurowej m 2. Projekt zostanie dostarczony na rynek nie wcześniej niż w 2014/2015 r. Aktualnie w Trójmieście powstaje około m 2 nowoczesnej powierzchni biurowej, przy czym większość przypada na Gdańsk m 2 i tylko m 2 na Gdynię. W całym 2012 roku podaż nowoczesnej powierzchni biurowej zwiększy się w regionie o m 2, a kolejne m 2 trafi na rynek w 2013 roku. Porównując te wartości do średniej wartości podaży z ostatnich czterech lat ( m 2 ) obserwujemy znaczny wzrost poziomu dostarczanej powierzchni biurowej na rynek. Łódź Lublin 3.6 Szczecin Wskaźnik Pustostanów 20% 15% 10% 0%

14 On Point Tri-City Report September FINEOS jest irlandzką spółka produkującą oprogramowanie FINEOS Claims, które jest wykorzystywane przez firmy ubezpieczeniowe oraz agencje rządowe na całym świecie do obsługi roszczeń ubezpieczeniowych i płatności. Od momentu rozpoczęcia działalności FINEOS Software Service Office w Gdańsku w 2009 roku, nasz zespół systematycznie się powiększał. Gdańsk został wybrany jako lokalizacja dla biura FINEOS z uwagi na wysoce wykwalifikowaną grupę absolwentów uczelni technicznych oraz doświadczonych pracowników dostępną na Pomorzu. Sukces polskiej działalności FINEOS jest wynikiem wysokiej jakości pracy oddziału oraz znakomitej współpracy pomiędzy zespołem w Gdańsku a innymi oddziałami FINEOS zlokalizowanych w Irlandii, Australii, Nowej Zelandii czy Ameryce Północnej. Rozbudowę naszego oddziału w Gdańsku postrzegamy jako istotny krok naprzód w naszej polityce innowacyjności i staraniach o utrzymanie wiodącej pozycji na rynku oprogramowania służącego do obsługi roszczeń ubezpieczeniowych. Przeszliśmy długą drogę od czasu otwarcia oddziału kilka lat temu i obecnie jesteśmy bardzo dumni z ciężkiej pracy, jaką wykonał każdy z nas. Razem w gdańskim oddziale stworzyliśmy atmosferę opartą na idei wspólnego zespołu. Uważam, że największą wartością FINEOS są ludzie, ich wiedza i doświadczenie, a w oddziałach FINEOS na całym świecie można spodziewać się równego i sprawiedliwego traktowania. Lech Babula, Manager of Software Service Centre, FINEOS Rynek nadal sprzyja najemcom Spodziewane m 2 nowej powierzchni biurowej przyczyni się do powstania nadpodaży biur na rynku i spowoduje wzrost wskaźnika pustostanów. W II kw r. ponad m 2 biur w Trójmieście pozostawało wolne, co odpowiada współczynnikowi powierzchni niewynajętej w wysokości 9,1%. Względnie duża dostępność kreuje korzystne warunki dla najemców, zwłaszcza z sektora BPO i SSC, którzy poszukują większej powierzchni biurowej (ponad m 2 ) oraz daje im możliwość rozwoju w przyszłości. Najwyższe czynsze transakcyjne w Trójmieście na koniec II kw roku oscylowały na poziomie 12-14/ m 2 / m-c, przy czym najwyższe czynsze rejestrowane są w Gdyni. W porównaniu z innymi głównymi rynkami biurowymi w Polsce, Trójmiasto charakteryzuje się relatywnie niskimi stawkami. Najemcy nadal mogą liczyć również na dodatkowe zachęty ze strony wynajmujących takie jak okres wolny od czynszu i/lub kontrybucje w wykończeniu powierzchni w zależności od wyjściowego standardu oferowanego przez dewelopera. Biorąc pod uwagę powyżej wymienione zachęty, czynsze efektywne są zazwyczaj o 10-20% niższe niż czynsze bazowe. Prognozujemy, iż warunki panujące na rynku biurowym będą nadal sprzyjały najemcy przynajmniej do końca 2013 roku. Pod względem wielkości wynajętej powierzchni biurowej Trójmiasto coraz częściej pojawia się w polu zainteresowań firm z sektora BPO i SSC. Największą umowa podpisaną w 2012 roku w Trójmieście, jak i na wszystkich głównych rynkach regionalnych, było wynajęcie m 2 w EURO Office Park przez bank BPH. Wartym pokreślenia zjawiskiem jest fakt, że na rynek trójmiejski wchodzą nowe firmy. Tylko w I poł roku dwie firmy z sektora BPO i SSC rozpoczęły swoją działalność w regionie: WNS Global Services (1 350 m 2 ) w Łużycka Office Park w Gdyni oraz Metsä Group (1 100 m 2 ) w OPERA Office w Gdańsku. Obecnie Bayer jest w trakcie wyboru dogodnej lokalizacji w Gdańsku dla planowanego centrum usług, w którym zatrudni 200 specjalistów. Do innych znaczących umów najmu zawartych w I poł w regionie należą: Intel (3 500 m 2 ekspansja w Allcon@park 3), Meritum Bank (5 800 m 2 umowa przednajmu w Oliva Business Park Alfa), Lufthansa Systems Poland (przednajem w OPERA Office). Warto zwrócić uwagę na fakt, że całkowity popyt zarejestrowany w I poł roku był o około 50% wyższy niż popyt odnotowany w całym 2011 roku. W 2010 i 2011 roku popyt na biura był generowany przede wszystkim przez relokacje firm. W tym roku trend ten zaczął się zmieniać, ze względu na rosnący popyt ze strony firm z sektora BPO i SSC oraz firm ściśle współpracujących z krajami nordyckimi wspomniana wcześniej Metsä jest tego najlepszym przykładem. Jesteśmy zdania, iż Trójmiasto będzie w przyszłości stanowiło silną konkurencję dla Krakowa i Wrocławia pod względem dogodnej lokalizacji dla tzw. usług outsourcingowych. Walory turystyczne oraz wysoka jakość życia w regionie są poparciem powyższej opinii.

15 16 On Point Tri-City Report September 2012 Retail Market With more than 486,000 m 2 of leasable space in shopping centres, the Tri-City agglomeration is the third largest retail market in Poland (after Warsaw and the Katowice agglomeration). This equates to a shopping centre density of 486 m 2 / 1,000 inhabitants, which is also the third highest in the country, with only Wrocław and Poznań being ahead. The development of the retail market is fueled by a relatively high spending power of the residents: 7,073 annually, 23% higher than the national average. Market Maturity of the 8 major Polish Agglomerations/ Dojrzałość rynków w 8 największych polskich aglomeracjach Shopping Centre Density (m 2 / 1,000 residents) Nasycenie powierzchnią w centrach handlowych (m 2 / mieszkańców) Łódź Kraków Poznań Tri-City Katowice agglomeration Szczecin Wrocław Warsaw Population/ L.ludności Purchasing Power ( / capita/ year)/ Siła nabywcza ( / capita/ rok) Source/Źródło: Jones Lang LaSalle/ GfK Polonia Today, Galeria Bałtycka and Klif are the market leaders, both benefiting from good location and accessibility, wide retail offer and high footfall. The majority of the remaining shopping centres are hypermarket driven; however, most of those have also developed an additional mall element. Many of the existing centres have been operating for years and are established and popular retail destinations among the area s residents. In addition to shopping centres, several retail parks, convenience centres and an outlet centre operate in the Tri-City, of which Inter Ikea s Park Handlowy Matarnia is the most noteworthy. It is one of the few well-performing retail parks in Poland to offer a significant number of high quality fashion stores. An additional noteworthy retail cluster has emerged in the south of Gdańsk, comprising the Fashion House Outlet centre and Morski Park Handlowy. The share of vacant space in the shopping centres of the Tri-City stood at almost 5% in H and was higher than the rate observed in the previous period (2%). This is attributable mostly to the low lease-out status of the recently opened Galeria Szperk in Kosakowo. No major changes in rental levels across the Tri-City have been seen over the last year. Prime rents, which refer to a 100 m 2 unit located in leading centres and earmarked for the fashion and accessories category, currently stand at approximately / m 2 / month. Obviously, this level of rent is achievable only in the best assets. Pipeline projects To date, only the extension of Wzgórze has started. This project by Mayland Real Estate will house an additional 45,500 m 2 of GLA and 210 new shops. In fact, the re-designed centre will no longer be hypermarket driven, as it has been perceived to be for years, but, due to the granted critical mass, it will most likely become a centre of regional capture power with a wide ranging fashion and leisure offer. The launch is scheduled for September The second largest project announced for the agglomeration is Forum Radunia by Multi Development, in a joint venture with the City of Gdańsk. In addition to retail, this multifunctional project will accommodate offices, museum, and a substantial leisure element, with cinemas, cafes, restaurants and night clubs. Located in the heart of Gdańsk s city centre, it will extend the zone of interest of visitors, and, thanks to the planned integrated transportation hub, will attract numerous commuters. The retail element, scheduled for 2015, will initially offer approximately 52,500 m 2 and therefore become the largest shopping centre in Gdańsk. Forum Radunia in Gdańsk Long-Term Perspective Additional announced projects include the extension of Galeria Bałtycka by approximately 15,000 m 2 of GLA. The project was included in the new master plan for the area by Gdańsk City Council at the beginning of this year. The city authorities are also looking for an investor for their flagship project in the heart of Gdańsk: the revitalization of Granary Island. When completed, it may become a natural extension of the Royal Route and an additional point of interest for both residents and tourists visiting the historic core of the city. Other planned developments include the extension of Auchan in Gdańsk and a new Carrefour hypermarket in Gdynia. In addition, the Tri-City agglomeration sees several highly significant infrastructure investments which may improve the accessibility of existing centres (Galeria Bałtycka, Auchan Gdańsk) or generate new potential retail locations.

16 On Point Tri-City Report September Rynek Handlowy Ponad m 2 powierzchni najmu w centrach handlowych Trójmiasta sprawia, że jest ono obecnie trzecim największym pod tym względem rynkiem w Polsce (po aglomeracjach Warszawy i Katowic). Także pod względem nasycenia, które wynosi obecnie 486 m 2 /1 000 mieszkańców, obszar ten plasuje się na trzecim miejscu wśród największych polskich aglomeracji, a wskaźnik ten jest wyższy jedynie we Wrocławiu i Poznaniu. Czynnikiem silnie wpływającym na rozwój tego sektora jest relatywnie wysoka siła nabywcza, która wynosi średnio na mieszkańca rocznie i jest o 23% wyższa niż średnia dla kraju. Prime Rent vs Vacancy Rate/ Czynsze prime vs wskaźnik pustostanów Prime Rent ( / m 2 / month)/ Czynsze "Prime" ( / m 2 / miesiąc) Prime rent Vacancy Rate Vacancy Rate/ Wskaźnik pustostanów 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Source/Źródło: Jones Lang LaSalle August 2012/ Jones Lang LaSalle sierpień 2012 Obecnie liderami rynku są Galeria Bałtycka oraz gdyński Klif, które korzystają z dogodnej lokalizacji i dostępności, szerokiej oferty i wysokich wskaźników odwiedzalności. Gros pozostałych centrów to obiekty oparte na hipermarkecie jako głównym najemcy, jednak przeważnie posiadające także część z galerią. Niemal wszystkie centra funkcjonują na rynku już od wielu lat i zdążyły zyskać sobie popularność wśród mieszkańców Trójmiasta. Poza sektorem centrów handlowych, na terenie aglomeracji działają także inne formaty: parki handlowe, centra typu convenience oraz jedno centrum wyprzedażowe. Spośród nich na wyróżnienie zasługuje Park Handlowy Matarnia, który jest jednym z niewielu dobrze prosperujących parków w Polsce, w którego ofercie znajduje się bogaty zestaw marek modowych. Warto również wspomnieć o skupisku handlu na południu Gdańska, w skład którego wchodzą Morski Park Handlowy i centrum wyprzedażowe Fashion House. Współczynnik powierzchni niewynajętej w centrach handlowych Trójmiasta wyniósł w I poł r. prawie. 5% i był ponad dwukrotnie wyższy od wartości zaobserwowanej w poprzednim półroczu. Największy udział w jego wzroście miało otwarcie Galerii Szperk, w której odsetek wolnej powierzchni pozostaje wysoki. W ciągu ostatniego roku nie zaobserwowano znacznych różnic w stawkach czynszowych za najlepsze powierzchnie Obecnie tzw. czynsze prime, które dotyczą lokali o powierzchni ok. 100 m 2 w wiodących centrach, przeznaczonych dla sklepów z branży mody i akcesoriów, kształtują się na poziomie ok / m 2 / miesiąc. Projekty planowane Obecnie w budowie znajduje się tylko jeden obiekt nowa część Centrum Wzgórze, realizowana przez Mayland Real Estate. Jego powierzchnia zwiększy się o kolejne m 2 i ok. 210 sklepów. Zasadniczo można w tym przypadku mówić nie tyle o rozbudowie, co o całkiem nowym projekcie, gdyż dzięki nowej powierzchni, obiekt, który do tej pory był postrzegany jako centrum hipermarketowe, zyska wystarczającą masę krytyczną by stać się regionalnym centrum z bogatą ofertą modową i rozrywkową. Otwarcie nowego CH Wzgórze jest planowane na wrzesień 2013 r. Drugim znaczącym projektem planowanym w Trójmieście jest Forum Radunia, które będzie realizowane jako joint venture Miasta Gdańska i Multi Development. Poza częścią handlową, w jego skład wejdą biura, muzeum oraz część rozrywkowa z kinem, kawiarniami, restauracjami i klubami nocnymi. Jego lokalizacja w sercu Śródmieścia ma ożywić tę część miasta oraz poszerzyć obszar najczęściej odwiedzany przez turystów. Dodatkowo, obok centrum ma powstać znaczący węzeł, łączący różne środki transportu, co dodatkowo przyciągnie podróżujących komunikacją publiczną. Handlowa część projektu planowana na 2015 r. ma liczyć ok m 2, co sprawi, że będzie największym centrum w Gdańsku. Perspektywa długookresowa W dłuższym okresie możliwa jest także realizacja kolejnych projektów handlowych. Jednym z nich jest rozbudowa Galerii Bałtyckiej o dodatkowe m 2 powierzchni najmu. Na początku b.r. potencjalne powiększenie tego centrum zostało wpisane do planu miejscowego. Władze Gdańska poszukują inwestora dla kluczowego terenu jakim jest Wyspa Spichrzów. Jej rewitalizacja, w skład której może wejść element handlowy, przyczyni się do naturalnego przedłużenia szlaku jakim jest tzw. Droga Królewska i przyciągnięcia na ten obszar zarówno turystów jak i mieszkańców odwiedzających Główne Miasto. Inne zapowiedziane projekty handlowe obejmują m.in. rozbudowę gdańskiego Auchan oraz budowę nowego hipermarketu Carrefour w Gdyni. Dodatkowo, realizowane obecnie inwestycje infrastrukturalne mogą zwiększyć dostępność istniejących obiektów (Galeria Bałtycka, Auchan Gdańsk), a także stworzyć nowe potencjalne lokalizacje dla handlu wielkopowierzchniowego.

17 18 On Point Tri-City Report September 2012 Industrial Market As far as existing modern warehouse space is concerned, the Tri-City is still one of the least developed markets in Poland. Total A-class warehouse space located in the region amounts to 164,000 m 2, which accounts for only 2% of the Polish market. However, it is a market which offers very good prospects, because the existing space does not reflect the logistics potential of the Tri-City. Gdańsk and Gdynia are main Polish ports and the A1 motorway will now improve transport links with Gdańsk. Only the absence of the Toruń to Stryków section remains a significant barrier. When that is completed, the Tri-City will at last have a motorway connection with central Poland and Warsaw. Also, the S7 express road and the Sucharskiego Road, which is under construction, play an important role in the Tri-City s road network. Developers bear in mind that the existing supply of warehouse space is insufficient and are prepared to launch projects as soon as potential tenants appears. As port infrastructure is the main logistics strength of the Tri-City, Goodman choose a site next to the Deepwater Container Terminal (DCT) to expand their business in Gdańsk. Goodman s site has the potential for 500,000 m 2. The first stage of the project will be partly speculative. SEGRO is also very active on the Tri-City market. This British developer has begun work on the cross-dock terminal for DB Schenker at Logistics Park Gdańsk. The facility will cover 5,200 m 2. Some 23,000 m 2 was delivered in June 2012 at the 7R Logistic Park Gdańsk. The project was partially speculative: 65% of the space was pre-let. Panattoni is also developing a park in Gdańsk, on Elbląska street. After the completion of 6,000 m 2 in Q2 2012, Panattoni Park Gdańsk now has 29,000 m². Some 36,000 m² of warehouse space was completed during the first half of Developers believe in the potential of the Tri- City, but they prefer pre-let projects. At the end of H1 2012, only 5,200 m² was under construction (the SEGRO facility for DB Schenker). Port infrastructure (especially the DCT in Gdańsk) and the motorway also attract potential tenants, especially logistics operators. For their point of view, the proximity of a port is a matter of the utmost importance. That is why contracts such as DB Schenker s at SEGRO s park are signed. The most important leases signed recently (apart from Schenker) were: Vector Global Logistics with Prologis (6,000 m²); the lease of 4,600 m² by Rohlig Suus Logistics, also at Prologis Park Gdańsk; and LPP Tex at 7R Logistic Gdańsk (2,800 m²). Effective Industrial Rents ( /m 2 /month) / Czynsze efektywne ( /m 2 /miesiąc) Gross and Net Take-up (m²) by Region H / Popyt brutto i netto w I poł r Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Warehousefinder.pl, H Renewals/Przedłużenia Net take-up/popyt netto Big box (duże powierzchnie) Small business units (małe magazyny) Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Warehousefinder.pl, H Increasing developer activity and speculative projects have resulted in an increasing vacancy rate (from 3.3% in Q to 12.6% in Q2 2012). Nevertheless, that figure translates to only 20,000 m 2 of available space. Therefore, tenants looking for large spaces should bear in mind that a new facility could be the only option for them. Rents in the Tri-City have remained stable for several months. Effective rents ranged from 2.80 to 3.30 m 2 /month at the end of H

18 On Point Tri-City Report September Rynek Magazynowy Pod względem istniejącej podaży nowoczesnej powierzchni magazynowej, Trójmiasto w dalszym ciągu należy do najmniejszych rynków w Polsce. Całkowita powierzchnia zlokalizowanych w tym regionie obiektów klasy A to m 2, co stanowi zaledwie 2% rynku w całym kraju. Jest to bardzo perspektywiczny rynek magazynowy, bo jego obecna wielkość nie przystaje do jego logistycznego potencjału. Gdańsk i Gdynia to jedne z największych portów w Polsce, a autostrada A1 pozwoli w dużym stopniu usprawnić transport w kierunku Bałtyku. Barierą jest jeszcze brak odcinka Toruń Stryków. Kiedy zostanie on oddany do użytku, Trójmiasto zyska wreszcie autostradowe połączenie z Polską Centralną i Warszawą. Atuty trójmiejskiej sieci drogowej to również trasa ekspresowa S7 i budowana Trasa Sucharskiego. Deweloperzy zdają sobie sprawę z tego, że obecne zasoby magazynowe w Trójmieście są niewystarczające i są przygotowani do rozpoczęcia inwestycji w momencie, gdy tylko pojawi się potencjalny najemca. Jako, że głównym logistycznym atutem Trójmiasta jest infrastruktura portowa, Goodman na miejsce swojej ekspansji wybrał teren w sąsiedztwie Głębokowodnego Terminalu Kontenerowego (DCT). Działka tego dewelopera ma potencjał na m 2. Pierwsza faza inwestycji będzie realizowana w dużej części na zasadach spekulacyjnych. Na koniec I półrocza 2012 r. w budowie pozostawało tylko m 2 (obiekt SEGRO dla Schenker). Infrastruktura portowa (zwłaszcza DCT w Gdańsku) i autostrada przyciągają również uwagę potencjalnych najemców, zwłaszcza operatorów logistycznych, dla których bliskość portów ma pierwszorzędne znaczenie. Stąd np. decyzja DB Schenkera o budowie terminalu przeładunkowego w parku SEGRO. Do największych umów najmu w Trójmieście podpisanych w ostatnim czasie należały oprócz najmu DB Schenkera: umowa Vector Global Logistics z Prologisem na m 2, najem m 2 przez Rohlig Suus Logistics również w Prologis Park Gdańsk oraz LPP Tex w 7R Logistic Gdańsk (2 800 m 2 ). Zwiększona aktywność deweloperów i inwestycje spekulacyjne spowodowały, że wskaźnik dostępnej powierzchni wzrósł w ostatnim czasie (z 3,3% w I kw r. do 12,6% w II kw r.). Warto jednak zastrzec, że wciąż jest to tylko m 2 dostępnej powierzchni. Zatem najemcy poszukujący większych powierzchni muszą się przygotować na to, że jedyną opcją będzie budowa nowej powierzchni. Dostępna powierzchnia w regionach / Vacancy by Location Aktywne na rynku trójmiejskim jest również SEGRO. Brytyjski deweloper rozpoczął budowę terminalu przeładunkowego dla DB Schenker w Logistics Park Gdańsk. Obiekt będzie miał powierzchnię m 2. Pod koniec czerwca m 2. powierzchni zostało oddane w 7R Logistic Park Gdańsk. Była to w dużej części inwestycja spekulacyjna zabezpieczone najmem było 65% powstającej powierzchni ,0% Warsaw Suburbs Central Poland 13,7% 4,4% Upper Silesia 12,5% 13,4% 3,4% 21,6% 7,7% 12,6% Warsaw Wrocław Poznań Szczecin Kraków Tricity Inner City 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Również Panattoni rozwija swój park w Gdańsku przy ul. Elbląskiej. Po oddaniu do użytku m 2 w II kw r., Panattoni Park Gdańsk ma obecnie m 2. W całym I półroczu 2012 r. w Trójmieście oddano do użytku m 2. Deweloperzy wierzą w potencjał Trójmiasta, ale mimo wszystko preferują inwestycje zabezpieczone umowami najmu. Vacant space H (sqm) Vacant space H (sqm) Vacancy rate (%) H Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Warehousefinder.pl, H Stawki czynszu w Trójmieście pozostają od pewnego czasu na stabilnym poziomie. Czynsze efektywne wahają się między 2,80 a kończą na 3,30 / m 2 / miesiąc.

19 20 On Point Tri-City Report September 2012 Residential Market The Tri-City is one of the four largest residential markets in Poland, competing with Wroclaw for the third place. For many years now, the market has been dominated by the same group of experienced local developers, who are able to react flexibly to demand and adjust the scale of their supply to possible sales. According to the Central Statistical Office, 5,600 residential units were completed in the Tri-City in 2011, while construction of over 5,600 units was started, including nearly 5,000 units started by developers (statistical category for sale or lease ). This figure is similar to the number of units sold in this period by developers. In 2011 in the Tri-City, building permits were granted for projects comprising a total of 4,800 dwellings, i.e. over 20% more than the year earlier. Number of Units Permitted, Started and Completed in the Tri-City in June 2012 / Liczba mieszkań, na których budowę wydano pozwolenia, rozpoczęto budowę oraz oddano do użytkowania w Trójmieście w okresie czerwiec 2012 r Jan-June Permits/Pozwolenia Started/Rozpoczęte Completed/Oddane Sales results for units planned to be completed in 2013 are markedly lower. Only 22% of these dwellings have found their buyers, however, it needs to be pointed that 10% of the 2013 output is not yet on sale. In Q some 1,000 units were sold and 2,300 units were launched for sale in the Tri-City market. By comparison, in Q1 the figures were around 1,000 for sold and 1,200 for launched units. Q2 2012, therefore, brought a record-high increase in new launches. As a result at the end of Q the total number of units available in the current offer increased to the level of 7,900 dwellings. With the current level of transactions this means that an equivalent of seven-quarter sales is now in the market. At the end of H1 2012, the Tri-City market offered almost 1,600 ready unsold units (in completed projects), which accounted for 20% of all available units. Compared to the results from 2011, the 2012 quarterly sales saw a minor decrease, however it is still relatively strong. At the same time, with growing number of dwellings on offer, the per project sales is visibly decreasing. Compared to other urban centers, the presales level recorded in the Tri-City is satisfactory. In absolute numbers, the best sales results in Q were noted for projects which are planned to be completed in H Since 2009 the Tri-City market managed to keep near balance between the number of launched and sold units. As a result, the surplus of supply in this market is relatively the lowest of all of the most active urban centers, while the price-income ratio is the most favorable. Source/Źródło: Statistical Office in Gdańsk / Urząd Statystyczny w Gdańsku In the first half of 2012 almost 2,000 dwellings were completed in the Tri-City, some 2,500 units commenced construction and nearly 3,100 obtained building permits. As a result of the changes on the market due to introduction of the Developer Act, the amount of new launches may be expected to shrink in the second half of the year. Developers are planning to complete some 6,400 dwellings in 2012 in the Tri-City, while the output for 2013 is as of date planned at 3,700. Among units completed or scheduled for completion in 2012, 51% have been sold and 49% remain in the market offer. The average price of units offered in the Tri-City market is in decline since Q and is currently at 6,060 PLN/m 2. The average price of units released to the market in Q was lower as well than in the previous quarter and amounted to 5,600 PLN/m 2. The pool of units launched for sale in this period was dominated by dwellings in low-end standard, priced below 5,400 PLN/m 2. If the steady decline of prices and the promotions continue, 2012 will most probably bring a moderate drop in sales as compared to In the final months of 2012 we may expect a certain growth in the number of transactions related to the closing of the Family s Own Home program.

20 On Point Tri-City Report September Rynek mieszkaniowy Trójmiasto jest jednym z czterech największych rynków mieszkaniowych w Polsce, rywalizującym o trzecie miejsce z Wrocławiem. Na rynku lokalnym dominuje od lat ta sama grupa doświadczonych deweloperów lokalnych. Posiedli oni umiejętność elastycznego reagowania na popyt i dostosowywania skali podaży do możliwości sprzedania oferowanych mieszkań. Według danych GUS w 2011 roku w Trójmieście oddano do użytkowania jednostek mieszkalnych, rozpoczęto zaś budowę ponad jednostek, w tym prawie w budownictwie deweloperskim (kategoria statystyczna na sprzedaż lub wynajem ). Jest to poziom zbliżony do liczby mieszkań sprzedanych w tym czasie przez firmy deweloperskie. W 2011 roku wydano pozwolenia dla inwestycji obejmujących łącznie ponad mieszkań, czyli o ponad 20% więcej niż w 2010 roku. Natomiast w pierwszym półroczu 2012 roku w Trójmieście oddano do użytku blisko mieszkań, rozpoczęto budowę blisko i wydano pozwolenia na budowę prawie jednostek. Ze względu na zmiany na rynku spowodowane wejściem w życie tzw. Ustawy deweloperskiej można jednak oczekiwać, że w kolejnych miesiącach 2012 roku liczba rozpoczynanych mieszkań będzie wyraźnie niższa, niż w pierwszych miesiącach roku. Average Gross Asking Prices per m 2 in the Tri-City Market Between Q and Q / Przeciętne ceny ofertowe mieszkań (PLN/m²) na rynku w Trójmieście w okresie I kw II kw PLN/m Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Units on offer/mieszkania w ofercie Units launched for sale/mieszkania wpro wad zo ne d o sprze daży Source/Źródło: REAS W 2012 roku deweloperzy planują oddanie do użytku blisko mieszkań, natomiast ich plany na 2013 rok obejmują obecnie jednostek. Wśród mieszkań oddanych lub planowanych do ukończenia w 2012 roku mieszkania sprzedane stanowią 51%, natomiast 49% te, które pozostają w ofercie rynkowej. Wyniki sprzedaży mieszkań planowanych do oddania w 2013 roku są wyraźnie niższe. Nabywców znalazło dopiero 22% spośród tych lokali, choć trzeba też zauważyć, że w przypadku 10% mieszkań deweloperzy nie zdecydowali się jeszcze na rozpoczęcie sprzedaży. W II kwartale 2012 roku w Trójmieście sprzedano około 1 000, zaś wprowadzono do sprzedaży blisko mieszkań. Dla porównania, w I kwartale na tym rynku sprzedano niemal identyczną liczbę jednostek, zaś wprowadzono mieszkań w nowych inwestycjach. II kw roku przyniósł zatem rekordowy wzrost liczby wprowadzonych mieszkań. W rezultacie oferta na koniec II kwartału wzrosła do poziomu lokali. Przy obecnym poziomie transakcji oznacza to, że na rynku znajduje się liczba lokali odpowiadająca siedmiu kwartałom sprzedaży. Na koniec I półrocza 2012 roku na rynku dostępnych było nieomal gotowych mieszkań (w zakończonych inwestycjach), co stanowiło 20% mieszkań znajdujących się w ofercie trójmiejskiej. Kwartalna sprzedaż nieco zmniejszyła się w 2012 roku w porównaniu do rezultatów osiąganych w 2011, jednak uzyskiwane wyniki należy oceniać jako relatywnie dobre. Jednocześnie przy rosnącej liczbie projektów w ofercie znacząco spada sprzedaż w przeliczeniu na jedną inwestycję. Na tle innych aglomeracji poziom przedsprzedaży mieszkań w Trójmieście jest zadowalający. W liczbach bezwzględnych największą sprzedaż odnotowano w II kwartale 2012 roku dla inwestycji z planowanym terminem realizacji w II połowie 2012 roku. W porównaniu z innymi miastami na rynku trójmiejskim od 2009 roku liczba lokali wprowadzanych do sprzedaży była zbliżona do liczby transakcji. W rezultacie nadwyżka podaży jest na tym rynku relatywnie najmniejsza w grupie aglomeracji o najwyższym poziomie aktywności, a relacja średniej ceny metra do przeciętnej płacy najbardziej korzystna. Średnia cena mieszkań w ofercie na rynku trójmiejskim maleje od IV kwartału 2010 roku i wyniosła na koniec czerwca PLN/m 2. Przeciętna cena lokali mieszkalnych wprowadzonych na rynek w II kwartale 2012 roku była także niższa niż w poprzednim kwartale i wyniosła PLN/m². Wśród jednostek wprowadzonych do sprzedaży w tym okresie dominowały mieszkania o podstawowym standardzie w cenie poniżej PLN/m². Rok 2012 przyniesie najprawdopodobniej umiarkowany spadek sprzedaży w stosunku do roku 2011, o ile, co wydaje się dość prawdopodobne, będzie się utrzymywać tendencja łagodnego spadku cen lub dodatkowych promocji. W ostatnich miesiącach 2012 roku można spodziewać się pewnego wzrostu liczby transakcji, związanego z zapowiadanym zakończeniem programu Rodzina na swoim.