PROPOZYCJA ZMIAN W SYSTEMIE ZARZ DZANIA ŁA CUCHEM DOSTAW

Transkrypt

1 PROPOZYCJA ZMIAN W SYSTEMIE ZARZ DZANIA ŁA CUCHEM DOSTAW JÓZEF PASZKOWSKI, ZBIGNIEW FILUTOWICZ, GRZEGORZ SOWA, KRZYSZTOF PRZYBYSZEWSKI Streszczenie W pracy została przedstawiona koncepcja zmian w architekturze i w systemie zarz dzania ła cuchem logistycznym. Proponowane zmiany polegaj na zast pieniu ła cucha dostaw ł cz cego przedsi biorstwa o z góry okre lonej strukturze, systemem umo liwiaj cym elastyczne doł czanie i odł czanie przedsi biorstw na warunkach i w zakresie definiowanym przez zawieran umow, reguluj c warunki przyst pienia, udziału oraz warunki odst pienia od ła cucha. System posiadałby infrastruktur teleinformatyczn i oprogramowanie zaimplementowane w trzech warstwach: szczebla centralnego zarz dzania ła cuchem dostaw, oprogramowania koordynacji i współpracy przedsi biorstw oraz bazy danych przedsi biorstw zintegrowane przez federacyjn baz danych. Słowa kluczowe: ła cuch logistyczny, system zarz dzania ła cuchem dostaw, oprogramowanie, federacyjne (wirtualne) bazy danych 1. Wprowadzenie Ostatnie lat na wiecie to okres burzliwego rozwoju cywilizacyjnego, który w niebywały sposób zmienił ycie społecze stw i formy zaspakajanie ich potrzeb. Dla przedsi biorstw to okres szybkiego rozwoju wolnego rynku, zwi kszaj cej si konkurencji i rosn cych wymaga konsumenta. Globalizacja i dynamika zmian warunków działa gospodarczych ł czy si z niezwykłym wpływem technologii informacyjnych we współczesnym wiecie. Pojawiaj cy si okresowo stan kryzysu gospodarczego o ró nym nasileniu i zasi gu, bardzo silnie wpływa na sytuacj przedsi biorstw. Podstaw bytu współczesnych organizacji gospodarczych staje si wła ciwe rozumienie zmian zachodz cych w gospodarek wymagaj cych i szybkiego dostosowania si do tych zmian. Taka sytuacja zmusza do poszukiwania coraz nowych narz dzi i metod zarz dzania, które mogłyby zapewni strukturom gospodarczym wymagan efektywno i elastyczno. Jednym z głównych kierunków działa podejmowanych w przedsi biorstwach produkcyjnych w tym zakresie jest wieloprzedmiotowe usprawnianie przepływu materiałowego. Potwierdzeniem tego jest wyodr bnienie ze struktur przedsi biorstw elementów funkcjonalnych odpowiedzialnych za gospodark materiałami i ich przemieszczanie: gospodark magazynow, dystrybucj i transport, które nazwano logistyk [7], [4]. Od pocz tku zaistnienia logistyki w strukturach przedsi biorstwa (w USA od lat 50-tych, w Polsce 70-tych) nast pował wszechstronny wzrost jej roli w działalno ci gospodarczej [19]. Przez cały czas logistyka korzysta z technologii informatycznych, czego po-

2 110 J. Paszkowski, Z. Filutowicz, G. Sowa, K. Przybyszewski Propozycja zmian w systemie zarz dzania ła cuchem dostaw twierdzeniem jest cała droga rozwoju modeli systemów informatycznych przedsi biorstw [2, 45 64]. Przełomem w rozwoju zastosowa informatyki w przedsi biorstwach stały si technologie internetowe, co zapocz tkowało swoiste wyj cie systemu informatycznego poza przedsi biorstwo i powstanie ERP II (ERP+e-business). Dzi ki wykorzystaniu sieci rozległych i architektur biznesowych typu B2B (ang. business to business) stało si mo liwe prowadzenie transakcji mi dzy przedsi biorstwami przy u yciu Internetu. Powstały dedykowane dla zastosowa logistyki systemy komunikacji i przesyłania dokumentów EDI (ang. Electronic Data Interchange) i SCM (ang. Supply Chain Management system zarz dzania ła cuchem dostaw) [16]. Swoistym, ale raczej pozornym paradoksem jest to, e rozwój gospodarki rynkowej, a głównie wzrost konkurencji i rosn ce wymagania klientów, wymuszaj rozwój wielostronnej współpracy przedsi biorstw i powstawanie specjalizowanego w tym zakresie oprogramowania zarz dzania przedsi biorstw [30]. Poni ej przedstawiono wybrane problemy współpracy przedsi biorstw w logistyce i zarys mo liwych rozwi za usprawniaj cych t współprac. 2. Ła cuch dostaw jako organizacyjna platforma optymalizacja logistyki przedsi biorstw 2.1. Zakres problemowy logistyki Poj cie logistyki wywodzi si z teorii działa wojskowych, opisane w X wieku w Bizancjum jako element sztuki prowadzenia walki, ale współczesne znaczenie przedstawił w 1838 Antoine- Henri Jomini w ksi ce Zarys sztuki wojennej [18]. Cywilna historia logistyki zacz ła si w USA w połowie ubiegłego stulecia, gdy w zwi zku z powojenn recesj przedsi biorstwa zmuszone zostały do eliminacji nadmiernych zapasów i zastosowania restrykcyjnej kontroli kosztów. Wprowadzono szereg rozwi za, u ywanych wcze niej w wojsku, takich jak zastosowanie metod bada operacyjnych czy utworzenie logistyki przedsi biorstwa jako rodka wsparcia dla podstawowej działalno ci gospodarczej. W Polsce pierwsze cywilne rozwi zania logistyczne pojawiły si po 1960 roku. Pocz tkowo ich głównym celem była redukcja poziomu zapasów w przedsi biorstwach przemysłowych, m.in. wykorzystywano specyficzne rozwi zania, wykorzystuj ce bran owo regionalne bazy zaopatrzenia [26]. Po 1989 roku, w wyniku gł bokich procesów przekształceniowych i prywatyzacyjnych, nast pił intensywny rozwój logistyki. Wiele polskich przedsi biorstw w ostatnich latach osi gn ło wiatowy poziom rozwoju, efektywnie wdra aj c nowoczesne technologie informatyczne i uczestnicz c w ła cuchach logistycznych o szerokim zasi gu terytorialnym i biznesowym. Współpraca przedsi biorstw i praktycznie pełne otwarcie rynku globalnego otworzyły now kart rozwoju logistyki przedsi biorstw, wymuszaj c niezwykle trudne procesy dostosowawcze i to zarówno pod wzgl dem technologicznym, jak i organizacyjno prawnym. Powszechn metod działa było wdra anie nowoczesnego oprogramowania systemów informatycznych, poł czone z prowadzonymi procesami restrukturyzacji przedsi biorstw. Okazało si te, e du o problemów przysparza niezb dna w ła cuchach przedsi biorstw wymiana bardzo wra liwych informacji mi dzy systemami informatycznymi i wynikaj ce z tego specyficzne problemy natury prawnej i biznesowej. Zmusza to do szukania rozwi za i zabezpiecze. Zdaniem autorów uj cie tych zagadnie w analizie i uwzgl dnienie w projektowaniu oprogramowania wspomagaj cego współprac przedsi biorstw, mo e przyczyni si do pokonania

3 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 62, barier i rozwoju zarówno systemów informatycznych ła cuchów logistycznych jak i wzrostu efektywno ci współpracuj cych przedsi biorstw. W literaturze ła cuchy logistyczne s najcz ciej opisywane, w zale no ci od ich głównych funkcji; ła cuchami dostaw lub dla szerszego uj cia ła cuchami popytu i poda y Organizacja i konfiguracje ła cuchów logistycznych Budowa ła cucha logistycznego dostaw to wynik bardzo zło onego procesu biznesowego, dodatkowo wymagaj cego prowadzenia zło onych negocjacji i działa handlowych. A Pacana i R Perłowski [14] zdefiniowali dwie klasy ła cuchów dostaw, wyodr bnione ze wzgl du na sposób tworzenia i dobór partnerów biznesowych. W tabeli 1, przedstawiono m.in. ła cuchy powi zane policentrycznie tworzone w oparciu o istniej ce wcze niej zwi zki, np. powi zania kapitałowe czy techniczne, przył czenie do okre lonego operatora lub sieci EDI 1. SIECI DOSTAW Tabela 1. Klasyfikacja organizacji powi za w ła cuchach dostaw POLICENTRYCZNE (rodzaj wi zi) HIERARCHICZNE (koordynator ła cucha dostaw) ródło: [14, 40]. Sieci lokalne oparte na kontaktach osobistych Sieci dostaw oparte na wi ziach technicznych Sieci dostaw oparte na udziałach kapitałowych Sieci wirtualne oparte na wi ziach informacyjnych Sieci koordynowane przez przedsi biorstwo produkcyjne Sieci koordynowane przez przedsi biorstwo handlowe Sieci koordynowane przez przedsi biorstwo logistyczne lub brokerskie Druga grupa to sieci przedsi biorstw poł czonych zgodnie z okre lon struktur hierarchiczn powi za, np. poziom hierarchii odpowiada poziomowi produktów w sieci dostaw kooperantów, a ła cuch jest zarz dzany przez wiod cego partnera biznesowego. W literaturze mo na te spotka opisy wielu innych form współpracy, np. Sulejewicz [20, 32 34] definiuj cych form powi za mi dzy nimi czy warunki współpracy. Charakterystyczne dla wi kszo ci wyró nionych struktur jest silne powi zanie przedsi biorstw. Wyj cie przedsi biorstwa z tak zbudowanego ła cucha logistycznego mo e nie by łatwe i rodzi negatywne nawet dla obu stron skutki. Bior c pod uwag ogólne zasady działania rynku i konkurencji, prowadzi one mog do podporz dkowania interesów słabszych partnerów interesom silniejszych, w praktyce b d słu y pogł bieniu dominacji silnych przedsi biorstw i prowadzi do podziału rynku mi dzy ła cuchami kontrolowanymi przez przewodz ce w ła cuchach przedsi biorstwa. Tylko rozwa enie tych problemów mo e prowadzi do najlepszego w takiej sytuacji rozwi zania. 1 EDI - Electronic Data Interchange - Elektroniczna wymiana danych system integracji systemów przedsi biorstw przy pomocy standardowych komunikatów. Główne standardy komunikatów: EDI-FACT i ANSI X12.

4 112 J. Paszkowski, Z. Filutowicz, G. Sowa, K. Przybyszewski Propozycja zmian w systemie zarz dzania ła cuchem dostaw Kluczowym w projektowaniu ła cucha i rozumieniu jego działania jest wła ciwe wyznaczenie celów i zorientowanie ich na ła cuch korzy ci (warto ci) ze współpracy [5]. Dla przypadku ła cucha dostaw najcz ciej formułuje si nast puj ce cele [27]: minimalizacja całkowitych kosztów przepływu produktów i informacji przy zachowaniu wymaganego przez klientów poziomu jako ci obsługi dostaw (tzw. logistyka oszcz dno ci); zapewnienie jak najkrótszego czasu realizacji zamówie i mo liwie wysokiej niezawodno ci, cz stotliwo ci i elastyczno ci dostaw przy zało onym poziomie kosztów przepływu (tzw. logistyka wydajno ci); optymalizacja poziomu zapasów w skali ła cucha dostaw wraz z elastycznym dostosowywaniem si do preferencji w zakresie obsługi dostaw poszczególnych segmentów rynku. Mo na rozpatrywa logistyk według trzech perspektyw: gospodarki materiałowej, rynkowych działa biznesowych i zaawansowanej organizacyjnie kooperacji przedsi biorstw. Podobny podział procesów m.in. został przedstawiony przez Krawczyka [10]. Wychodz c z uogólnienia roli logistyki, na podstawie literatury, m.in. w cytowanych powy ej pracach, mo na procesy logistyczne bada stopniowo, zgodnie z przyj t w artykule metod projektowania ła cuchów logistycznych przedsi biorstw: 1. w pierwszym etapie identyfikuje si i opisuje procesy wewn trzne przedsi biorstwa, obejmuj ce przepływ materiałów i ich technologi, oraz analizuje si infrastruktur technicznego systemu produkcyjno-logistycznego, 2. w drugim etapie wykonuje si analiz systemu zarz dzania w zakresie koordynacji procesów wewn trznych przedsi biorstwa z procesami realizowanymi przez innych kontrahentów w ramach autonomicznie prowadzonej działalno ci biznesowej [24], 3. w ostatnim etapie dokonuje si analizy i monitorowania ł czenia przedsi biorstw w sformalizowane ła cuchy wspólnych procesów oraz definiuje, usprawnia i integruje w celu poprawy efektywno ci biznesowej i osi gania dodatkowych korzy ci: minimalizacji kosztów i zwi kszenia obrotów, jako efekty synergii poł czonego systemu. Na pocz tku analizy identyfikowane i opisywane s procesy realizuj ce przemieszczenia i obsług materiałów, tj. transport, składowanie, przeładunki i przygotowanie ładunków do wysyłki oraz niezb dne przy tym przetwarzanie informacji. Proces analizy i budowy modelu mo na przedstawi w postaci rysunku. Rysunek 1. Etap modelowania systemu logistycznego przedsi biorstwa ródło: opracowanie własne na podstawie [17, ]. Stworzenie modelu bazowego procesów przedsi biorstwa umo liwia doskonalenie systemu logistyki w zakresie takich jego funkcji, jak planowanie, organizowanie, projektowanie zmian w wewn trznej strukturze organizacyjnej, wdra ania usprawnie oraz monitorowanie systemu po zmianach. Wyst puje tu typowe ukierunkowanie na procesy i budowa specyficznych mechanizmów koordynacji i ich monitorowania, tak by osi gane były nadrz dne cele przedsi biorstwa. Ta

5 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 62, posta kierowania jest nazywana zarz dzaniem procesowym, szerzej opisana w literaturze, w tym w publikacji [17, ]. Wdro enie zarz dzania procesowego do logistyki jest okre lane jako zarz dzanie logistyczne, poj cie wprowadzone po raz pierwszy przez The Global Supply Chain Forum [25, 19]. Przykładow definicj podaje Krawczyk [10]: Zarz dzanie logistyczne jest działalno ci kreuj c cało ciow koncepcj przedsi wzi logistycznych, uwzgl dniaj c ich przebieg zarówno w przedsi biorstwie jak i u partnerów, oraz koordynacj realizacji (w szerokim znaczeniu) tej koncepcji przez odpowiednio przyporz dkowane jednostki organizacyjne z wykorzystaniem wła ciwych instrumentów kierowania i kontroli Procesy decyzyjne musz dotyczy zasobów organizacji: okre la ich podział i rozmieszczenie wypracowywa decyzje: gdzie?, wielko ci stanu decyzja ile i czego? oraz przepływu decyzja sk d dok d?. Podstawowa trudno budowy takiego systemu polega oczywi cie na tym, e sterowane procesy s rozproszone, a decyzje musz by podejmowane wieloetapowo i przez ró nych decydentów. Podstawowego znaczenia nabieraj systemy komunikacyjno informacyjne. Niezb dna staje si integracja przepływów informacji, co wymaga wsparcia przez systemy informatyczne zarówno wewn trz przedsi biorstw jak i współpracy mi dzy nimi. Do tego wymagane s bardzo rygorystyczne ustalenia uprawnie dotycz cych przygotowywania i przekazywania informacji, niezb dnych do sprawnej koordynacji optymalizacji działa w poszczególnych strukturach przedsi biorstw [13]. W warunkach rynkowych, przy wyst powaniu wielu podmiotów i dynamice przebiegu realizowanych kontraktów, niezb dne jest opracowanie procedur i procesów zarz dczych: koordynacyjnych i decyzyjnych, wspieranych przez technologie informacyjne, w tym rozproszone bazy danych i systemy decyzyjne typu Business Intelligence [15, 26 34]. W trzecim, ostatnim, najbardziej skomplikowanym pod wzgl dem merytorycznym etapie przebudowy procesów ła cucha dostaw, nast puje wykreowanie procesów zarz dzaj cych ła cuchem, które integruj istotne dla inicjowanej współpracy procesy poszczególnych przedsi biorstw, wybrane odpowiednio spo ród tych procesów, które zostały zdefiniowane i zmapowane dla ka dego z nich w poprzednich etapach. Istotnym wydaje si jednak zostawienie marginesu autonomii dla poszczególnych przedsi biorstw, oparcie si o zarz dzanie przez wyznaczone cele, a unikanie pozornej łatwizny w postaci nadmiernego usztywniania struktury i procesów ła cucha. Nale y wprowadzi mechanizmy ułatwiaj ce i przyspieszaj ce procedury przył czania i odł czania od ła cucha. Pozwoli to na swoiste urynkowienie ła cucha logistycznego, poprzez rozszerzenie oferty współpracy i zwi kszenia konkurencji. W takim przypadku warunkiem koniecznym zarz dzania systemami poszczególnych przedsi biorstw w warunkach dynamicznej integracji ich procesów jest wykorzystanie najnowszych rozwi za technologicznych w zakresie zarz dzania procesami [29] i standaryzacja metodyk analizy, integracji oraz optymalizacji procesów. Wykorzysta tu mo na rozwi zania i oprogramowanie oferowane przez takie firmy jak BOC, SAP czy Oracle. Oprogramowanie w postaci zintegrowanej platformy mogłoby by oferowane na zasadzie hostingu [31], ASP (ang. Aplication System Provider) przez organizatora ła cucha logistycznego (patrz wy ej pkt 2.2). Elastyczno formie organizacyjnej ła cucha logistycznego mógłby zapewni odpowiednio zaprojektowany podsystem zarz dzania umowami z uczestnikami ła cucha, zarówno steruj cy projektowaniem architektury systemu SCM, jak i konfiguracj jego oprogramowania. Newralgiczny dla konstrukcji organizacyjno prawnej podsystem zarz dzania informacjami nale ałoby oprze na

6 114 J. Paszkowski, Z. Filutowicz, G. Sowa, K. Przybyszewski Propozycja zmian w systemie zarz dzania ła cuchem dostaw architekturze federacyjnych baz danych [8], które by integrowały bazy danych przedsi biorstw zgodnie z potrzebami systemu SCM i ustaleniami umów. W literaturze teoria ła cuchów przedsi biorstw została do szeroko opisana, od budowy systemu zarz dzania okre lanego Supply Chain Management [27], a do podstaw teoretycznych, m.in. w pracy W. Delfmanna, gdzie przedstawiona została filozofia logistyki [6]. Jako podstaw do niniejszych rozwa a mo na przyj jedn z przedstawianych w literaturze definicji zarz dzania ła cuchami logistycznymi, sformułowan przez The Global Supply Chain Forum [12]: Zarz dzanie ła cuchem logistycznym (dostaw) jest integracj kluczowych procesów biznesowych od u ytkownika ko cowego do pierwotnych dostawców, którzy oferuj produkty, usługi i informacj dodaj c warto dla konsumenta i innych udziałowców. W systemie obejmuj cym wiele współpracuj cych przedsi biorstw kluczowym staje si standaryzacja procesów, szczególnie w zakresie sterowania, usprawnienie przepływów i integracji wspólnych działa oraz zbudowanie procesów koordynacji dla projektowanego ła cucha logistycznego. 3. Procesy ła cuchów logistycznych W ła cuchu dostaw oprócz typowych procesów logistycznych, współzarz dzaniu i koordynacji podlegaj te procesy nale ce do procesów głównych przedsi biorstw. Pełni one zale nie od stopnia integracji ró ne role, od poziomu strategicznego (horyzont planowania długookresowego), przez taktyczny (horyzont planowania redniookresowego) do operacyjnego (zarz dzanie bie ce). Do poziomu strategicznego mo na wi c zaliczy procesy: opracowanie strategii rozwoju, opracowanie zasad i zakresu współpracy dla uczestników ła cucha [28], w tym zasad zawierania umów i kontraktów, ich rozlicze, zasad i trybu rozwi zywania sytuacji konfliktowych, koordynacja procesów inwestycyjnych, ustalanie poziomu minimalnego zapasów, przesuni mi dzymagazynowych [3],[9] i rozlicze kosztów w ramach ła cucha (umowy dotycz ce wi cej ni dwu partnerów), budowa i usprawnianie procesów koordynacji i zarz dzania w ła cuchu. Poziom strategiczny procesów byłby budowany na etapie projektowania ła cucha [32], z mo liwo ci zmiany bez naruszenia klauzul umów uczestników lub warunkowany zmianami umów. Byłaby to jakby konstytucja ła cucha przedsi biorstw, statut, na zapisy którego musiałyby zgodzi si wszystkie strony ka dej z zawieranych umów (obowi zywa powinna bezwarunkowa zasada zgodno ci umów z procesami poziomu strategicznego). Do zakresu poziomu taktycznego nale procesy: projektowanie i rozwój produktu [22], opracowania dyspozycji dotycz cych: wielko ci zamówie, produkcji i wysyłek, minimalnych zapasów i okresów rotacji, zlece zamówie i produkcji, korekt w przypadkach braków i zakłóce, opracowanie zało e i zasad sterowania: potwierdzaniem i wprowadzaniem do planu zlece produkcyjnych, generowania zamówie materiałów i wyrobów, ledzenia terminów, wykorzystania zdolno ci produkcyjnych, nadzoru nad realizacji zamówie klientów,

7 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 62, wybór strategicznych dostawców i zwi zanych z tym systemów dostaw, wybór systemów transportowych i zakresu zwi zanych z nimi usług logistycznych, wyznaczenie ilo ci i lokalizacji magazynów dystrybucyjnych i/lub zasad rezerwowania poziomu zapasów, reorganizacja sieci dystrybucji, ci głe doskonalenie systemu obsługi klientów. Procesy tego poziomu byłyby integrowane i zarz dzane na podstawie reguł definiowanych na podstawie zbioru zawartych umów. Ka da nowa umowa musiałaby by sprawdzana w momencie jej zawierania pod k tem zgodno ci z zapisami pozostałych. Wykryty konflikt wymagałby zmian w umowie, a w razie niewykonalno ci wszcz cia procesu zarz dzania konfliktami. Do poziomu operacyjnego b d zaliczane procesy: zarz dzanie umowami, planowanie: zbytu i dostaw, produkcji, zaopatrzenia materiałowego, poziomu zapasów, planowanie sprzeda y/dostaw w ramach procesów sprzeda y/zaopatrzenia, planowanie produkcji, planowanie i zarz dzanie zasobami ludzkimi w przedsi biorstwach i w ła cuchu: koordynacja zatrudnienia i systemy pracy tymczasowej, pozyskiwanie zamówie, obsługa zamówie klientów: przyjmowanie i potwierdzanie zgłosze klientów, nadzór i koordynacja terminów realizacji, korekta planów, wydawanie zlece wysyłek do klientów, zaopatrzenie, w tym wyszukiwanie i wybór dostawców, organizowanie i monitorowanie produkcji, kontrola ilo ciowa i jako ciowa przyjmowanych materiałów w ramach procesu zarz dzania jako ci, zarz dzanie rozliczeniami finansowymi ła cucha i optymalizacja kosztów dostaw, kosztów zapasów dyspozycyjnych i finansowania gotowo ci utrzymania zasobów produkcyjnych. Na rysunku poni ej została przedstawiona uproszczona mapa procesów dla ła cucha dostaw. Dla analizy procesów ła cucha istotna jest sytuacja na rynku oprogramowania i ocena panuj cych trendów rozwojowych. Decyduje to o realizowalno ci ka dego projektowanego ła cucha i mo liwo ci wykorzystania gotowego, parametryzowanego oprogramowania, tzw. COTS (ang. Commercial off the shelf), oferowanego przez producentów i dystrybutorów.

8 116 J. Paszkowski, Z. Filutowicz, G. Sowa, K. Przybyszewski Propozycja zmian w systemie zarz dzania ła cuchem dostaw ródło: opracowanie własne. Rysunek 2. Mapa procesów ła cucha logistycznego przedsi biorstw 4. Oprogramowanie ła cuchów dostaw Mówi c o oprogramowaniu ła cuchów dostaw musimy mie na my li zarówno oprogramowanie wykorzystywane wewn trz przedsi biorstw (tj. klasy MRP/ERP), jak i specjalistyczne, dedykowane do obsługi wzajemnej współpracy i ich wspólnych przedsi wzi. Cz ciej w odniesieniu do ła cucha dostaw mówimy o tym drugim, traktuj c je jako platform informatyczn, głównie integruj c pozostałe składniki oprogramowania poszczególnych przedsi biorstw. W zwi zku z tym napotykamy trudno ci i bardzo istotn barier rozwoju ła cuchów, gdy przedsi biorstwa na ogół u ywaj bardzo ró nego oprogramowania, niekompatybilnego mi dzy sob. Głównie dotyczy to systemów baz danych o ró nej strukturze, wielko ci i stopniu zaawansowania przetwarzania. Podstawowe oprogramowanie ła cucha dostaw SCM (Supply Chain Management) oparte zostało na regułach modelu referencyjnego SCOR [14, 104], [21], [37]. Istniej ce rozwi zania SCM (Supply Chain Management) wykorzystuje si przede wszystkim w fazie projektowania wyrobu, wyboru ródeł zaopatrzenia, przewidywania popytu na wyroby oraz sterowania ich dystrybucj. Zawieraj bowiem wiele narz dzi, które umo liwiaj wsparcie najtrudniejszych procesów logistyki przedsi biorstw.

9 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 62, By wykorzysta istniej ce i projektowane oprogramowanie, potrzebny jest projekt systemu i do zło ony proces wdro eniowy. Efektywno działania ła cucha dostaw zale y od jako ci projektu, od tego czy zaprojektowana infrastruktura systemu, organizacja współpracy i narz dzia teleinformatyczne umo liwiaj optymalne realizowanie wyznaczonych celów. Bardzo wa n rol spełnia oprogramowanie do projektowania ła cuchów dostaw. Tu chyba najbardziej jest zauwa- alny najwi kszy post p, mo na tu wymieni oprogramowanie do wsparcia projektowania ła cuchów jak i narz dzia do analizy, modelowania i przebudowy procesów. Nale y tu wyró ni takie pakiety jak Infor SCM Strategic Network Design [34] i platform ADONIS_5.0 [29]. Po dokonaniu na podstawie materiałów firmowych i dost pnych ródeł przegl du oprogramowania dla ła cuchów logistycznych, m.in. ofert firm Oracle [36], SAP [37], IFS, INFOR [34] i innych [35], mo na sformułowa nast puj cy podział oprogramowania dla ła cuchów logistycznych: 1. Projektowanie i optymalizacja ła cuchów przedsi biorstw, np. SCM Strategic Network Design [34], Supply Chain Optimization [33]. 2. Planowanie w sieci dostaw, np. Tactical Planner, Demand Planning. 3. Systemy zarz dzania zdarzeniami ła cucha dostaw (ang. Supply Chain Event Management SCEM). 4. Systemy zarz dzania magazynem (ang. Warehouse Management System WMS). 5. Systemy do obsługi kodów kreskowych RFID (ang. Radio Frequency Identification RFID). 6. Systemy zarz dzania transportem (ang. Transport Management System TMS). 7. Systemy zarz dzania popytem (z ang. Demand Management DEM). 8. Systemy zarz dzania relacjami z dostawcami (Supplier Relationship Management SRM). Wymienione narz dzia w znacznym stopniu wypełniaj zakres funkcjonalny przetwarzania danych w ła cuchu dostaw. Do rozwi zania pozostaje problem elastycznego, ale bezpiecznego zarz dzania danymi. Oferowany wraz z omówionymi pakietami system dost pu do danych poszczególnych przedsi biorstw jest albo niewystarczaj cy, albo wr cz nie spełnia niezb dnych wymogów elastyczno ci, bezpiecze stwa i efektywno ci. Podobnie prezentowane oprogramowanie zarz dzania ła cuchem dostaw czy popytu i poda y nie spełnia wymogów stawianych dla systemu wsparcia współpracy przedsi biorstw w warunkach dynamiki rynkowej nawi zywania i rozwi zywania umów współpracy na zasadach ła cucha popytu i poda y. Po wykonaniu, na podstawie cytowanych powy ej materiałów, analizy rozwi za stosowanych w organizacjach logistycznych jak i oferowanych pakietów oprogramowania, autorzy opracowali projekt systemu zarz dzania ła cuchem logistycznym. Jego konstrukcja osadzona została na rozproszonej strukturze baz danych kooperuj cych przedsi biorstw, zintegrowanych w federacyjnej bazie danych ła cucha logistycznego. Oprogramowanie ła cucha sterowane jest przez podsystem zarz dzania umowami z przedsi biorstwami, uczestnikami ła cucha. Przykładowo rozwa ono logistyczny ła cuch dostaw, a w trybie roboczym system nazwany został systemem ła cucha dostaw zarz dzanym umowami.

10 118 J. Paszkowski, Z. Filutowicz, G. Sowa, K. Przybyszewski Propozycja zmian w systemie zarz dzania ła cuchem dostaw 5. System ła cucha dostaw zarz dzany umowami Ła cuch jako organizacja (zarz d lub wła ciciel) oferuje system organizacyjny i system informatyczny zarz dzaj cy ła cuchem z wyró nionym, dedykowanym podsystemem zarz dzaj cym umowami z uczestnikami ła cucha (przedsi biorstwami). Dzi ki umowom przedsi biorstwo zarz d ła cucha, ła cuch logistyczny zyskuje elastyczno w kreowaniu zale no ci i roli poszczególnych przedsi biorstw, relacji popyt poda i kosztów w ła cuchu. Przedsi biorstwa z kolei uzyskuj przejrzyst sytuacj prawno-biznesow, co z zało enia ma ułatwia doł czenie i odł czenie, zabezpieczone klauzulami umowy. Umowa okre la zasoby oddawane do dyspozycji ła cucha dostaw, posta, zakres współpracy i sposób rozliczania transakcji. W sensie zarz dzania procesowego, umowa precyzuje zakres i posta integracji procesów przedsi biorstwa, czas trwania, wielko ci udziałów poszczególnych zasobów, formy rozlicze, korzy ci oraz zabezpieczenia i ograniczenia współpracy, Np. okre lony maksymalny czas dostawy zamówionego produktu z przedsi biorstwa A do B, algorytm ustalania cen na zamawiane i sprzedawane towary, gwarantowana ilo produktów według klauzuli bierz lub pła, rezerwowana wielko zapasu i partycypacja w kosztach utrzymania zapasu, itp. Mo na przedstawi główne zało enia budowy Systemu zarz dzania ła cuchem dostaw przez umowy : 1.) Oprogramowanie ła cucha jest eksploatowane w dedykowanym Centrum przetwarzania, a potrzebne przedsi biorstwom moduły programów udost pniane na zasadzie hostingu. Ma to ułatwi wdro enia, integracj i eksploatacj oraz zapewni minimalizacj kosztów ich uzyskania (koszty oprogramowania byłyby dzielone proporcjonalnie na u ytkowników). 2.) Skład uczestników ła cucha mo e by dynamicznie zmieniany, zgodnie z umowami akcesyjnymi przedsi biorstw przyst puj cych do ła cucha na zasadach wzajemnych wiadcze i korzy ci, ustalany w momencie podpisania umowy według prawa handlowego, a do ustania jej wa no ci. 3.) W przypadku braku którego ogniwa, niezb dnego do działania ła cucha dostaw, Zarz d Ła cucha mo e zleca potrzebne usługi lub zawiera odpowiednie umowy, analogicznie jak dla uczestników akcjonariuszy. 4.) Konfiguracje procesów ustalane b d w trakcie procesu projektowania ła cucha i rekonfigurowane po zmianie którejkolwiek z umów lub zmian typu Process Improvement [17, 227]. Sformalizowane dla danego ła cucha umowy precyzuj wielko ci i formy udziałów we wspólnych zasobach, uczestnictwo w procesach i uprawnienia u ytkowników. 5.) System wymiany informacji oparty jest na bezpiecznej integracji danych według architektury federacyjnej bazy danych i wielowarstwowej architekturze systemu informatycznego z wyodr bnion warstw zarz dzania ła cuchem, warstw kooperacji i warstw logistyki przedsi biorstw. Komponenty federacyjnej bazy danych [8]: osłony BD i perspektywy eksportu i importu danych z baz danych przedsi biorstw do systemu federacyjnych baz danych (SFDB) stanowi interfejs programowy, ł cz cy system baz danych przedsi biorstwa z baz danych SCM, oparty na architekturze SFDB. Osłony i perspektywy s tworzone i implementowane w procesie wdro enia oprogramowania i akcesji przedsi biorstwa do ła cucha. W momencie wyj cia przedsi biorstwa z ła cucha logistycznego wszystkie komponenty oprogramowania ła cucha, w tym osłony musz by odinstalowane.

11 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 62, Proponowany system, który ma spełni powy sze wymagania powinien mie w uproszczeniu nast puj c dwuszczeblow architektur, przedstawion na rysunku. Rysunek 3. Architektura systemu ła cucha dostaw zarz dzanego umowami ródło: opracowanie własne.

12 120 J. Paszkowski, Z. Filutowicz, G. Sowa, K. Przybyszewski Propozycja zmian w systemie zarz dzania ła cuchem dostaw 6. Podsumowanie Przedstawiony w zarysie system stanowi w pewnym sensie synergiczne poł czenie tradycyjnego ła cucha dostaw z konstrukcj typu giełda elektroniczna, które to poł czenie odpowiednio stara si wykorzysta i zsumowa zalety obu rozwi za, a wzajemnie minimalizuje istniej ce wady. Innowacyjn zmian w proponowanym projekcie jest uelastycznienie systemu zarz dzania ła cuchem dostaw. Zbiór umów mo e pozwoli na szybkie przekształcanie ła cucha do postaci wymaganej przez przedsi biorstwa i jednocze nie zgodnej z ustalonym stanem formalno prawnym. Taka konstrukcja mo e umo liwi budowanie ła cucha w dowolnej konfiguracji. Rol koordynatora czy tzw. sponsora w finansowaniu infrastruktury ła cucha mo e spełnia wyodr bniony (przez współpracuj ce przedsi biorstwa) organ zarz dzaj cy. Mo liwe jest te dowolne inne rozwi zanie biznesowe, nawet w postaci firmy outsourcingowej oferuj cej usługi typu dostawy oprogramowania, usługi typu hosting, wdro enia czy inne usługi outsourcingowe dla ła cucha dostaw. Poł czenie przedsi biorstw zbiorem umów pozwala tworzy swoisty koncern, konstytuowany w zale no ci od kształtu i tre ci umów. Oczywi cie warunkiem realizowalno ci projektu jest opracowanie standardu sformalizowanej umowy, wystarczaj cej do projektowania ła cucha dostaw, konfiguracji oprogramowania przedsi biorstwa przył czanego do ła cucha, programów koordynacji procesów i transakcji ła cucha dostaw. Propozycja autorów polega na opracowaniu szkicu zało e do projektu takiego systemu zarz dzania ła cuchem, który mo e maksymalnie uelastyczni niezb dne powi zania współpracuj cych przedsi biorstw. Z punktu widzenia organizacji logistyki powinno to umo liwi stworzenie ram systemu typu platforma współpracy, a nie trwałe ł czenie przedsi biorstw. Oczywi cie nie wolno z góry wyklucza mo liwo ci bardziej trwałych poł cze ła cucha, np. w powi zaniu dominuj cego producenta z jego dostawcami i odbiorcami. Celem autorów było poszukiwanie takich mo liwo ci ła cucha, by stopie mocy powi za był wyborem biznesowym, a nie technicznoorganizacyjnym przymusem. Bardziej celowe wydaje si poszukiwanie rozwi zania elastycznego, a wi c bardziej korzystnego z punktu widzenia działa rynkowych i systemowych. Wydaje si, e mo e to przyczyni si do rozwoju współpracy przedsi biorstw, słu y do zmniejszenia kosztów działalno ci i rozwoju konkurencji, ale równie, co nale y zdaniem autorów podkre li, przez generowanie zwi kszonego popytu na oprogramowanie przyczyni si do rozwoju technologii IT w logistyce.

13 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 62, Bibliografia [1] Abt S., Zarz dzanie logistyczne w przedsi biorstwie, PWE Warszawa [2] Adamczewski P., Zintegrowane systemy informatyczne w praktyce, Wyd. MIKON, Warszawa [3] Alderson W., Market Behavior and Executive Action, Homewood, Ill., 1957, s [4] Blaik P., Logistyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, s [5] Ciesielski M., Długosz J., Strategie ła cuchów dostaw, PWE Warszawa [6] Delfmann W., Logistik, w: Handbuch Unternehmensführung, hrsg. v. H. Corsten, M. Reiß, Wiesbaden 1995, s [7] Fico K., Procesy logistyczne w przedsi biorstwie. Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia [8] Haas L., Lin E., IBM Federated Database Technology, IBM [9] Hanssmann F., Optimal Inventory Location and Control in Production and Distribution Networks, Operations Research, 1959, vol. 7, No 4. [10] Krawczyk S., (2012, Maj 10), Logistyka w przedsi biorstwie, Sieci [Online]. Dost pne: [11] Krawczyk S., Logistyka w zarz dzaniu marketingiem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław [12] Lambert, D. M., Cooper M. C., Pagh J. D., Supply Chain Management: Implementation Issues and Research Opportunities, The International Journal of Logistics Management, Vol. 9, No. 2 (1998), p. 19. [13] Mintzberg, H., The Structuring of Organizations: A Synthesis of the Research. Prentice Hall, Englewood Cliffs, N.J., [14] Pacana A.., Perłowski R., Zarz dzanie logistyczne, Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów [15] Paszkowski J., Hybrydowe systemy podejmowania decyzji kierunki ich rozwoju i zastosowa. Moduł 6, w: Systemy Podejmowania Decyzji, Polski Uniwersytet Wirtualny, Łód, Lublin, [16] Paszkowski J., Sowa G., Technologie informacyjne w logistyce zewn trznej przedsi biorstw. Analiza stanu i kierunki rozwoju. w: Wybrane problemy zastosowania platformy elektronicznej red. Nied wiedzi ski M., Lange-Sadzi ska K., Marian Nied wiedzi ski Consulting Łód, 2009, s [17] Paszkowski J., Sowa G., Filutowicz Z., Enterprise Process Analysis and Modeling a Study of Opportunities, w: Selected Topics in Computer Science Applications, Academic Publihing House EXIT, Warszawa 2011, s [18] Rzeczy ski B., Logistyka Miejska. Pozna : Wydawnictwo Politechniki Pozna skiej, wrzesie, 2007, s. 18, 34. [19] Skowronek C., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsi biorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonmioczne, Warszawa 2003, s. 24. [20] Sulejewicz A., Partnerstwo Strategiczne: modelowanie współpracy przedsi biorstw, SGH, Warszawa 1997, s [21] Szymonik A., Logistyka i zarz dzanie ła cuchem dostaw, Wydawnictwo DIFIN Warszawa 2011, s. 15.

14 122 J. Paszkowski, Z. Filutowicz, G. Sowa, K. Przybyszewski Propozycja zmian w systemie zarz dzania ła cuchem dostaw [22] Trocki, M., Grucza, B., Ogonek, K., Zarz dzanie Projektami, PWE, Warszawa: [23] Trzaska M.: Zarz dzanie ła cuchem dostaw w: Wykład VIII. Systemy CRM oraz SCM (kurs TPB),Edu [24] Tuominen R., Die Koordination in den Unternehmungen, in: Betriebwirtschaftliche Forschung in internationaler Sicht, Hrsg. von H.Kloidt, Berlin [25] Van Goor Ad. R., Demand & Supply Chain Management: a Logistical Challenge, Amsterdam Free University, Faculty of Economics and at Nyenrode University, Breukelen, The Netherlands, Center for Supply Chain Management, 17th International Logistics Congress, Thessalonki, October [26] Witkowski J., Rozwój koncepcji logistycznych w Polsce i na wiecie, Gospodarka Materiałowa nr 9/93, s.149. [27] Witkowski J., Zarz dzanie ła cuchem dostaw. Koncepcje, procedury, do wiadczenia, PWE, Warszawa [28] Woods J.A., Marien E.J., The Supply Chain, Year Book 2001, Edition. MG-H, US, Martinsburg [29] Adonis 5, (2012,Maj,1) [30] B2B, (2012,Maj,4). [31] Hosting, (2012,Maj,1). [32] SCM, (2012,Maj,4) [33] SCM, (2012,Maj,5). [34] SCM Infor, (2012,Maj,2). [35] SCM, html, (2012, Maj, 4). [36] SCM Oracle, (2012,Maj,4). [37] SCOR, (2012,Maj,8).

15 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 62, OPTIMIZATION OF SUPPLY CHAIN MANAGEMENT. PROPOSALS FOR SOLUTIONS Summary In this study was presented concept of changes in the architecture and in the supply chain management system. In the proposed changes the supply chain, which connects businesses with predetermined structure, is replaced by system that enables enterprises to attach and detach themselves in the flexible way. In the new approach conditions and the scope of change in the structure is defined by the concluded agreement, which regulate conditions of accession, participation or withdraw from the chain of enterprises. The system would have telecommunication computer infrastructure and software implemented on three levels: central level for supply chain management, software for coordinating and collaborating between companies and databases of enterprises integrated by federation (virtual) database. Keywords: supply chain, supply chain management system, software, federation (virtual) database Józef Paszkowski Zbigniew Filutowicz Grzegorz Sowa Krzysztof Przybyszewski Instytut Technologii Informatycznych Wydział Studiów Mi dzynarodowych i Informatyki Społeczna Akademia Nauk w Łodzi ul. Sienkiewicza 9, Łód jpaszkowski@spoleczna.pl