Acta Innovations, ISSN , nr 8, 2013

Transkrypt

1 Ewa Kochańska Centrum Badań i Innowacji Pro- Akademia Ul. Piotrkowska 238, Łódź, ewa.kochanska@proakademia.eu Iwona Adamkiewicz Centrum Badań i Innowacji Pro- Akademia Ul. Piotrkowska 238, Łódź, ewa.kochanska@proakademia.eu DOBRE PRAKTYKI W ZAKRESIE PRZETWARZANIA INFORMACJI W SIECIACH WSPÓŁPRACY NAUKI I GOSPODARKI W OPARCIU O PARADYGMAT OTWARTYCH INNOWACJI Streszczenie W artykule skoncentrowano się na zjawisku otwartej innowacji (IO), stanowiącej swoiste przeciwieństwo dla tzw. zamkniętych innowacji, zakładających, że proces tworzenia nowych wartości wymaga kontroli, jako czyn- nika gwarantującego sukces. Zaprezentowano główne założenia Open Innovation, to jest tworzenie wieloudziałowych kapitałów, skupiających przedsiębiorstwa, organizacje, jednostki naukowe, nastawionych na realizację wspólnego celu, jakim jest tworzenie i rozwijanie innowacyjnych produktów. Poruszono rolę sieci i udziałowców, w kontekście wprowadzenia i wykorzystania zewnętrznej, dostępu do nowych rynków umiejętności, i in. W tekście skupiono uwagę na determinantach wdrażania otwartych innowacji oraz klastrach jako źródle innowacji i synergii korzyści. W kontekście istoty i założeń Open Innovation, poddano analizie Klaster Bioenergia dla Regionu oraz Sieć deenet. Słowa kluczowe otwarte innowacje, Open Innovation, klaster, Klaster Bioenergia dla Regionu, Sieć deenet Wstęp Zjawisko otwartej innowacji (IO), opisano pod koniec XX wieku. Idea ta stanowi swoiste przeciwieństwo dla tzw. zamkniętych innowacji, które zakładają, że proces tworzenia nowych wartości wymaga kontroli, jako czyn- nika gwarantującego sukces [1], innymi słowy innowacja zostałaby w pełni zintegrowana w strukturę konkretnej organizacji i miałaby przyczynić się do generowania nowych produktów czy usług. Z końcem XX wieku model ten stał się przestarzały, ponieważ: zwiększyła się mobilność pracowników umysłowych, co spowodowało, iż ochrona własności intelektu- alnej stała się trudna znacznie zwiększył się kapitał prywatny, który pozwolił na skomercjalizowanie rozwiązań wypracowa- nych przez instytuty badawcze nastąpił znaczny rozwój technologii, co przyczyniło się do zwiększenia nakładów na działy badawczo- rozwojowe, przy jednoczesnym zmniejszeniu cyklu życia nowych rozwiązań. Idea Open Innovation (OI) zakłada tworzenie wieloudziałowych kapitałów, do których należą przedsiębiorstwa, organizacje, jednostki naukowe, których wspólnym celem jest tworzenie i rozwijanie innowacyjnych produk- tów. OI wiąże się z dwoma ważnymi cechami [2]: siecią oraz udziałowcami. Sieć ma na celu zaspakajać potrzeby udziałowców w zakresie wprowadzenia i wykorzystania zewnętrznej oraz dostępu do nowych rynków [3]. Tym samym sieć zapewnia jej uczestnikom dostęp do: umiejętności, oraz innych mierzalnych korzy- ści. OI jest złożonym sposobem rozwoju. Ze względu na charakter wielu interesariuszy OI nie może być rozpatrywana jedynie na podstawie różnic na poziomie organizacyjnym, należy także zwrócić uwagę na relacje indywidualnie i społeczne. Można stwierdzić, że nowa wiedza oraz informacja jest ważnym zasobem oraz czyn- nikiem motywującym kontekst działania w ramach Open Innovation. Jednak, jeśli nie będą one współdzielone nie będą mogły zostać wykorzystanie, a zatem nie przyczynią się do powstania nowych wartości. Współdziele- nie informacji jest trudnym procesem zwłaszcza, jeśli ma to miejsce w środowisku OI. Trudności te mogą zostać opisane w ramach czterech obszarów problemowych: odpowiedniej motywacji do współdzielenia się wiedzą, zabezpieczenia przed wolnym dostępem do informacji bez wkładu własnego, zapewnienie odpowiedniego przepływu informacji, granic i barier, zarówno indywidualnych jak i organizacyjnych i społecznych. 11

2 Powyższe problemy jednak mogą zostać zniwelowane za pomocą transferu pracowników, brokerów czy też za pomocą bezpośredniej komunikacji [4]. Poniższa tabela pokazuje zasady, które powinny obowiązywać podczas dzielenia informacji w ramach projektów Open Innovation. Tabela 1. Zasady obowiązujące podczas dzielenia informacji w ramach projektów Open Innovation Transfer pracowników Materiały multimedialne Brokerzy Komunikacja bezpośrednia Określone cele Stosunki interpersonalne Zasady i umowy Wybór odpowiednich partne- rów Efektywność Motywacja Przełamywanie Barier Poznanie procesu tworzenia z Świadomość różnych kompe- innej perspektywy. Zwiększe- tencji i nie tożsamości sieci Nowe Relacje Wspierają wymianę szczegó- łowej Mogą jednak wystąpić pro- blemy z jasnością przekazu Inicjowanie współpracy Tworzenie powiązań między sieciami Umożliwia transfer wrażliwej Zwiększenie tożsamości budowanie zaufania Orientacja na cel zwiększa akceptację Zwiększają zdolność do chło- nięcia Tworzą barierę biurokratycz- ną Zwiększają zdolność do chło- nięcia Źródło: opracowanie własne na podstawie [5] Niemniej jednak pomimo powyższych zasad przetwarzanie informacji zgodnie z ideą Open Innovation jest trud- ne. Dostępnych jest wiele narzędzi, które mogą stymulować ten proces, jednak ich dopasowanie i wybór powinien być dokonany indywidualnie, tak aby spełniał wymogi członków sieci. Determinanty wdrażania otwartych innowacji Według definicji OECD, nowoczesna gospodarka oparta o wiedzę to taka, która bezpośrednio bazuje na pro- dukcji, dystrybucji oraz wykorzystaniu i informacji. Innowacyjne firmy tworzą wynalazki we własnych laboratoriach, ale coraz częściej wykorzystują potencjał badawczy uczelni i instytutów naukowo- badawczych, finansowanych ze źródeł publicznych i prywatnych. Rys. 1. Udział firm innowacyjnych współpracujących z uczelniami i instytutami naukowo- badawczymi (według wielkości firmy) Źródło: OECD, na podstawie danych Eurostatu (CIS- 2008) i międzynarodowych źródeł danych, czerwiec

3 Analiza powyższego rysunku wskazuje, że spośród krajów OECD w ilości patentów zgłoszonych do urzędów patentowych w UE, Stanach Zjednoczonych i Japonii przodują Szwajcaria, Niemcy, Szwecja i Finlandia, biorąc zaś pod uwagę ilość zarejestrowanych znaków handlowych liderami są Luksemburg, Islandia i Francja. Ważnym wskaźnikiem informującym o stopniu zainteresowania rozwojem społeczno- gospodarczym i budowaniem konkurencyjności w oparciu o innowacje jest poziom wydatków przedsiębiorstw, ponoszonych z prywatnych budżetów firm na badania i rozwój (B+R). Wskaźnik ten obejmuje nakłady na własne prace ba- dawczo- rozwojowe oraz nakłady na prace B+R prowadzone przez instytuty naukowe i sektor szkolnictwa wyższego, jednak tylko te, których celem jest tworzenie nowatorskich produktów, technologii i technik, zmie- rzających do powstawania nowych bądź ulepszonych towarów i usług wprowadzanych na rynek. Liderem wśród członków Unii Europejskiej, którzy najwcześniej dostrzegli szanse rozwojowe we współpracy nauki i gospodarki jest Finlandia. Rys. 2. Wydatki przedsiębiorstw B+R w latach 1999 i 2009 jako procent PKB Źródło: OECD, Main Science and Technology Indicators Database, 2011 Rys.3. Odsetek firm prowadzących działalność innowacyjną w zakresie produktów i procesów w przemyśle w wybranych krajach w latach i Źródło: Raport Innowacyjność 2010, na podstawie Eurostat Statistics Database 13

4 Analizując powyżej zamieszczone rysunki, można zauważyć, że 68% dużych oraz 25% małych i średnich inno- wacyjnych firm fińskich współpracuje z uczelniami i zewnętrznymi instytutami nauko- badawczymi, podczas, gdy w Niemczech wskaźniki te wynoszą odpowiednio 32% i 10%, a w Polsce oscylują w granicach kilku procent. Jedynie 7% polskich przedsiębiorstw prowadzi własne prace B+R, a tylko 3% podmiotów robi to w sposób cią- gły. Rys. 4. Ilość patentów i znaków handlowych w przeliczeniu na mieszkańca Źródło: OECD, na podstawie danych Patent Database, maj 2011, US Patent and Trademark Office (2011), JPO Annual Re- ports Jak wynika z zestawienia przedstawionego na rysunku 3, największe wydatki na badania i rozwój spośród kra- jów Unii Europejskiej w latach 1999 i 2009 ponosiły przedsiębiorstwa fińskie, szwedzkie i duńskie. Powyżej średniej OECD były też firmy niemieckie. Warto zauważyć, że w 1999r. Szwecja była światowym liderem jeśli chodzi o wysokość nakładów na B+R i choć obecnie zajmuje trzecie miejsce w powyższym rankingu, to wciąż jest krajem o imponujących osiągnięciach w obszarach pro- innowacyjnych. Kluczem do zbudowania konkurencyjnej gospodarki na poziomie kraju i regionu są nowe technologie, powsta- jące coraz częściej dzięki ścisłemu powiązaniu przedsiębiorstw z nauką i jej najnowszymi osiągnięciami. Najprężniej rozwijające się obecnie innowacyjne gospodarki bazują nie tyle na zasobach naturalnych i czynnikach materialnych, jak to miało miejsce jeszcze w XX w., lecz na wysokiej jakości kapitale społecznym, technologiach informacyjnych i telekomunikacyjnych, współpracy międzynarodowej w skali tak globalnej, jak i lokalnej, ale przede wszystkim na wdrażaniu do praktyki gospodarczej nowatorskich produktów i usług, będą- cych rezultatem pracy instytutów naukowo- badawczych, uczelni i ośrodków rozwojowych. Jedną z miar, określających poziom innowacyjności gospodarki jest ilość patentów (patents) i zarejestrowanych znaków handlowych (trademarks), przypadająca na mieszkańca. Jak widać z powyższego wykresu, spośród krajów OECD w ilości patentów zgłoszonych do urzędów patentowych w UE, Stanach Zjednoczonych i Japonii przodują Szwajcaria, Niemcy, Szwecja i Finlandia, a biorąc pod uwagę ilość zarejestrowanych znaków handlo- wych liderami są Luksemburg, Islandia i Francja. Polska ma do odrobienia ogromny dystans innowacyjność polskich przedsiębiorstw, mierzona ilością zgłoszeń patentowych i zarejestrowanymi znakami towarowymi, znacząco odbiega od poziomów notowanych w większości krajów UE. Z Raportu PARP Innowacyjność 2010, wynika, że dotyczy to nie tylko innowacji produktowych i procesowych, ale także innowacji organizacyjnych i marketingowych, których znaczenie stale rośnie w dzisiejszym świecie. Polskie firmy uplasowały się na jednym z ostatnich miejsc pod względem średnich nakładów na działalność innowacyjną, odsetka firm wdrażających innowacje, czy średniej wartości produkcji sprzedanej wyrobów nowych lub istotnie ulepszonych. Ponadto, od wielu lat utrzymują też niską pozycję na tle pozostałych krajów UE w zakresie działalności badawczo- rozwojowej zarówno pod względem nakładów, jak i liczby firm prowadzących taką działalność. Pozytywnym 1 Triada patentów /triadic patent/ oznacza serię patentów, zarejestrowanych jednocześnie w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO), w Urzędzie Patentów i Znaków Towarowych Stanów Zjednoczonych (USPTO) oraz w Japońskim Urzędzie Patentowym (JPO) na ten sam wynalazek, przez tego samego wnioskodawcę lub wynalazcę, tworząc specjalny typ rodziny patentów. 14

5 zjawiskiem, nabierającym znaczenia od 2004r., kiedy Rzeczpospolita Polska została członkiem Unii Europejskiej jest rosnąca świadomość konieczności odchodzenia od tradycyjnych, ekstensywnych przemysłów, na rzecz budowania gospodarki opartej o wiedzę. Klastry źródło innowacji i synergia korzyści Coraz częściej innowacje są efektem współpracy wielu organizacji w sieci, w tym firm, instytucji sektora B+R, instytucji wspierających. W procesie transferu i komercjalizacji technologii zwiększa się rola instytucji pośredni- czących pomiędzy oferentami a odbiorcami innowacji. Do instytucji tych można zaliczyć centra innowacji i transferu technologii, akademickie inkubatory przedsiębiorczości, inkubatory technologiczne, parki naukowo- technologiczne, a przede wszystkim sieci i powiązania kooperacyjne, w skład których wchodzą zarówno przed- siębiorstwa, jak i instytuty naukowo- badawcze, uczelnie, instytucje otoczenia biznesu i administracja lokalna. Aktualnie polityka UE ukierunkowana jest na rozwój przedsiębiorstw działających w sieciach czy klastrach. Można wyróżnić różne rodzaje klastrów, m.in. klastry oparte na, dla których podstawową wartością dodaną jest wspieranie rozwoju przedsiębiorstw innowacyjnych, korzystających z dorobku badawczego i osiągnięć instytucji B+R, czy ośrodków akademickich, będących członkami powiązania. Efektywne i ekspansywne lokalne systemy innowacyjne bynajmniej nie zamykają się branżowo czy też teryto- rialnie. Wręcz przeciwnie, działając zgodnie z założeniami koncepcji Open Innovation i w powiązaniu z międzynarodową bazą dążą do globalnej otwartości, co stanowi kluczowy element ich sukcesu. In- nowacyjne klastry to nie tylko klastry wysokotechnologiczne, ale także klastry nisko- i średnio- technologiczne, takie jak na przykład klastry działające na rzecz rozwoju energetyki odnawialnej. W gospodarce światowej i europejskiej funkcjonuje wiele klastrów bioenergetycznych, które odnoszą między- narodowe sukcesy, dzięki wysokotechnologicznym innowacjom procesowym oraz wieloaspektowemu, zintegrowanemu podejściu do rozwiązywanych problemów. Przykładem mogą być polski klaster Bioenergia dla Regionu oraz niemiecka sieć deenet. Klaster Bioenergia dla Regionu Klaster Bioenergia dla Regionu jest otwartą inicjatywą kooperacyjną, skupiającą ponad czterdzieści przedsię- biorstw, instytutów naukowo- badawczych, jednostek samorządu terytorialnego oraz instytucji otoczenia biznesu, działających w obszarze odnawialnych źródeł energii. Celem Klastra jest działalność na rzecz zrówno- ważonego rozwoju bioenergetycznego województwa łódzkiego w kontekście zintegrowanego pakietu działań Komisji Europejskiej w obszarze energii i zmian klimatu na rzecz redukcji poziomu emisji w XXI wieku. Swoją misję Klaster realizuje poprzez: kompleksowe rozwiązanie zagadnień, dotyczących uregulowania rynku odnawialnych źródeł energii na terenie województwa łódzkiego, w szczególności w zakresie metod pozyskiwania, przerobu oraz wyko- rzystania biomasy jako OZE; integrację działań Członków Klastra przedsiębiorstw, jednostek naukowo- badawczych i władz lokal- nych na rzecz zwiększenia udziału biomasy, geotermii oraz energii słonecznej i wiatrowej w bilansie energetycznym Regionu; działalność edukacyjno- informacyjną, promującą wykorzystanie dostępnych w Łódzkiem odnawialnych źródeł energii oraz efektywność energetyczną. Z uwagi na fakt, że rozwój energetyki odnawialnej jest wyzwaniem globalnym, wykraczającym poza pojedynczy region czy kraj, klaster Bioenergia dla Regionu docenia znaczenie współpracy międzynarodowej. Klaster w ra- mach internacjonalizacji zorientowany jest na następujące cele: po pierwsze poprawę wizerunku Polski jako atrakcyjnego partnera gospodarczego w dziedzinie energetyki odnawialnej, miejsca nawiązywania wartościowych kontaktów handlowych, lokowania in- westycji oraz prowadzenia działalności gospodarczej przyjaznej środowisku; po drugie sprzyjanie międzynarodowemu przepływowi i doświadczeń w zakresie rozwijania energetyki odnawialnej; po trzecie promowanie partnerstwa międzynarodowego członków powiązania kooperacyjnego Bio- energia dla Regionu. Bioenergia dla Regionu jest oficjalnym partnerem Komisji Europejskiej w ramach kampanii "Energetyka Zrów- noważona Środowiskowo dla Europy", prowadzonej przez Dyrekcję Generalną ds. Energii i Transportu. Bioenergia dla Regionu jest aktywnym członkiem Szwedzko- Polskiej Platformy Zrównoważonej Energii, a także 15

6 Acta Innovations, ISSN , nr 8, 2013 uczestniczy w pracach sieci "Cluster- Dialogue Germany- Poland", działającej na rzecz rozwoju współpracy po- wiązań gospodarczych między członkami klastrów sektora energetyki odnawialnej z Polski i Niemiec. Sieć Kompetencji na rzecz Technologii Energetyki Rozproszonej (deenet) powstało, w 2003 jako wspólna inicja- tywa przedsiębiorców, Agencji Rozwoju Regionalnego oraz Uniwersytetu Kassel. Od tego czasu dzięki prowadzeniu licznych badań aplikacyjnych oraz programów pilotażowych deenet utworzył silną rozpoznawalną markę zarówno na arenie krajowej, jak i międzynarodowej. Na dzień dzisiejszy, sieć skupia ponad 120 członków reprezentujących różne podmioty, zajmujące się badaniami i rozwojem, planowaniem, produkcją, obsługą oraz dalszą edukacją. Wspomniane kwestie obrazuje poniższy rysunek. Rys. 4. Różne obszary działalności poszczególnych członków sieci deenet Źródło: sieć deenet Dwudziestu spośród członków sieci stanowią inżynierowie, architekci, osoby ze stowarzyszeń i agencji oraz także zaangażowane osoby prywatne. Pozostali to producenci dostarczający rozwiązania z zakresu energetyki rozproszonej, osoby z firm consultingowych branży budowlanej oraz energetycznej, a także producenci samo- chodów elektrycznych. Wśród członków sieci można zaobserwować liczne firmy skupiające się wokół fotowoltaiki oraz bioenergii. Jednak w ogólnej perspektywie profile gospodarcze partnerów związane są z wszystkimi aspektami energetyki rozproszonej. Analogiczne zróżnicowanie występuje w kontekście wielkości firm, wchodzących w skład sieci są to przedstawiciele mikro, małych średnich oraz dużych przedsiębiorstw, których centrale lub przedstawiciel- stwa zlokalizowane są w regionie. Aktualnie główne czynności wykonywane są przez pracowników w Kassel, których zadaniem jest nadzór nad wspólnymi projektami badawczymi oraz pomoc w wymianie informacji po- między członkami. Sieć deenet stanowi unikalną kompozycję składającą się z uczelni wyższych, instytucji oraz innowacyjnych przedsiębiorstw. Ważnym jest, że stanowią one spójną całość łańcucha dostaw, począwszy od procesu badaw- czego przez planowanie, projektowanie, produkcję do wdrażania i dalszej edukacji. Członkowie sieci są aktywni i świadomi roli, jaką odgrywają odnawialne źródła energii w rozwoju gospodarczym regionu Hesji. W związku z tym, skupiają swoją uwagę na takich dziedzinach jak: energetyka słoneczna oraz wiatrowa, bioenergia, elek- troenergetyka wodna, energia geotermalna, wydajność energetyczna dla budynków mieszkalnych oraz przemysłu, a także kogeneracja. Jednym z priorytetowych obecnie zagadnień, jest tworzenie regionalnej warto- ści dodanej poprzez kreowanie zdecentralizowanych systemów energetycznych oraz opracowywanie dokumentów strategicznych dla gmin, których celem jest wdrożenie integralnego systemu ochrony środowiska. W odpowiedzi na powyższe potrzeby, Sieć deenet w porozumieniu z naukowcami oraz administracją publiczną realizuje szereg projektów, których celem jest opracowanie wspólnych strategii i badań wykonalności dla obni- żenia emisji dwutlenku węgla. Projekty te mają charakter regionalny i krajowy, a ich uzupełnieniem są inicjatywy międzynarodowe. Internalizacja ma na celu wymianę doświadczeń oraz skorzystanie z najlepszych praktyk zagranicznych, co ma przełożyć się na zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarczego sieci jako całości oraz poszczególnych uczestników. 16

7 Podsumowanie Konkludując, zarówno sieć deenet, jak i Klaster Bioenergia dla Regionu są znakomitym przykładem sukcesu osiąganego dzięki otwartej innowacji, poprzez tworzenie wieloudziałowych kapitałów, skupiających przedsię- biorstwa, organizacje, jednostki naukowe, realizujących wspólny cel tworzenie i rozwijanie innowacyjnych produktów. Bibliografia [1] H. Chesbrough, Open Innovation: The New Imperative for Creating and Profiting from Technology, Boston: Harvard Business School Press, [2] W. Vanhaverbeke, "The Inter- Organizational Context of Open Innovation," w Open Innovation: Researching a New Paradigm, Oxford, Ocford University Press, 2006, pp [3] C. Simard i J. West, "Knowledge networks and the geographic locus of innovation," w Open Innovation: Researching a New paradigm., Oxford, Oxford University Press, 2006, pp [4] E. Van der Burg, Going for Broke: A case study of Labour Brokerage on Fruit Farms in Grabouw., Sydney: School of Psychology University of Sydney, [5] E. Van der Burg, "Audiovisual events capture attention: Evidence from temporal order judgments," Journal of Vision, pp. 1-10, GOOD PRACTICES IN INFORMATION PROCESSING IN NETWORKS OF SCIENCE AND INDUSTRY BASED ON OPEN INNOVATION PARADIGM Abstract The article is related to a phenomenon of Open Innovation (OI), which is a substantive opposition to so called closed innovation, which assumes that creating value needs to be controlled to succeed. There were main assumptions of Open Innovation presented, which is making multisharing capitals, concentrating enterprises, organizations, scientific entities, aimed at fulfilment of a common goal which is creation and development of innovative products. The role of networks and stakeholders was analysed in the context of implementation and usage of outer knowledge, access to new markets of abilities, information etc. In the text the focal points were the determinants of implementation of open innovation and clusters as the source of innovations and synergy of benefits. In the context of essence and assumptions of Open Innovation, the Cluster Bioenergy for the Re- gion and deenet network were analysed. Keywords Open Innovation, Cluster Bioenergy for the Region, deenet network 17