Współczesne urządzenia bezpieczeństwa ruchu drogowego w polskiej praktyce drogowej ochrona czy zagrożenie życia?

Transkrypt

1 Marek Bujalski Współczesne urządzenia bezpieczeństwa ruchu drogowego w polskiej praktyce drogowej ochrona czy zagrożenie życia? Część 1. Bezpieczeństwo w kontekście obowiązujących aktów prawnych i normatywów Jedną z metod poprawy bezpieczeństwa użytkowników drogi i terenów przyległych, w przypadku zderzenia pojazdu z przeszkodą, jest stosowanie przebadanych zderzeniowo i certyfikowanych urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego m.in. drogowych barier ochronnych, poduszek zderzeniowych (osłon energochłonnych) czy też konstrukcji wsporczych znaków drogowych. Należy jednak pamiętać, że stosowanie urządzeń BRD powinno być ostateczną formą zabezpieczenia, kiedy inne, mniej agresywne metody lub środki nie są w stanie wyeliminować istniejącego zagrożenia. W związku z tym, że urządzenia BRD są zarówno formą zabezpieczenia użytkownika pojazdu przed zderzeniem z przeszkodą jak i usytuowaną bezpośrednio w pasie drogowym fizyczną przeszkodą zagrażającą życiu, ich właściwe zastosowanie ma kluczowy wpływ na minimalizację negatywnych skutków zdarzeń drogowych. Uzyskanie poprawy bezpieczeństwa przez zastosowanie urządzeń BRD jest procesem złożonym, uzależnionym od wielu czynników, które muszą ze sobą ściśle współgrać. Na bezpieczne urządzenie BRD należy spojrzeć szerzej i traktować również jako bezpieczny system procedur i zależności w zakresie doboru, zastosowania oraz zabudowy tego urządzenia, w którym: Rys. 1. Bezpieczeństwo użytkownika drogi jako schemat powiązań i zależności będących podstawą stosowania urządzeń BRD Określenie bezpieczne urządzenie BRD nie może odnosić się wyłącznie do urządzenia wyprodukowanego przy spełnieniu wymagań norm klasyfikacyjnych, norm produkcyjnych, rozporządzeń związanych z wprowadzeniem wyrobu do obrotu, ale musi uwzględniać cały system procedur o określonej hierarchii zastosowania. Tylko sprawnie funkcjonujący system może doprowadzić do właściwego stosowania urządzeń BRD i w konsekwencji poprawy bezpieczeństwa uczestników ruchu czy też użytkowników terenów przyległych (rys. 1). Ustawodawca ustanawia i aktualizuje akty prawne, stanowiące podstawę do opracowania dokumentów niższego szczebla dotyczących stosowania urządzeń BRD z uwzględnieniem wymogów dyrektyw unijnych oraz postępu technicznego nowych konstrukcji urządzeń BRD; Zarządca drogi określa nowe lub nowelizuje w miarę potrzeb istniejące przepisy, które są niezbędne do projektowania, zabudowy i odbioru technicznego współczesnych urządzeń BRD; 2 INFRASTRUKTURA: Ludzie Innowacje Technologie 9/2012

2 Producent spełnia wymagania dotyczące procesu produkcji urządzenia BRD oraz wprowadzenia go do obrotu rynkowego; Projektant drogowy dokonuje właściwego doboru urządzeń BRD, wyznaczając miejsce ich posadowienia, które wynika wyłącznie z potrzeby przeciwdziałania wypadkom oraz zmniejszenia ich skutków; Wykonawca dobiera odpowiednie urządzenie BRD określone w Projekcie Organizacji Ruchu, o parametrach techniczno-kolizyjnych opisanych w Specyfikacji Technicznej oraz montuje je zgodnie z przepisami, przeznaczeniem, sztuką inżynierską, a także instrukcją montażu. Cel stosowania urządzeń BRD W praktyce drogowej stosowanie urządzeń BRD, w tym również drogowych barier ochronnych ma na celu ograniczenie skutków kolizji bądź skutków wypadku drogowego do takich rozmiarów, by użytkownikom pojazdu lub terenu przyległego (osobom znajdującym się w pobliżu pasa jezdni) zapewnić warunki możliwe do przeżycia. Powszechnie panujące w społeczeństwie zmotoryzowanym przekonanie, iż ustawione w pasie drogowym urządzenia BRD w pełni zabezpieczają przed skutkami zdarzenia, jest błędne i najczęściej prowadzi do nieuzasadnionego ich stosowania przez projektantów. Należy zdawać sobie sprawę, że przydatność urządzeń BRD oraz sposób ich oddziaływania bezpośrednio na użytkownika pojazdu zostały określone w poligonowych testach zderzeniowych. Niestety warunki rzeczywistych zdarzeń występujących na drodze zazwyczaj odbiegają od warunków badań, które zakładają ściśle przyjęte parametry przeprowadzenia próby zderzeniowej. Stosowanie urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego w sytuacjach nieuzasadnionych, niezgodnie z ich przeznaczeniem czy też w sposób odbiegający FOT. DARIUSZ ŁOPATA Fot. 1. Bariera ochronna stalowo-linowa na obiekcie mostowym od dokumentacji technicznej sposobu i miejsca montażu prowadzi wręcz do pogorszenia bezpieczeństwa użytkowników ruchu drogowego (użytkowników pojazdów) oraz terenów przyległych. Wszystkie urządzenia BRD, w tym bariery ochronne, są nie tylko urządzeniami zabezpieczającymi użytkownika pojazdu przed zderzeniem z przeszkodą, ale także fizycznymi przeszkodami, które w przypadku uderzenia w nie pojazdu, mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia uczestników ruchu drogowego. Podstawowy podział urządzeń BRD Urządzenia bezpieczeństwa ruchu drogowego dzielą się na dwie podstawowe grupy, różniące się sposobem funkcjonowania. Pierwszą grupę stanowią urządzenia BRD czynne, których elementy konstrukcji bezpośrednio oddziałują na pojazd podczas zderzenia, minimalizując jego skutki. Drugą grupę stanowią urządzenia BRD bierne, których zastosowanie ogranicza się do zapewnienia poprawy warunków ruchu na drodze. Urządzenia czynne urządzenia, z którymi pojazd wchodzi w bezpośredni kontakt podczas niezamierzonych zdarzeń w ruchu, w tym kolizji lub wypadków drogowych. Ich zadaniem jest zmniejszenie intensywności zderzenia pojazdu z przeszkodą, a w szczególności zminimalizowanie jego następstw, zwłaszcza w postaci ofiar śmiertelnych lub rannych. Zaliczają się do nich m.in.: drogowe i mostowe bariery ochronne (fot. 1), w tym: zakończenia najazdowe barier (fot. 2) odcinki przejściowe barier ochronnych połączeniowe (fot. 3) osłony energochłonne (poduszki zderzeniowe) (fot. 4) słupy i podpory znaków drogowych spełniające wymagania normy PN-EN zabezpieczenia motocyklistów. INFRASTRUKTURA: Ludzie Innowacje Technologie 9/2012 3

3 Urządzenia bierne urządzenia niemające bezpośredniej styczności z pojazdem podczas niezamierzonych zdarzeń w ruchu lub w wypadkach i kolizjach drogowych. Służą jedynie do organizacji i kierowania ruchem drogowym, do zapobiegania jego zakłóceniom, a także do uprzedzania kierujących i innych użytkowników drogi o zagrożeniach bezpieczeństwa lub płynności ruchu. Zaliczają się do nich m. in.: znaki drogowe pionowe słupki prowadzące osłony zabezpieczające (fot. 5) osłony przeciwolśnieniowe. Stan istniejący spójności systemu procedur i zależności w stosowaniu urządzeń BRD a) Ustawodawca gwarant stanowienia spójnego prawa, zobowiązany do przestrzegania prawa unijnego i tworzenia przepisów umożliwiających stosowanie go, będących również właściwą podstawą do opracowania dokumentów niższego szczebla. Ustanowione akty prawne nie powinny także ograniczać wdrażania postępu technicznego, który jest elementem poprawy bezpieczeństwa użytkowników dróg i użytkowników terenów przyległych. Treść aktów prawnych dotyczących zasad stosowania urządzeń BRD jest, delikatnie mówiąc, chaotyczna. Istniejące akty prawne w zakresie stosowania urządzeń BRD: Fot. 2. Bariera ochronna stalowa z zakończeniem zderzeniowym Fot. 3. Odcinki przejściowe (połączeniowe) barier ochronnych stalowych z linowymi FOT. DARIUSZ ŁOPATA FOT. MAREK BUJALSKI Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 43 poz 430 z dnia 14 maja 1999 r z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz.U. nr 63 poz. 735 z dnia 3 sierpnia 2000 r z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie przepisów technicznobudowlanych dotyczących autostrad płatnych (Dz.U. nr 12 poz. 116 z dnia 16 stycznia 2002 r z późn. zm.), Załącznik nr 4 do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipa 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunkach ich umieszczania na drogach (Dz.U. nr 220, załącznik do nru poz z dnia 23 grudnia 2003 r z późn. zm.). Wszystkie ww. rozporządzenia zostały opublikowane ok roku, natomiast bazę do opracowania treści tych rozporządzeń stanowią zapisy i definicje sprzed ok. 15 lat. Postęp techniczny w konstrukcji urządzeń BRD jak również europejskie normatywy zharmonizowane, które Polska powin- 4 INFRASTRUKTURA: Ludzie Innowacje Technologie 9/2012

4 na wypełniać, są tak daleko odbiegające od treści zapisów rozporządzeń, że w wielu fragmentach zapisy te nie tylko stanowią prawo zacofane, ale także niejednokrotnie stwarzają producentom ograniczenia w opracowaniu nowych bezpieczniejszych konstrukcji urządzeń BRD w Polsce, a przede wszystkim uniemożliwiają wykorzystanie urządzeń, w których wprowadzono nowe bezpieczniejsze technologie i rozwiązania konstrukcyjne. Przykładem może być zapis 107 pkt 5 warunków techniczno- -budowlanych dla autostrad płatnych (Dz.U. nr 12 poz. 116 z dnia 16 stycznia 2002 r z późn. zm.) brzmiący: Kolumna alarmowa umieszczona przy krawędzi korony autostrady powinna być zabezpieczona barierą ochronną. Systemy urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego służą zmniejszeniu skutków wypadku oraz kolizji, zabezpieczając życie ludzkie, a nie wyposażenie drogi. Dlatego treść tego paragrafu jest nieścisła, niezrozumiała, a w odniesieniu do zasadności stosowania drogowych urządzeń BRD, wprowadza w błąd. Interpretacja tego zapisu wymaga odpowiedzi ustawodawcy przynajmniej na dwa następujące pytania: 1. Czy należy chronić kolumnę alarmową przed jej zniszczeniem w wyniku uderzenia pojazdu poruszającego się po jezdni autostrady, pomijając ochronę ludzkiego życia? 2. Czy treść zapisu mówi o zabezpieczeniu barierą ochronną życia osoby znajdującej się przy kolumnie alarmowej oraz osób znajdujących się w pojeździe uderzającym w nią? W ciągu ponad 10 lat obowiązywania treści ww. rozporządzeń zrobiono bardzo niewiele w celu uporządkowania zasad stosowania urządzeń BRD. W kwietniu 2010 r. w ramach wprowadzenia dyrektyw unijnych, polegających na zharmonizowaniu norm europejskich dostosowano warunki techniczno-budowlane budowy dróg (ww. rozporządzenia) w odniesieniu tylko do jednego urządzenia BRD drogowych barier ochronnych (norma zharmonizowana EN ). Dostosowanie polegało jedynie na wykreśleniu części zapisów, które rażąco kolidowały lub mogłyby kolidować z dokumentami normy zharmonizowanej EN Należy podkreślić, że zapisy rozporządzeń ministra infrastruktury obowiązywały na całej sieci dróg publicznych usunięcie znacznej ich części oraz odwołanie się do normy EN 1317 spowodowało, iż drogi wojewódzkie, powiatowe oraz gminne zostały całkowicie pozbawione zasad stosowania barier ochronnych czy też dla innych urządzeń BRD. Jedynie Generalny Dyrektor DKiA, korzystając ze swoich uprawnień, mógł wprowadzić na całej sieci dróg krajowych Wytyczne stosowania drogowych barier ochronnych dla dróg krajowych (zarządzenie nr 31 z dnia r.). W przypadku pozostałych zarządców dróg nie jest to takie proste, ponieważ nie ma ciała prawnego, które mogłoby wprowadzić przepisy obowiązujące na całości danej sieci dróg. b) Zarządca drogi gwarant określenia wytycznych i zasad stosowania urządzeń BRD. Powinny one powstać w wyniku uszczegółowienia aktów prawnych wyższego szczebla (ustawy Prawo budowlane oraz warunków techniczno-budowlanych budowy dróg) jak również dostosowania polskich przepisów do wymagań i dyrektyw unijnych. Określając wytyczne i zasady zastosowania, zarządca drogi wyznacza kierunki bezpiecznego korzystania ze współczesnych urządzeń BRD przy projektowaniu, wykonawstwie i nadzorze budowlanym, co tworzy również bazę merytoryczną na potrzeby innowacyjnych prac producentów nad poprawą oddziaływania urządzenia BRD na użytkownika pojazdu podczas zaistnienia zdarzenia. R E K L A M A

5 Fot. 4. Osłona energochłonna (poduszka zderzeniowa) wyposażona w komory powietrzne energochłonne FOT. LESZEK MIKOŁAJKÓW Istniejące wytyczne w zakresie stosowania urządzeń BRD: Wytyczne stosowania drogowych barier ochronnych dla dróg krajowych załącznik nr 31 Generalnego Dyrektora DKiA z dn r, na zamówienie ZDW w Katowicach są w trakcie opracowywania Wytyczne stosowania drogowych barier ochronnych dla dróg wojewódzkich. Zarządzenie nr 31 Generalnego Dyrektora DKiA z dnia r. w sprawie wytycznych stosowania drogowych barier ochronnych na drogach krajowych, powstałe na bazie archaicznych zapisów rozporządzeń ministra infrastruktury (obecnie ministra transportu, budownictwa i gospodarki morskiej) w sprawie przepisów techniczno-budowlanych budowy dróg oraz braku ich gruntownej nowelizacji, jest dokumentem w wielu miejscach sprzecznym z dokumentami wyższego szczebla, jakimi są m.in. te rozporządzenia. Pomimo tego, że zarządzenie Generalnego Dyrektora DKiA zostało opracowane na początku 2010 r. to już we wrześniu 2010 r. powinno być zaktualizowane, w ramach istotnych zmian wprowadzonych do normy EN 1317:2010. Niestety do dnia dzisiejszego zmiany te w żadnym dokumencie krajowym nie zostały uwzględnione, mimo że upłynęły prawie dwa lata od wydania normy krajowej PN-EN 1317:2010. Nieaktualne zapisy parametrów kolizyjnych w dokumentach krajowych mogą przyczynić się do niewłaściwego zastosowanie parametru szerokości pracującej W (odkształcenia poprzecznego bariery) prowadząc do pogorszenia warunków bezpieczeństwa użytkowników dróg krajowych, a wręcz nieumyślnego stworzenia zagrożenia. Podsumowanie części 1 Metodyka stosowania urządzeń BRD w przepisach budowy dróg jest elementem niedocenianym, a wręcz pomijanym, co prowadzi do niewłaściwego stosowania tych urządzeń. W praktyce projektowej opierającej się na istniejących rozporządzeniach ministra transportu, budownictwa i gospodarki morskiej przyjmuje się, że projekt miejsca zastosowania urządzeń BRD jest częścią składową projektu organizacji ruchu. Jest to poważne w skutkach nieporozumienie. Projekt ten powinien stanowić integralną część składową projektu drogowego (budowlanego), dzięki czemu można byłoby określić miejsca zastosowania urządzenia BRD w odniesieniu do przekroju drogi, a nie odwrotnie dostosowując urządzenie BRD do zawężonych przekrojów drogi, często przyjmując parametry tych urządzeń BRD na granicy zapewnienia bezpieczeństwa. Jakich oczekuje się zmian i uzupełnień istniejących aktów prawnych (rozporządzeniach) dotyczących stosowania urządzeń BRD? Przestarzałe zapisy istniejących rozporządzeń można określić mianem 6 INFRASTRUKTURA: Ludzie Innowacje Technologie 9/2012

6 z innej epoki normatywów, które wymagają pilnego opracowania gruntownej nowelizacji wszystkich warunków techniczno-budowlanych budowy dróg, jako dokumentów związanych z ustawą Prawo budowlane w zakresie podstawowych zasad bezpiecznego stosowania urządzeń BRD. Nowelizacja powinna obejmować zmiany wynikające z aktualizacji normy EN ,2 w zakresie stosowania drogowych barier ochronnych, ale również w zakresie innych urządzeń, które są bardzo istotne w zapewnieniu bezpiecznych warunków ruchu na drodze tj.: osłon energochłonnych (EN ), konstrukcji wsporczych (EN 12767), osłon przeciwolśnieniowych (EN 12676), zakończenia barier (pren ), odcinki przejściowe połączeniowe (ENV ), balustrady dla pieszych (pren1317-6), zabezpieczenia motocyklistów (pren ). Jakich oczekuje się zmian i uzupełnień istniejących wytycznych dotyczących stosowania urządzeń BRD? Wytyczne stosowania drogowych barier ochronnych na drogach krajowych będące normatywem obowiązującym tylko na sieci dróg krajowych, są jedynym dokumentem dostosowanym do parametrów techniczno-kolizyjnych wynikających z normy PN-EN Niestety został on opracowany w ekspresowym tempie kilku miesięcy co miało wpływ na zawartość merytoryczną opracowania. Zapisy w przeważającej części oparto na dokumencie kraju europejskiego, którego sieć dróg głównych zdecydowanie odbiega od sieci dróg krajowych w Polsce. Powoduje to, że wykorzystanie wielu podstawowych zapisów określonych w wytycznych w polskiej praktyce drogowej jest wyjątkowo skomplikowane. Należy również zaznaczyć, iż wytyczne oprócz bardzo ogólnie sformułowanych zapisów, z których niewiele wynika, posiadają także kilka zagadnień sprzecznych ze sobą, których realizacja w praktyce jest bardzo trudna, a nawet niemożliwa. Część tych zagadnień została omówiona przez autora artykułu na seminarium pt.: Nowoczesne urządzenia BRD, które zorganizował Polski Kongres Drogowy w dniu r. (materiały są dostępne na stronie internetowej PKD). W celu dostosowania zapisów wytycznych do potrzeb sieci dróg krajowych w Polsce oraz wprowadzenia zmian związanych z aktualizacją normy EN1317-1,2;2010, istnieje pilna potrzeba nowelizacji zarządzenia nr 31 GDDKiA z dnia R E K L A M A INFRASTRUKTURA: Ludzie Innowacje Technologie 9/2012 7

7 Fot. 5. Osłona zabezpieczająca jako oznakowanie ostrza rozgałęzienia łącznicy drogowej nie posiada żadnych elementów energochłonnych FOT. MAREK BUJALSKI Wytyczne stosowania drogowych barier ochronnych na drogach krajowych obejmują niewielki wycinek całej sieci dróg publicznych w Polsce, gdyż dotyczą tylko dróg krajowych. W sytuacji coraz większego obciążenia ruchem dróg wojewódzkich, powiatowych,a nawet gminnych oraz wzrastającej liczby wypadków, problemem staje się przede wszystkim brak określenia jakichkolwiek zasad stosowania drogowych barier ochronnych na tych drogach. Obecnie jedynie Zarząd Dróg Wojewódzkich w Katowicach zlecił wykonanie Wytycznych stosowania barier dla kategorii dróg wojewódzkich. Niestety dodatkową kłodą pod nogi w przypadku dróg innych kategorii niż drogi krajowe jest brak odpowiedniego ciała prawnego, które mogłoby podobnie działać jak Generalny Dyrektor DKiA, który wydając zarządzenia zobowiązuje do przestrzegania ich na całej sieci danej kategorii dróg, a nie w obszarze jednego województwa, powiatu czy gminy. Brak odpowiednich zasad stosowania na drogach kategorii innych niż krajowe (wojewódzkie, powiatowe, gminne) nie dotyczy tylko drogowych barier ochronnych, ale podobnie jak w przypadku przepisów określonych w rozporządzeniach ministra transportu, budownictwa i gospodarki morskiej również pozostałych urządzeń BRD. Pomimo istnienia podstaw do opracowania takich przepisów chociażby prawne, wynikające z dyrektyw unijnych czy też techniczne wynikające z wdrożenia europejskich norm zharmonizowanych dla osłon energochłonnych (PN-EN ), konstrukcji wsporczych (PN-EN 12767), osłon przeciwolśnieniowych (PN-EN 12676) oraz dla pozostałych urządzeń BRD, dla których normy są w przygotowaniu do wydania tj.: zakończenia barier (pren ), odcinki przejściowo-połączeniowe (ENV ), balustrady dla pieszych (pren1317-6), zabezpieczenia motocyklistów (pren ) od ponad 2 lat nic w tym kierunku się nie przygotowuje. Takie działanie, inaczej mówiąc brak działania, ze strony ustawodawcy oraz zarządców dróg może prowadzić do pogorszenia warunków bezpieczeństwa na polskich drogach, a w konsekwencji do zagrożenia życia użytkowników dróg i terenów przyległych. W następnym numerze opublikowana zostanie 2 część artykułu poświęcona bezpieczeństwu użytkowników drogi w odniesieniu do wdrażania do obrotu urządzeń BRD oraz projektowania i budowy dróg. Marek Bujalski, ViaMens Sp. z o.o. 8 INFRASTRUKTURA: Ludzie Innowacje Technologie 9/2012