Najważniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego

Transkrypt

1 BiBlioteka Najważniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego prawo pracy Czas pracy Wynagrodzenia Zakaz konkurencji Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników Równe traktowanie w zatrudnieniu i mobbing Uprawnienia związane z rodzicielstwem Wypadki przy pracy Urlopy Izabela Zawacka

2 Autor Izabela Zawacka Redaktor prowadzący Renata Krasowska-Kłos Redakcja i korekta Ewa Ciechanowska Projekt graficzny Kinga Pisarczyk Skład i łamanie Joanna Archacka Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. Wydanie I/2012, wrzesień 2012 r. ISBN Adres redakcji: Warszawa, ul. Okopowa 58/ Biuro Obsługi Klienta: Marki, ul. Okólna 40 tel , , bok@infor.pl Druk: Totem

3 SPIS TREŚCI WSTĘP...9 PRZEPISY OGÓLNE Osoba fizyczna jako pracodawca...11 Spółka jawna jako pracodawca Umowa o pracę z samym sobą Wygaśnięcie stosunku pracy w jednoosobowej spółce z o.o Stosunek pracy po odwołaniu z funkcji członka zarządu Równoczesność odwołania z funkcji członka zarządu i rozwiązania umowy o pracę...16 Brak nawiązania stosunku pracy na podstawie powołania na stanowisko członka zarządu...19 Roszczenie o ustalenie wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA PRACODAWCY Uzupełniająca odpowiedzialność pracodawcy w razie wadliwego zwolnienia bez wypowiedzenia...23 Odszkodowanie w przypadku wadliwego wypowiedzenia umowy...25 Warunki niezbędne do uzyskania uzupełniającego odszkodowania od pracodawcy..26 Niewykonanie obowiązków z umowy o pracę przez pracodawcę...28 Odpowiedzialność za niewydanie w terminie świadectwa pracy...29 STOSUNEK PRACY I UMOWA O PRACĘ Skutki zawarcia umowy przedwstępnej Ustalenie rozkładu czasu pracy...32 Ustalenie charakteru prawnego umowy...34 Umowa na czas pełnienia funkcji członka zarządu...35 Zawarcie długotrwałej umowy terminowej Przekształcenie umowy terminowej w umowę na czas nieokreślony...39 Zastrzeżenie o konieczności zmiany umowy o pracę w formie pisemnej Odmowa podjęcia przez zatrudnionego innej pracy...41 Roszczenia zatrudnionego w razie wadliwego nakazania mu wykonywania innej pracy...42 Dorozumiana zmiana warunków pracy...43 Zmiana warunków zatrudnienia w czasie umowy terminowej...44 Zmiana rodzaju umowy...45 Przekroczenie jednego miesiąca między umowami na czas określony...46 Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy...47 Gotowość do wykonywania pracy...49 Określenie miejsca wykonywania pracy Zmiana uzgodnionego miejsca wykonywania pracy...53 Osoby zarządzające zakładem pracy...54 Zmiana rodzaju pracy za zgodą lub bez zgody pracownika...55 Zmiana nazwy stanowiska...56 Obowiązek wykonywania poleceń pracodawcy...58 Prawo zatrudnionego do krytyki organizacji pracy Zatrudnienie w niepełnym wymiarze ROZWIĄZANIE UMOWY I USTANIE STOSUNKU PRACY Rozwiązanie umowy za porozumieniem pod warunkiem zawieszającym...63

4 Uchylenie się od skutków oświadczenia woli...64 Swobodne i świadome podjęcie decyzji...65 Wypowiedzenie umowy na czas określony, w której nie przewidziano takiej możliwości...67 Dopuszczalność wypowiedzenia umowy na czas określony Nieudzielenie przez związek zawodowy informacji o pracownikach korzystających z ochrony...69 Okres pomiędzy zwróceniem się o informację do związku zawodowego a dokonaniem wypowiedzenia Brak obowiązku konsultacji związkowej...72 Doręczenie wypowiedzenia faksem...74 Przesłanie wypowiedzenia przesyłką poleconą...75 Zasadność wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony Wypowiedzenie po przywróceniu do pracy...79 Dłuższy okres wypowiedzenia zastrzeżony dla obu stron...81 Dłuższy okres wypowiedzenia umowy przez pracodawcę...81 Okres wypowiedzenia umowy a wcześniejsze zatrudnienie u tego samego pracodawcy...82 Okres wypowiedzenia przed nawiązaniem stosunku pracy...83 Ustalenie długości okresu wypowiedzenia...85 Konkretność przyczyny wypowiedzenia...85 Przedemerytalna ochrona stosunku pracy...87 Zwolnienie lekarskie obejmujące dzień świadczenia pracy Pozostanie w pracy pomimo choroby w celu ochrony interesów pracodawcy Ochrona w przypadku nieświadczenia pracy Skutki ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu...91 Ustalenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy...92 Cofnięcie wypowiedzenia przez pracodawcę...94 Bezskuteczność wypowiedzenia zmieniającego...95 Niecelowość przywrócenia do pracy...95 Brak nieważności wypowiedzenia z mocy prawa...97 Tryb wykazania wadliwości wypowiedzenia umowy Brak wymogu powstania szkody po stronie pracodawcy...99 Obowiązek zapłaty odszkodowania za wadliwe zwolnienie Skonkretyzowanie przyczyny wypowiedzenia w toku procesu Kilka przyczyn wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony Niezgodne z prawem wypowiedzenie w okresie wadliwego wypowiedzenia zmieniającego Odmowa ponownego zatrudnienia po przywróceniu do pracy Miesięczny termin na zwolnienie dyscyplinarne Rozwiązanie umowy przed ostateczną decyzją w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego Rozwiązanie umowy w czasie pobierania wynagrodzenia lub zasiłku chorobowego Stawienie się do pracy mimo trwania choroby Niezgodne z prawem natychmiastowe zwolnienie w okresie prawidłowo dokonanego wypowiedzenia Znaczenie zwrotu: w okresie wypowiedzenia Inny powód zwolnienia niż podany w wypowiedzeniu Ustne, a następnie pisemne zawiadomienie o rozwiązaniu umowy Wcześniejszy termin rozwiązania umowy wypowiedzianej przez pracodawcę Wypowiedzenie umowy z powodu braku dyspozycyjności pracownika Ujawnienie przyczyny wypowiedzenia a termin jego dokonania Ponowne wypowiedzenie z tych samych przyczyn po przywróceniu do pracy...122

5 Utrata zaufania do pracownika Długotrwała choroba pracownika jako przyczyna wypowiedzenia umowy Wypowiedzenie z powodu braku akceptacji przez zatrudnionego nowego zakresu czynności Wypowiedzenie umowy długoletniemu pracownikowi Brak umiejętności organizacyjnych kierownika Przeciwwskazanie lekarskie do wykonywania obowiązków pracowniczych Osiągnięcie wieku emerytalnego jako przyczyna wypowiedzenia Ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków przez pracownika Ujawnienie danych o wynagrodzeniach mimo klauzuli poufności Niepoddanie się kontrolnym badaniom lekarskim Wybór sposobu rozwiązania umowy przez pracodawcę Wyjątkowy charakter zwolnienia dyscyplinarnego Przybycie do zakładu pracy w stanie nietrzeźwości Wykonywanie pracy w czasie zwolnienia lekarskiego Niepowiadomienie pracodawcy o przyczynie nieobecności Przywrócenie do pracy na inne stanowisko Wygaśnięcie umowy na skutek nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania CZAS PRACY Pozostawanie do dyspozycji pracodawcy w czasie podróży służbowej Wynagrodzenie za nadgodziny w formie premii uznaniowej Czas prowadzenia pojazdu przez kierowcę Czas pracy przedstawiciela handlowego Wymagalność roszczenia o wynagrodzenie za nadgodziny Stałe wykonywanie zadań w różnych miejscowościach a podróż służbowa Ustalenie wymiaru zadań w systemie zadaniowego czasu pracy Dni uznane ustawowo za wolne od pracy Nieudzielenie obligatoryjnych okresów odpoczynku Zakaz zrzeczenia się prawa do odpoczynku Wyznaczanie konkretnych zadań w systemie zadaniowego czasu pracy Zaniechanie przez pracodawcę ewidencjonowania czasu pracy Nieudzielenie innego dnia wolnego w zamian za dozwoloną pracę w niedzielę lub święto Praca w nadgodzinach w sobotę Dochodzenie wynagrodzenia za nadgodziny Pojęcie kadry zarządzającej Stała ponadwymiarowa praca kierowników Doba pracownicza WYNAGRODZENIA Pominięcie byłego pracownika przy przyznawaniu świadczenia za okres, w którym był zatrudniony Zrzeczenie się dochodzenia wynagrodzenia Odprawa emerytalna a ochrona przed potrąceniami Odprawa z tytułu grupowego zwolnienia a potrącenia Ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy Zgoda pracownika na dokonywanie potrąceń Spełnienie nienależnych świadczeń przez pracodawcę Ustalenie prawa do nagrody jubileuszowej Zapłata za wykonywanie dodatkowych obowiązków Dodatkowe wynagrodzenie roczne dla pracowników sfery budżetowej Potrącenie swojej wierzytelności przez pracodawcę

6 Nagroda a premia Uzależnienie części wynagrodzenia od wyników gospodarczych pracodawcy ŹRÓDŁA PRAWA PRACY Ustalenie regulaminu pracy bez uzgodnienia z organizacją związkową Charakter prawny porozumienia zbiorowego partnerów społecznych Zawieszenie stosowania przepisów prawa pracy z powodu złej sytuacji finansowej pracodawcy Stosowanie układu zbiorowego po przejęciu zakładu pracy Swoboda pracodawcy w sprawie związania się układem zbiorowym Zmiana układu zbiorowego na niekorzyść pracowników Rozwiązanie układu zbiorowego z upływem okresu, na jaki był zawarty Wypowiedzenie warunków umowy o pracę po przejęciu zakładu Ustalenie regulaminów wynagradzania i pracy przed utworzeniem związku zawodowego Rozwiązanie układu zbiorowego bez zastąpienia go nowym układem ani regulaminem wynagradzania Obowiązek zasadności wypowiedzenia i konsultacji związkowej Ustalenie warunków wynagradzania pracowników zarządzających zakładem pracy URLOPY Udzielenie urlopu na żądanie Skorzystanie z zaległego urlopu wypoczynkowego Termin udzielenia urlopu Urlop wypoczynkowy a wychowawczy Urlop wypoczynkowy w okresie wypowiedzenia a zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy Udzielenie zaległego i bieżącego urlopu w okresie wypowiedzenia Prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop Choroba w czasie urlopu bezpłatnego Wykonywanie obowiązków w czasie urlopu bezpłatnego Udzielenie urlopu przed nabyciem do niego prawa Bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy Rozpoczęcie urlopu a doba pracownicza UPRAWNIENIA ZWIĄZANE Z RODZICIELSTWEM Ujawnienie ciąży przez pracownicę Poronienie przed upływem okresu wypowiedzenia Przerwanie ciąży po okresie wypowiedzenia Ochrona stosunku pracy w okresie ciąży Rozwiązanie umowy z pracownicą w ciąży za porozumieniem stron Uchylenie się od skutków oświadczenia woli przez pracownicę w ciąży Przedłużenie terminowej umowy o pracę do dnia porodu Rozwiązanie umowy z pracownicą w ciąży nieobjętą ochroną związkową Zaświadczenie lekarskie o ciąży Dodatek wyrównawczy dla pracownicy w ciąży Powrót do pracy po urlopie wychowawczym ZAKAZ KONKURENCJI Niezawarcie umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy Treść umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy Kara umowna w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia Zamieszczenie umowy o zakazie konkurencji w umowie o pracę

7 Zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia Znaczenie zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia Niewypłacenie odszkodowania przez pracodawcę Błąd pracodawcy co do zasadności zawarcia umowy o zakazie konkurencji Wcześniejsze rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia..239 ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO Odszkodowanie w miejsce przywrócenia do pracy Wybór pracownika do zwolnienia Wypowiedzenie umowy na czas nieokreślony wkrótce po jej zawarciu Zmiana warunków zatrudnienia po przywróceniu do pracy Żądanie przywrócenia do pracy a nielojalność pracownika Brak obowiązku zaproponowania zwalnianemu pracownikowi innego zatrudnienia Zgłoszenie roszczeń na podstawie klauzuli sprzeczności z zasadami współżycia społecznego Wypowiedzenie zmieniające dla chronionego pracownika RÓWNE TRAKTOWANIE W ZATRUDNIENIU I MOBBING Różnicowanie praw pracowników a dyskryminacja Nieprzyznanie osobom na stanowiskach kierowniczych dodatkowego odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę Przyznanie dodatkowej odprawy tylko określonej grupie zwalnianych pracowników Osiągnięcie wieku emerytalnego jako kryterium doboru do zwolnienia Odszkodowanie za naruszenie zakazu dyskryminacji Przedawnienie roszczenia o odszkodowanie za rozstrój zdrowia Rozwiązanie stosunku pracy z powodu dyskryminacji Dochodzenie roszczeń z tytułu dyskryminacji przez kandydata do pracy Nierówność niepodyktowana przyczynami dyskryminującymi Wykazanie mobbingu przez pracownika Długotrwałość nękania lub zastraszania Podstawa prawna zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną mobbingiem Obiektywne kryteria oceny Skutek mobbingu w postaci rozstroju zdrowia Nieumyślne działania mobbera Ochrona w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA OBOWIĄZKI PRACODAWCY I PRACOWNIKA Kara porządkowa, a następnie wypowiedzenie Obowiązek wysłuchania pracownika Osoby uprawnione do nakładania kar porządkowych Nieprowadzenie dokumentacji pracowniczej Sprostowanie świadectwa pracy ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA Zasady odpowiedzialności materialnej pracowników Niemożność stosowania zabezpieczeń wekslowych Solidarna odpowiedzialność sprawców szkody wyrządzonej umyślnie Szkoda w powierzonym mieniu niestanowiącym własności pracodawcy Odpowiedzialność zatrudnionego wykonującego czynności z zakresu prawa pracy.279 Poświęcenie mniejszego dobra dla ratowania większego Ograniczenie odszkodowania...280

8 Wyrządzenie szkody osobie trzeciej przy sposobności wykonywania obowiązków pracowniczych Wyłączenie odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej Godzenie się przez pracownika z możliwością powstania szkody Wskazanie podstaw odpowiedzialności pracownika Wykazanie przez pracodawcę wysokości szkody Wyłączenie odpowiedzialności za niedobór w przypadku łącznego powierzenia mienia kilku pracownikom Pobranie przez pracownika pieniędzy za towar PRZEJŚCIE ZAKŁADU PRACY Przejęcie zadań wykonywanych przez poprzednika Skutki rozwiązania stosunku pracy przez zatrudnionego Zmiana przez przedsiębiorcę wykonawcy usługi Faktyczne związanie pracownika z określoną częścią zakładu pracy Brak likwidacji stanowisk pracy ZWOLNIENIA Z PRZYCZYN NIEDOTYCZĄCYCH PRACOWNIKÓW Dokonywanie wypowiedzeń zmieniających Wypowiedzenia warunków zatrudnienia w związku ze zmianą zakładowych źródeł prawa pracy Rozwiązywanie umów na czas określony Uchylenie ochrony zatrudnienia mimo braku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy Uchylenie ochrony w czasie urlopu wychowawczego Niedopuszczalność równoczesnych zwolnień grupowych i indywidualnych Przyczyna wypowiedzenia a kryterium doboru do zwolnienia Wskazanie likwidowanego stanowiska Wysokość wynagrodzenia jako jedyne kryterium doboru do zwolnienia Potrzeba zwolnienia konkretnego pracownika Zaawansowana likwidacja stanowiska Zmiany wymagające zatwierdzenia przez podmiot niezależny od pracodawcy Pozorna likwidacja stanowiska pracy Swoboda zarządzania zakładem pracy przez pracodawcę Powierzenie dotychczasowych obowiązków pracownika innej osobie na podstawie umowy cywilnoprawnej Brak środków finansowych a niecelowość przywrócenia do pracy Skutki natychmiastowego rozwiązania umowy przez pracownika wobec niewypłacania mu pensji Skutki rozwiązania umowy w następstwie odmowy przyjęcia wypowiedzenia zmieniającego przez pracownika Bezpodstawność wypłaty odprawy Brak obowiązku przedkładania przez pracodawcę dokumentów dotyczących zmian organizacyjnych WYPADKI PRZY PRACY Uzupełniająca odpowiedzialność pracodawcy Przesłanki cywilnoprawnej odpowiedzialności pracodawcy Wypadek podczas podróży służbowej Ustalenie związku zdarzenia z pracą Zewnętrzna przyczyna wypadku przy pracy Uaktywnienie schorzenia tkwiącego w organizmie pracownika Choroba spowodowana warunkami pracy...333

9 WSTĘP Wiele przepisów kodeksu pracy oraz ustaw okołokodeksowych jest skonstruowanych w bardzo ogólny lub wieloznaczny sposób. Nierzadko nie nadążają one za zmieniającymi się warunkami pracy, układem stosunków gospodarczych oraz stosowanymi w praktyce elastycznymi formami zatrudnienia. Nie wyczerpują też wielości i odmienności sytuacji, jakie mogą wystąpić w każdym zakładzie pracy. Przykładowo nie określają katalogu przyczyn uzasadniających wypowiedzenie umowy o pracę ani nie wskazują konkretnych zachowań, które mogą złożyć się na zjawisko mobbingu lub dyskryminacji. Pozostawiają tym samym pracodawcom znaczną swobodę w praktycznym stosowaniu prawa, która nie zawsze prowadzi do rozwiązań uznawanych przez sądy pracy za zgodne z przepisami. Rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, wydane na gruncie konkretnych spraw pracowniczych, uzupełniają kodeks pracy o niezwykle ważny aspekt praktyczny. Mają więc szczególne znaczenie przy wykładni przepisów tego kodeksu, zarówno dla pracodawców i pracowników, jak i dla sądów powszechnych orzekających w indywidualnych sprawach pracowniczych. Orzeczenia te stanowią ważny czynnik zapewniający, aby stosowanie poszczególnych instytucji prawa pracy było zgodne zarówno z przepisami powszechnie obowiązującymi, jak i ustawowym celem danej regulacji. Ważne miejsce w tej wykładni zajmują zasady współżycia społecznego jako element kształtujący prawa lub obowiązki stron stosunku pracy. W żadnej innej dziedzinie prawa nie są one wyeksponowane przez Sąd Najwyższy tak znacznie, jak w przypadku prawa pracy. Orzeczenia Sądu Najwyższego, także te mające status zasad prawnych, nie mają mocy powszechnie obowiązującej, wiążą bowiem tylko sądy powszechne orzekające w danej sprawie ze stosunku pracy. W praktyce mają jednak wiodące znaczenie dla wykładni i stosowania przepisów. Niniejszy zbiór zawiera 250 najważniejszych orzeczeń Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu szeroko rozumianego prawa pracy, tj. dotyczących zarówno kodeksu pracy, jak i ustaw okołokodeksowych, w tym w szczególności ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych oraz ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wiele z prezentowanych w tej publikacji orzeczeń odnosi się także do regulacji z zakresu prawa cywilnego (np. orzeczenia dotyczące zasad i granic odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy wobec pracownika) bądź procedury cywilnej (np. orzeczenia dotyczące trybu docho-

10 10 Najważniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego PRAWO PRACY dzenia cywilnych roszczeń uzupełniających z tytułu wypadków przy pracy lub ustalenia pracy w szczególnych warunkach). Zbiór został podzielony na kilka działów tematycznych związanych ze stosunkiem pracy. Dotyczą one: przepisów ogólnych, odpowiedzialności cywilnej pracodawcy, stosunku pracy i umowy o pracę, rozwiązania umowy o pracę i ustania stosunku pracy, czasu pracy, wynagrodzeń, źródeł prawa pracy, urlopów pracowniczych, uprawnień związanych z rodzicielstwem, zakazu konkurencji, zasad współżycia społecznego, równego traktowania w zatrudnieniu i mobbingu, odpowiedzialności porządkowej, praw i obowiązków pracodawcy i pracownika, odpowiedzialności materialnej, przejścia zakładu pracy, zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników oraz wypadków przy pracy. Izabela Zawacka