Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach

Transkrypt

1 Piątkiewicz Probl Hig Epidemiol JA i wsp. 2011, Dzieci 92(2): i młodzież jako ofiary wypadków Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach Children and teenagers as road traffic casualties in the Podlaskie Voivodeship between Jacek A. Piątkiewicz, Marzena Pawińska, Agnieszka Kowalewska, Jacek Jamiołkowski, Andrzej Szpak Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wstęp. Wypadkowość drogowa jest jednym z istotnych zagrożeń zdrowia publicznego na świecie. Zgony z powodu wypadków drogowych określić można jako globalną epidemię, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Cel. Analiza skutków wypadkowości drogowej dotyczących dzieci i młodzieży w wieku do 18 lat w województwie podlaskim w latach Materiał i metoda. Analizę przeprowadzono na podstawie danych źródłowych Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku zawartych w Kartach zdarzenia drogowego (z wyłączeniem danych osobowych). Dane przeanalizowano pod względem: liczby rannych i zabitych, płci i wieku ofiar wypadku drogowego, rodzaju pojazdu uczestniczącego w wypadku drogowym, rodzaju uczestnika ruchu drogowego oraz miejsca wypadku drogowego. Wyniki. Wśród ofiar wypadków drogowych przeważali chłopcy, ale ta przewaga w badanym okresie uległa stopniowemu zmniejszaniu. Analiza rozkładu wieku ofiar wykazała, iż blisko 50% stanowiły osoby w wieku lat. Udział grupy wiekowej lat wśród ofiar śmiertelnych był jeszcze wyższy i stanowił 2/3 wszystkich ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży. Z poszczególnych kategorii ruchu drogowego (kierujący, pasażerowie, piesi) wśród ofiar wypadków drogowych w badanej grupie największy udział dotyczył pasażerów a najmniejszy kierujących pojazdami. Wśród pojazdów uczestniczących w wypadku drogowym, w którym poszkodowanymi były osoby z grupy dzieci i młodzieży, największa liczba odnosi się do samochodu osobowego (64,0%), a następnie roweru (17,9%) i motocykla (6,5%). Obliczono, że liczba lat utraconych na skutek zgonów ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży wynosiła w okresie w województwie podlaskim średnio około 1100 lat rocznie. Wnioski. W badanym okresie występowało stopniowe zmniejszanie się liczby poszkodowanych w wypadkach drogowych w grupie dzieci i młodzieży (w okresie ) o 40%. Liczby ofiar śmiertelnych utrzymywały się na stałym poziomie (około 20 ofiar rocznie). Słowa kluczowe: wypadki drogowe, ofiary wypadków drogowych, dzieci i młodzież, uczestnicy ruchu drogowego, utracone lata życia Introduction. Road traffic accidents are one of the major public health problems worldwide. Deaths caused by road traffic accidents can be considered as a global epidemic, especially among children and teenagers. Aim. To analyze the consequences of road traffic accidents in the population of children and teenagers in the Podlaskie Voivodeship between Material and methods. The analysis was performed on the basis of the source data from the Voivodeship Police Headquarters in Białystok recorded in the Road Accident Charts between (with the exclusion of personal data). The data analysis included: the number of injuries and fatalities, gender and age of casualties, road traffic participants, the kind of vehicle involved and the place of road traffic accident. Results. Boys dominated as casualties, but this dominance in the analyzed period was decreasing. Nearly 50% of casualties were in the age group of years. The fatalities in the group of years constituted 2/3 of all deaths in the group of children and teenagers. In groups of road traffic participants (drivers, passengers, pedestrians) the highest percentage of casualties was in the group of passengers, the lowest one in the group of drivers. Among the vehicles involved in road traffic accidents with children and teenagers as casualties, the greatest was the number of passenger cars (64.0%), bicycles (17.9%) and motorcycles (6.5%). It has been calculated that the total number of lost years of life due to deaths in road traffic accidents in the group of children and teenagers in the Podlaskie Voivodeship was about 1100 years annually between Conclusion. In the analyzed period, a gradual lowering of the number of road traffic casualties in the group of children and teenagers in the Podlaskie Voivodeship by about 40% was observed, but the number of fatalities in this group was constant (about 20 deaths annually). Key words: road traffic accidents, road traffic casualties, children and teenagers, road traffic participants, lost years of life Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr Jacek A. Piątkiewicz Zakład Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku ul. I Armii Wojska Polskiego 2/2, Białystok tel. (85) , zzp@amb.edu.pl Wstęp Wypadkowość drogowa jest jednym z istotnych zagrożeń zdrowia publicznego na świecie. Zgony z powodu wypadków drogowych określić można jako globalną epidemię. Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia corocznie w wypadkach drogowych śmierć ponosi ponad milion osób, a urazów doznaje ponad 20 milionów osób. Wśród ofiar dominującą

2 312 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): grupę stanowią dzieci w wieku 5-14 lat i osoby młode w wieku lat, dla których wypadki drogowe są drugą co do częstości przyczyną zgonów [1]. Podobny rozkład ofiar wypadków drogowych dotyczy także Europy i Polski, jednakże pod względem ciężkości wypadków drogowych, a zwłaszcza liczby śmiertelnych ofiar wypadków, dane dotyczące Polski są szczególnie niekorzystne w stosunku do większości krajów europejskich. W Polsce wskaźnik ciężkości wypadków drogowych, czyli liczba zabitych na 100 wypadków drogowych, układa się nierównomiernie w poszczególnych województwach. Województwem o najwyższym wskaźniku w latach było województwo podlaskie [2]. Poważnym problemem są ofiary wypadków drogowych wśród dzieci i młodzieży, dla których urazy i zgony z tzw. przyczyn zewnętrznych, a w szczególności na skutek wypadków drogowych, stanowią jedno z głównych zagrożeń życia i zdrowia. Brak jest szczegółowych opracowań tego problemu w piśmiennictwie polskim. Cel badań Analiza skutków wypadkowości drogowej dotycząca dzieci i młodzieży w wieku do 18 lat w województwie podlaskim w latach Materiał i metoda Analiza została przeprowadzona na podstawie danych źródłowych Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku zawartych w Kartach zdarzenia drogowego. Karta zdarzenia drogowego zawiera część nagłówkową, 12 tabel i szkic miejsca zdarzenia. Treść Kart została udostępniona przez Komendę Wojewódzką Policji w Białymstoku z wyłączeniem danych osobowych. Kartę wypełnia policjant po przeprowadzonej osobiście wizji miejsca wypadku i ustalenia: okoliczności czasu, miejsca, charakterystyki uczestników wypadku oraz pojazdów. Analiza wypadkowości drogowej w latach w województwie podlaskim w aspekcie skutków dotyczących dzieci i młodzieży do lat 18 została przeprowadzona w oparciu o Karty zdarzenia drogowego. Sposób przeprowadzania selekcji danych z Kart zdarzenia drogowego opisano w poprzedniej pracy [3]. Do analizy wyselekcjonowano 2256 Kart zdarzenia drogowego, zawierających dane o wypadkach drogowych z lat , dotyczących dzieci i młodzieży, jednakże dostępne szczegółowe dane z 2007 roku obejmowały tylko ofiary śmiertelne wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży. Analiza informacji dotyczących skutków wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży została przeprowadzona z wykorzystaniem klasyfikacji tych skutków jako ofiary: śmiertelne, ciężko ranne i lekko ranne opracowanej przez Komendę Główną Policji [4]. Przeanalizowano dane dotyczące ofiar wypadków drogowych dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat w latach w województwie podlaskim pod względem: liczby rannych i zabitych, płci i wieku ofiar wypadku drogowego, rodzaju pojazdu uczestniczącego w wypadku drogowym, rodzaju uczestnika ruchu drogowego oraz miejsca wypadku drogowego. Dane dotyczące wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży w województwie podlaskim porównano z danymi charakteryzującymi wypadkowość drogową z udziałem osób dorosłych w tym województwie. Wyniki Liczby dzieci i młodzieży w wielu do 18 lat ofiar wypadków drogowych w latach w województwie podlaskim są przedstawione w tabeli I, gdzie zestawiono je z ogólnymi liczbami osób poszkodowanych w wypadkach drogowych w tym samym okresie oraz przedstawiono na rycinie 1. liczba ofiar lata Ryc. 1. Liczba dzieci i młodzieży ofiar wypadków drogowych Fig. 1. Number of children and teenagers road traffic casualties in the Podlaskie voivodeship between Tabela I. Liczby osób poszkodowanych dzieci i młodzieży oraz ogółem w wypadkach Table I. Numbers of casualties children and teenagers as well as total number in road traffic accidents in the Podlaskie voivodeship between dzieci i młodzież Liczba osób poszkodowanych zmiana w stosunku do roku 2000 w % ogółem zmiana w stosunku do roku 2000 w % , , , , , , , , , , , ,1 Ogółem

3 Piątkiewicz JA i wsp. Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków W tabeli II przedstawiono procentowo udział dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ofiar wypadków Tabela II. Udział procentowy dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ofiar wypadków Table II. Percentage of children and teenagers as casualties in total number of road traffic casualties in the Podlaskie voivodeship between Udział procentowy , , , , , , ,9 Udział dzieci i młodzieży wśród ofiar wypadków zmniejszał się stopniowo z 488 w 2000 r. do 293 w 2006 r., co odpowiada obniżeniu o 40% w 2006 r. w stosunku do 2000 r. Spadek tej liczby był w latach dość równomierny (ryc. 1). Podobna tendencja wystąpiła w ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach , od 2100 w 2000 r. do 1636 w 2006 r., jednak procentowy spadek był prawie o połowę mniejszy (22,1%). Udział procentowy dzieci i młodzieży w ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych (tab. II) zmniejszył się z 23,2% w 2000 r. do 17,9% w 2006 r., co oznacza, że w 2000 r. blisko jedną czwartą ofiar stanowiły dzieci i młodzież, a w 2006 r. już mniej niż jedną piątą. Wśród ofiar wypadków drogowych ponad 90% ofiar stanowią ranni. Liczbę osób rannych w wypadkach ilustruje tabela III. Liczby rannych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży były zbliżone do ogólnej liczby ofiar z tym, że szybkość obniżania się tej liczby Tabela III. Liczby rannych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży Table III. Number of road traffic injuries in children and teenagers injured in in the Podlaskie voivodeship between Liczba osób rannych Zmiana w stosunku do 2000 r. w % , , , , , ,2 Ogółem 2590 w latach była nieco większa niż w przypadku ogólnej liczby ofiar wypadków (o 41,2% w 2006 r. w stosunku do 2000 r.). Liczbę śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w latach w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim przedstawiono w tabeli IV. Tabela IV. Liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach Table IV. Number of road traffic fatalities in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between Liczba śmiertelnych ofiar Ogółem 158 W przeciwieństwie do zmian liczby rannych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży, liczba śmiertelnych ofiar w tej grupie nie wykazała tendencji malejącej w latach a w latach i 2007 była wyraźnie wyższa niż w latach 2000 i Odpowiada to podobnej sytuacji w ogólnej liczbie ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w województwie podlaskim, która w latach , w odróżnieniu od liczby rannych ofiar także nie wykazała tendencji zniżkowych [2] i wynosiła 201 dla 2000 r. i 208 dla 2006 r. Udział ofiar śmiertelnych w ogólnej liczbie ofiar w grupie dzieci i młodzieży w latach w województwie podlaskim wyniósł 5,0% i był niższy od udziału ofiar śmiertelnych ogółem w ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych, który wyniósł 10,9%. Oznacza to, że w ogólnej liczbie ofiar wypadków wypada 1 ofiara śmiertelna na 9 ofiar ogółem, a w grupie dzieci i młodzieży wypada 1 ofiara śmiertelna na 20 ofiar ogółem. Wśród ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży w 116 przypadkach (73,4%) zgon nastąpił na miejscu wypadku, a w 42 przypadkach (26,6%) w okresie 30 dni od daty wypadku. Udział zgonów na miejscu wypadku jest nieco niższy niż w ogólnej liczbie zgonów na miejscu wypadku dla województwa podlaskiego w latach , który wynosił 76,7% [3]. Ofiary wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży zostały scharakteryzowane pod względem: płci, wieku oraz jakiego rodzaju uczestnikiem wypadku drogowego była ofiara (kierowca, pasażer, pieszy) i jakiego rodzaju pojazd uczestniczył w wypadku.

4 314 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): Tabela V. Rozkład płci ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży Table V. Gender distribution of road traffic casualties in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between Dziewczęta Chłopcy Liczba % Liczba % , , , , , , , , , , , , , Ogółem , ,1 Tabela VI. Rozkład płci śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach Table VI. Gender distribution of road traffic fatalities in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between Chłopcy Dziewczęta Liczba % Liczba % ,3 1 6, ,2 7 31, ,8 4 18, ,9 6 26, ,7 6 33, , , ,7 8 53, , ,1 Ogółem , ,2 Rozkład płci ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży przedstawia tabela V. Udział dziewcząt w liczbie ofiar wypadków drogowych w latach wahał się w granicach 39-47% i wynosił średnio 42,9%, a chłopców odpowiednio 57,1%. Rozkład płci śmiertelnych ofiar wypadków drogowych przedstawiono w tabeli 6. Wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych udział dziewcząt wynosił średnio 33,5%, a chłopców 66,5%. Rozkład wieku ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach przedstawia tabela 7. Zwraca uwagę stopniowe zmniejszanie się udziału chłopców wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych z 93% w 2000 r. do 42,9% w 2007 r. W latach wśród ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim było 163 dzieci (6,2%) w wieku przedszkolnym (0-6 lat), 1101 dzieci (40,42%) w wieku 7-14 lat i 1292 młodzieży (47,4%) w wieku lat. Tylko w tej ostatniej grupie wśród ofiar były osoby kierujące pojazdami silnikowymi. W latach wystąpił wyraźny spadek liczby ofiar wypadków w grupie najmłodszych ponad dwukrotny, nieco mniejszy w grupie wieku lat o około 38-40% i niewielki tylko w grupie wieku lat o 24%. Rozkład wieku ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży przedstawia tabela VIII. Wśród ofiar śmiertelnych wypadków drogowych dominowała grupa najstarsza w wieku lat (43,0%), a wraz z grupą wieku lat stanowiło to 2/3 (66,5%) wszystkich ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży. Było to znacznie więcej niż wśród ofiar wypadków drogowych ogółem, gdzie grupa wiekowa lat stanowiła jedynie 47,4% ofiar. Uczestników ruchu drogowego można podzielić na 3 kategorie: kierujących pojazdem, pasażerów i pieszych. W tabeli IX przedstawiono rozkład ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach podzielonych na powyższe 3 kategorie. Wśród ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży największą grupę we wszystkich latach okresu stanowili pasażerowie pojazdów Tabela VII. Rozkład wieku ofiar wypadków drogowych dzieci i młodzieży Table VII. Age distribution of road traffic casualties in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between Wiek w latach Razem % , , , , , , , , ,0 Razem Tabela VIII. Rozkład wieku śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach Table VII. Age distribution of road traffic fatalities in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between Wiek w latach Liczba ofiar % , , , , , , , , ,0 Ogółem ,0

5 Piątkiewicz JA i wsp. Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków Tabela IX. Kategorie uczestników ruchu drogowego ofiar wypadków drogowych Table IX. Categories of road traffic participants road traffic casualties in the Podlaskie voivodeship between Kategorie uczestników ruchu drogowego Kierujący Pasażer Pieszy liczba % liczba % liczba % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,1 Ogółem , , ,4 w granicach 40-50% wszystkich ofiar, następnie osoby piesze w granicach 30-40% i najmniejszą grupę jak można było oczekiwać kierujący pojazdami w granicach około 20%. Tabela X przedstawia podobny rozkład kategorii uczestników ruchu drogowego wśród śmiertelnych ofiar wypadków w latach w województwie podlaskim. Tabela X. Kategorie uczestników ruchu drogowego ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach Table X. Categories of road traffic participants road traffic casualties in the Podlaskie voivodeship between Kategorie uczestników ruchu drogowego Kierujący Pasażer Pieszy Ogółem Wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży, podobnie jak wśród ogólnej liczby ofiar wypadków drogowych, największy udział dotyczył pasażerów (44%), jednakże odmiennie niż w ogólnej liczbie ofiar drugą co do częstości grupę stanowili kierujący (30%), a najmniejszą była grupa pieszych (26%). W latach 2000 i 2002 kierujący pojazdami byli największą grupą wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży. W tabeli XI przedstawione zostały liczby ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w latach w zależności od rodzaju pojazdu, który uczestniczył w wypadku drogowym. Tabela XI. Liczby ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w latach w województwie podlaskim w zależności od rodzaju pojazdu uczestniczącego w wypadku drogowym Table XI. Number of road traffic casualties in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between by vehicle type Rodzaj pojazdu Ofiary Liczba % samochód osobowy ,0 samochód ciężarowy 35 2,0 autobus 60 3,4 motocykl 115 6,5 ciągnik rolniczy 20 1,1 motorower 81 4,6 rower ,9 inne 8 0,5 Ogółem Dane dotyczą 1764 ofiar, gdyż nie w każdym przypadku można było ustalić, jakiego rodzaju pojazd uczestniczył w wypadku drogowym. Wśród pojazdów uwzględnione były: samochód osobowy, samochód ciężarowy, autobus, motocykl, motorower, ciągnik rolniczy, rower i inne (np. wóz konny, pojazd wolnobieżny). Jak można było oczekiwać, największa liczba ofiar dotyczy wypadków drogowych z udziałem samochodów osobowych (64,0%). Pod względem liczby ofiar drugie miejsce zajęły wypadki z udziałem rowerów (17,92%), a trzecie motocykli (6,5%). Niewielka była liczba ofiar w wypadkach drogowych z udziałem samochodów ciężarowych (2,0%). W tabeli XII przedstawiono dane o miejscach wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży według gmin. Największa liczba ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży miała miejsce w latach w miastach województwa podlaskiego w: Białymstoku (491 ofiar), Łomży (206 ofiar) i Suwałkach (148 ofiar). Od 50 do 100 ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży dotyczyło 8 gmin miejskich i jednej gminy wiejskiej (Kobylin- Borzymy w powiecie Wysokie Mazowieckie). Tabela XII. Miejsca wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży według gmin Table XII. Place of road traffic accidents with participation of children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between by administrative districts Gmina Liczba ofiar wypadków w grupie dzieci i młodzieży Białystok 491 Łomża 206 Suwałki 148 Bielsk Podlaski, Sokółka, Grajewo, Siemiatycze, Augustów, Choroszcz, Kobylin Borzymy, Zambrów, Wysokie Mazowieckie Inne Poniżej 50

6 316 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): Obliczono dla śmiertelnych ofiar wypadków liczbę lat utraconych. Przy obliczeniu posłużono się danymi dotyczącymi średniego oczekiwanego dalszego okresu życia w poszczególnych grupach wiekowych odrębnie dla chłopców i dziewcząt w kolejnych latach w okresie [7]. Wyniki sumarycznej liczby lat utraconych na skutek zgonów ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach przedstawiono w tabeli XIII. Tabela XIII. Liczby lat utraconych na skutek zgonów ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim Table XIII. Total number of years lost due to road traffic fatalities in children and teenagers in the Podlaskie voivodeship between Liczby lat utraconych Chłopcy Dziewczęta Ogółem ,1 61,6 854, ,5 460,1 1310, ,6 247,7 1247, ,7 376,7 1354, ,3 382,2 1092, ,8 626,3 1313, ,8 537,9 940, ,4 781,4 1277,8 Ogółem 2917,2 3473,9 9391,1 Liczba lat utraconych w poszczególnych latach w okresie wahała się w granicach lat rocznie i pozostawała na zbliżonym poziomie. W latach dominowały liczby lat utraconych z powodu zgonów chłopców ofiar wypadków drogowych, a w latach zaczęła przeważać liczba lat utraconych z powodu zgonów dziewcząt ofiar wypadków drogowych. Średnia liczba lat utraconych na jedną dziewczynę ofiarę wypadku drogowego była o ponad 7 lat większa niż w przypadku chłopca ofiary wypadku drogowego. Dyskusja Okres w Polsce charakteryzuje się malejącą liczbą wypadków drogowych i ofiar tych wypadków, co świadczy o poprawiającym się stanie bezpieczeństwa ruchu drogowego. W tym czasie liczba ofiar wypadków drogowych (zabici i ranni) obniżyła się z osób w 2000 r. do osób w 2006 r. tj. o 17,4% [5]. Podobna sytuacja miała miejsce także w wielu innych krajach, w tym sąsiadujących z Polską, np. w Niemczech liczba ofiar wypadków drogowych zmniejszyła się z osób w 2000 r. do osób w 2006 r., tj. o 16,4%, w Czechach z osób w 2000 r. do osób w 2006 r. tj. o 14%, a w Wielkiej Brytanii z osób w 2000 r. do osób w 2006 r. tj. aż o 32,0% [6]. Podobna tendencja jak w Polsce wystąpiła również w województwie podlaskim, gdzie liczba ofiar wypadków drogowych zmniejszyła się z 2100 osób w 2000 r. do 1636 osób w 2006 r., tj. 0 22,1%, a więc spadek w województwie podlaskim był w okresie o prawie 5% większy niż w Polsce. Tematem artykułu są ofiary wypadków drogowych w województwie podlaskim w grupie dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat. W tej grupie nastąpiło znaczne obniżenie liczby ofiar, z 488 osób w 2000 r. do 293 osób w 2006 r. tj. o 40,0%, czyli procentowy spadek był blisko dwukrotnie większy w tej grupie niż spadek liczby ofiar ogółem, co pozytywnie świadczy o efektach działań profilaktycznych, adresowanych do dzieci i młodzieży, prowadzonych zarówno przez Policję, administrację jak i organizacje pozarządowe na terenie województwa podlaskiego. Relatywnie większy spadek liczby ofiar w grupie dzieci i młodzieży spowodował, że udział ofiar w grupie wiekowej 0-18 lat w ogólnej liczbie wypadków drogowych zmniejszył się w województwie podlaskim z 23.2 % w 2000 r. do 17,9% w 2006 r., co nadal jest udziałem wysokim, gdyż oznacza, że prawie co piątą ofiarą wypadków drogowych jest osoba w wieku 0-18 lat. Porównywalne dane dla Polski dotyczą ofiar w grupie wieku 0-14 lat, gdyż dla zakresu wieku 0-18 lat nie znaleziono odpowiednich liczb. Liczba ofiar w wieku 0-14 lat w województwie podlaskim zmniejszyła się z 285 osób w 2000 r. do 137 osób w 2006 r., tj. o 59%. Odpowiednie liczby dla Polski w tej grupie wiekowej oznaczają spadek z 9301 osób w 2000 r. do 5908 osób w 2006 r. tj. o 36,5% [5]. Udział liczby ofiar w grupie wiekowej 0-14 lat w ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych w 2006 r. w województwie podlaskim wynosi 8,4%, natomiast dla całej Polski wskaźnik ten w 2006 r. wyniósł 9,2%, co oznacza, że w województwie podlaskim jest o około 10% mniej dzieci wśród osób poszkodowanych w wypadkach drogowych niż relatywnie w Polsce. Ponieważ ponad 90% ofiar wypadków drogowych stanowią ranni, więc rozkład liczby rannych w poszczególnych latach w okresie przedstawia się analogicznie jak rozkład liczby osób poszkodowanych w wypadkach drogowych ogółem. Jak wynika z tabeli 3 liczba osób rannych w grupie wiekowej 0-18 lat w wypadkach drogowych w województwie podlaskim zmniejszyła się z 473 osób w 2000 r. do 278 osób w 2006 r., co oznacza spadek o 41,2%. Natomiast udział liczby osób rannych do ogólnej liczby ofiar w tym czasie w grupie wiekowej 0-18 lat zmniejszył się z 96,9% w 2000 r. do 94,9% w 2006 r, co oznacza równocześnie, że w badanym okresie udział osób zabitych w grupie wiekowej 0-18 lat wzrósł z 3,1% w 2000 r. do 5,1% w 2006 r.

7 Piątkiewicz JA i wsp. Dzieci i młodzież jako ofiary wypadków W przeciwieństwie do zmniejszającej się liczby ofiar rannych w grupie dzieci i młodzieży w latach , liczba ofiar zabitych w tej grupie w województwie podlaskim w badanym okresie nie zmniejszyła się, ale wahała się w granicach od 15 do 23. Odpowiada to podobnej sytuacji w ogólnej liczbie śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim, która w latach w odróżnieniu od zmian liczby rannych ofiar, nie wykazywała tendencji zniżkowych i wynosiła np. 201 dla 2000 r. i 208 dla 2006 r. [3] Udział procentowy ofiar śmiertelnych w liczbie poszkodowanych w wypadkach drogowych w grupie dzieci i młodzieży jest ponad dwukrotnie niższy niż w całej grupie poszkodowanych (odpowiednio 5% i 10,9%), co wiąże się z dużą liczbą ofiar śmiertelnych wśród kierujących pojazdami w grupie dorosłych, a w grupie dzieci i młodzieży udział kierujących pojazdami w liczbie uczestników ruchu drogowego z natury rzeczy jest znacznie niższy. Porównując udział śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w wieku 0-14 lat w stosunku do ogólnej liczby śmiertelnych ofiar w województwie podlaskim i w Polsce stwierdzić można, że w 2006 r. udział ten wynosił dla województwa podlaskiego 37%, a dla Polski 29%.[5], czyli udział ten był w województwie podlaskim o około 30% większy. Udział grupy wiekowej 0-14 lat śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w ogólnej liczbie śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w 2006 r. w niektórych innych krajach wynosił: Niemcy 3,0%, Czechy 3,2%, Wielka Brytania 3,6% [6] i był porównywalny z danymi polskimi. Około 75% ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży ginie na miejscu wypadku, a tylko około 25% umiera w następstwie wypadku w ciągu 30 dni, co jest typowe także w przypadku ofiar śmiertelnych w grupie dorosłych. Wśród ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży wystąpiła przewaga chłopców nad dziewczętami, przy czym w okresie , przewaga chłopców stopniowo się zmniejszała i od 58% w 2000 r. osiągnęła 53% w 2006 r. Udział dziewcząt wśród ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim był wyraźnie wyższy niż udział kobiet, który w badanym okresie wynosił około 35% [3]. Wśród ofiar śmiertelnych udział dziewcząt był niższy i stanowił około jedną trzecią wszystkich ofiar śmiertelnych w grupie dzieci i młodzieży. Zaobserwowany w latach spadek liczby ofiar wypadków drogowych w województwie podlaskim dotyczył głównie dzieci młodszych (0-6 lat) o 60% i dzieci starszych (7-14 lat) o 50%, natomiast w grupie młodzieży (15-17 lat) wynosił 23%. O ile wśród ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży grupa wiekowa lat stanowiła w 2000 r. 41,6%, to w 2006 r. udział ten wzrósł do 53,2%. Jeszcze wyraźniej grupa wiekowa lat dominowała wśród śmiertelnych ofiar wypadków drogowych dzieci i młodzieży, gdzie udział ten wyniósł w 2006 r. 66,7%, a w 2007 r. 80,9%. W pracy Goniewicza i wsp. [8] badającej wypadki komunikacyjne wśród dzieci i młodzieży na terenie Lublina w 2003 r. stwierdzono, że największa liczba osób poszkodowanych dotyczyła grup wiekowych lat i 7-13 lat, a wśród ofiar było 53,4 % chłopców i 46,6% dziewczynek. Dane te były bardzo zbliżone do wyników przedstawionej pracy. Porównując udział ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w trzech kategoriach uczestników ruchu drogowego, tj.: kierujących pojazdami, pasażerów i pieszych, można było założyć, że najmniejszy będzie udział osób kierujących pojazdami. Dzieci do 10 lat w tym charakterze praktycznie nie uczestniczą w ruchu drogowym, poniżej wieku 16 lat przede wszystkim jako rowerzyści, a dopiero od 16 lat jako kierowcy motorowerów czy lekkich pojazdów silnikowych. W ogólnej liczbie ofiar wypadków drogowych, w których przeważały osoby dorosłe, w województwie podlaskim w latach kierujący pojazdami stanowili około 40%, pasażerowie około 35%, a piesi około 25% [3]. W grupie dzieci i młodzieży stwierdzono wśród ofiar około 20% kierujących pojazdami, 45% pasażerów i 35% pieszych, przy czym w kolejnych latach okresu udziały te nie wykazały większych zmian. Można to uznać za zgodne z oczekiwaniami. W kategoriach pasażerów jednakże stwierdzić należy, że udział ofiar w kategorii kierujących pojazdami jest wyższy niż można było się spodziewać. W grupach starszych wiekowo, oprócz rowerzystów, występują także osoby kierujące pojazdami silnikowymi. Jak podaje [9], ryzyko uczestniczenia w wypadku drogowym jest w przypadku kierowcy 18 letniego 5 krotnie wyższe niż w przypadku kierowcy w wieku ponad 25 lat. Ryzyko prowadzenia pojazdu przez kierowcę 18-letniego może być przyczyną znacznego udziału takich kierowców wśród ofiar wypadków drogowych. Wśród śmiertelnych ofiar w grupie dzieci i młodzieży w latach na terenie województwa podlaskiego kategoria kierujących pojazdami znalazła się na drugim miejscu po kategorii pasażerów, a przed kategorią pieszych. Jest to zapewne związane z faktem, ze dzieci i młodzież kierujący pojazdami są zagrożone cięższymi skutkami wypadku drogowego, np. w kolizji z rowerem, w porównaniu z innymi pojazdami. Porównanie liczby ofiar wypadków w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach w zależności od rodzaju pojazdu uczest-

8 318 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): niczącego w wypadku drogowym wykazało, ze blisko 2/3 liczby ofiar (64,0%) miało związek z wypadkami drogowymi z udziałem samochodu osobowego. Jednakże kolejnymi grupami poszkodowanych były ofiary wypadków drogowych z udziałem: roweru (17,9%), motocykla (6,5%), i motoroweru (4,6%). Są to znacznie wyższe udziały procentowe tych grup poszkodowanych niż w populacji osób dorosłych. I tak porównywalne liczby w Polsce w 2006 r. wynoszą dla ofiar wypadków drogowych z udziałem roweru 9,1%, motocykla 2,5%, motoroweru 1,9% [5]. Wynika stąd wniosek, że obecność młodego rowerzysty na drodze stanowi większe ryzyko wypadku drogowego niż obecność jako rowerzysty osoby dorosłej. Porównanie miejsc wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach według gmin wykazało, że ponad 30% liczby ofiar związane jest z trzema największymi miastami województwa, tj.: Białymstokiem, Łomżą i Suwałkami, gdzie w badanym okresie poszkodowanych zostało w sumie 845 osób. W ośmiu gminach miejskich w wypadkach drogowych w badanym okresie poszkodowanych było osób w grupie dzieci i młodzieży. W tej liczbie znalazła się tez jedna gmina wiejska, tj. Kobylin-Borzymy w powiecie Wysokie Mazowieckie. Najpoważniejszymi konsekwencjami wypadków drogowych są ofiary śmiertelne. Szczególne znaczenie mają zgony na skutek wypadków w grupie dzieci i młodzieży, należące do najczęstszych przyczyn umieralności w tej grupie. Wykładnikiem ponoszonych z tego tytułu strat społecznych są lata utracone związane z przedwczesnymi zgonami. Ze stwierdzonych liczb lat utraconych z powodu wypadków drogowych w województwie podlaskim w latach wynika, że coroczna liczba lat utraconych zawiera się w granicach lat, co daje w 7-letnim okresie sumę blisko lat utraconych. Ta ogromna strata społeczna należy do strat, których można uniknąć, głównie poprzez właściwie prowadzoną akcję zapobiegawczą. Zaobserwować można, że o ile w latach przeważały lata utracone z powodu zgonów chłopców w wypadkach drogowych, to po 2005 roku większy udział w latach utraconych wynika ze zgonów dziewcząt. Wnioski Analizując dane dotyczące wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach przedstawić można następujące wnioski. 1. Liczba ofiar wypadków drogowych w grupie dzieci i młodzieży w badanym okresie uległa stopniowemu zmniejszeniu, w sumie o 40%, natomiast nie zmniejszała się liczba ofiar śmiertelnych. 2. Wśród ofiar przeważali chłopcy, ale ta przewaga w badanym okresie ulegała stopniowemu zmniejszeniu na rzecz ofiar wśród dziewcząt. 3. Największą grupę wśród ofiar stanowiły starsze grupy wiekowe lat, a następnie lat. Przewaga ta była jeszcze wyraźniejsza w przypadku ofiar śmiertelnych. 4. Największa liczba ofiar w kategoriach uczestników ruchu drogowego dotyczyła pasażerów, ale znaczny był też udział grupy kierujących pojazdami, zwłaszcza w przypadku ofiar śmiertelnych. 5. Poza ofiarami wypadków z udziałem samochodów osobowych, znaczną grupę stanowiły ofiary wypadków rowerowych (182). 6. Coroczne straty społeczne z powodu wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży na terenie województwa podlaskiego osiągają poziom około 1000 utraconych lat życia. 7. Poprawa sytuacji związanej z wypadkami drogowymi dzieci i młodzieży w województwie podlaskim w latach , świadcząca o skuteczności prowadzonych akcji profilaktycznych, nakazuje kontynuować i intensyfikować prowadzenie takich akcji. Piśmiennictwo / References 1. Ministerstwo Transportu. Biuro Informacji i Promocji. Komunikat nr 46 (133) z dnia Warszawa, Pawińska M, Piątkiewicz JA, Zalewska M i wsp. Road casualities in Podlaskie voivodeship in the years Zdr Publ 2008, 118(4): Zarządzenie Komendanta Głównego Policji nr 635 z dnia 30 czerwca 2006 r. w sprawie metod i form prowadzenia przez policję statystyki zdarzeń drogowych. Dziennik Urzędowy Komendy Głównej Policji 2006, World report on road traffic injury prevention. WHO Genewa Komenda Główna Policji. Wypadki drogowe w Polsce w 2006 r. Warszawa Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w krajach OECD. Instytut Transportu Samochodowego Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. Biuletyn Informacyjny, Warszawa Główny Urząd Statystyczny. Trwanie życia w 2009 r. Informacje i opracowania statystyczne. Warszawa Goniewicz M, Wnuk J, Ostrowski M i wsp. Wypadki komunikacyjne jako przyczyny obrażeń u dzieci. Zdr Publ 2006, 116(1): Transport environment and health. WHO Regional Publications, Copenhagen 2000.