Odpowiedzialność międzynarodowa / odpowiedzialność państw

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Odpowiedzialność międzynarodowa / odpowiedzialność państw"

Transkrypt

1 Odpowiedzialność międzynarodowa / odpowiedzialność państw Każdy porządek prawny zakłada, że jego podmioty ponoszą odpowiedzialność w sytuacji, gdy ich postępowanie narusza prawem chroniony interes innych podmiotów. STSM w sprawie chorzowskiej (1927) stwierdzał, że Jest zasadą prawa międzynarodowego, że naruszenie zobowiązania pociąga za sobą obowiązek naprawienia szkody w należytej formie. Reparacja zatem jest niezbędnym dopełnieniem zaniedbania stosowania konwencji i nie jest koniecznym, aby stanowiła o tym sama konwencja.( ) Odpowiedzialność międzynarodowa jest zatem następstwem niezgodnego z międzynarodowymi zobowiązaniami postępowania podmiotu prawa międzynarodowego, które rodzi obowiązek reparacji - naprawienia szkody wyrządzonej takim postępowaniem podmiotowi, który uszczerbek poniósł. Odpowiedzialność międzynarodowa państw Badamy fenomen odpowiedzialności w relacjach międzypaństwowych. Skala zjawiska? Ilościowa, jakościowa? W przeszłości, współcześnie? W przeszłości dominowały w relacjach tych (XIX w) przypadki pośredniego naruszania interesu państwa. Miarą czego pośredniości - było naruszanie chronionych prawem międzynarodowym interesów podmiotów prywatnych, interesów obywateli państwa naruszanych w obcej przestrzeni państwowej. Współcześnie (intensyfikacja obrotu) dominują przypadki bezpośredniego naruszania interesu państwa, grupy państw, czy też całej społeczności międzynarodowej. Gdzie szukać reguł normujących kwestię odpowiedzialności państw? Prace Komisji Prawa Międzynarodowego ( ) konwencja 2001 o odpowiedzialności państwa (projekt). 1. Źródła odpowiedzialności. Art. 1 Każdy bezprawny akt państwa w płaszczyźnie prawa międzynarodowego wywołuje odpowiedzialność międzynarodową państwa. 2. Przesłanki odpowiedzialności. art. 2 Jest bezprawnym w płaszczyźnie prawa międzynarodowego akt państwa, gdy postępowanie polegające na działaniu lub zaniechaniu: a. można państwu przypisać w świetle prawa międzynarodowego; i b. stanowi naruszenie międzynarodowych zobowiązań państwa Przesłanka pierwsza - przypisanie postępowania państwu Czyje zachowania można państwu przypisać? A1. Odpowiedzialność państwa wywołują przede wszystkim zachowania, jego organów, funkcjonariuszy.

2 Art Postępowanie każdego organu państwa będzie uważane za akt państwa, wykonującego prawodawcze, wykonawcze, sądowe czy inne funkcje, niezależnie od pozycji zajmowanej w strukturze organów państwa, i niezależnie od tego jaki jest jego charakter, centralny czy terenowy. 2. Organem jest każda osoba lub jednostka, której taki właśnie status wyznacza prawo wewnętrzne państwa. Chodzi zatem o: - organy jednoosobowe i kolektywne; - usytuowane najwyżej w hierarchii organów ustawodawczych, wykonawczych (Prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie), sądowych (Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny, Naczelny Sąd Administracyjny) jak i lokowane na szczeblach niższych administracji podstawowej, sądów powszechnych - organy pochodzące tak z mianowania, jak i wyboru. Urzędnik państwowy lub osoba sprawująca władzę reprezentuje pro tanto swój rząd, rząd w rozumieniu międzynarodowym obejmuje wszystkich urzędników i osoby sprawujące władzę wyrok meksykańsko-amerykańskiej komisji mieszanej w sprawie Moses (1871); Organem państwa jest zatem każda osoba lub jednostka, która posiada status organu państwa przyznany zgodnie z prawem wewnętrznym. Zachowania organów mogą przejawiać się w różny sposób. Ich przejawem może być: akt stanowienia prawa - akt przyjęcia: konstytucji, ustawy; przepisów wykonawczych do ustawy (bądź zaniechanie ich przyjęcia)... akt stosowania prawa - decyzja administracyjna; wyrok sądowy; inne akty (bądź zaniechanie ich podjęcia) Wszystkie akty (działania / zaniechania) podlegają ocenie z punktu widzenia prawa międzynarodowego. Konteksty krajowe są zupełnie obojętne dla międzynarodowej oceny tych aktów. (art. 3). Okoliczność, iż w krajowym kontekście wszystko jest lege artis nie ma znaczenia. Zgodność z prawem krajowym i zgodność z postanowieniami traktatu to różne kwestie. To co jest naruszeniem traktatu może być w pełni uprawnione z punktu widzenia prawa krajowego, a co jest bezprawne z punktu widzenia prawa krajowego, może być bez skazy z perspektywy traktatowej regulacji. Nawet jeśli organy egzekucyjne utrzymują, że zajęcie było całkowicie legalne w świetle prawa włoskiego, to uczynienie tego nie wyklucza możliwości naruszenia traktatu. MTS wyrok w sprawie Elettronica Sicula (1989) A.1.1. Przypadki naruszeń wywołanych zachowaniami organów administracyjnych Najczęstsze przypadki dokonywania naruszeń przez organy administracyjne dotyczą sytuacji w których dochodzi do bezpośredniego zetknięcia się tych organów z cudzoziemcami. Aktami tych organów są m.in., akty:

3 - arbitralnego pozbawienia wolności, którym towarzyszy naganny sposób traktowania; - arbitralnego wydalania cudzoziemców; - najbardziej wszakże sądowo - nagłaśniane są przypadki aktów, które godzą w: * kontrakty, których stroną są cudzoziemcy (w tym kontrakty zawarte przez osoby fizyczne (prawne) z władzami państwa, skutkiem których, osoby te nabywają trwale pewne prawa (refleks konstrukcji praw nabytych i ich ochrony); Przywołać można ponownie (wywoływany w toku rozważań nad sukcesją państw) fragment opinii doradczej STMS (1923) dotyczącej oceny decyzji polskich władz administracyjnych unieważniających niemieckie nadania ziemi kolonistom niemieckim w poznańskim (...) prawa nabyte zgodnie z prawem obowiązującym nie stają się prawem kaduka w następstwie zmiany suwerena. Nawet ci, którzy kontestują istnienie w prawie międzynarodowym reguł normujących zagadnienia sukcesji, nie zaprzeczają temu, aby prawa osób prywatnych, wliczając w nie prawa, które nabyły od państwa poprzednika jako właściciele ziemscy, nie mogłyby być skutecznie przeciwstawione sukcesorowi. A.1.2. Przypadki naruszeń wywołanych zachowaniami organów ustawodawczych Organy ustawodawcze mogą naruszyć prawo międzynarodowe zarówno wtedy, gdy: - powstrzymują się od podjęcia wymaganych prawem międzynarodowym działań ustawodawczych, - jak i wtedy, gdy stanowią prawo niezgodne z zaciągniętymi zobowiązaniami najczęściej). STMS - sprawa dotycząca interesów niemieckich na Górnym Śląsku (Polska v. Niemcy) ; sprawa fabryki chorzowskiej (Polska v. Niemcy) 1928; W obu przypadkach Trybunał stwierdzał, że przyjęte przez władze polskie ustawodawstwo na podstawie którego dokonano m.in., aktów wywłaszczenia, pozbawienia majątku podmiotów niemieckich (osób fizycznych i prawnych) były niezgodne z ustaleniami dwustronnej umowy polsko-niemieckiej z roku. Te decyzje również akcentowały znaczenie zasady prawa międzynarodowego, wymagającej ochrony praw nabytych pod rządami państwa poprzednika. A.1.3. Przypadki naruszeń wywołanych zachowaniami organów sądowych. Podobnie jak organy administracyjne, organy sądowe statystycznie najczęściej dopuszczają się naruszeń prawa międzynarodowego, gdy przychodzi im pozostawać w relacjach z cudzoziemcami. Czynią to utrudniając cudzoziemcom: - dostęp do wymiaru sprawiedliwości (postępowanie przed sądem); - opóźniając bieg postępowania; - wydając wyrok oczywiście niezgodny z prawem międzynarodowym; - odmawiając lub opóźniając wykonanie wyroku korzystnego dla cudzoziemca; Czyniąc to dokonują aktu opisywanego w terminologii międzynarodowej jako akt odmowy sprawiedliwości.

4 2. Odpowiedzialność państwa za zachowania osób lub jednostek (kolektywnych podmiotów) wykonujących elementy aktów władczych. Art. 5 Postępowanie osoby lub jednostki, które nie jest organem państwa w rozumieniu art. 4 lecz, która jest umocowana przez prawo państwa do wykonywania elementów władzy państwowej będzie uważane za akt państwa w płaszczyźnie prawa międzynarodowego, pod warunkiem że osoba ta lub jednostka działa w tym charakterze w danym przypadku. Ma miejsce autoryzowanie prawem, osób lub kolektywnych podmiotów do wykonywania aktów władczych. To nowe zjawisko. Narasta zatem współcześnie praktyka udzielania takich delegacji. Kto ją wykonuje? Podmioty prawa publicznego, lecz również podmioty prawa prywatnego pod warunkiem, że: - autoryzacja do wykonywania aktów władzy publicznej jest prawem (ustawą) przewidziana; - dotyczy aktów rutynowo wykonywanych przez organy państwa; - autoryzowany podmiot podejmuje aktywności odpowiadające profilowi jego działalności; Np. prywatne firmy ochrony mogą być przez państwo zakontraktowane jako służba więzienna, i jako takie wykonują akty władzy publicznej tj., akty pozbawienia wolności osób zgodnie z wyrokiem sądowym i dyscyplinowania pozbawionych wolności osób zgodnie z regulaminami więziennymi. Dziennik ( ) informował o planowanym przetargu, który wyłoni firmę sprawująca elektroniczny dozór, nad osobą pozbawioną wolności a odbywającą wyrok we własnym domu z założoną elektroniczną bransoletką. Wiele firm ochroniarskich zgłosiło swoje oferty. Np. prywatne linie lotnicze mogą zostać autoryzowane do wykonywania aktów kontroli imigracyjnej, jak i aplikowania reguł dotyczących kwarantanny. A.3. Odpowiedzialność państwa za zachowania organów oddanych do jego dyspozycji przez inne państwo. Art. 6 Postępowanie organu oddanego do dyspozycji państwa przez inne państwo będzie uważane za akt pierwszego z nich w rozumieniu prawa międzynarodowego jeśli organ wykonuje elementy władzy państwa w dyspozycji którego pozostaje. Organ państwa - oddany zostaje do dyspozycji innego państwa; - przekazanie następuje za obopólną zgodą zainteresowanych państw; - organ działa na rzecz dysponującego nim państwa, pod jego kontrolą; Np. państwowe, publiczne służby medyczne lub też inne jednostki o takim charakterze przekazane dla zwalczania skutków epidemii lub skutków katastrof, albo sędziowie nominowani w jednostkowych przypadkach do składu sądów innego państwa.

5 To w istocie swojej praktyka inna niż rutynowe sytuacje międzypaństwowej kooperacji, czy też współpracy. To praktyka dalej idąca, niż rutynowa aktywności niesienia pomocy. A.4. Odpowiedzialność państwa za zachowania organów państwa, które wykraczają poza przyznaną im kompetencję a więc działają ultra vires. Czy każde zachowanie organu przekraczającego jasno określone prawem kompetencje powinno być państwu przypisane? Szczególnie, gdy przekroczenie kompetencji jest w sposób oczywisty ekscesywne? Konwencja nie czyni w takich przypadkach jakichkolwiek koncesji na rzecz państwa tzn. nie zwalnia z odpowiedzialności państwa w przypadku, w którym następuje oczywiste przekroczenie przyznanych kompetencji przez funkcjonariusza. Art. 7 Postępowanie organu państwa lub osoby lub jednostki upoważnionej do wykonywania elementów władzy państwowej, będzie uważane za akt państwa w rozumieniu prawa międzynarodowego jeśli organ, osoba lub jednostka działa w tym charakterze, nawet gdy przekracza swe uprawnienia lub postępuje niezgodnie z wydanymi jej poleceniami. Praktyka orzecznicza dostarcza przykładów: pierwszy - odpowiedzialności państwa wywołanej postępowaniem funkcjonariuszy (organów) niezgodnym z wydanymi poleceniami; drugi odpowiedzialności państwa wywołanej przekroczeniem uprawnień; Sprawa Caire Francja v. Meksyk (1929) zabójstwo obywatela RF przez funkcjonariuszy wojskowych Meksyku (po dokonaniu aktu grabieży) Sąd arbitrażowy stwierdził że dwaj funkcjonariusze, nawet jeśli przyjąć, iż działali poza swymi uprawnieniami... i jeśli nawet przyjąć, że ich zwierzchnicy cofnęli wydany im rozkaz, to odpowiedzialność państwa w badanym przypadku ma miejsce, bowiem osoby te w działaniu wykorzystały swój status wojskowych, jak również użyły środków, pozostawionych do ich dyspozycji, jako przynależnych funkcjonariuszom o takim właśnie statusie. Sprawa Velasquez Rodriguez (1989) Między-amerykański Trybunał Praw Człowieka; Wniosek [stwierdzający naruszenie Konwencji] jest niezależny od konstatacji tego czy organ czy też funkcjonariusz naruszył postanowienia prawa krajowego czy też przekroczył granice swojej władzy; w świetle prawa międzynarodowego państwo ponosi odpowiedzialność za akty swoich przedstawicieli podejmowanych w oficjalnym charakterze, jak i za ich zaniechania, nawet gdy przedstawiciele ci działają poza sferą swych uprawnień lub działaniem swym naruszają prawo wewnętrzne. A.5. Odpowiedzialność państwa za zachowania osoby lub grupy osób, które faktycznie działają na podstawie instrukcji lub też pod kierunkiem lub kontrolą państwa. Art. 8 Postępowanie osoby lub grupy osób będzie uważane za akt państwa w płaszczyźnie prawa międzynarodowego, jeśli osoba ta lub grupa osób faktycznie działa na podstawie instrukcji, lub pod kierunkiem lub kontrolą państwa. W praktyce: akty szpiegostwa. Zakładnicy w Teheranie (1979) - sprawa Personelu dyplomatycznego i konsularnego Stanów Zjednoczonych w Teheranie (1980); MTS miał sposobność przypomnienia - sprawa Personelu dyplomatycznego i konsularnego Stanów Zjednoczonych w Teheranie (1980) - granic fikcji, do której odwoływały się rządy chcąc uniknąć odpowiedzialności za działania osób prywatnych

6 i instytucji, stwierdzając, że organy państwa irańskiego aprobowały te zdarzenia i zdecydowały, aby je popełniono, zatem kontynuowana okupacja ambasady i ciągłe uwięzienie zakładników nosiło charakter aktów rzeczonego państwa. Bojownicy... stali się zatem funkcjonariuszami irańskiego państwa, których akty pociągają odpowiedzialność międzynarodową. Natomiast w sprawie Nikaragua v. US (1986), odmówił przyjęcia tezy, iż oto akty formacji kontrrewolucyjnych (tzw. contras) należy przypisać Stanom Zjednoczonym. Stwierdził: Nawet kluczowe uczestnictwo Stanów Zjednoczonych w organizowaniu, szkoleniu, wyposażaniu, finansowaniu i zaopatrywaniu contras, a także wskazywanie militarnych i paramilitarnych celów, jak i planowanie ich operacji jest niewystarczające,... aby można było przypisać Stanom Zjednoczonym, akty popełnione przez contras w toku ich operacji w Nikaragui. Aby odpowiedzialność (Stanów Zjednoczonych) mogłaby być rozważana, należałoby wykazać, że kontrolowały one w sposób efektywny przebieg operacji militarnych i paramilitarnych w toku których podnoszone pogwałcenia prawa popełniono. A.6 Postępowanie osób lub grup osób faktycznie wykonujących elementy władzy państwowej w sytuacji braku lub nieobecności władzy oficjalnej. Art. 9 Postępowanie osób lub grup osób będzie uważane za akt państwa w płaszczyźnie prawa międzynarodowego, jeżeli osoba lub grupa osób faktycznie wykonuje elementy władzy państwowej w sytuacji braku lub nieobecności władzy oficjalnej i w okolicznościach, które wymagają wykonywania tych elementów władzy. Idea czerpie z przeszłej idei levee en masse, samoobrony obywateli czynionej samodzielnie pod nieobecność regularnych sił zbrojnych (np. cywilna obrona Warszawy we wrześniu 1939 roku). Przykład współczesny Zachowania tzw. strażników rewolucji, bezpośrednio po obalenia rządów Pahlaviego w Iranie (1979), a przed powołaniem nowej władzy islamskiej. Rzecz dotyczyła aktów władzy dotyczących m.in., aktów imigracyjnych, celnych czynionych na lotnisku w Teheranie. Irańsko-Amerykański Trybunał, przyjął (1987) że aktywności strażników rewolucji należy przypisać Islamskiej Republice Iranu, na tej podstawie, że jakkolwiek nie było uznanego rządu w tamtej dobie, niemniej strażnicy wykonywali co najmniej elementy władzy państwowej pod nieobecność oficjalnych władz, o których nowy rząd musiał wiedzieć i wobec których nie podniósł sprzeciwu. B. Odpowiedzialność państwa za zachowania osób fizycznych. Zasadą jest, że państwo nie odpowiada za zachowania jednostek; ich zachowania nie mogą być państwu przypisane. Delicta iuris gentium - zbrodnie międzynarodowe zasada jurysdykcji uniwersalnej/powszechnej) - jurysdykcja międzynarodowych sądów karnych - tę zasadę statuuje Te rozwiązania dowodzą, że jednostki samodzielnie ponoszą odpowiedzialność. Popełnienie przez nie czynów zakazanych nie pociąga za sobą odpowiedzialności państwa. Od generalnej reguły istnieje wszakże znaczący wyjątek, który jest paradoksalnie, również generalną, powszechnie przyjętą, regułą.

7 Państwo może odpowiadać za czyny jednostek poddanych jego jurysdykcji, jeżeli nie podjęło koniecznych kroków do których było zobowiązane, aby zapobiec naruszeniu prawa przez jednostkę (-i). Odpowiedzialność państwa w sytuacji takiej jest nie tyle rezultatem naruszenia prawa przez jednostkę, ile następstwem zaniechania (nie dołożenia należytej staranności) przez jego organy, w prowadzeniu działań do których było prawem międzynarodowym zobowiązane. W sprawie Personelu dyplomatycznego i konsularnego Stanów Zjednoczonych w Teheranie (1980) MTS zauważył również, że źródłem odpowiedzialności Iranu było nie tylko wspieranie i podżeganie bojowników do zajęcia ambasady i wzięcia zakładników, lecz również zaniechanie ochrony misji dyplomatycznej, do ochrony której Iran był zobowiązany prawem regulującym stosunki dyplomatyczne. Natomiast przedmiotowo zindywidualizowanym wyjątkiem od sygnalizowanej reguły generalnej jest przypadek odpowiedzialności państw za zachowania pozarządowych, osób prawnych w przestrzeni kosmicznej. Kodeks prawa kosmicznego - Układ kosmiczny z 1967 roku - odpowiedzialność państw stron Układu - za skutki swojej działalności w przestrzeni kosmicznej łączy nie tylko, co oczywiste, z aktywnościami instytucji rządowych, lecz również z aktywnościami pozarządowych, osób prawnych! 2.2. Przesłanka druga wystąpienie naruszenia międzynarodowego zobowiązania Naruszenie międzynarodowego zobowiązania państwa ma miejsce wtedy, gdy akt państwa jest niezgodny z tym czego wymaga od niego zobowiązanie, niezależnie od jego pochodzenia i charakteru. Następuje zatem skontrastowanie faktów z nakazem zobowiązania. Zobowiązanie może wymagać działania lub zaniechania, serii działań lub serii zaniechań; połączenia tak działań jak i zaniechań; podjęcia szczegółowo wyznaczonego sposobu postępowania; zabezpieczenia minimalnych standardów; wydania regulacji prawnych; podjęcia aktów administracyjnych, podjęcia sądowych decyzji; sankcjonowania ułatwień lub też wprowadzenia zakazów w każdym przypadku chodzi o rodzaj postępowania przewidziany (zdefiniowany) normą prawa międzynarodowego. Chodzi zatem o zobowiązania płynące... z całej znanej nam gamy źródeł prawa międzynarodowego Dalsze przesłanki odpowiedzialności (?). Czy możliwe jest uzupełnienie wymienionych - projektem konwencji - (dwóch) przesłanek rodzących odpowiedzialność państwa o przesłankę dalszą? Rozważania dotyczą w istocie winy, jako ew. przesłanki odpowiedzialności. Jeśli ją przywołać i dodać to odpowiedzialność państwa rodziłaby okoliczność przypisania państwu bezprawności, która byłaby następstwem uchybienia w postępowaniu państwa standardowi należytej staranności (due diligence) wymaganemu w danej dziedzinie obrotu. Podany wyżej przypadek odpowiedzialności państw za zachowania osób fizycznych w tym konkretnym przypadku te przesłankę przywołuje. l

8 Skutki jej przyjęcia prowadzą do? - publicznego stawiania suwerennemu państwu zarzutu braku staranności ; - dyskusji nad tym, co jest, a co nie jest standardem należytej staranności; Jak zatem tłumaczyć wskazanie (przywołanie) przez Konwencję jedynie w/w dwóch przesłanek spełnieni których rodzi odpowiedzialność? Konwencja nie uchybiając konieczności skutecznego porządkowania przypadków i skutków bezprawnych zachowań odwołuje się do neutralnych i obiektywnych kryteriów. Przywołanie jedynie dwóch przesłanek jako punktu wyjścia dla rozważań o odpowiedzialności państwa wskazuje, że podstawą odpowiedzialności międzynarodowej jest, co do zasady, (i) bezprawność, którą (ii) można państwu przypisać. Tylko i wyłącznie. Przyjęcie takiego założenia sprawia, że gdy mówimy o problemie odpowiedzialności międzynarodowej mówimy o dominującej ( preferowanej ) w porządku międzynarodowym konstrukcji odpowiedzialności obiektywnej, odpowiedzialności za skutek. Przyjęta przez konwencję konstrukcja nie wyklucza przyjęcia innych zasad normowania odpowiedzialności w danej dziedzinie obrotu (tj., odpowiedzialności na zasadzie winy, czy też na zasadzie ryzyka). 3. Głębia bezprawności, gradacja naruszeń prawa międzynarodowego? Do połowy XX w., nie zastanawiano się nad ew., stopniowaniem naruszeń. Kształtujące się stopniowanie naruszeń jest pochodną przyjęcia konstrukcji: - zbrodni międzynarodowej; - zobowiązań erga omnes; - norm imperatywnych, norm ius cogens; A więc 1945 roku obok konstrukcji znanych - delicta iuris gentium i deliktów pojawia się konstrukcja nowa - zbrodni międzynarodowej; Zobowiązania erga omnes - w wyroku MTS w sprawie Barcelona Traction Light and Power Company (1970) znajdujemy, że Rozróżnienie zasadniczej natury ( ) musi być uczynione między zobowiązaniami państwa wobec całej społeczności międzynarodowej i tymi, które pozostają w relacji wobec innego państwa ( ) Z natury swojej te pierwsze dotyczą wszystkich państw. Mając na uwadze ich znaczenie, wszystkie państwa mogą być uważane za posiadające interes prawny w tym, aby były one przestrzegane; zobowiązania o które chodzi to zobowiązania erga omnes (...) we współczesnym prawie międzynarodowym zobowiązania te wynikają na przykład z postawienia poza prawem aktów agresji i ludobójstwa, a także zasad i norm dotyczących praw fundamentalnych jednostki ludzkiej, włączając w to ochronę przed niewolnictwem i dyskryminacja rasową. - Normy imperatywne, normy ius cogens art. 53 KW o prawie traktatów (1969) - (...) imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dopuszczalne, i która może być zmieniona tylko późniejszą normą powszechnego prawa międzynarodowego mającą taki sam charakter.

9 Te wskazane wyżej konstrukcje stymulowały potrzebę różnicowania naruszeń prawa międzynarodowego. Konwencja (projekt) różnicuje naruszenia na delikty i poważne naruszenia, definiując te ostatnie. Art Niniejszy Rozdział normuje odpowiedzialność międzynarodową wywołaną poważnym naruszeniem przez państwo zobowiązania stanowionego imperatywną normą prawa międzynarodowego. 2. Naruszenie zobowiązania jest poważne jeśli polega na masowym lub systematycznym zaniechaniu przez państwo jego wykonania. Poważne naruszenia zobowiązań międzynarodowych w odróżnieniu od deliktów są następstwem: - naruszeń zobowiązań stanowionych normami imperatywnymi (ius cogens); - naruszeń, w skali swej, masowych i systematycznych. Konsekwencjami wystąpienia przypadków poważnych naruszeń zobowiązań międzynarodowych po stronie członków społeczności międzynarodowej jest: - obowiązek współpracy i współdziałania zmierzających do eliminacji praktyki poważnych naruszeń (przede wszystkim współdziałania w ramach GO, np. w ramach mechanizmu rozdz. VII Karty NZ, miarą czego wykonywanie decyzji RB podejmowanych na jego podstawie); - obowiązek powstrzymania się od uznania za zgodne z prawem sytuacji wywołanych poważnymi naruszeniami (m.in., uznania nabytków terytorialnych pozyskanych w następstwie użycia siły, uznania państw powstałych w następstwie użycia siły (doktryna Stimsona), uznania państw, których powstanie następuje z naruszeniem zasady samostanowienia narodów); - obowiązek nieudzielania pomocy jak i stabilizowania sytuacji wywołanych poważnymi naruszeniami (np. rezolucje RB zakazujące niesienia jakiejkolwiek pomocy w stabilizowaniu reżimu apartheid u w RPA); 4. Okoliczności wyłączające (lub ograniczające) odpowiedzialność. Okoliczności wyłączające (lub ograniczające) odpowiedzialność to okoliczności, które powodują że nie występuje jedna z dwóch wskazanych przesłanek odpowiedzialności: (i) postępowanie państwa nie może być uważane za bezprawne; (ii) postępowania tego nie można państwu przypisać; 4.1. W przypadku pierwszej grupy okoliczności wyłączających (lub ograniczających) odpowiedzialność chodzi o okoliczności wyłączające lub ograniczające bezprawność są nimi: A. zgoda państwa; B. działanie w samoobronie; C. stosowanie środków przymusu (represalii); A. Zgoda państwa Art. 20 Ważna zgoda państwa, na dokonanie aktu przez inne państwo wyłącza bezprawność tego aktu w zakresie w jakim jego zakres mieści się w granicach udzielonej zgody.

10 Przykłady zgody ad hoc, incydentalnej na dokonanie jednostkowego aktu, np.,: dokonania tranzytu (lądowego, powietrznego, w przestrzeni wód wewnętrznych); prowadzenia postępowań śledczych lub dokonania zatrzymania osoby przez obce służby na terytorium państwa, wkroczenia na teren placówki misji dyplomatycznej. Przykłady zgody znajdującej wsparcie w zobowiązaniu (traktatowym) np., na: wykonywanie jurysdykcji nad oddziałami zbrojnymi czasowo przebywającymi na terytorium innego państwa; wykonywanie kompetencji/jurysdykcji w przestrzeni bazy wojskowej. Ryzyko nadużywania tej konstrukcji oczywiste, zatem aby akt udzielenia zgody, aby był prawnie skuteczny: - musi być w sposób rzeczywisty, swobodnie (bez wad) a także wyraźnie deklarowany (wykluczone jest jego dorozumiewanie); - winien być dokonany przez uprawniony do tego organ; - musi poprzedzać zdarzenie do którego się odnosi; B. działanie w samoobronie Art. 21 Bezprawność aktu państwa jest wyłączona jeśli akt stanowi prawnie dopuszczalny środek samoobrony podjęty zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych. Prawo do samoobrony: Art. 51 Karty NZ - Nic w niniejszej Karcie nie narusza przyrodzonego prawa każdego członka Narodów Zjednoczonych, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Członkowie, którzy zastosowali pewne środki w wykonaniu swego prawa do samoobrony, natychmiast zawiadomią o tym Radę Bezpieczeństwa. Środki te w niczym nie naruszają opartego na niniejszej Karcie prawa i obowiązku Rady Bezpieczeństwa do podejmowania w każdym czasie akcji, jaką uzna ona za konieczną do utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Działanie w samoobronie jest jednym z trzech wyjątków od zakazu grożenia lub użycia siły w relacjach międzypaństwowych. Art , Karty NZ Wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości któregokolwiek państwa. Owe trzy wyjątki to: * prawo do samoobrony (art. 51 Karty NZ); * prawo do wyzwolenia z zależności kolonialnej (art. 1.4 Protokołu I z 1977 roku do KG z 1949 roku); * prawo stosowania siły w ramach rozdz. VII Karty NZ; Zwrot art. 51 Karty NZ Nic w niniejszej Karcie nie narusza przyrodzonego prawa każdego członka Narodów Zjednoczonych, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, (...) sublimuje wszystkie klasyczne przesłanki jakim musi odpowiadać działanie w samoobronie ukształtowane na przestrzeni niemal 200 lat. Samoobrona zatem: - jest odpowiedzią na atak zbrojny;

11 - jest odpowiedzią konieczną, wobec braku alternatywy, możliwości innego działania; - jej celem jest położenie kresu napaści; - jest w swej treści proporcjonalną do zagrożenia reakcją; Działanie w samoobronie, a wyłączenie bezprawności... W przypadku samoobrony wyłączona zostaje bezprawność naruszenia zasady zakazującej użycie siły - z zastrzeżeniem podjęcia przez państwo działań w pełnej zgodności z postanowieniami art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych; Działanie w samoobronie nie daje carte blanche na wszelkie działania, nie wyłącza bezprawności we wszystkich przypadkach i wobec wszelkich rodzajów zobowiązań. Właściwe konfliktowi zbrojnemu prawo reguły prawa wojennego, w tym reguły prawa humanitarnego (a więc Konwencje Genewskie z 1949 roku), jak i podstawowy wymiar ochrony podstawowych praw człowieka (prawa niederogowalne w stanie konfliktu zbrojnego) - nie mogą być naruszane żadną miarą w imię samoobrony. Część zobowiązań (traktatowych) nie może być naruszona z tej przyczyny, że ulegają one wygaśnięciu lub zawieszeniu w relacjach między stronami konfliktu. Pozostaje jednak aktualnym pytanie - Czy działanie w samoobronie wyłączać może obok zakazu stosowania siły bezprawność naruszeń innych jeszcze zobowiązań międzynarodowych? MTS w opinii doradczej w sprawie legalności użycia broni nuklearnej, dostarczył pewnych wskazówek pozwalających poprowadzić linię demarkacyjną między przypadkami zachowań, których podjęcie w samoobronie wyłączałyby bezprawność wobec innych jeszcze zobowiązań, a przypadkami zachowań wykluczającymi taką argumentację. Trybunał uczynił to odpowiadając pośrednio na pytanie Międzynarodowej Organizacji Zdrowia: Czy użycie broni atomowej byłoby oczywistym naruszeniem zobowiązań dotyczących ochrony środowiska naturalnego z powodu rozległych i długodystansowych szkód wywołanych jej użyciem? Trybunał stwierdził, Problemem nie jest to czy traktaty dotyczące ochrony środowiska naturalnego są, czy też nie są stosowane w trakcie trwania konfliktu zbrojnego, lecz to czy zobowiązania wypływające z tych traktatów były w intencji ich twórców zobowiązaniami całkowicie ograniczającymi swobodę działania w konfliktach zbrojnych. Sąd nie uważa, aby traktaty te mogły w swej intencji pozbawiać państwa możliwości wykonywania prawa do samoobrony... z przyczyny zaciągnięcia zobowiązań dotyczących ochrony środowiska. Niemniej, państwa muszą wziąć pod uwagę, rozważając co jest konieczne i proporcjonalne w prowadzeniu uprawnionych działań militarnych. Szacunek wobec naturalnego środowiska jest jednym z elementów, który trzeba wziąć pod uwagę w ocenie tego czy działanie pozostaje w zgodzie z zasadami konieczności i proporcjonalności. Działanie w samoobronie wyłączy bezprawność, usprawiedliwi niewykonywanie innych jeszcze zobowiązań innych niż zakaz użycia siły, w tym m.in., zobowiązań w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego - jeśli konieczne dla jej przeprowadzenia działania będą spełniały test konieczności i proporcjonalności. Poszukując zatem kryterium wyróżniającym inne jeszcze zobowiązania, których niewykonanie usprawiedliwi działanie w samoobronie, stwierdzamy, że rzecz nie tyle w materii, przedmiocie zobowiązań, ile w sposobie (rzetelności) uprawiania prawa do samoobrony (skrupulatnego dokonywania testów konieczności i proporcjonalności).

12 C. stosowanie środków przymusu - represalia; Art. 22 Bezprawność aktu państwa niezgodnego z międzynarodowym zobowiązaniem wobec państwa innego zostaje wyłączona w zakresie, w jakim akt ten stanowi środek przymusu (represalia) podjęty przeciwko temu ostatniemu zgodnie z rozdziałem II części Trzeciej W przypadku drugiej grupy okoliczności wyłączających odpowiedzialność chodzi o okoliczności wykluczające możliwość przypisanie zachowania państwu są nimi: - stan siły wyższej; - stan zagrożenia; - stan konieczności; A. stan siły wyższej Art. 23 Bezprawność aktu państwa niezgodnego z zobowiązaniem międzynarodowym jest wyłączona, jeśli akt czyniony jest w stanie siły wyższej, to jest w stanie, gdy nie dająca się odeprzeć siła lub nie dające się przewidzieć wydarzenie, wyklucza kontrolę państwa nad biegiem zdarzeń i powodują materialnie niemożliwym postępowanie zgodne z międzynarodowym zobowiązaniem. Materialna niemożliwość wykonania zobowiązania wywołująca stan siły wyższej może być konsekwencją nieprzewidywalnych naturalnych lub społecznych wydarzeń. Np. wtargnięcie w obręb terytorium obcego państwa przez statek lotniczy lub morski, z przyczyny złej pogody lub też awarii samolotu lub też innej przyczyny wyłączającej po stronie kapitana statku możliwość kontrolowania kierunku żeglugi lub lotu. Np. utrata przez państwo kontroli nad częścią terytorium w następstwie działań powstańczych lub też w następstwie zniszczeń wyrządzonych przez operacje militarne podejmowane w jego przestrzeni przez państwo trzecie. Następstwa wydarzeń wywołane stanem siły wyższej, nie są możliwe do uniknięcia państwo nie ma możliwości uchylenia ich biegu. Siła wyższa nie obejmuje okoliczności w których wykonywanie zobowiązań staje się trudne lub też bardzo trudne w następstwie politycznych lub też gospodarczych kryzysów. Brak zdolności spłaty długów wynikający z gospodarczego kryzysu nie jest kwalifikowany jako stan występowania siły wyższej. Nie może powoływać się na siłę wyższą państwo, które przyczyniło się do powstania sytuacji wykluczającej możliwość postępowania zgodnego z międzynarodowym zobowiązaniem. B. stan zagrożenia Art. 24 Bezprawność aktu państwa niezgodnego z międzynarodowym zobowiązaniem państwa jest wyłączona jeśli dokonujący aktu nie ma innego racjonalnej możliwości, w sytuacji zagrożenia, uratowania życia lub życia innych osób powierzonych jego opiece. Inaczej niż w przypadku stanu siły wyższej, naruszający prawo konfrontowany z skrajnym niebezpieczeństwem dokonuje wyboru, jest świadomy podjęcia bezprawnego działania w intencji ochrony zdrowia i życia, swego i powierzonych swej opiece osób. W praktyce stan zagrożenia jest najczęściej przywoływany w przypadkach samolotów lub statków wkraczających w przestrzeń terytorium państwa w

13 następstwie grożących zdrowiu i życiu rzeczywistych awarii statków lub następstwem nawigacyjnych pomyłek. USA Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii SFRJ - (1946); dwukrotne wkroczenia samolotów Stanów Zjednoczonych w przestrzeń powietrzną SFRJ. Wymiana not. W kolejnej nocie jugosłowiańskiej stwierdzono, że Marszałek Josif Broz-Tito zakazał ostrzału samolotów wkraczających w przestrzeń powietrzna SFRJ, zakładając że Administracja Stanów Zjednoczonych podejmie konieczne kroki, aby zapobiegać takim lotom, z wyjątkiem przypadków nadzwyczajnych lub wywołanych pogodą, dla uczynienia czego mogłoby także dojść do zawarcia porozumienia między amerykańskimi i jugosłowiańskimi władzami. W 1975 roku, po wpłynięciu statku brytyjskiego na wody terytorialne Islandii, rząd JKM stwierdził, że statek ten uczynił to w poszukiwaniu schronienia przed niekorzystna pogodą, do czego miał prawo w świetle zwyczajowego prawa międzynarodowego. C. stan konieczności (art. 25) Art Stan konieczności nie może być powołany jako okoliczność wyłączająca bezprawność aktu niezgodnego z międzynarodowym zobowiązaniem państwa, chyba że akt ten: - jest jedynym sposobem uchronienia zasadniczego interesu państwa przez poważnym i nieuchronnym zagrożeniem, i - nie pociąga za sobą osłabienia zasadniczych interesów państwa, państw których zobowiązanie dotyczy, czy też interesu całej społeczności międzynarodowej. (...) Stan konieczności może być powołany jako okoliczność wyłączająca bezprawność zachowania jedynie wtedy, gdy: - jest jedynym sposobem uchronienia zasadniczego interesu państwa przez poważnym i nieuchronnym zagrożeniem, i - niewykonywanie zobowiązania, nie pociąga za sobą osłabienia zasadniczych interesów państwa, państw, czy też interesu całej społeczności międzynarodowej Ta okoliczność wyłączająca bezprawność - jest dość powszechnie uznaną. Spór anglo-portugalski (1832). Rząd Portugalii argumentował, powołując się na stan konieczności wywołany potrzebą utrzymania w sprawności oddziałów wojskowych eliminujących zamieszki wewnętrzne, że usprawiedliwionym było zajęcie w tym celu własności obywateli brytyjskich, mimo traktatowych gwarancji na ich rzecz. Rządowi brytyjskiemu przed zajęciem stanowiska w sprawie doradzano, aby przyjął że: traktaty pomiędzy Wielką Brytanią a Portugalią nie są tak sztywne i nieelastyczne z natury, aby nie podlegały modyfikacjom w jakichkolwiek okolicznościach, lub aby ich postanowienia musiałyby być tak ściśle przestrzegane, aby pozbawić rząd Portugalii prawa użycia tych dóbr, które mogło być absolutnie i niezbędnie konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa, a nawet zagwarantowania bytu państwowego. Zakres konieczności, który uzasadnia zajęcie własności poddanych JKM, zależy od okoliczności danego przypadku, muszą być one nieuchronne i nadzwyczajne. W sprawie Rosyjskiego odszkodowania (1912) wywołanej zwłoką rządu Ottomańskiego w płatności na rzecz Rosji długu. Zwłoka spowodowana była, w opinii rządu ottomańskiego, skrajnie trudną sytuacją finansową państwa. Jakkolwiek w notach ottomańskich przyczyna wstrzymania płatności była opisywana terminem siły wyższej, w istocie swojej chodziło właśnie o stan konieczności. Trybunał arbitrażowy przyjął, że Ta wyjątkowa okoliczność, przywołana jako decydująca, jest sporna w prawie międzynarodowym publicznym... prawo międzynarodowe musi jednak dostosowywać się do politycznych wymagań. Rząd

14 Jego Imperialnej Mości wyraźnie dopuszcza... że obowiązek wykonywania przez państwo traktatu może być osłabiony jeśli samo istnienie państwa jest zagrożone, jeśli przestrzeganie międzynarodowego obowiązku prowadzi do... samounicestwienia (self-destructive). I zauważył, że Byłoby oczywistą przesadą założyć, że płatność relatywnie małej sumy 6 milionów franków występującej z roszczeniem stronie rosyjskiej stanowiłaby zagrożenie istnienia Imperium Ottomańskiego lub w sposób poważny zagrażałoby Jego wewnętrznej sytuacji jak i międzynarodowej pozycji... Przykład współczesny: Po podjęciu szeregu prób ratowania osiadłego na skałach w przestrzeni morza pełnego tankowca liberyjskiego Torrey Canyon (1967), nastąpiło jego zatopienie przez lotnictwo brytyjskie. Prawnych uzasadnień tej akcji nie podano, jedynie stwierdzono uzasadniającą podjęcie działań skalę zagrożenia dla wybrzeży Kornwalii. Nie odnotowano żadnych protestów międzynarodowych. Wreszcie sumująca rozważania wypowiedź MTS w sprawie Gabcikovo-Nagymaros (1997) (...) stan konieczności jest uznany w zwyczajowym prawie międzynarodowym jako okoliczność wyłączająca bezprawność aktu niezgodnego z międzynarodowym zobowiązaniem. Przewiduje ono, że taka podstawa wyłączenia bezprawności może być przyjęta tylko w wyjątkowych okolicznościach. (...) stan konieczności może być przywołany jeśli spełnione zostają łącznie ściśle określone warunki; zainteresowane państwo nie może jedynie samo oceniać czy warunki te zostały spełnione. W niniejszej sprawie, następujące podstawowe warunki... są istotne: musi być przywołany zasadniczy interes państwa, które dokonuje aktu niezgodnego z międzynarodowym zobowiązaniem; ten interes musi być poddany poważnemu i nieuchronnemu zagrożeniu ; akt państwa jest jedynym sposobem uchronienia tego interesu; podjęcie aktu nie może poważnie zagrozić zasadniczym interesom państw, które międzynarodowe zobowiązanie również wiąże; oraz państwo, które aktu dokonuje nie może przyczynić się do powstania stanu konieczności. Te warunki są refleksem międzynarodowego prawa zwyczajowego Żadna z okoliczności wyłączających lub ograniczających odpowiedzialność nie może wyłączyć bezprawności wynikającej zachowania niezgodnego z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego (ius cogens)!!! 5. Odpowiedzialność za działalność dozwoloną. Powaga szkód wśród ludzi i środowiska naturalnego - wywołanych pewnym typem dozwolonych aktywności (działalności) będących następstwem postępu nauki i techniki, wywołuje pytanie o odpowiedzialność tych, którzy podejmują ryzyko posługiwania się nowoczesnymi, z natury swojej niebezpiecznymi, mogącymi wymknąć się spod kontroli człowieka, technikami i technologiami. Pytanie, czy rekompensata uszczerbku wywołana działalnością z natury swej niebezpieczną a dozwoloną jest normowana w porządku międzynarodowym co do zasady - zasady generalnej? W pracach przeszłych KPM, jak i w doktrynie podejmowane (były) są próby wskazania ogólnej zasady prawa statuującej o takiej odpowiedzialności. Podejmujący je odnotowywali, że w większości krajowych porządków prawnych przyjęte zostały regulacje stanowiące o ponoszeniu odpowiedzialności na zasadzie ryzyka w odniesieniu do takich właśnie przypadków.

15 Ta okoliczność dawała powód, aby wywodzić o istnieniu powszechnej zasady prawa (art. 38 $ 1 lit. c Statutu MTS), która o odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, w takich przypadkach, stanowi. Należy zatem przyjąć, że istnieją pewne domeny ludzkiej aktywności, a tym uprawiane przez podmioty prawa międzynarodowego, które mogą konstrukcją tą być objęte. Domeny aktywności z natury swej niebezpieczne to: energetyka jądrowa, transport morski, aktywności podejmowane w przestrzeni kosmicznej. To przekonanie o normowaniu odpowiedzialności za skutki podejmowania aktywności z natury niebezpiecznych w odwołaniu do wspomnianej ogólnej zasady prawa dzieli jedynie część doktryny, a próby wypracowania przez KPM generalnych reguł dotyczących odpowiedzialności międzynarodowej z szkody wyrządzone w następstwie prowadzenia działalności dozwolonej zostały zaniechane. Można zatem powiedzieć, że reżimy odpowiedzialności za szkody wywołane działalnością dozwoloną są (mogą być) zróżnicowane. I. Można zatem wskazać z jednej strony na wiele traktatów dotyczących szczególnie ochrony środowiska naturalnego, jak i praktykę rekompensowania szkód wywołanych w środowisku naturalnym, które odwołują się do konstrukcji odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. I tak należą do nich przykładowo:: konwencja brukselska ( ) o odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przez substancje ropopochodne; konwencja londyńska ( ) o kompensacji szkód będących rezultatem prowadzenia badań i eksploatacji zasobów mineralny z podziemi morskich; konwencja helsińska ( ) o ochronie wód transgranicznych, wód międzynarodowych jezior i środowiska morskiego Morza Bałtyckiego; konwencja brukselska ( ) o odpowiedzialności cywilnej w dziedzinie transportu morskiego materiałów nuklearnych; Uzależnienie zaś odpowiedzialności od oceny, czy w przypadku wyrządzenia szkód nastąpiło naruszenie standardu należytej staranności przez państwo X z drugiej strony - wywołuje ten skutek, że: (i) odpowiedzialność na zasadzie ryzyka zostaje oddalona; (ii) ponoszenie odpowiedzialności będące następstwem uchybienia standardowi należytej staranności wskazuje, że przesłanką odpowiedzialności jest wina. I takich opcji nie wyklucza, a wręcz sygnalizuje możliwość ich przywołania art. 304 konwencji o prawie morza zatytułowany Odpowiedzialność za szkodę. Stanowi on: Postanowienia niniejszej Konwencji dotyczące odpowiedzialności za szkodę nie naruszają stosowania obowiązujących norm i rozwijania innych norm odnoszących się do odpowiedzialności prawno-międzynarodowej. II. Interesujące połączenie przypadków odpowiedzialności na zasadzie ryzyka i na zasadzie winy odnajdujemy w prawie kosmicznym, ściślej reżimie stanowionym Układem kosmicznym z 1967 roku i konwencji o odpowiedzialności międzynarodowej za szkody wyrządzone przez obiekty wyrzucane w kosmos z 1972 roku Kodeks prawa kosmicznego - Układ kosmiczny z 1967 roku O odpowiedzialności państw stron Układu - za skutki swojej działalności w przestrzeni kosmicznej stanowi ten traktat. Termin swojej działalności obejmuje, co naturalne, aktywności instytucji rządowych, lecz również obejmuje aktywności pozarządowych, osób prawnych za skutki których państwo odpowiada.

16 Odpowiedzialność państwa jest następstwem umiejscowienia obiektu w przestrzeni kosmicznej i wyrządzenie przez obiekt ten szkody - na Ziemi, w przestrzeni powietrznej lub w przestrzeni kosmicznej. Dotkniętymi szkodą mogą być państwa, jak i jego jednostki (osoby fizyczne i prawne). Państwem odpowiedzialnym wg Układu jest państwo, które wystąpi w jednym z czterech wariantów sytuacyjnych jest państwem, które (i) obiekt wypuszcza ; (ii) powoduje wypuszczenie obiektu ; (iii) z którego terytorium obiekt został wypuszczony ; (iv) z którego urządzenia obiekt został wypuszczony. Układ z 1967 roku stanowiąc o odpowiedzialności nie określa jednak zasady na jakiej odpowiedzialność ta ma się opierać. Pomaga w jej (ich) wskazaniu - konwencja o odpowiedzialności międzynarodowej za szkody wyrządzone przez obiekty wyrzucane w kosmos z 1972 roku. Wg Konwencji państwo wypuszczające obiekt kosmiczny jest bezwzględnie zobowiązane do rekompensowania wyrządzonej szkody w formie odszkodowania, którą wyrządził ten obiekt na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu (art. II). To odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. W przypadku wyrządzenie szkód przez obiekt kosmiczny obiektowi kosmicznemu innego państwa znajdującemu się w miejscu innym niż Ziemia odpowiedzialność na zasadzie winy (art. III). Przyjmuje się, że Państwem poszkodowanym będzie w tym wypadku państwo, które samo także wysłało obiekt kosmiczny, wobec czego można założyć, że będzie ono dysponować odpowiednimi środkami, by tę winę udowodnić. (Szlawski). Dokonujący eksploracji przestrzeni kosmicznej zatem są świadomi istnienia i obowiązku dokonywania jej z poszanowaniem i zachowaniem należytej staranności. Kryterium to precyzują parametry techniczne obiektów i praktyka ich posadowienia w Kosmosie. Konwencja z 1972 roku odniesiona do szkód wyrządzonych przez kosmiczne odpady ( space debris ) pozwala na przyjęcie analogicznych reguł, jak w przypadku eksploracji regularnej. W przypadku wyrządzenia przez kosmiczne śmieci szkód na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu, ma zastosowanie zasada ryzyka. W przypadku kolizji między kosmicznym śmieciem a obiektem kosmicznym, zastosowanie będzie miała zasada winy. Zob. szczegółowo: W. Szlawski, Prawo międzynarodowe a zagrożenia wynikające z działalności kosmicznej 6. Szkoda Jakkolwiek szkoda nie jest przesłanką odpowiedzialności (bezprawność absorbuje szkodę), to jednak stwierdzić należy, że skutek odpowiedzialności (naprawa uszczerbku) jest prostym następstwem jej rzeczywistego wystąpienia. Powiedzieć zatem możemy: że, tak jak zachowanie bezprawne musi być przypisane podmiotowi prawa międzynarodowego, aby można było mówić o odpowiedzialności międzynarodowej; tak szkoda musi zostać wyrządzona realnie, aby skutki odpowiedzialności miały miejsce. O szkodzie i jej naturze słów kilka Czyja szkoda, czyj uszczerbek? Odpowiedzialność ma miejsce, gdy nastąpiło naruszenie prawa, gdy nastąpiło naruszenie prawem chronionego interesu konkretnego podmiotu.

17 To oznacza, że odpowiedzialność ponosi naruszyciel jedynie wobec podmiotu, którego prawem chroniony interes naruszył, a także, że jedynie doznający uszczerbku może wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym wobec naruszyciela. Istnienie takiej relacji jest konieczne, aby mówić o odpowiedzialności. Orzecznictwo MTS dało wyraz przekonaniu, że w obrębie międzynarodowego porządku prawnego co do zasady państwo nie może (państwa nie mogą) występować przeciwko naruszycielowi reguł prawa międzynarodowego, z samej tylko przyczyny ich naruszenia. Musi ono (muszą one) wykazać, jeśli chcą, aby ich akcja była skuteczna, że naruszenie reguł stanowi zamach na jego (ich) interes, na straży którego to konkretnego interesu reguły te stoją. MTS w sprawie Afryki Pd-zachodniej (1966) odmówił uznania rodzaju actio popularis lub też prawa jakiegokolwiek członka społeczności do podejmowania działania w intencji obrony interesu publicznego. Jedynie nielicznym systemom prawa wewnętrznego konstrukcja ta jest znana, prawo międzynarodowe, takim jakim jest obecnie, jej nie uznaje Szkoda bezpośrednia i szkoda pośrednia; Termin szkody bezpośredniej wiązać należy z przypadkiem naruszenia normy chroniącej interes państwa; Termin szkody pośredniej wiąże się z wywołaniem szkód po stronie obywateli państwa, w imieniu których wchodzi z naruszycielem w relację państwo ich obywatelstwa opieka dyplomatyczna, w którego następstwie wykonywania której wywołany jest spór między państwami Szkoda materialna i szkoda moralna. Szkoda materialna obejmuje szkody majątkowe lub dotyczące innych interesów państwa lub jego obywateli dających się oszacować w kategoriach finansowych. Szkoda moralna obejmuje przypadki indywidualnego bólu i cierpienia, utraty bliskiej osoby, lub osobistej zniewagi wynikającej z faktu wkroczenia w przestrzeń życia prywatnego. Od kiedy... szkoda moralna kompensowanym uszczerbkiem? W wyroku arbitrażowym, w sporze pomiędzy Francją a Wenezuelą (1905), gdy przyszło rozważać problem strat moralnych osób fizycznych, stwierdzono (...) uczucia nie są mierzalne w boliwarach czy też funtach szterlingach. Zmiana nastąpiła za sprawą orzeczenia w sprawie arbitrażowej (1923) dotyczącej strat i szkód poniesionych przez obywateli Stanów Zjednoczoncyh w wyniku zatopienia statku Lusitania przez niemiecki okręt podwodny w roku W

18 sprawie tej obowiązek kompensacji strat moralnych został stwierdzony i objęcie obowiązkiem naprawienia szkody tych szkód stało się regułą. Przypadki indywidualnego bólu i cierpienia... państw? Szkoda niematerialna... W sprawie Rainbow Warrior (1990) bezprawne działanie przeciwko niematerialnym interesom (p.m.), takie jak godzenie w honor, dumę lub prestiż państwa, upoważnia państwo ofiarę do uzyskania adekwatnych reparacji, nawet jeśli działania te nie wywołały finansowych lub materialnych strat dla państwa występującego z roszczeniem. I odnosząc to do aktu naruszenia wywołanego działaniami służb specjalnych RF stwierdził, że były one źródłem społecznego oburzenia i zostały przyjęte jako akt publicznej zniewagi w Nowej Zelandii i spowodowały dalsze, niematerialne w swej naturze szkody... moralnej, politycznej i prawnej natury, wypływające z godzenia w godność i prestiż nie tylko Nowej Zelandii jako takiej, lecz także jej najwyższych władz sądowych i wykonawczych. 7. Konsekwencje (skutki) odpowiedzialności. Generalnie polegają na obowiązku usunięcia skutków naruszenia prawa, reparacji, kompensacji uszczerbku. I. Jednakże nim dojdzie do aktu kompensacji uszczerbku naruszyciel spełnić powinien wstępnie, dwa inne istotne obowiązki. Są nimi: - zaprzestanie działań wywołujących skutek naruszenia prawa, oraz; - przedłożenie stosownych zabezpieczeń i gwarancji wykluczających powtórzenie takich działań, jeśli okoliczności tego wymagają; Art. 30 Państwo ponoszące odpowiedzialność z międzynarodowy bezprawny akt jest zobowiązane: a. zaprzestać jego dokonywania, jeśli jest kontynuowane; b. przedłożyć stosowne zabezpieczenia i gwarancje wykluczające powtórzenie takich działań, jeśli okoliczności tego wymagają. Zaprzestanie bezprawnych działań: (i) służy przywróceniu status quo ante, stanu sprzed naruszenia prawa, powrotowi do rządów prawa, w relacjach między naruszycielem, a doznającym uszczerbku. (ii) rzec można, że zaprzestanie bezprawnych działań jest w pewnym sensie istotniejsze niż sama wtórna już kompensacja szkód. (iii) te różnicowane stadia (zaprzestania działań bezprawnych i proces kompensacji) czasami się na siebie materialnie nakładają, np. zaprzestanie działań z restytucją przypadek wydania rzeczy zajętej bezprawnie lub uwolnienie osoby bezprawnie zatrzymanej. Przedłożenie stosownych zabezpieczeń i gwarancji służy (od)budowie zaufania i może być równie istotne jak zaprzestanie bezprawnych działań i przywrócenia status quo ante. Powtarzające się demonstracje przeciwko Stanom Zjednoczonym przed ambasadą Stanów Zjednoczonych w Moskwie ( ), powodujące naruszenie przywileju nietykalności siedziby dyplomatycznej, wywołały

19 oświadczenie Prezydenta Johnsona i zawierały następujące stwierdzenie: Rząd Stanów Zjednoczonych nalega, aby jego placówkom dyplomatycznym i personelowi była udzielona ochrona wymagana prawem międzynarodowym i zwyczajem, niezbędna dla uprawiania stosunków dyplomatycznych pomiędzy państwami. Wyrazy ubolewania i odszkodowanie nie są żadnym substytutem adekwatnej ochrony. II. Przechodząc do istoty (rdzenia) obowiązku usunięcia skutków naruszenia prawa, reparacji, kompensacji uszczerbku znakomity jego opis odnajdujemy w stwierdzeniach STMS w sprawie fabryki chorzowskiej (1927): Zasadniczą zasadą zawartą w przyjętym pojęciu aktu bezprawnego zasadą ukształtowaną w praktyce międzynarodowej a w szczególności w decyzjach sądów arbitrażowych jest, że reparacja musi, tak jak to możliwe, zatrzeć wszystkie następstwa aktu bezprawnego i przywrócić sytuację, która z całym prawdopodobieństwem istniałaby, gdyby akt ten nie został popełniony. Restytucja w naturze lub, jeśli nie jest to możliwe, wypłacenie kwoty odpowiadającej wartości jakiej wymagałoby dokonanie restytucji w naturze; odszkodowanie, jeśli wymagane, za szkody stratą poniesione, które nie mogą być objęte restytucją w naturze lub zapłatą wniesioną w jej miejsce takie są podstawowe reguły, które powinny służyć ustaleniu odpowiedniej kompensacji uszczerbku wywołanego aktem sprzecznym z prawem międzynarodowym. Formy realizacji obowiązku kompensacyjnego na jaki wskazuje STMS obowiązku reparacji - są zatem różne. Restytucja, zapłacenia kwoty odpowiadającej wartości restytucji, odszkodowanie. W konwencji (2001) znajdujemy, stwierdzenie, że Pełna reparacja uszczerbku spowodowanego bezprawnym aktem przybiera formę restytucji, odszkodowania i satysfakcji czynionych samodzielnie bądź w połączeniu ( ) To oczywiste uzupełnienie form kompensacji naruszeń o satysfakcję jest następstwem rozróżniania uszczerbku materialnego i niematerialnego; szkody materialnej i niematerialnej. Kompensacja szkody niematerialnej W przypadku szkód niematerialnych państwa - formułą kompensacji jest udzielenie satysfakcji. Jest długotrwałą praktyką państw, a także międzynarodowych Sądów i Trybunałów odwoływanie się do satysfakcji jako środka lub formy reparacji (w szerokim tego słowa sensie) w przypadku naruszenia międzynarodowego zobowiązania. Ta praktyka odnosi się w szczególności do przypadku szkód moralnych lub prawnych, i czynionych bezpośrednio państwu (...) sprawa Rainbow Warrior (1990). Przykłady sytuacji wywołujących tę formę reparacji: - obrażanie symboli państwa, takich jak jego flaga; - naruszenia integralności terytorialnej; - ataki na statki lub samoloty; - niewłaściwe traktowanie lub umyślne ataki na szefów państw i rządów lub służby zagranicznej państwa; - naruszania symboli ambasad, konsulatów, rezydencji.

20 Formy udzielania satysfakcji: - wyrażenie deklaracja publiczną i/lub stosowną notą dyplomatyczną słów ubolewania, przeprosin; np. Nota Departamentu Stanu US po zbombardowaniu ambasady chińskiej w Belgradzie przez samoloty amerykańskie (1999) i gotowość kompensacji szkód materialnych; uzupełniać może w/w formuły: - podjęcie kroków administracyjnych, dyscyplinarnych a nawet karnych przeciwko funkcjonariuszom lub osobom, które dokonały naruszenia; - wszczęcie postępowań mających na zbadanie przyczyn wystąpienia zdarzeń wywołujących uszczerbek - udzielenie zabezpieczeń i gwarancji nie wystąpienia w przyszłości bezprawnych zdarzeń; - jedną z najbardziej powszechnych formuł udzielania satysfakcji jest stwierdzenie aktu bezprawności przez sąd (wyrok sądowy). Użyteczność takiej deklaracji, jako formy udzielenia satysfakcji w przypadku spowodowania niematerialnego uszczerbku po stronie państwa, została potwierdzona przez MTS w sprawie kanału Korfu (1949), w której Trybunał, uznając jako bezprawną operację oczyszczenia przez UK Navy kanału Korfu (wody terytorialne Albanii) z posadowionych w nim przez Albanię, stwierdził: działając na rzecz poszanowania prawa międzynarodowego, do czego jest powołany, Trybunał musi oświadczyć, że działania floty brytyjskiej stanowiły pogwałcenie suwerenności Albanii. To oświadczenie pozostaje w pełnej zgodzie z kierowanym przez Albanie żądaniem [udzielenia jej przez UK satysfakcji] i jest samo w sobie właściwym sposobem udzielenia satysfakcji. Jeżeli chodzi o kompensację (reparację) szkód materialnej natury polega ona na: (i) restytucji, lub (ii) odszkodowaniu; (i) Restytucja Restytucja w naturze pierwsza formuła kompensacji; polega na przywróceniu sytuacji, która istniałaby, gdyby nie popełniono bezprawnego czynu przywrócenie status quo ante; To pierwszeństwo restytucji w naturze, w relacji do innych formuł kompensacyjnych podkreśla wyrok STMS-u w sprawie fabryki chorzowskiej (1927). reparacja musi, tak jak to możliwe, zatrzeć wszystkie następstwa aktu bezprawnego i przywrócić sytuację, która z całym prawdopodobieństwem istniałaby, gdyby akt ten nie został popełniony. (...) Aktualność pierwszeństwa restytucji w naturze, jako formuły kompensacyjnej, podkreśla w szczególny sposób klauzula przyjęta w konwencji o odpowiedzialności międzynarodowej za szkody wyrządzone przez obiekty wyrzucane w kosmos z r. Art. XII Odszkodowanie, które państwo wypuszczające jest zobowiązane zapłacić za wyrządzoną szkodę w myśl niniejszej Konwencji, określa się zgodnie z prawem międzynarodowym i z zasadami sprawiedliwości i słuszności w celu zapewnienia takiego wynagrodzenia szkody, które przywróci

Spis treści. Część A. Testy. Część B. Kazusy. Wykaz skrótów Literatura Przedmowa XIII XVII XXI. Uwagi do testów: 1

Spis treści. Część A. Testy. Część B. Kazusy. Wykaz skrótów Literatura Przedmowa XIII XVII XXI. Uwagi do testów: 1 Wykaz skrótów Literatura Przedmowa XIII XVII XXI Część A. Testy Uwagi do testów: 1 Test 1 2 Odpowiedzi do testu 1 80 Test 2 6 Odpowiedzi do testu 2 82 Test 3 9 Odpowiedzi do testu 3 85 Test 4 13 Odpowiedzi

Bardziej szczegółowo

Moduł 5. Ochrona prawna funkcjonariuszy Służby Więziennej

Moduł 5. Ochrona prawna funkcjonariuszy Służby Więziennej Autorka: Magdalena Markowiak Moduł 5 Ochrona prawna funkcjonariuszy Służby Więziennej Ochrona prawna Funkcjonariusz podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych korzysta z ochrony prawnej przewidzianej

Bardziej szczegółowo

Spis treści. III. Odpowiedzialność administracji publicznej za działania legalne. w prawie francuskim... 61

Spis treści. III. Odpowiedzialność administracji publicznej za działania legalne. w prawie francuskim... 61 Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Geneza i zarys ewolucji odpowiedzialności państwa... 1 1. Uwagi terminologiczne... 4 2. Geneza odpowiedzialności odszkodowawczej państwa od czasów rzymskich

Bardziej szczegółowo

Spis treści Rozdział I. Zagadnienia podstawowe

Spis treści Rozdział I. Zagadnienia podstawowe Wykaz skrótów... XV Wykaz podstawowej literatury... XIX Wstęp... XXI Rozdział I. Zagadnienia podstawowe... 1 1. Zakres międzynarodowego prawa inwestycyjnego... 1 I. Międzynarodowe prawo inwestycyjne a

Bardziej szczegółowo

Prawo międzynarodowe publiczne SSP II 2016/2017

Prawo międzynarodowe publiczne SSP II 2016/2017 Prawo międzynarodowe publiczne SSP II 2016/2017 1. Etapy rozwoju prawa międzynarodowego 2. Definicja prawa międzynarodowego 3. Istota prawa międzynarodowego (woluntaryzm, pozytywizm prawniczy, normatywizm,

Bardziej szczegółowo

Druk nr 580 Warszawa, 12 maja 2006 r.

Druk nr 580 Warszawa, 12 maja 2006 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V kadencja Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Druk nr 580 Warszawa, 12 maja 2006 r. Pan Marek Jurek Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie art. 235 ust.

Bardziej szczegółowo

Zasady prawa międzynarodowego. Prawo międzynarodowe publiczne ćwiczenia Semestr letni 2017/2018 mgr Joanna Poprawska

Zasady prawa międzynarodowego. Prawo międzynarodowe publiczne ćwiczenia Semestr letni 2017/2018 mgr Joanna Poprawska Zasady prawa międzynarodowego Prawo międzynarodowe publiczne ćwiczenia Semestr letni 2017/2018 mgr Joanna Poprawska Zasady prawa międzynarodowego normy prawne szczególnego rodzaju ze względu na swoje znaczenie,

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1)

USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1) Kancelaria Sejmu s. 1/7 USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1) Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2004 r. Nr 93, poz. 889. Art. 1. W ustawie z dnia

Bardziej szczegółowo

Konstytucyjne środki ochrony praw. Prawo do sądu Prawo do odszkodowania art. 77 ust. 1 Skarga konstytucyjna RPO

Konstytucyjne środki ochrony praw. Prawo do sądu Prawo do odszkodowania art. 77 ust. 1 Skarga konstytucyjna RPO Konstytucyjne środki ochrony praw Prawo do sądu Prawo do odszkodowania art. 77 ust. 1 Skarga konstytucyjna RPO Konstytucyjne prawo do sądu 1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Słowo wstępne... 11. Przedmowa do czwartego wydania... 13. Wykaz skrótów... 15

Spis treści. Słowo wstępne... 11. Przedmowa do czwartego wydania... 13. Wykaz skrótów... 15 Spis treści Słowo wstępne............................................................ 11 Przedmowa do czwartego wydania.......................................... 13 Wykaz skrótów............................................................

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzialność cywilna za naruszenie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO ) Roman Bieda

Odpowiedzialność cywilna za naruszenie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO ) Roman Bieda Odpowiedzialność cywilna za naruszenie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO ) Roman Bieda ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA Art. 79 RODO 1. Bez uszczerbku dla dostępnych administracyjnych lub pozasądowych

Bardziej szczegółowo

ŹRÓDŁA. Konwencja paryska w sprawie uregulowania żeglugi powietrznej (1919) Konwencja chicagowska o międzynarodowej żegludze powietrznej (1949)

ŹRÓDŁA. Konwencja paryska w sprawie uregulowania żeglugi powietrznej (1919) Konwencja chicagowska o międzynarodowej żegludze powietrznej (1949) PRAWO LOTNICZE ŹRÓDŁA Konwencja paryska w sprawie uregulowania żeglugi powietrznej (1919) Konwencja chicagowska o międzynarodowej żegludze powietrznej (1949) Porozumienie w sprawie wykonywania międzynarodowych

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz stron internetowych... XVII Wykaz podstawowej literatury... XIX Przedmowa... XXI

Spis treści. Wykaz stron internetowych... XVII Wykaz podstawowej literatury... XIX Przedmowa... XXI Spis treści Wykaz skrótów... XIII Wykaz stron internetowych... XVII Wykaz podstawowej literatury... XIX Przedmowa... XXI Rozdział I. Zagadnienia wstępne... 1 1. Uwagi terminologiczne... 1 2. Elementy charakterystyczne

Bardziej szczegółowo

Pojęcie sporu w prawie międzynarodowym

Pojęcie sporu w prawie międzynarodowym Pojęcie sporu w prawie międzynarodowym 1. Utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia aktów agresji

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia wstępne ZAJĘCIA ORGANIZACYJNE. POJĘCIE SPORU. ŚRODKI POKOJOWEGO ZAŁATWIANIA SPORÓW.

Zagadnienia wstępne ZAJĘCIA ORGANIZACYJNE. POJĘCIE SPORU. ŚRODKI POKOJOWEGO ZAŁATWIANIA SPORÓW. mgr Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr Zagadnienia wstępne ZAJĘCIA ORGANIZACYJNE. POJĘCIE SPORU. ŚRODKI POKOJOWEGO ZAŁATWIANIA SPORÓW.

Bardziej szczegółowo

Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Bibliografia... Wprowadzenie... 1 Rozdział I. Reżim szczególnej ochrony znaku renomowanego Ewolucja

Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Bibliografia... Wprowadzenie... 1 Rozdział I. Reżim szczególnej ochrony znaku renomowanego Ewolucja Przedmowa... Wykaz skrótów... Bibliografia... Wprowadzenie... 1 Rozdział I. Reżim szczególnej ochrony znaku renomowanego... 13 1. Ewolucja reżimu szczególnej ochrony znaku renomowanego... 13 I. Przypadki

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp do trzeciego wydania... V Wykaz skrótów... XV Bibliografia... XXIII

Spis treści. Wstęp do trzeciego wydania... V Wykaz skrótów... XV Bibliografia... XXIII Spis treści Wstęp do trzeciego wydania..................................... V Wykaz skrótów............................................... XV Bibliografia..................................................

Bardziej szczegółowo

ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA PRZESŁANKI - D. ANZILOTTI naruszenie prawa międzynarodowego przypisanie działania państwu szkoda pośrednia / bezpośrednia ochrona dyplomatyczna - uznaniowa skarga, obywatelstwo,

Bardziej szczegółowo

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO-662364-II-10/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53 Pan Krzysztof Kwiatkowski Minister Sprawiedliwości

Bardziej szczegółowo

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH dr Wojciech R. Wiewiórowski

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH dr Wojciech R. Wiewiórowski GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH dr Wojciech R. Wiewiórowski Warszawa, dnia 15 kwietnia 2011 r. DOLiS/DEC-304/11 dot. [ ] DECYZJA Na podstawie art. 104 l ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks

Bardziej szczegółowo

System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej. Autor: Justyna Maliszewska-Nienartowicz CZĘŚĆ I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA UNII EUROPEJSKIEJ

System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej. Autor: Justyna Maliszewska-Nienartowicz CZĘŚĆ I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA UNII EUROPEJSKIEJ System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej. Autor: Justyna Maliszewska-Nienartowicz CZĘŚĆ I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA UNII EUROPEJSKIEJ ROZDZIAŁ 1. CHARAKTER PRAWNY UNII EUROPEJSKIEJ ROZDZIAŁ 2. OSOBOWOŚĆ

Bardziej szczegółowo

przekraczającego równowartość przeciętnej emerytury cywilnej pochodzącej z powszechnego systemu emerytalnego (art. 15c ust. 3 ustawy represyjnej).

przekraczającego równowartość przeciętnej emerytury cywilnej pochodzącej z powszechnego systemu emerytalnego (art. 15c ust. 3 ustawy represyjnej). 2 do 0%, co de facto oznacza wymazanie z życiorysu kilkudziesięciu tysięcy osób okresu kilkunastu lat ich aktywności zawodowej przed rokiem 1990, gdy - nie popełniając żadnego przestępstwa - działały w

Bardziej szczegółowo

2. Orzeczenia sądów polskich

2. Orzeczenia sądów polskich 2. Orzeczenia sądów polskich Wyrok WSA V SA/Wa 2859/05 1 Ustalanie kryteriów pochodzenia cudzoziemca; Zezwolenie na osiedlenie się obywateli pochodzenia polskiego Wobec braku jednej i jednoznacznej regulacji

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz literatury... XVII Przedmowa... XIX

Spis treści. Wykaz literatury... XVII Przedmowa... XIX Wykaz skrótów... XIII Wykaz literatury... XVII Przedmowa... XIX Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające... 1 1. Prawo Unii Europejskiej jako akademicka dyscyplina prawa... 3 I. Rozwój autonomicznej dyscypliny

Bardziej szczegółowo

art KPC, Immunitet państwa - prawo państwa do uwolnienia się spod władzy zwierzchniej (zwłaszcza sądownictwa) innych państw.

art KPC, Immunitet państwa - prawo państwa do uwolnienia się spod władzy zwierzchniej (zwłaszcza sądownictwa) innych państw. IMMUNITETY art. 1111-1116 KPC, Immunitet państwa - prawo państwa do uwolnienia się spod władzy zwierzchniej (zwłaszcza sądownictwa) innych państw. Immunitet państwa ma na celu ochronę kompetencji państwa,

Bardziej szczegółowo

UNIEWAŻNIENIE POSTĘPOWANIA NA PODSTAWIE ART. 93 UST. 1 PKT 6 I 7 USTAWY - PRAWO ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH

UNIEWAŻNIENIE POSTĘPOWANIA NA PODSTAWIE ART. 93 UST. 1 PKT 6 I 7 USTAWY - PRAWO ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH UNIEWAŻNIENIE POSTĘPOWANIA NA PODSTAWIE ART. 93 UST. 1 PKT 6 I 7 USTAWY - Unieważnienie postępowania jest czynnością niweczącą całość postępowania, powodującą, że cel prowadzenia postępowania, tj. udzielenie

Bardziej szczegółowo

KODEKS ETYKI PRACOWNIKÓW SAMORZĄDOWYCH

KODEKS ETYKI PRACOWNIKÓW SAMORZĄDOWYCH KODEKS ETYKI PRACOWNIKÓW SAMORZĄDOWYCH PREAMBUŁA Celem Kodeksu jest sprecyzowanie wartości i standardów zachowania pracowników samorządowych zatrudnionych w Urzędzie Miejskim w Brzesku, związanych z pełnieniem

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych (druk nr 3677).

- o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych (druk nr 3677). SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140-165(4)/10 Warszawa, 19 stycznia 2011 r. Pan Grzegorz Schetyna Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Przekazuję przyjęte przez

Bardziej szczegółowo

DECYZJA RAMOWA RADY 2003/80/WSiSW. z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne

DECYZJA RAMOWA RADY 2003/80/WSiSW. z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne DECYZJA RAMOWA RADY 2003/80/WSiSW z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne RADA UNII EUROPEJSKIEJ, uwzględniając Traktat o Unii Europejskiej, w szczególności jego art.

Bardziej szczegółowo

C 326/266 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 26.10.2012. PROTOKÓŁ (nr 7) W SPRAWIE PRZYWILEJÓW I IMMUNITETÓW UNII EUROPEJSKIEJ

C 326/266 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 26.10.2012. PROTOKÓŁ (nr 7) W SPRAWIE PRZYWILEJÓW I IMMUNITETÓW UNII EUROPEJSKIEJ C 326/266 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 26.10.2012 PROTOKÓŁ (nr 7) W SPRAWIE PRZYWILEJÓW I IMMUNITETÓW UNII EUROPEJSKIEJ WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY, MAJĄC NA UWADZE, że zgodnie z artykułem 343

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa

USTAWA z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa Kancelaria Sejmu s. 1/6 USTAWA z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa Opracowano na podstawie: Dz. U. z 1998 r. Nr 162, poz.

Bardziej szczegółowo

DECYZJA RAMOWA RADY 2003/568/WSISW(1) z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym RADA UNII EUROPEJSKIEJ,

DECYZJA RAMOWA RADY 2003/568/WSISW(1) z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym RADA UNII EUROPEJSKIEJ, Stan prawny: 2009-03-18 Numer dokumentu LexPolonica: 63305 DECYZJA RAMOWA RADY 2003/568/WSISW(1) z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym RADA UNII EUROPEJSKIEJ, uwzględniając

Bardziej szczegółowo

Pokojowe rozstrzyganie sporów

Pokojowe rozstrzyganie sporów Pokojowe rozstrzyganie sporów KNZ art. 3 - wyłącznie metodami pokojowymi art. 33 wskazuje metody spór prawny, a nie faktyczny czy polityczny Negocjacje art. 36 KNZ zrównoważone i sprawiedliwe rozwiązanie

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Od Redaktorów... Dedykacja... Prof. dr hab. Maria Frankowska osoba i dzieło... Wykaz Autorów i Redaktorów... Wykaz skrótów...

Spis treści. Od Redaktorów... Dedykacja... Prof. dr hab. Maria Frankowska osoba i dzieło... Wykaz Autorów i Redaktorów... Wykaz skrótów... Od Redaktorów... Dedykacja... Prof. dr hab. Maria Frankowska osoba i dzieło... Wykaz Autorów i Redaktorów... Wykaz skrótów... XIII XV XVII XXIII XXV Część I. Rozdział 1. Europeizacja prawa prywatnego jako

Bardziej szczegółowo

Wyrok z dnia 8 lutego 2000 r. II UKN 374/99

Wyrok z dnia 8 lutego 2000 r. II UKN 374/99 Wyrok z dnia 8 lutego 2000 r. II UKN 374/99 Konwencja Generalna pomiędzy Polską a Francją o zabezpieczeniu społecznym, Układ dodatkowy dotyczący systemu zabezpieczenia społecznego stosowanego do pracowników

Bardziej szczegółowo

DEKLARACJA PRAW OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH LUB ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH I JĘZYKOWYCH

DEKLARACJA PRAW OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH LUB ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH I JĘZYKOWYCH DEKLARACJA PRAW OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH LUB ETNICZNYCH, RELIGIJNYCH I JĘZYKOWYCH rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 47/135 przyjęta i proklamowana w dniu 10 grudnia 1992 roku Zgromadzenie

Bardziej szczegółowo

Godność w Konstytucji

Godność w Konstytucji Godność w Konstytucji Zgodnie z art. 30 Konstytucji, Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona

Bardziej szczegółowo

ZAKAZ NADUŻYWANIA POZYCJI DOMINUJĄCEJ

ZAKAZ NADUŻYWANIA POZYCJI DOMINUJĄCEJ ZAKAZ NADUŻYWANIA POZYCJI DOMINUJĄCEJ Pozycja dominująca definicja odnosi się do: + indywidualnej pozycji dominującej + kolektywnej pozycji dominującej (I) przesłanki jakościowe /muszą być spełnione łącznie/:

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy Kodeks cywilny (druk nr 880).

- o zmianie ustawy Kodeks cywilny (druk nr 880). SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V kadencja Prezes Rady Ministrów DMPiA - 140-19 (2) /07 Warszawa, 1 lutego 2007 r. Pan Marek Jurek Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Uprzejmie przekazuję stanowisko

Bardziej szczegółowo

WZÓR UMOWY POWIERZENIA

WZÓR UMOWY POWIERZENIA WZÓR UMOWY POWIERZENIA pomiędzy: UMOWA POWIERZENIA DANYCH OSOBOWYCH DO PRZETWARZANIA zawarta w dniu r. w Puławach z siedzibą w. ( - ), ul., NIP, reprezentowaną przez: zwaną w treści Umowy Administratorem,

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa międzynarodowego

Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa międzynarodowego Rozdział 10 Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa międzynarodowego I. Wprowadzenie 1. Pojęcie odpowiedzialność prawna odnosi się do konsekwencji pewnych stanów rzeczy ocenianych na gruncie danego

Bardziej szczegółowo

Wzór oświadczenia pracownika o zapoznaniu się z postanowieniami Kodeksu Etyki stanowi załącznik Nr 2 do zarządzenia.

Wzór oświadczenia pracownika o zapoznaniu się z postanowieniami Kodeksu Etyki stanowi załącznik Nr 2 do zarządzenia. Zarządzenie NR 5/2013 Dyrektora Miejskiego Oświatowego Zespołu Ekonomicznego z dnia 2013.06.12 w sprawie wprowadzenia Kodeksu Etyki pracowników Miejskiego Oświatowego Zespołu Ekonomicznego Na podstawie

Bardziej szczegółowo

nałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt

nałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt Granice obowiązków, które mogą zostać nałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt 3Ustawy Prawo ochrony środowiska Prof. dr hab. Krzysztof Płeszka Dr Michał Araszkiewicz Katedra Teorii Prawa WPiA UJ Źródła

Bardziej szczegółowo

Cele odpowiedzialności administracji publicznej:

Cele odpowiedzialności administracji publicznej: Cele odpowiedzialności administracji publicznej: 1. wewnętrzny; 2. zewnętrzny. Wewnętrzny cel odpowiedzialności: Doskonalenie funkcjonowania administracji, poprzez: - Zmianę postępowania osób w administracji;

Bardziej szczegółowo

Zakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka. Janusz Korzeniowski

Zakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka. Janusz Korzeniowski Zakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli 1 Spis slajdów Idea

Bardziej szczegółowo

Europejski Trybunał Sprawiedliwości

Europejski Trybunał Sprawiedliwości Europejski Trybunał Sprawiedliwości dr hab. Gertruda Uścińska Uniwersytet Warszawski Ekspert krajowy w programie tress (Training and reporting on European Social Security) dotyczącym implementacji przepisów

Bardziej szczegółowo

Zgoda pacjenta na świadczenie zdrowotne

Zgoda pacjenta na świadczenie zdrowotne Zgoda pacjenta na świadczenie zdrowotne dr nauk prawn. Małgorzata Serwach, Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Łódzki Zgoda pacjenta jako zasada generalna Zgodnie z postanowieniami ustawy z 5 grudnia 1996

Bardziej szczegółowo

PODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ

PODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ PODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ PODSTAWOWE ZASADY USTROJU W SYSTEMATYCE KONSTYTUCJI RP Pierwszy rozdział Konstytucji RP, zatytułowany Rzeczpospolita, określa podstawowe zasady ustroju RP. Pozostałe

Bardziej szczegółowo

Zasadnicze założenia zasady odpowiedzialności odszkodowawczej Orzeczenie ETS w sprawach C-6/90 i C-9/90 Andrea Francovich i inni v.

Zasadnicze założenia zasady odpowiedzialności odszkodowawczej Orzeczenie ETS w sprawach C-6/90 i C-9/90 Andrea Francovich i inni v. Dr Nina Półtorak Zasadnicze założenia zasady odpowiedzialności odszkodowawczej Orzeczenie ETS w sprawach C-6/90 i C-9/90 Andrea Francovich i inni v. Włochy Orzeczenie ETS w sprawach C-46/93 i C-48/93 Brasserie

Bardziej szczegółowo

U Z A S A D N I E N I E

U Z A S A D N I E N I E U Z A S A D N I E N I E Projektowana zmiana ustawy z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. Nr 51, poz. 297, z późn. zm.) ma na celu wprowadzenie regulacji, które przy poszanowaniu gwarantowanej

Bardziej szczegółowo

Jak zadbać o bezpieczeństwo na Osiedlu

Jak zadbać o bezpieczeństwo na Osiedlu Jak zadbać o bezpieczeństwo na Osiedlu Członkowie wspólnot mieszkaniowych coraz częściej decydują się na działania zmierzające do zapewniania bezpieczeństwa na obszarach należących do wspólnoty. W tym

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE RADY (EURATOM, WE) NR 2185/96. z dnia 11 listopada 1996 r.

ROZPORZĄDZENIE RADY (EURATOM, WE) NR 2185/96. z dnia 11 listopada 1996 r. ROZPORZĄDZENIE RADY (EURATOM, WE) NR 2185/96 z dnia 11 listopada 1996 r. w sprawie kontroli na miejscu oraz inspekcji przeprowadzanych przez Komisję w celu ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich

Bardziej szczegółowo

KODEKS ETYCZNY Pracowników Urzędu Gminy Lipce Reymontowskie. Preambuła

KODEKS ETYCZNY Pracowników Urzędu Gminy Lipce Reymontowskie. Preambuła KODEKS ETYCZNY Pracowników Urzędu Gminy Lipce Reymontowskie Preambuła Osoba, która chce być szanowana i posiadać autorytet, traktuje każdego w taki sposób, w jaki sama chce być traktowana Etyka jest potrzebna

Bardziej szczegółowo

Wniosek DECYZJA RADY

Wniosek DECYZJA RADY KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 21.12.2011 KOM(2011) 911 wersja ostateczna 2011/0447 (NLE) Wniosek DECYZJA RADY w sprawie oświadczenia o wyrażeniu przez państwa członkowskie, w interesie Unii Europejskiej,

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego.

- o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V kadencja Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Druk nr 581 Warszawa, 12 maja 2006 r. Pan Marek Jurek Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie art. 118 ust.

Bardziej szczegółowo

Konstytucyjne zasady działalności gospodarczej. PPwG

Konstytucyjne zasady działalności gospodarczej. PPwG Konstytucyjne zasady działalności gospodarczej PPwG 1 Podstawy ustroju gospodarczego Zasady konstytucyjne zasady ogólne (demokratyczne państwo prawne, sprawiedliwość społeczna) zasada społecznej gospodarki

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa... XI

Spis treści. Przedmowa... XI Przedmowa...................................................... XI Wykaz skrótów................................................... XIII Rozdział I. Konstytucyjne zasady prawa i ich znaczenie dla interpretacji

Bardziej szczegółowo

Dz.U Nr 53 poz. 548 USTAWA. z dnia 7 maja 1999 r.

Dz.U Nr 53 poz. 548 USTAWA. z dnia 7 maja 1999 r. Dz.U. 1999 Nr 53 poz. 548 USTAWA Opracowano na podstawie t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 620. z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Służby Celnej,

Bardziej szczegółowo

USTAWA. z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Policji,

USTAWA. z dnia 7 maja 1999 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy Policji, Odpowiedzialność majątkowa funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Służby Celnej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu,

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 6 lipca 2006 r., III CZP 37/06

Uchwała z dnia 6 lipca 2006 r., III CZP 37/06 Uchwała z dnia 6 lipca 2006 r., III CZP 37/06 Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Mirosław Bączyk Sędzia SN Dariusz Zawistowski Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Miasta

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKAT DLA POSŁÓW

KOMUNIKAT DLA POSŁÓW PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Petycji 27.05.2014 KOMUNIKAT DLA POSŁÓW Przedmiot: Petycja 0436/2012, którą złożył Mark Walker (Wielka Brytania) w sprawie transgranicznego doradztwa prawnego 1.

Bardziej szczegółowo

Handlem ludźmi jest werbowanie, transport, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby z zastosowaniem:

Handlem ludźmi jest werbowanie, transport, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby z zastosowaniem: Źródło: http://handelludzmi.eu/hl/baza-wiedzy/przepisy-prawne/polskie/6283,kompilacja-najwazniejszych-przepisow-prawa-polskiego -zwiazanych-z-problematyka-h.html Wygenerowano: Niedziela, 7 lutego 2016,

Bardziej szczegółowo

Rada Unii Europejskiej Bruksela, 23 września 2014 r. (OR. en)

Rada Unii Europejskiej Bruksela, 23 września 2014 r. (OR. en) Rada Unii Europejskiej Bruksela, 23 września 2014 r. (OR. en) Międzyinstytucjonalny numer referencyjny: 2014/0021 ( NLE) 12052/14 JUSTCIV 206 AKTY USTAWODAWCZE I INNE INSTRUMENTY Dotyczy: DECYZJA RADY

Bardziej szczegółowo

Kodeks etyki pracowników samorządowych Gminy Karczmiska PREAMBUŁA

Kodeks etyki pracowników samorządowych Gminy Karczmiska PREAMBUŁA Kodeks etyki pracowników samorządowych Gminy Karczmiska PREAMBUŁA Celem kodeksu jest sprecyzowanie wartości i standardów zachowania pracowników samorządowych, związanych z pełnieniem przez nich obowiązków,

Bardziej szczegółowo

Wniosek DECYZJA RADY

Wniosek DECYZJA RADY KOMISJA EUROPEJSKA Strasburg, dnia 15.12.2015 r. COM(2015) 677 final 2015/0314 (NLE) Wniosek DECYZJA RADY ustanawiająca środki tymczasowe w obszarze ochrony międzynarodowej na rzecz Szwecji zgodnie z art.

Bardziej szczegółowo

Konstytucja wk r. Prezydent cd

Konstytucja wk r. Prezydent cd Konstytucja wk 8 10.05.2009r. Prezydent cd Prezydent RP pełni funkcję arbitra. Przyjęcie tej koncepcji oznacza, że w przypadku zakłócenia wzajemnych stosunków między rządem a Sejmem, Prezydent powinien

Bardziej szczegółowo

BL-112-133-TK/13 Warszawa, 30 grudnia 2013 r.

BL-112-133-TK/13 Warszawa, 30 grudnia 2013 r. BL-112-133-TK/13 Warszawa, 30 grudnia 2013 r. INFORMACJA PRAWNA O WYROKU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Z DNIA 24 WRZEŚNIA 2013 R. (SYGN. AKT K 35/12) DOTYCZĄCYM USTAWY O SYSTEMIE OŚWIATY I. METRYKA ORZECZENIA

Bardziej szczegółowo

Zawiadomienie o wszczęciu postępowania

Zawiadomienie o wszczęciu postępowania ŁÓDZKI URZĄD WOJEWÓDZKI W ŁODZI PNIK-I.4131.772.2017 Łódź, 20 września 2017 r. Rada Powiatu w Bełchatowie Zawiadomienie o wszczęciu postępowania Na podstawie art. 79 ust. 5 ustawy z dnia 5 czerwca 1998

Bardziej szczegółowo

Kierownik jednostki sektora finansów publicznych Prawa, obowiązki, odpowiedzialność (cz. II)

Kierownik jednostki sektora finansów publicznych Prawa, obowiązki, odpowiedzialność (cz. II) Druga część tego cyklu poświęcona jest domniemaniu odpowiedzialności kierownika jednostki za całość gospodarki finansowej jednostki sektora finansów publicznych. Niniejsze opracowanie jest drugim z cyklu

Bardziej szczegółowo

Konwencje genewskie, Genewa, 12 sierpnia 1949 r. (Dz. U. z 1956 r., nr 38, poz. 171, załącznik)

Konwencje genewskie, Genewa, 12 sierpnia 1949 r. (Dz. U. z 1956 r., nr 38, poz. 171, załącznik) Konwencje genewskie, Genewa, 12 sierpnia 1949 r. (Dz. U. z 1956 r., nr 38, poz. 171, załącznik) Rozdział I Postanowienia ogólne Artykuł 2 Niezależnie od postanowień, które wejdą w życie już w czasie pokoju,

Bardziej szczegółowo

PROTOKÓŁ (nr 7) W SPRAWIE PRZYWILEJÓW I IMMUNITETÓW UNII EUROPEJSKIEJ ROZDZIAŁ I MIENIE, FUNDUSZE, AKTYWA I OPERACJE UNII EUROPEJSKIEJ.

PROTOKÓŁ (nr 7) W SPRAWIE PRZYWILEJÓW I IMMUNITETÓW UNII EUROPEJSKIEJ ROZDZIAŁ I MIENIE, FUNDUSZE, AKTYWA I OPERACJE UNII EUROPEJSKIEJ. C 115/266 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 9.5.2008 PROTOKÓŁ (nr 7) W SPRAWIE PRZYWILEJÓW I IMMUNITETÓW UNII EUROPEJSKIEJ WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY, MAJĄC NA UWADZE, że zgodnie z artykułem 343

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jarosław Matras (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon SSN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jarosław Matras (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon SSN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca) Sygn. akt V KK 240/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 22 października 2013 r. SSN Jarosław Matras (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon SSN Przemysław Kalinowski

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 6 maja 2015 r. Poz. 620 OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 23 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Adam Dudzic, Aldona Ploch, Prawo międzynarodowe publiczne. Plansze Becka

Spis treści. Adam Dudzic, Aldona Ploch, Prawo międzynarodowe publiczne. Plansze Becka Przedmowa Wykaz ważniejszych skrótów Wykaz literatury XI XIII XV Rozdział I. Zagadnienia podstawowe 1 Tabl. 1. Społeczność międzynarodowa 3 Tabl. 2. Prawo międzynarodowe publiczne pojęcie 4 Tabl. 3. Prawo

Bardziej szczegółowo

Prawo prywatne międzynarodowe

Prawo prywatne międzynarodowe Prawo prywatne międzynarodowe Rok akademicki 2017/2018 mgr Maria Dymitruk maria.dymitruk@uwr.edu.pl Centrum Badań Problemów Prawnych i Ekonomicznych Komunikacji Elektronicznej Literatura Literatura podstawowa

Bardziej szczegółowo

TRAKTAT O FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ (WYCIĄG)

TRAKTAT O FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ (WYCIĄG) TRAKTAT O FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ (WYCIĄG) Artykuł 37. (dawny art. 31 TWE) 1. Państwa Członkowskie dostosowują monopole państwowe o charakterze handlowym w taki sposób, aby wykluczona była wszelka

Bardziej szczegółowo

Wyrok z dnia 16 lutego 2001 r., IV CKN 244/00

Wyrok z dnia 16 lutego 2001 r., IV CKN 244/00 Wyrok z dnia 16 lutego 2001 r., IV CKN 244/00 Ocena, czy ustalenie treści stosunku zobowiązaniowego lub jego celu jest dopuszczalne w odniesieniu do zagadnień, które ustawa normuje w sposób imperatywny,

Bardziej szczegółowo

Rzeszów, dnia 29 czerwca 2018 r. Poz UCHWAŁA NR XLI RADY GMINY W WIELOPOLU SKRZYŃSKIM. z dnia 15 maja 2018 r.

Rzeszów, dnia 29 czerwca 2018 r. Poz UCHWAŁA NR XLI RADY GMINY W WIELOPOLU SKRZYŃSKIM. z dnia 15 maja 2018 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Rzeszów, dnia 29 czerwca 2018 r. Poz. 2987 UCHWAŁA NR XLI.280.2018 RADY GMINY W WIELOPOLU SKRZYŃSKIM z dnia 15 maja 2018 r. w sprawie uchwalenia regulaminu

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenie ryzyk. Lublin, 7 czerwca 2017 r. w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

Ubezpieczenie ryzyk. Lublin, 7 czerwca 2017 r. w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Ubezpieczenie ryzyk Lublin, 7 czerwca 2017 r. w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Powszechny zakres ochrony ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej JST 1. Odpowiedzialność cywilna za szkody

Bardziej szczegółowo

Opinia prawna sporządzona dla Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu w Warszawie

Opinia prawna sporządzona dla Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu w Warszawie Warszawa dn. 8 stycznia 2016 r. Dr hab. prof. nadzw. Mirosław Karpiuk Opinia prawna sporządzona dla Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu w Warszawie Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez Trybunał

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 19 lipca 2012 r.

UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 19 lipca 2012 r. UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 19 lipca 2012 r. w sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją: 1) art. 20 pkt 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.

Bardziej szczegółowo

DECYZJA. odmawiam uwzględnienia wniosku.

DECYZJA. odmawiam uwzględnienia wniosku. GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH dr Wojciech R. Wiewiórowski Warszawa, dnia 20 czerwca 2013 r. DOLiS/DEC-673/13 Dot. [ ] DECYZJA Na podstawie art. 104 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks

Bardziej szczegółowo

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające

OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Artymiuk

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Artymiuk Sygn. akt III KZ 37/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 9 lipca 2013 r. SSN Tomasz Artymiuk w sprawie S. S. ukaranego z art. 51 1 k.w., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 9

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr VII/64/15 Rady Gminy w Gnojniku z dnia 16 czerwca 2015 r.

Uchwała Nr VII/64/15 Rady Gminy w Gnojniku z dnia 16 czerwca 2015 r. Uchwała Nr VII/64/15 Rady Gminy w Gnojniku z dnia 16 czerwca 2015 r. w sprawie przekazania do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie skargi Pani B.S. zam. Biesiadki na uchwałę Rady Gminy Gnojnik

Bardziej szczegółowo

Administracja a prawo

Administracja a prawo Administracja a prawo Administracja a prawo PAŃSTWO PRAWNE A PAŃSTWO POLICYJNE. DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE Państwo prawne a państwo policyjne Dawniej (np. w tzw. państwach policyjnych - choćby w monarchiach

Bardziej szczegółowo

Art. 55. [Indywidualizacja kary] Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.

Art. 55. [Indywidualizacja kary] Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą. Część ogólna 2. Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności. Art. 55. [Indywidualizacja kary] Okoliczności wpływające

Bardziej szczegółowo

Rola ETS w ochronie praw i wolności jednostki

Rola ETS w ochronie praw i wolności jednostki Rola ETS w ochronie praw i wolności jednostki Metody integracji poprzez prawo: 1/ substytucja (inaczej unifikacja): wprowadzenie jednolitych materialnych norm wspólnotowych; całkowite ujednolicenie prawa

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Eugeniusz Wildowicz

POSTANOWIENIE. SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Eugeniusz Wildowicz Sygn. akt II KK 100/15 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 23 kwietnia 2015 r. SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Eugeniusz Wildowicz w sprawie G. T.

Bardziej szczegółowo

Klauzula sumienia w służbie zdrowia

Klauzula sumienia w służbie zdrowia MICHAŁ BALICKI Klauzula sumienia w służbie zdrowia Podstawowym zadaniem klauzuli sumienia jest zapewnienie lekarzom, pielęgniarkom oraz położnym możliwości wykonywania zawodu w zgodzie z własnym sumieniem.

Bardziej szczegółowo

W imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej RADA PAŃSTWA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ. podaje do powszechnej wiadomości:

W imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej RADA PAŃSTWA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ. podaje do powszechnej wiadomości: id: 10028 UMOWA między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Federacyjną Ludową Republiką Jugosławii o obrocie prawnym w sprawach cywilnych i karnych, podpisana w Warszawie dnia 6 lutego 1960 r. Dz.U. z 1963

Bardziej szczegółowo

Pismo procesowe. w sprawie o sygn. akt K 47/14 wyjaśniam, że zmiana art. 14 ustawy o bezpieczeństwie

Pismo procesowe. w sprawie o sygn. akt K 47/14 wyjaśniam, że zmiana art. 14 ustawy o bezpieczeństwie R ZE C ZN IK PRAW OBYWATEL SKICH Warszawa, dnia 29 marca 2016 r. II.511.994.2014.KŁS Trybunał Konstytucyjny Warszawa sygn. akt K 47/14 Pismo procesowe W odpowiedzi na pismo Trybunału Konstytucyjnego z

Bardziej szczegółowo

o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochronie granicy państwowej oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2523)

o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochronie granicy państwowej oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2523) SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Druk nr 2817 IV kadencja SPRAWOZDANIE KOMISJI OBRONY NARODOWEJ o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochronie granicy państwowej oraz niektórych innych ustaw (druk

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 39/09

Uchwała z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 39/09 Uchwała z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 39/09 Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący) Sędzia SN Józef Frąckowiak (sprawozdawca) Sędzia SN Iwona Koper Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tomasza R.

Bardziej szczegółowo

Co jest zakazane. Katalog naruszeń jest szeroki. Przykładowo są to:

Co jest zakazane. Katalog naruszeń jest szeroki. Przykładowo są to: Gospodarka finansowa środkami publicznymi powinna być prowadzona zgodnie z ustalonymi zasadami. Ten, kto je narusza naraża się na określone przez prawo sankcje. O tym co narusza dyscyplinę finansów publicznych

Bardziej szczegółowo

Zakaz konkurencji. www.pip.gov.pl

Zakaz konkurencji. www.pip.gov.pl www.pip.gov.pl Zawarcie umowy Pracodawca, który prowadzi działalność jako podmiot gospodarczy, może zabezpieczyć swoje interesy przed ewentualnymi, niepożądanymi zachowaniami aktualnie zatrudnionych, jak

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzialność karna lekarza

Odpowiedzialność karna lekarza Sławomir Turkowski Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności karnej Warszawa 2012 2 Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK KOMUNIKATU KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY. Nowe ramy UE na rzecz umocnienia praworządności

ZAŁĄCZNIK KOMUNIKATU KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY. Nowe ramy UE na rzecz umocnienia praworządności KOMISJA EUROPEJSKA Strasburg, dnia 11.3.2014 r. COM(2014) 158 final ANNEXES 1 to 2 ZAŁĄCZNIK do KOMUNIKATU KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Nowe ramy UE na rzecz umocnienia praworządności PL

Bardziej szczegółowo

Umowa powierzenia przetwarzania danych osobowych nr..

Umowa powierzenia przetwarzania danych osobowych nr.. Umowa powierzenia przetwarzania danych osobowych nr.. zawarta w dniu. r. w Bydgoszczy, pomiędzy: Miastem Bydgoszcz, z siedzibą przy ulicy Jezuickiej 1, 85-102 Bydgoszcz posiadającym nr NIP 953-10-11-863,

Bardziej szczegółowo

Podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej

Podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej Podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej Podstawowe zasady ustroju w systematyce Konstytucji RP Pierwszy rozdział Konstytucji RP, zatytułowany Rzeczpospolita, określa podstawowe zasady ustroju RP. Pozostałe

Bardziej szczegółowo