OPIS KONCEPCJI ARCHITEKTONICZNO-URBANISTYCZNEJ ZAGOSPODAROWANIA I ZABUDOWY CENTRUM GORZOWA WIELKOPOLSKIEGO

Transkrypt

1 u l W łn e i a n y r u - 'Wlkp. orzów Stowarzyszer;... /- chitekiów Polskich OPIS KONCEPCJI ARCHITEKTONICZNO-URBANISTYCZNEJ ZAGOSPODAROWANIA I ZABUDOWY CENTRUM GORZOWA WIELKOPOLSKIEGO

2 1. Wnioski wynikające z analiz własnych oraz opracowań dostarczonych przez organizatora konkursu Gorzów Wielkopolski to malownicze miasto położone nad rzeką Wartą, charakteryzujące się bogatą historią, zróżnicowaną tkanka urbanistyczną i społeczną. Jak w każdym mieście tej wielkości przed mieszkańcami i władzami staje szereg problemów z zakresu zarządzania i organizacji miasta, których prawidłowe rozwiązania zapewnić może komfortowe i dostatnie życie. Analiza stanu istniejącego przeprowadzona z pomocą licznych opracowań dostarczonych przez organizatora konkursu pozwala nakreślić najważniejsze problemy Gorzowa Wielkopolskiego, na które odpowiedzią mogą być zaproponowane rozwiązania. Zdiagnozowane problemy można podzielić na dwie grupy. Pierwsza to cechy właściwe dla wszystkich miast podobnej wielkości, warunkowane w większości przez obiektywne czynniki. Chodzi tu przede wszystkim o wszystkie niedogodności życia znacznej liczby ludzi na określonym obszarze, a są to w szczególności: - zapewnienie zrównoważonego rozwoju miasta, w rozumieniu proporcji między poszczególnymi funkcjami (mieszkalnictwo, usługi, produkcja, rekreacja) - zapewnienie sprawnej i wygodnej komunikacji mieszkańcom i przyjezdnym - zapewnienie mieszkańcom miejsc pracy, możliwości edukacji, dostępu do funkcji kulturalnych i rekreacyjnych Wymienione czynniki kształtujące jakość miasta to zaledwie kilka podstawowych z szerokiej gamy problemów i wyzwań które stoją przed władzami i mieszkańcami każdego większego skupiska ludzi. W zależności od skali miasta różny jest sposób rozwiązywania problemów i rożna skala działania, nie mniej można uznać, że podejmowane działania są w wielu miejscach podobne, a wiele udanych przykładów ze świata jest godnych naśladowania. Zupełnie inaczej wygląda druga grupa problemów, do której należy zaliczyć kwestia charakterystyczne wyłącznie dla danego miejsca, związane z uwarunkowaniami historycznymi, politycznymi czy położeniem geograficznym. O innych wyzwaniach myślą władze miasta przemysłowego, uzdrowiska czy stolicy państwa. Nie inaczej jest w przypadku Gorzowa, którego historia i położenie geograficzne pozwalają wyszczególnić następujące problemy, a tym samym elementy stwarzające potencjalną szansę rozwoju: - zdegradowany układ urbanistyczny starego miasta, zatarcie śladów dawnych ulic poprzez wzniesienie nowej małowartościowej zabudowy niezgodnie z historycznym obrysem pierzei ulic - niska wartość zabudowy w obrębie ścisłego centrum

3 - podporządkowanie komunikacji kołowej ulic w obszarze śródmiejskim czego efektem jest niewłaściwa skala ulic i proporcje wnętrz urbanistycznych - niedostateczne wykorzystanie potencjału jaki stwarza położenie miasta bezpośrednio nad Wartą - niska jakość zagospodarowania położonego w bezpośrednim sąsiedztwie centrum obszaru Zawarcia - brak jednoznacznej cechy identyfikującej miasto zarówno w postrzeganiu miasta przez mieszkańców jak i osoby z zewnątrz Właściwe zidentyfikowania najważniejszych cech miasta oraz traktowanie problemów i niedoskonałości tkanki miejskiej jako potencjalne szansę rozwoju i pozytywnych przeobrażeń miasta, pozwoliło stworzyć koncepcję urbanistyczną, która daje odpowiedź na pytanie jak podnieść jakość stanu istniejącego i równocześnie wyznaczyć kierunki przyszłego rozwoju. 2. Opis rozwiązań projektowych Prezentowany projekt zagospodarowania przestrzennego obszaru centrum Gorzowa Wielkopolskiego został opracowany w oparciu o kilka podstawowych założeń, będących w dużej mierze próbą odpowiedzi na wyszczególnione w wyniku analizy problemy z jakimi obecnie zmaga się miasto. a. Idea przewodnia - nić gorzowska Choć Gorzów Wielkopolski to miasto o bogatej historii, zróżnicowanej zabudowie i ciekawym położeniu trudno wskazać element jednoznacznie kojarzony z miastem. W wielu przypadkach cecha charakteryzująca miasto wynika z uwarunkowań historycznych, politycznych czy geograficznych. Wskazanie dominującej funkcji czy elementów identyfikujących miasto jest właściwie oczywiste w przypadku miast stołecznych, kurortów czy dużych ośrodków akademickich. Niektóre miasta takich cech dominujących nie posiadają lub też funkcje dominujące w mieście nie służą pozytywnie kształtowaniu wizerunku miasta (jak w przypadku dużych ośrodków przemysłowych). W takich miejscach warto kształtując dany ośrodek miejski poszukać funkcji lub obiektu, który staje się elementem z którym mogą utożsamiać się mieszkańcy i który stać się może symbolem miasta. Wiele przykładów ze świata pokazuje w jaki sposób nawet jeden budynek może spełniać taką funkcję. Wystarczy wspomnieć operę w Sydney czy muzeum Guggenheima w Bilbao. Czasem takim symbolem może być most (Golden Gate w San Francisco), czasem nietypowy środek komunikacji (napowietrzny tramwaj w niemieckim Wiippertal), a niekiedy tak drobna z pozoru rzecz jak miejscowy specjał kulinarny. Wystarczy wspomnieć toruńskie pierniki czy marcepan z Lubeki oraz cały szereg dumnych ze swych tradycji regionów winnych.

4 W przedstawianym projekcie funkcje nowego elementu, który może stać się symbolem miasta jest system komunikacji oparty na nici wijącej się w obrębie starego miasta, a mającej w przestrzeni głównie postać kładki pieszej. Największą zaletą zaproponowanego rozwiązania jest duża dowolność interpretacji i właściwie nieograniczona możliwość rozbudowywania systemu w kolejnych dzielnicach miasta. Gorzowska nic niczym układ nerwowy oplatać będzie całe stare miasto, prowadzić mieszkańców i turystów w miejsca godne uwagi. Dla osoby przyjezdnej system ten może być doskonałym punktem odniesienia - tam gdzie pojawia się nić, tam warto się kierować. Z kolei mieszkańcy mogą traktować zaprojektowany system przejść, kładek i chodników jako ważny składnik budujący ich własną przestrzeń miejską, zwłaszcza że zaproponowana forma łączy budowanie wizerunku miasta z funkcjami użytkowymi. W zależności od miejsca przez, które przebiega nić, jej postać dostosowana będzie do określonych potrzeb. Kładka nad rzeką lub ruchliwą arterią komunikacyjną, zadaszenia nad wiatami przystanków tramwajowych lub nad stoiskami handlu ulicznego, drugi poziom na ulicach handlowych dający dostęp do lokali usługowych na pierwszym piętrze kamienic, wreszcie tylko rysunek na posadzkach placów i chodników, w miejscach gdzie nie ma potrzeby wznosić się ponad otaczający teren. Projekt zakłada opasanie nicią historycznego centrum oraz poprowadzenia jej do sąsiadujących z centrum punktów węzłowych, placu teatralnego, dworca autobusowego i kolejowego, nowych funkcji zlokalizowanych na przeciwległym brzegu Warty. b. Układ funkcjonalny i przestrzenny Jeden z najistotniejszych problemów, których rozwiązanie konieczne jest dla właściwego rozwoju centrum miasta to obecne podporządkowanie układu urbanistycznego ścisłego centrum komunikacji kołowej. Odbudowa po zniszczeniach wojennych przebiegała w oparciu o założenia komunikacyjne. Przez sam środek miasta poprowadzono szerokie arterie, których skala właściwa jest dla obszarów oddalonych od centrum. Szerokie, dwupasmowe ulice są niewątpliwie wygodne dla użytkowników samochodów, ale historyczna układ urbanistyczny został rozbity, komunikacja piesza, która w obszarze centrum powinna być uprzywilejowana została zamknięta zaledwie na kilku bocznych ulicach. W związku z tym zaproponowano przywrócenie właściwej skali ulic poprzez zbliżenia do siebie pierzei i utworzeni wnętrz urbanistycznych o proporcjach właściwych dla tej wielkości zabudowy. Przywrócenie historycznego układu urbanistycznego wymaga usunięcia z obszaru ścisłego centrum zabudowy wolnostojącej na rzecz zamkniętych kwartałów, z zielenią wspólną wewnątrz. Obszar ścisłego centrum charakteryzować się musi dużą intensywnością funkcji usługowych. Budynki o funkcji wyłącznie mieszkalnej należy lokować

5 poza obszarem centrum, natomiast usługi lokować należy w bezpośrednim sąsiedztwie rynku i przy głównych ciągach pieszych. W projekcie zaproponowano oparcie układu funkcjonalnego miasta na dwóch osiach, krzyżujących się na rynku. Pierwsza łączy projektowane funkcje handlowe i usługowe na obszarze Zawarcia i poprzez most staromiejski trafia na rynek by dalej być kontynuowana w północnej części miasta. Układ przestrzenny i zabudowa pierzei ulicy Chrobrego zostały ukształtowane w taki sposób, aby jak najmocniej związać przestrzennie ulicę Chrobregoz obszarem ścisłego centrum. W tym celu komunikacja kołowa została przeniesiona pod poziom terenu. Druga oś na kierunku wschód - zachód łączy ze sobą projektowany plac teatralny po stronie wschodniej i rejon dworca autobusowego i kolejowego po stronie zachodniej. Na całym obszarze objętym opracowaniem zadbano o właściwe proporcje między zabudową mieszkaniową, usługową i rekreacyjną. Ważną cechą nowej zabudowy jest także jej duża różnorodność. Wśród zabudowy mieszkaniowej miasta można wyszczególnić kwartały zabudowy w ścisłym centrum, wolnostojące bloki na obrzeżach miasta, wolnostojące domy jednorodzinne. W projekcie obok typowych rozwiązań zaproponowano całkiem nową formę zabudowy jaką jest osiedle domów nad nowym kanałem wodnym, co jest jednym z wielu sposobów na wykorzystanie wielkiego potencjału rzeki. Również funkcje usługowe cechuje duża różnorodność, od galerii handlowych, poprzez lokale biurowe, wreszcie równomierne nasycenie funkcjami usługowymi całego miasta poprzez lokowanie ich w parterach budynków. Także w przypadku lokali usługowych wykorzystano potencjał rzeki, poprzez usytuowanie funkcji biurowych, usługowych i kulturalnych na południowym brzegu Warty, obszaru bardzo atrakcyjnego przede wszystkim ze względu na wyjątkową panoramę starego miasta. c. Układ komunikacyjny Dobrze działający układ komunikacyjny to w każdym mieście bardzo ważny czynnik decydujący o komforcie życia mieszkańców. Obszar ścisłego centrum to pole, na którym wywarzyć trzeba właściwe proporcje dwóch sprzecznych ze sobą czynników. Z jednej strony atrakcyjność usług czy mieszkań w dużej mierze zależny jest od dostępności i łatwego dojazdu, z drugiej strony podporządkowanie miasta ruchowi kołowemu całkowicie rozbija układ urbanistyczny miasta i pozostaje w konflikcie z ruchem pieszym, który powinien być uprzywilejowany na obszarze śródmiejskim. Ponieważ dla przywrócenia właściwych proporcji wnętrz ulicznych konieczne jest znaczne zwężenie ulic, projekt zakłada znaczne ograniczenie ruchu samochodowego w ścisłym centrum. Zamiast szerokich dwupasmowych ulic zaproponowano ulice jednokierunkowe i parkingi ulokowane na granicy centrum. Obszar w którym ograniczono ruch kołowy to obszar o orientacyjnych wymiarach zaledwie 500 x 200 metrów co pozwala sądzić, że przy właściwym zaplanowaniu parkingów i sprawnie działającej komunikacji miejskiej miasto mieszkania i lokale usługowe pozostaną dostępne. Natomiast ulice, na których

6 uprzywilejowany będzie ruch pieszy znacznie podnoszą atrakcyjność lokali usługowych i stanowią dodatkową wielofunkcyjną przestrzeń publiczną, którą można wykorzystać na czasowe wystawy, handel uliczny czy inne inicjatywy stymulujące życie miasta. Ruch na kierunku północ - południe w obszarze centrum został całkowicie przeniesiony pod ziemię. Uprzywilejowana została komunikacja publiczna w szczególności miejskie tramwaje. Linia kolejowa przebiegająca przez przedmiotowy obszar to także potencjalna podstawa do stworzenia systemu kolei podmiejskiej, w związku z czym w projekcie przewidziano najdogodniejsze miejsce na lokalizację przystanku kolejowego. Dla lepszego powiązania z centrum dzielnicy Zawarcia przewidziano liczne kładki pieszo rowerowe na rzece, które łączyć mogą w sobie funkcjonalność z ciekawa formą architektoniczną. d. Zieleń i przestrzeń rekreacyjna Prawidłowo funkcjonujące to zachowanie właściwych proporcji między funkcjami mieszkaniowymi, usługowymi i rekreacyjnymi. Gorzów Wielkopolski posiada wiele terenów zielonych, których właściwe wykorzystanie to także jedno z podstawowych założeń projektu. Obok historycznych parków i ogrodów zaproponowano nowe obszary przeznaczona na rekreację w taki sposób aby możliwe było powiązanie terenów zielonych spójnym systemem ścieżek pieszych i rowerowych opasujących objęty opracowaniem obszar. 3. Wdrożenie proponowanych zmian w życie Proponowane w projekcie zmiany zakładają znaczne przeobrażenie miasta. Wprowadzenie w życie wszystkich rozwiązań nierzadko wiązałoby się z bardzo dużymi inwestycjami, w wielu przypadkach ze znacznymi wyburzeniami i bardzo daleko posuniętymi przebudowami infrastruktury miasta. Na projekt składa się bardzo wiele elementów, wiele szczegółowych rozwiązań, które doskonale mogą funkcjonować niezależnie od siebie. Tym samym przedstwioną koncepcję rozmieć trzeba nie jako szczegółową dokumentację techniczną koniecznych do wprowadzenia zmian, ale zbiór pomysłów i sugestii powiązanych jedną wspólną ideą stworzenia dobrze funkcjonującego, spójnego urbanistycznie miasta. Elementy budujące miasto - ulice, budynki, zieleń i infrastruktura podlegają przebudowom, rozbudowom, remontom. Z czasem każde miasto się przeobraża, więc nawet największe zmiany mogą być wprowadzane etapami. Co ważne przedstawiony projekt zawierać ma rozwiązania ideowe, z których wiele może być dowolnie interpretowane, rozwijane w przyszłości na dalsze obszary miasta jak chociażby opisana wcześniej gorzowska nić czy wprowadzenie zabudowy nad kanałami wodnymi. Wprowadzenie spójnych rozwiązań podporządkowanych czytelnej idei, pozwala stworzyć miasto atrakcyjne dla inwestorów, turystów a przede wszystkim mieszkańców.