Od roku 2000 w Unii Europejskiej obowiązuje Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW, 2000), której głównym celem jest zapewnienie ochrony wód oraz

Transkrypt

1 Od roku 2000 w Unii Europejskiej obowiązuje Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW, 2000), której głównym celem jest zapewnienie ochrony wód oraz osiągnięcie do roku 2015 dobrego ich stanu. Realizacja tych zadań wymaga identyfikacji zagrożenia, oceny jego wpływu na środowisko i tam gdzie jest to konieczne podjęcie działań remediacyjnych, tak aby w założonym zakresie i terminie osiągnąć cele środowiskowe - dobry stan chemiczny wód. Polska jako największy producent węgla kamiennego w Unii Europejskiej wytwarza rocznie największą ilość odpadów stanowiących potencjalne lub realne zagrożenie dla środowiska. Deponowanie odpadów na składowiskach powierzchniowych, prowadzona reeksploatacja starych składowisk w celu odzysku węgla z odpadów mogą w znacznym stopniu wpływać na procesy generacji i migracji zanieczyszczeń w bryle składowiska oraz w wodach podziemnych w ich otoczeniu. W pracy podjęto problematykę oceny dynamiki generowania ładunków zanieczyszczeń na składowiskach odpadów górniczych i ich wpływu na stan chemiczny wód podziemnych w ich rejonie. Obiekt do badań modelowych stanowiło składowisko odpadów górniczych Smolnica znajdujące się na terenie GZW. Badania prowadzono w trzech skalach: laboratoryjnej, pilotowej i terenowej. Na podstawie wyników badań laboratoryjnych - testów statycznych stwierdzono że, w drobnoziarnistej próbce pirytu reakcje rozkładu siarczków zachodziły szybciej w porównaniu do próbki pirytu grubokrystalicznego. Badania prowadzone były w wodzie, przy ograniczonym dostępie tlenu, a więc reakcje zachodziły wolniej niż przy pełnym dostępie tlenu, jak ma to miejsce w strefie aeracji składowisk nadpoziomowych. Zaobserwowano również, że odczyn ph wpływa istotnie na dynamikę generowania zanieczyszczeń. W próbkach pirytu umieszczonych w roztworze kwaśnym zaobserwowano znacznie większy wzrost stężeń metali ciężkich w porównaniu do próbek umieszczonych w roztworze o odczynie obojętnym. Wyniki ponad 20-letnich badań modelowych - lizymetrycznych, prowadzonych w naturalnym cyklu hydrologicznym wykazały, że wskaźnik infiltracji

2 odpadów zmniejsza się wraz z upływem czasu. Ponad 20-letnie badania lizymetryczne odpadów ze składowiska Smolnica: odpady świeże (zbuforowane) - lizymetr SM1 i odpady stare - 10-letnie (niezbuforowane) - lizymetr SM2 wykazały również, iż w odciekach odpadów zbuforowanych w trakcie całego cyklu badań odczyn ph był obojętny z tendencją do słabo zasadowego. Stężenie chlorków na początku eksperymentu wynosiło 5888 mg/dm 3, po 20 latach zmniejszyło się do wartości około 4 mg/dm 3, jego średnia wartość to 78,06 mg/dm 3. Stężenie siarczanów z wartości 7967 mg/dm 3 na początku eksperymentu spadło do wartości 210 mg/dm 3 w roku Wartość średnia stężenia SO 2-4 to 724,90 mg/dm 3. Natomiast w odciekach z lizymetru SM2 (odpady niezbuforowane) odczyn ph przez cały okres badań był kwaśny. Stężenie chlorków na początku eksperymentu wynosiło około 42 mg/dm 3 i spadło do wartości około 11 mg/dm 3 w roku Średnie stężenie chlorków Cl to 30,59 mg/dm'. Początkowo stężenie SO 2-4 wynosiło około 5000 mg/dm 3, a w 2005 roku wynosiło około 170 mg/dm 3, średnie stężenie siarczanów SO 2-4 to 1376,20 mg/dm 3. Badania lizymetryczne prowadzone w naturalnym cyklu hydrologicznym pozwoliły również na wyznaczenie czasu połowicznego rozkładu siarczków t 1/2. Dla odpadów świeżych, umieszczonych w lizymetrze SM1 czas połowicznego rozkładu t 1/2 wyniósł 1155 dób, a dla odpadów starych (10-letnich), umieszczonych w lizymetrze SM2 czas ten wyniósł 990 dób. Wyliczony w oparciu o t 1/2 czas wyługowania 99% siarczków z odpadów (t 99 ) wyniósł dla lizymetru SM1-21 lat, a dla lizymetru SM2-18 lat. Czasy te są dłuższe w porównaniu do rzeczywistych czasów wyługowania siarczków uzyskanych na podstawie badań prowadzonych na poletku doświadczalnym. Rzeczywisty czas wyługowania 99% siarczków t 99 z odpadów zarówno świeżych jak i 10-letnich wyniósł 16 lat. Badania terenowe obejmowały badania roztworów porowych w warstwie nienaruszonej odpadów i redeponowanej składowiska Smolnica oraz monitoring stanu chemicznego wód podziemnych składowiska Smolnica. Na podstawie analizy profili hydrogeochemicznych odpadów nienaruszonych i naruszonych stwierdzono, że w przypadku warstwy nienaruszonej wzrost

3 stężeń składników zanieczyszczających następuje wraz z głębokością, co spowodowane jest pionowym przegrupowaniem składników chemicznych w strefie aeracji składowiska w wyniku infiltrujących wód opadowych. W profilu hydrogeochemicznym warstwy redeponowanej notowano stałe stężenia Cl i SO 2-4. Taki charakter profilu wynika z wymieszania odpadów w procesie technologicznym oraz nasycenia ich wodą technologiczną. W warstwie odpadów redeponowanych notowano wyższe stężenia chlorków (dochodzące do 1000 mg/dm 3 ) co jest wynikiem stosowania w procesie odzysku węgla zasolonej wody technologicznej. Wzrost stężeń siarczanów w warstwie redeponowanej wynika z uaktywnienia procesu rozkładu siarczków, spowodowanego zwiększeniem stopnia rozdrobnienia materiału, jego wymieszania i wyeksponowania na działanie powietrza i wody. Zatem proces odzysku węgla wywołuje istotne zmiany w składzie chemicznym roztworów porowych oraz wzrost stężeń Cl i SO 2-4. Wyniki 11-letnich badań monitoringowych prowadzonych w sieci LMWP wykazały, iż składowisko odpadów górniczych Smolnica stanowi długotrwałe ognisko zanieczyszczeń wód podziemnych w jego rejonie. Wody naturalne, napływające (z kierunku NE) w rejon składowiska charakteryzują się dobrymi parametrami jakościowymi i nie wykazują głębszych zmian pod wpływem czynników antropogenicznych. Stężenia analizowanych składników są dużo mniejsze w wodach czystych niż w wodach zanieczyszczonych. Wzrost zasolenia chlorkowego, stężeń siarczanów, postępujące zakwaszanie środowiska oraz uwolnienie żelaza i manganu to generalne kierunki zmian jakości wód podziemnych odpływających z rejonu składowiska Smolnica. Istotne zmiany jakości wód podziemnych w rejonie s k ł adowiska Smolnica zwią zane są dodatkowo z reeksploatacją odpadów prowadzoną w latach przez firmę Gwarex-Ryan Poland. Największy wzrost stężeń składników zanieczyszczających (Cl i SO 2-4 ) w wodach podziemnych na odpływie ze składowiska nastąpił po rozpoczęciu działalności GRP. Maksymalne stężenia chlorków i siarczanów notowano na głównym kierunku spływu wód z obszaru objętego reeksploatacją oraz tam, gdzie były zlokalizowane osadniki firmy GRP.

4 "The dynamics of generating pollutions on mining waste dumps and their influence on aquatic environment" The Water Framework Directive 2000/60/EC has been valid in the Europen Union since the year Its main aim is to ensure protection of waters and reach at least 'good' status of them up to Realization of these tasks requires identification of a threat, evaluation of its influence on the environment and, where it is indispensable, undertaking remedy procedures to achieve environmental aims in the assumed range and time, i.e. 'good' chemical status of waters. Poland as the greatest producer of black coal in the European Union creates annually the biggest amount of wastes that are a potential or real threat to the environment. Depositing of wastes on the dump and reexploitation of old dump in order to reclaim coal froma wastes can affect considerably processes of generation and migration of pollutions in the body of the dump and groundwaters in their vicinity. Problems of assessment of dynamics of generating pollutions on mining waste dumps and their influence on the chemical groundwater condition in their area has been dealt with in the present elaboration. The subject of model study was a coal mining waste dump Smolnica in the Upper Silesian Coal Basin GZW. The studies have been carried out in laboratory, pilot and field scales. Basing on the results of the laboratory studies - static test, it has been found that in the fine-grained sample of pyrite the reacions of the decomposition of sulfides occured faster in comparison to those of the sample of coarse-grained pyrite. The research have been made in water, with the limited access of oxygen so the reactions were slower than those at the full access of oxygen as it is in the case of the vadose water zone of the upper level dump. It has also been noticed that the ph considerably affects the dynamics of generating pollutions. In the pyrite samples placed in the acid solution there has been noticed a considerably bigger increase in concentrations of heavy metal s when compared to the samples placed in the solution with the neutral reaction. The results of more than 20 year old model lysimetric studies made in the

5 natural hydrological cycle have shown that the infiltration index of wastes decreases with a lapse of time. More that 20 year old lysimetric studies of wastes froma the Smolnica dump: fresh (buffered) wastes - lysimeter SM1 and old (non-buffered) wastes - lysimeter SM2 have also shown that in the leachates of buffered wastes during the complete study cycle the ph was neutral with the tendency to being weakly basic. Concentration of chlorides at the beginning of the experiment was 5888 mg/dm 3, after 20 years it decreased to the value of about 4 mg/dm 3 and its mean value was 78,06 mg/dm 3. The concentration of sulphates decreased from the value 7967 mg/dm at the beginning to the value 210 mg/dm 3 in the year The mean value of concentration SO 2-4 was 724,90 mg/dm 3. On the other hand, in the leachates from the lysimeter SM2 (non-buffered wastes the ph was acid all alone the time of experiment. Concentration of chlorides at the beginning of the experiment was about 42 mg/dm 3 and it decreased to the value of 11 mg/dm 3 in The mean concentration of chlorides Cl was 30,59 mg/dm 3. At the beginning the SO4 2 " concentration was about 5000 mg/dm 3, and in 2005 it reached 170 mg/dm, the mean concentration of sulphates SO 2-4 was 1376,20 mg/dm 3. The lysimteric studies carried out in the natural hydrological cycle also helped to define the half decomposition time of sulphides t 1/2. For fresh wastes placed in the lysimeter SM1 the half decomposition time tm reached 1155 days and for the old wastes (10 year old) located in the lysimeter SM2 this time was 990 days. The time of lixiviation of 99% sulfides from the wastes (t 99 calculated on the basis of t 1/2 ) was 21 years for the lysimeter SM1 and 18 years for the lysimeter SM2. These times are longer when compared to the real times of lixiviation of sulfides obtained from the studies made in the experimental plot. The real time of lixiviation of 99% sulfides t 99 from both fresh and 10 years old wastes reached 16 years. The field studies included the studies of the pore solutions in the undisturbed and redeposited waste layers of the Smolnica dump and the groundwater quality monitoring network (GQMN) of the Smolnica dump. On the basis of the hydrogeochemical profiles of pore solution of undisturbed and disturbed waste layer it has been found that in the case of an undisturbed layer, an

6 increase of polluting components occurs together with depth which is caused by vertical rearrangement of chemical components in the vadose zone of the dump as a result of infiltration of rain waters. In the hydrogeochemical profile of the redeposited layer the constant concentration od Cl and SO 2-4 were observed. Such a character of the profile follows from mixing wastes in the technological process and their saturation with technological water. In the layer of redeposited wastes higher concentration of chlorides (reaching 1000 mg/dm 3 ) were found which is the result of the application of technological saline water in the process of coal reclamation. An increase in concentrations of sulphates in the redeposited layer follows from the activity of the process of decomposition of sulphides caused by an increase in the degree of size reduction of the material, its mixing and exposure to the activity of the air and water. Thus the process of coal reclamation causes significant changes in the chemical composition of porę solutions and an increase in the concentrations Cl and SO 2-4. The result of 11 years' ( ) monitoring (GQMN) showed that the Smolnica coal mining waste dump constitutes a longlasting centre of pollutions of groundwater the direction NE) to the dump area are good quality and do not show more serious changes under the influence of anthropogenic factors. The concentrations of the analyzed components are much smaller in pure than in polluted waters. An increase in chloride salinity, concentrations of sulphates, progressive acidification of the environment and release of iron and manganese are the common directions of the changes of the groundwater quality flowing from the area of Smolnica dump. Significant changes of the groundwater quality in the area of the Smolnica dump are additionally connected with reexploitation of wastes carried out in the years by the firm Gwarex Ryan Poland. The greatest increase in the concentrations of the components polluting (Cl and SO 2-4 ) in groundwater at the outlet of the dump occured after the activity GRP. Maximum concentration of chlorides and sulphates were recorded along the main direction of waters flowing from the area included in reexploitation and in places where setting tanks of the firm GRP were located.