Cele i zadania Ośrodka Edukacyjnego

Transkrypt

1 Bożena Wójtowicz, Irena Dybska Cele i zadania Ośrodka Edukacyjnego Świętokrzyskiego Parku Narodowego Patrząc na tempo rozwoju cywilizacji oraz na zagrożenia, będące nie zamierzonym skutkiem tego rozwoju, uzmysławiamy sobie, jak wiele zależy od naszej świadomości i postawy. Na całym świecie modna stała się ekologia, a niezastąpionym do niej dodatkiem jest edukacja ekologiczna. Jej głównym celem jest propagowanie szeroko pojętej wiedzy o przyrodzie i jej ochronie, a także kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec otaczającej go przyrody. Edukacja ekologiczna nie może być prowadzona jedynie w szkole. Bardzo ważne miejsce w kształtowaniu proekologicznych postaw zajmuje środowisko rodzinne. To właśnie rodzina ma największy wpływ na kształtowanie światopoglądu dziecka. Ważne są też mass media, zabawy komputerowe, multimedia oraz akcje edukacyjne związane z ekologią. Nic jednak lepiej nie uczy, niż obcowanie z przyrodą. Specjalna rola przypada tu parkom narodowym i krajobrazowym, dysponującym ogromnym bogactwem zasobów przyrodniczych i coraz częściej zapleczem lokalowym w postaci ośrodków dydaktycznych. Ośrodki te wspomagają i uzupełniają ofertę kształcenia formalnego, korelują teorię z praktyką. Świętokrzyski Park Narodowy to jeden z najstarszych parków narodowych w Polsce, utworzony 1 kwietnia 1950 roku. Obejmuje centralną część Gór Świętokrzyskich Łysogóry, wschodnią część Pasma Klonowskiego oraz część Pasma Pokrzywiańskiego. Znaczny jego obszar pokrywają lasy, pozostałość Puszczy Świętokrzyskiej, reszta to śródleśne łąki i zarośla, bagna oraz gołoborza. Najpiękniejsze fragmenty lasów wchodzą w skład rezerwatów ścisłych: Chełmowa Góra, Święty Krzyż, Łysica, Czarny Las i Mokry Bór. Park ma bogaty świat roślin i zwierząt. Najbardziej charakterystycznym elementem przyrody nieożywionej są gołoborza, rumowiska skalne powstałe w warunkach klimatu peryglacjalnego. Świętokrzyski Park Narodowy należy też do nielicznych w Polsce parków narodowych posiadających obok walorów przyrodniczych, także liczne zabytki architektury oraz miejsca pamięci narodowej. Jednym z najważniejszych zadań Parku, oprócz ochrony przyrody i działalności naukowej, jest edukacja ekologiczna. Ukazuje ona zależność człowieka od środowiska oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Ośrodek Edukacyjny Świętokrzyskiego Parku Narodowego powstał w roku 2000.

2 602 Bożena Wójtowicz, Irena Dybska Ryc. 1. Elementy strukturalne systemu edukacyjnego w Świętokrzyskim Parku Narodowym Ryc. 2. Wykaz form działalności edukacyjnej w Świętokrzyskim Parku Narodowym

3 Cele i zadania Ośrodka Edukacyjnego Świętokrzyskiego Parku Narodowego 603 Wyposażony jest w salę konferencyjną, pracownię przyrodniczą, salę audiowizualną, laboratorium oraz bibliotekę z czytelnią. Ściśle zintegrowane z Ośrodkiem jest Muzeum Przyrodniczo Leśne ŚPN, mieszczące się w zachodnim skrzydle zabytkowego zespołu budynków klasztornych na Świętym Krzyżu. Edukacji ekologicznej służą też szlaki turystyczne i ścieżki dydaktyczne. Większość zajęć prowadzonych przez Ośrodek odbywa się w terenie, w bezpośrednim kontakcie z przyrodą. Działalność edukacyjna Świętokrzyskiego Parku Narodowego ma na celu: kształtowanie świadomości ekologicznej społeczności lokalnej, edukację ekologiczną osób zwiedzających Park, gromadzenie i upowszechnianie wiedzy o przyrodzie, w tym szczególnie o przyrodzie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, jej funkcjonowaniu, nienaruszalności praw nią rządzących i konieczności jej racjonalnego wykorzystania, podnoszenie kwalifikacji osób zajmujących się propagowaniem ochrony przyrody, uświadamianie możliwości rozwoju regionu z jednoczesnym zachowaniem jego wysokich walorów środowiskowych. Zajęcia terenowe Nieodzownym miejscem prowadzenia edukacji ekologicznej zarówno formalnej, jak i nieformalnej, jest teren. Uczniowie w trakcie bezpośredniego kontaktu z przyrodą, śledzą wiele zjawisk zachodzących w przyrodzie, wzbogacając przy tym swoją wiedzę. Właściwie zorganizowane zajęcia w terenie umożliwiają wyposażenie uczniów w wiedzę, umiejętności i wyobrażenia, których nie można zrealizować na zajęciach w sali lekcyjnej. Ośrodek Edukacyjny ŚPN wyposażony jest w literaturę ułatwiającą pracę w terenie (przewodniki, atlasy, klucze do oznaczania roślin i zwierząt). Dysponuje też środkami dydaktycznymi przeznaczonymi do pracy w terenie, np. lornetki, lupy, kompasy itp. Przykładowe tematy zajęć terenowych: Budowa warstwowa lasu. Rozróżnianie drzew, krzewów iglastych i liściastych z uwzględnieniem gatunków chronionych. Rozpoznawanie ptaków po głosach. Obok budynku Ośrodka Edukacyjnego projektowane jest arboretum i ogródek meteorologiczny. Obiekty te, będąc miejscem prowadzenia zajęć i gier dydaktycznych, również będą odgrywały ogromną rolę edukacyjną. Przyrodnicze ścieżki dydaktyczne Wraz ze wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, rośnie również zainteresowanie turystyką ekologiczną. Rolę tą doskonale spełniają ścieżki dydaktyczne. Aktualnie w Świętokrzyskim Parku Narodowym istnieje 5 ścieżek dydaktycznych: Ścieżka przyrodnicza Huta Szklana Św. Krzyż Ścieżka przyrodnicza na Chełmowej Górze

4 604 Bożena Wójtowicz, Irena Dybska Ścieżka przyrodniczo historyczna Łysica Ścieżka historyczna na Łysej Górze Ścieżka przyrodnicza Stawy Biskupie. Ścieżki te wytyczone zostały w najbardziej cennych przyrodniczo i historycznie miejscach Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Są przydatne dla wszystkich odwiedzających Park, szczególnie jednak dla młodzieży szkolnej. Opracowano przewodniki, zawierające fotografie, opisy poszczególnych przystanków oraz propozycje zadań dla uczniów. W Ośrodku Edukacyjnym ŚPN można zamawiać prowadzenie zajęć na ścieżkach dydaktycznych przez specjalistów ds. edukacji ekologicznej. W najbliższym czasie planuje się utworzenie kolejnych ścieżek dydaktycznych na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Wykłady, prelekcje Ośrodek Edukacyjny ŚPN posiada salę audiowizualną, w której możliwe jest prowadzenie zajęć teoretycznych, projekcje filmów przyrodniczych i tematycznych zestawów przeźroczy. Odbywają się tu wykłady, prelekcje, pogadanki. Ponadto Ośrodek stał się miejscem spotkań o tematyce edukacyjnej organizowanych wspólnie z innymi instytucjami. Odbywają się tu warsztaty dla nauczycieli, szkolenia dla pracowników PTTK, a także dla studentów. Lekcje muzealne Bardzo istotnym elementem bazy edukacyjnej Świętokrzyskiego Parku Narodowego jest Muzeum Przyrodniczo Leśne, mieszczące się w zachodnim skrzydle zabytkowego zespołu budynków klasztornych na Świętym Krzyżu. Ekspozycję tworzy kilka podstawowych działów: przyrody nieożywionej, flory Parku, fauny z podziałem na zwierzęta bezkręgowe i kręgowe, informacja o parkach krajobrazowych okalających Park Narodowy, a także zagadnienia dotyczące ochrony przyrody Parku i jego zagrożeń. Muzeum to pełni niejako rolę banku informacji o Świętokrzyskim Parku Narodowym. Wciąż kierując się zamiarem wyprowadzenia edukacji poza mury szkoły, Ośrodek Edukacyjny ŚPN proponuje lekcje w Muzeum. Są to zajęcia dydaktyczne, prowadzone z młodzieżą szkolną w zakresie ekologii i poszerzenia wiedzy o Parku. Wykorzystując eksponaty muzealne i stosując metody aktywnej pracy, lekcje pomogą w rozbudzeniu wyobraźni uczniów i pozwolą dogłębnie zrozumieć przyrodę. Współpraca ze szkołami Współpraca Ośrodka Edukacyjnego ŚPN ze szkołami w zakresie edukacji ekologicznej dotyczy przede wszystkim placówek lokalnych, których na terenie otuliny ŚPN znajduje się ponad 40. Działalność Ośrodka skierowana jest przede wszystkim do dzieci i młodzieży. Jest to bowiem grupa bez zakorzenionych już nawyków, w której łatwiej wytworzyć ciekawość i naturalną chęć przyswajania rzeczy nowych. Poza tym

5 Cele i zadania Ośrodka Edukacyjnego Świętokrzyskiego Parku Narodowego 605 edukacja społeczności żyjącej w pobliżu Parku już od najmłodszych lat jest bardzo ważna dla zmniejszenia pojawiających się konfliktów. Edukacja ekologiczna prowadzona jest dla kilku różnych grup wiekowych dzieci i młodzieży. Dla każdej z nich przygotowywane są odrębne programy dostosowane do wieku i poziomu wiedzy. Ośrodek udostępnia również w szerokim zakresie materiały i pomoce dydaktyczne. Ta ścisła współpraca poprzez systematyczne kontakty, prelekcje, pogadanki, organizowanie imprez takich jak konkursy, quizy przyrodnicze, akcje sprzątania i wywozu śmieci ma na celu kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci mieszkających w tym rejonie. Szkolenia dla nauczycieli Bardzo ważną rolę w procesie kształtowania świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży odgrywa szkoła. Nauczyciel jest najważniejszym ogniwem w kształtowaniu postaw młodzieży. To właśnie on, poprzez edukację środowiskową czyni swoich wychowanków odpowiedzialnymi za środowisko. Wycieczki szkolne do parków często oprowadzane są przez przewodników, którzy chcą przekazać młodzieży jak najwięcej faktów i informacji, liczb, nazw i szczegółów, które często uniemożliwiają zrozumienie i zapamiętanie konkretnych faktów. Nauczyciele natomiast nie są przygotowani do korzystania z rezerwatów przyrody jako bazy dydaktycznej do realizacji celów edukacji ekologicznej (Cichy 1988). Dlatego też należy ich przygotować do samodzielnej pracy ze swoimi grupami na terenie Parku. W tym celu w Ośrodku Edukacyjnym organizowane są szkolenia dla nauczycieli. Część zajęć odbywa się w budynku Ośrodka, część zaś na szlakach Parku. W czasie ich trwania nauczyciele zdobywają wiedzę merytoryczną, umiejętności pracy w terenie i wykorzystania Świętokrzyskiego Parku Narodowego do celów edukacyjnych. Szkolenia dla przewodników PTTK We wszystkich górskich parkach istnieje wymóg regulaminowy, według którego grupy zorganizowane powinny zwiedzać park pod opieką upoważnionego przewodnika. Świętokrzyski Park Narodowy odwiedza rocznie ok. 400 tys. turystów. Przewodnicy posiadają wysokie kwalifikacje, jednak ich przygotowanie nie jest wystarczające, by oprowadzać po ŚPN. Dlatego też Ośrodek Edukacyjny organizuje szkolenia dla przewodników PTTK. Zajęcia odbywają się w Ośrodku Edukacyjnym w Bodzentynie, na terenie Parku oraz w Muzeum Przyrodniczo Leśnym na Świętym Krzyżu. Współpraca ŚPN z przewodnikami PTTK powinna opierać się na partnerskich stosunkach i przynosić zainteresowanym stronom konkretne korzyści. Przewodnicy powinni nie tylko przekazywać zwiedzającym wiadomości o Parku, ale też podnosić ich poziom kultury turystycznej i ekologicznej, poprzez osobiste zaangażowanie oraz zamiłowanie do przyrody.

6 606 Bożena Wójtowicz, Irena Dybska Współpraca z samorządami lokalnymi Głównym celem edukacji środowiskowej jest kształtowanie postaw i wywieranie wpływu na indywidualne decyzje jak najszerszej rzeszy ludzi. Przede wszystkim dotyczy to samorządów lokalnych. W gminach okalających Świętokrzyski Park Narodowy, działalność ich polega najczęściej na znajdowaniu możliwie jak najlepszych rozwiązań pomiędzy celami gospodarczymi i ochronnymi. Dlatego też planuje się przeprowadzać szkolenia dla działaczy i pracowników samorządowych. W czasie spotkań w władzami terytorialnymi, należy kształcić u nich umiejętność kompleksowego patrzenia na środowisko oraz podejmowania działań na rzecz jego ochrony. Poprzez takie szkolenia można łatwiej dotrzeć do dorosłej części społeczności lokalnej, gdyż konsekwentne działanie władz lokalnych doprowadzi do zmiany postaw znacznej części mieszkańców. Prezentowane formy edukacji ekologicznej cieszą się ogromną popularnością wśród uczniów i nauczycieli. Wiedzę przyrodniczą można przekazywać różnymi drogami, np. poprzez salę lekcyjną, telewizję, Internet itp. Najskuteczniejsza jednak wydaje się edukacja w o;,bezpośrednim styku z naturą. Świętokrzyski Park Narodowy będąc najcenniejszym obszarem w regionie jest też doskonałym obiektem do prowadzenia edukacji ekologicznej. dr Bożena Wójtowicz Instytut Geografii Akademia Świętokrzyska Kielce mgr Irena Dybska Ośrodek Edukacyjny Świętokrzyskiego Parku Narodowego Bodzentyn