DIAGNOZA ZJAWISKA SPRZEDAŻY NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH I PAPIEROSÓW OSOBOM NIEPEŁNOLETNIM W SKLEPACH NA STACJACH PALIW W WARSZAWIE

Transkrypt

1 Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim DIAGNOZA ZJAWISKA SPRZEDAŻY NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH I PAPIEROSÓW OSOBOM NIEPEŁNOLETNIM W SKLEPACH NA STACJACH PALIW W WARSZAWIE RAPORT Z BADAŃ Tajnego Klienta Ogólnopolskie Stowarzyszenie RoPSAN -Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim dla Urzędu m. st. Warszawy Warszawa, grudzień 2012

2 Charakterystyka badania Głównym celem badania była diagnoza rzeczywistych rozmiarów zjawiska sprzedaży napojów alkoholowych oraz papierosów niepełnoletniej młodzieży w sklepach na stacjach benzynowych na terenie Warszawy. Prace terenowe zostały zrealizowane w dniach 3 8 grudnia 2012 r. Badania przeprowadzono metodą tajnego klienta w 15 wylosowanych punktach sprzedaży napojów alkoholowych i papierosów. W każdym z tych punktów 2-krotnie pojawił się młody audytor wyglądający na osobę niepełnoletnią, który próbował kupić piwo (dwie butelki lub puszki) i papierosy (jedną paczkę) raz był to chłopak (18-latek), a raz dziewczyna (18-latka). Za każdym razem w badaniu uczestniczył również drugi dorosły audytor, którego zadaniem było zwrócenie uwagi sprzedawcy, gdy ten bez sprawdzenie dowodu osobistego lub innego dokumentu, podawał zamówione piwo osobie wyglądającej na niepełnoletnią. Istotnym elementem badania było sprawdzenie reakcji sprzedawców na interwencję osoby dorosłej, a także zachowania innych dorosłych świadków próby zakupu alkoholu i papierosów podejmowanej przez osobę niepełnoletnią. 2

3 Charakterystyka badania Badanie zrealizowano w 15 sklepach zlokalizowanych na terenie stacji paliw. Jak pokazały wyniki diagnozy na 30 prób zakupu alkoholu i papierosów przeprowadzonych w sklepach w 15 przypadkach za ladą jako sprzedawca pracowała kobieta, a w 15 pozostałych-mężczyzna. Tak więc 50% podających napoje alkoholowe stanowiły kobiety (15 osób) i 50% mężczyźni (15 osób). Wiek sprzedawców mieścił się w przedziale wieku od lat. Średnia wieku sprzedawców wynosiła 31,2 lat (SD=5,16). W dalszych analizach zostali oni podzieleni na 2 kategorie wiekowe wg mediany: A) do 30 lat i B) powyżej 30 lat. W badaniu odnotowano różnicę pomiędzy obiema grupami sprzedawców w młodszej kohorcie badanych 38% sprzedawców nie zapytało młodego audytora o dowód osobisty lub inny dokument potwierdzający wiek klienta, w chwili gdy podejmował on próbę zakupu piwa i papierosów. W starszej grupie badanych (powyżej 30 lat) podobnie zachowało się aż 67% sprzedawców. 3

4 Charakterystyka badania Istotnym elementem badania było także sprawdzenie reakcji sprzedawców na interwencję osoby dorosłej. Część sprzedawców z dużą rezerwą i niechęcią odnosiła się do podejmowanych interwencji. W zachowaniach sprzedawców dominowały trzy typy reakcji na interwencję dorosłego audytora : podziękowanie za zwrócenie uwagi i przyznanie, że sprzedawca zagapił się i niezbyt uważnie przyjrzał się młodemu klientowi/klientce, który faktycznie wygląda bardzo młodo ; prośba o pokazanie dowodu osobistego przez młodego audytora; czasem do tej prośby był dołączony komentarz, że sprzedawca zwraca się o dowód tylko po to, by dorosły audytor przekonał się, iż kupujący ma 18 lat i sprzedawca od początku postępował właściwie; zdecydowane stwierdzenie, że ta pani lub ten pan to stały klient, który często robi tutaj zakupy, był już sprawdzany i na pewno jest dorosły nie ma potrzeby ponownie sprawdzać jego/jej dokumentów. Warto podkreślić, że nasi młodzi audytorzy nigdy wcześniej nie byli w tym sklepie/lokalu i nigdy nie spotkali się ze sprzedawcą, jednak z uwagi na rzetelność badania, z reguły potwierdzali ten argument, zachowując pozory znajomości. Próby zakupu napojów alkoholowych były rejestrowane minikamerą. 4

5 Wyniki badania 5

6 Skala zjawiska - sprzed przedaż napojów alkoholowych i papierosów częstotliwość żądania dowodu osobistego WYKRES 1. Badanie przeprowadzono dwukrotnie w 15 punktach sprzedaży (N=15) łącznie zrealizowano 30 pomiarów. Pomiar 1 liczba prób zakupu (dziewczyna) Pomiar 2 liczba prób zakupu (chłopak) 6

7 Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim WYKRES 2. Próby zakupu piwa i papierosów. Badanie przeprowadzono dwukrotnie w 15 punktach sprzedaży na stacjach benzynowych w Warszawie. Łącznie dokonano 30 prób zakupu(n=30) 7

8 Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Na 30 przeprowadzonych w ramach badania prób zakupu napojów alkoholowych i papierosów, co druga zakończyła się odmową sprzedaży przez sprzedawcę (53% - 16 prób) poprzedzoną żądaniem okazania dowodu osobistego. W 6 przypadkach młody audytor dokonał zakupu alkoholu mimo interwencji podjętej przez dorosłego audytora, a w 8 sytuacjach wspomniana interwencja okazała się skuteczna i spowodowała wycofania się sprzedawcy ze sprzedaży piwa i papierosów osobie wyglądającej na niepełnoletnią (poprzedzone żądaniem okazania dowodu osobistego). Badanie zrealizowano w sklepach na stacjach: ORLEN, STATOIL, LUKOIL, BP oraz SHELL. 5-krotnie zażądano dowodu osobistego i odmówiono sprzedaży alkoholu i papierosów na stacjach ORLEN ora SHELL. 4- krotnie żądanie dowodu i odmowa sprzedaży miała miejsce w sklepach na stacjach BP, a tylko raz w przypadku stacji LUKOIL oraz STATOIL. 8

9 Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Żądanie okazania dowodu osobistego - rodzaje stacji benzynowych STATOIL 1 5 LUKOIL 1 5 BP 4 2 SHELL 5 1 ORLEN żądanie dowodu i odmowa sprzedaży gotowość sprzedaży Pomiar 1 + Pomiar 2 WYKRES 3. W przypadku stacji STATOIL oraz LUKOIL tylko jedna próba zakupu piwa i papierosów podjęta w sklepach spotkała się z prośbą sprzedawcy o okazanie dowodu osobistego przez młodego audytora. W przypadku stacji SHELL i ORLEN proporcje były odwrotne. 9

10 Sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim Zachowania sprzedawców wobec interwencji dorosłego audytora Pomiar 1 + Pomiar 2 WYKRES 4. Spośród 14 prób zakupu alkoholu i papierosów przeprowadzonych w sklepach- w których sprzedawca gotów był sprzedać 8 zakończyło się odstąpieniem od sprzedaży po interwencji dorosłego audytora (57 % przypadków). Można więc uznać, że ponad połowa interwencji przeprowadzonych przez dorosłego audytora to interwencje skuteczne. 10

11 Żądania okazania dowodu osobistego Płeć młodego audytora Pomiar 1 + Pomiar 2 WYKRES 5. 60% prób zakupu piwa i papierosów dokonywanych w sklepach na stacjach benzynowych przez młodą audytorkę (dziewczynę) spotkało się z prośbą sprzedawcy o okazanie dowodu osobistego. W przypadku młodego audytora (chłopaka) 40% przeprowadzonych prób zakupu zakończyło się odmową. Płeć młodego audytora nie różnicowała istotnie w tym względzie zachowań sprzedawców. 11

12 Sprzedaż alkoholu i papierosów osobom niepełnoletnim - Wiek sprzedawcy napojów WYKRES 6. Średnia wieku sprzedawców (szacowana przez audytorów) wynosiła 30 lat. Spośród 21 sprzedawców z młodszej grupy badanych (do 30 lat) niemal 2/5 było gotowych sprzedać alkohol i papierosy młodym audytorom, nie sprawdzając, czy są już pełnoletni. W starszej grupie sprzedawców (powyżej 30 lat) odnotowano wyższy odsetek tego typu zachowań. Sześciu na dziewięciu sprzedawców (66,6%) chciało sprzedać alkohol młodym audytorom. 12

13 Świadkowie sprzedaży Liczba świadków WYKRES 7. Reakcja świadków sprzedaży alkoholu i papierosów (Liczba świadków sprzedaży alkoholu i papierosów młodym audytorom N=35) STATOIL 9 LUKOIL BP 5 8 nikt nie zareagował SHELL 4 ORLEN 9 liczba obojętnych świadków sprzedaży liczba świadków, którzy zareagowali 13

14 Reakcje świadków sprzedaży Na 30 przeprowadzonych prób zakupu piwa i papierosów, których świadkami było w sumie 35 osób nikt ze świadków nie zareagował na interwencję dorosłego audytora. Świadczy to o bardzo wysokim poziomie obojętności klientów sklepów na warszawskich stacjach benzynowych wobec zjawiska sprzedaży napojów alkoholowych i tytoniowych przez nieletnich. 14

15 Reakcja na interwencję dorosłego ankietera Ogółem podjęto 14 interwencji 57% było skutecznych WYKRES 8. Efekty interwencji 15

16 Interwencje wobec sprzedawców Badania potwierdzają, że warto podejmować interwencję wobec nierzetelnych sprzedawców, którzy sprzedają alkohol niepełnoletniej młodzieży. Osiem na czternaście interwencji podjętych podczas badania przez dorosłego audytora (57%) zakończyło się sukcesem. W 6 spośród 30 przeprowadzonych prób zakupu piwa i papierosów, mimo podjętej interwencji doszło do sprzedaży młodym audytorom. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na poziom dostępności alkoholu i papierosów dla młodzieży jest postawa dorosłych świadków sprzedaży, przede wszystkim rodziców nastolatków. Im częściej będą oni zwracać uwagę sprzedawcom, którzy sprzedają alkohol osobom niepełnoletnim, tym trudniej będzie warszawskiej młodzieży samodzielnie zaopatrywać się w alkohol. To poważne wyzwanie dla lokalnego systemu profilaktyki i edukacji publicznej, prowadzonego w ramach gminnego programu profilaktyki problemów alkoholowych. 16

17 Podsumowanie wyników badania 17

18 Podsumowanie próby zakupu N=30 gotowość sprzedaży N=14 odmowa sprzedaży N=16 gotowość sprzedaży pomimo interwencji N=6 odmowa sprzedaży w związku z interwencją N=8 WYKRES 9. Podsumowanie wyników 2- krotna odmowa sprzedaży N=5 Odpowiedzialny sklep 18

19 Podsumowanie Na 30 prób zakupu alkoholu i papierosów przeprowadzonych w sklepach na stacjach benzynowych 16 (53%) zakończyło się odmową sprzedaży młodym audytorom. W każdym takim przypadku sprzedawca zażądał okazania dowodu osobistego, a wobec jego braku odmówił sprzedaży piwa i papierosów. Średnio w co czwartym sklepie (4 placówki) sprzedawcy byli gotowi 2-krotnie sprzedać alkohol i papierosy młodym audytorom, co w sposób jednoznaczny dowodzi, że w tych punktach z reguły nie jest przestrzegane prawo zakazujące sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim. W co trzecim sklepie (5 placówek) sprzedawcy 2-krotnie odmówili sprzedaży, zarówno chłopakowi, jak i dziewczynie. Sklepy te zasługują na wyróżnienie i list gratulacyjny. 19

20 Podsumowanie W 8 przypadkach sprzedawcy wycofali się ze sprzedaży po interwencji dorosłego audytora, a w 6 zlekceważyli tę interwencję i sprzedali alkohol i papierosy nie żądając okazania żadnego dokumentu. W większości przypadków, jako swoistą wymówkę użyli argumentu, iż dobrze znają tego klienta i wiedzą, że jest dorosły co było oczywistą nieprawdą. W tej sytuacji warto skontaktować się z kierownictwem wspomnianych sklepów i wspólnie uzgodnić strategię niezbędnych zmian, które powinny zostać natychmiast wprowadzone w zakresie obsługi młodego klienta. Jednym z dobrych pomysłów jest wprowadzenie specjalnych aneksów do umów z kasjerami, które zobowiązywałyby ich pod karą nagany, utraty premii a nawet zwolnienia z pracy do kontroli dokumentów każdego klienta kupującego alkohol, który może mieć mniej niż 25 lat. Wprowadzenie takiej zasady skutecznie ogranicza ryzyko pomyłki w ocenie wieku klienta. 20

21 Podsumowanie W tym kontekście warto przypomnieć, iż w roku 2010 przeprowadzono w Warszawie metodą tajnego klienta badania w 150 losowo wybranych punktach sprzedaży napojów alkoholowych na terenie trzech warszawskich dzielnic Pragi Północ, Targówka i Woli. Wśród nich było 12 stacji benzynowych. Zgodnie z jego wynikami aż w 83% sklepów na stacjach paliw zakaz sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim nie był systematycznie przestrzegany!!! W roku 2012 w 66% sklepów. W przypadku co piątej próby zakupu sprzedawcy w 2010 roku odmawiali z własnej inicjatywy. Oznacza to, że wynik odnotowany w badaniu zrealizowanym w 2012 roku był znacznie lepszy(53% odmów). 21

22 Podsumowanie 100% 80% 60% 53% 53% 40% 20% 20% 20% 0% żądanie dowodu osobistego odmowa sprzedaży z własnej inicjatywy 2010 rok N= rok N=30 WYKRES 10. Porównanie wyników badań z roku 2010 i

23 Podsumowanie Odpowiedzialne sklepy na stacjach benzynowych WYKRES11. Spośród 15 wylosowanych do badania sklepów na stacjach paliw w 5 sprzedawcy konsekwentnie przestrzegają prawo i podczas badania 2-krotnie odmówili sprzedaży alkoholu młodym audytorom. W pozostałych 10 sklepach przynajmniej jeden z naszych audytorów bez problemu zakupił piwo i papierosy. 23

24 Podsumowanie Rekomendujemy Państwu wyróżnienie grupy rzetelnych Przedsiębiorców, którzy podczas badania 2-krotnie zażądali okazania dokumentu potwierdzającego pełnoletniość naszych młodych audytorów (zarówno chłopaka, jak i dziewczyny) a wobec jego braku 2-krotnie odmówili sprzedaży alkoholu osobom wyglądającym na niepełnoletnie. Specjalny Certyfikat Odpowiedzialny sklep renoma w Warszawie z podpisem Prezydenta Miasta i innych osób reprezentujących prowadzone w tym zakresie działania, byłby wartościowym wyróżnieniem, a jednocześnie elementem motywującym sprzedawców do właściwych zachowań. Proponujemy również dalsze systematyczne monitorowanie zachowań sprzedawców w tym zakresie. Zachęcamy do publikacji informacji z badań w lokalnych mediach oraz materiałach przekazywanych przedsiębiorcom i wychowawcom młodzieży. 24

25 Podsumowanie Reasumując wyniki przeprowadzonych badań warto przypomnieć, iż w profilaktyce używania substancji psychoaktywnych przez młodzież ważną rolę odgrywają badania nad tzw. czynnikami chroniącymi i czynnikami ryzyka. Czynniki ryzyka to warunki środowiskowe lub indywidualne, które wiążą się z wysokim prawdopodobieństwem występowania zachowań stanowiących zagrożenie dla prawidłowego rozwoju. Używanie substancji to jedno z takich zachowań. Badania nad czynnikami ryzyka koncentrują się na tym, co poprzedza inicjację lub na tym, co jest związane z większym ryzykiem używania substancji i wysokim prawdopodobieństwem uzależnienia od nich. Jak pokazują badania dotyczące czynników poprzedzających inicjację i związanych z tzw. piciem normatywnym, najsilniejsze czynniki to cechy najbliższego otoczenia oraz preferowany styl życia. 25

26 Podsumowanie Wśród nich należy wymienić: Przebywanie w towarzystwie kolegów, którzy piją alkohol lub używają innych substancji; Spotykanie się z ofertami używania i doświadczanie presji w tym zakresie; Intencję dotycząca używania; Spostrzeganie u rówieśników postaw i zachowań aprobujących używanie substancji; Spostrzeganie u ważnych osób np. rodziców postaw aprobujących używaniesubstancji; Pozytywne oczekiwania co do bezpośrednich skutków działania substancji psychoaktywnych; Podatność na wpływy rówieśnicze. Obojętność dorosłych wobec łamania prawa przez sprzedawców (tj. sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim) może być również postrzegana jako aprobata dla sięgania przez młodzież po alkohol. 26

27 Podsumowanie Warto raz jeszcze podkreślić, iż bardzo istotne znaczenie w ograniczeniu rozmiarów zjawiska sprzedaży alkoholu i papierosów osobom niepełnoletnim może mieć edukacja publiczna promująca nieobojętnych świadków sprzedaży. Jak pokazały badania w Warszawie prawie 57% sprzedawców na stacjach benzynowych PO INTERWENCJI DOROSŁEGO AUDYTORA wycofało się ze swojej wcześniejszej decyzji i zażądało dowodu osobistego od młodo wyglądającego klienta, a wobec jego braku - odmówiła sprzedaży alkoholu. Niestety ponad 40% pomimo podjętej interwencji nadal gotów było sprzedać piwo i papierosy młodemu audytorowi. 27

28 Sklepy na stacjach paliw, w których dwukrotnie odmówiono sprzedaży alkoholu i papierosów młodym audytorom Odpowiedzialny sklep renoma w Warszawie

29 Renoma w Warszawie lista wyróżnionych sklepów Lista sklepów na stacjach benzynowych w Warszawie, w których 2-krotnie zażądano od niepełnoletnich audytorów zarówno chłopaka, jak i dziewczyny okazania dowodu osobistego, a wobec jego braku 2-krotnie odmówiono im sprzedaży napojów alkoholowych: 1. Sklep na stacji BP ul. Grochowska 149/ Sklep na stacji ORLEN, ul. Surowieckiego 3. Sklep na stacji SHELL ul. Ostrobramska Sklep na stacji SHELL ul. Puławska Sklep na stacji ORLEN ul. Filomatów 6 29

30 Sklepy, w których 2-krotnie sprzedano alkohol i papierosy Lista sklepów na stacjach benzynowych w Warszawie, w których sprzedawcy 2-krotnie chcieli sprzedać piwo i papierosy niepełnoletnim audytorom zarówno chłopakowi, jak dziewczynie nie żądając przy tym okazania dowodu osobistego: 1. Sklep na stacji ŁUKOIL ul. Prymasa Tysiąclecia 81 A 2. Sklep na stacji ŁUKOIL ul. Trakt Brzeski Sklep na stacji STATOIL ul. Jana Rodowicza Anody 6 4. Sklep na stacji STATOIL ul. Dzika 28 30

31 Informacje na temat Ogólnopolskiego Stowarzyszenia RoPSAN Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim KRS: NIP: Regon: Adres siedziby: Warszawa, ul. Braci Wagów 11 m. 158 Numer tel. kom Rok powstania 2007 Zakres działania - cała Polska Zarząd: Bogusław Prajsner -Przewodniczący Zarządu Głównego 31