Problemy egzaminacyjne z Historii Powszechnej XX w (prowadzący wykłady Prof. Zw. Dr hab. Jan Przewłocki)

Transkrypt

1 Problemy egzaminacyjne z Historii Powszechnej XX w (prowadzący wykłady Prof. Zw. Dr hab. Jan Przewłocki) Legenda: ważniejsze daty ; warto sprawdzić w atlasie ; made by alkee(pkt 13&14 mady by qlky) Cel skryptu: ZALICZYĆ EGZAMIN na dost. Pyt.1 Geneza I WŚ / walka o wpływy polityczne w Europie, walka o rynki zbytu kolonie konflikty na Bałkanach, postępująca militaryzacja/. - po kongresie wiedeńskim (1815r) Europę podzielono na 4 mocarstwa ; podział ten utrzymywał się do końca XIX w. Za kanałem La Manche Zachód Środek Wschód Wielka Brytania Francja (1871) (1866) Zj.Niemcy + Austro- Węgry Rosja carska (dominująca) - na przełomie wieków tworzą się dwa obozy 1 Trójprzymierze (1879) Niemcy, Austro-Węgry, (1882) Włochy 2 Trójporozumienie (4 IV 1904)[Entente Corodiale ; ententa] Francja, Anglia, Rosja carska - w momencie zjednoczenia się Niemiec (1871) dominacja Rosji zaczyna się zmniejszać; dochodzi do rywalizacji przede wszystkim gospodarczej ; zaczynają pojawiać się nadwyżki produkcyjne -> zachodzi potrzeba znalezienia nowych rynków zbytu ; potrzebna są nowe tereny by ->zdobyć surowce/ rozwinąć rolnictwo/ rozwinąć własny naród (poszukiwanie przestrzeni życiowej)/ wielkość państwa świadczy o jego pozycji - w Europie dochodzi do różnorakich konfliktów a) Rosyjsko- Austro-Węgierski o Bałkany. b) Nierozwiązany konflikt Niemiec i Francji o Alzację i Lotaryngię c) Wyścig zbrojeń Niemiec i Anglii. Niemcy zagrażają Anglii na morzu d) Konflikt rosyjsko-japoński na Dalekim Wschodzie e) Włochy dążą do zdobycia kolonii ; ograniczają je Austro-Węgry f) Ruchy narodowe w Turcji ; państwa tureckie dążą do niepodległości i wyzwolenia - Turcja w 1908 wybucha rewolucja młodoturecka-> powstaje republika i przeradza się w wojskową dyktaturę ; wiele państw podległych pod imperium tureckie wyzwala się; mocarstwa europejskie chcą zagarnąć niektóre tereny Turcji co prowadzi do konfliktów - Rumunia znajduje się w konflikcie z Rosją (o Besarabię), Austro-Węgrami (o Siedmiogród), z Bułgarią (o Dobrudżę -> należy do Rumuni i Bułgarii się to nie podoba) - Bułgaria zbroi się i jest nazywana bałkańskimi Prusami ; Ferdynand I pragnie utworzyć Wielką Bułgarię i szuka poparcia w Rosji w aneksji Macedonii i Tracji ; chce dostępu do Morza Egejskiego i odzyskać Dobrudżę ; Bułgaria była skłócona ze wszystkimi sąsiadami (Rumunia; Grecja ; Serbia) - Grecja w 1913 zajmują Kretę nie lubią Turcji i Bułgarii - Serbia pragnie utworzyć Wielka Serbię poprzez przyłączenie Czarnogóry i Macedonii ; chce przyłączyć Chorwację i interesuje się Bośnią i Hercegowiną (pod tym względem jest popierana przez Rosję bo B&H znajduje się na jej terytorium) - Bośnia i Hercegowina terytorium te zajmują Serbowie i Chorwaci ; w 1908 zostało anektowane przez Austro-Węgry ; Serbia wspierała swoich rodaków - Liga Bałkańska (1912) sojusz Serbia&Bułgaria ; Czarnogóra&Serbia&Bułgaria ; Grecja&Bułgaria -> celem ligi była walka o lepsze traktowanie Macedonii - Wojny Bałkańskie -- I wojna bałkańska ( ) [Serbia, Bułgaria, Albania, Grecja vs Turcja] opanowanie prawie całego obszaru Turcji europejskiej. [ w 1912 uznanie niepodległości Albanii] -> w 1913 w Londynie podpisano pokój ; największe korzyści odniosła Bułgaria (otrzymała część Macedonii i Tracji) jednak nikt nie był do końca zadowolony ; A-W i Niemcy podsycały Bułgarię przeciw dotychczasowym sojusznikom (chcieli rozbić Ligę Bałkańską) ; 1

2 II wojna bałkańska (1913) [Serbia, Grecja, Albania vs Bułgaria (vs Turcja, Rumunia) Bułgaria atakuje Serbię i Grecję ; po stronie Serbii staje Rumunia, Czarnogóra i Turcja -> ustalono nowe podziały terytorialne Bułgaria zachowuje dostęp do Morza Egejskiego, ale traci Dobrudżę na rzecz Rumunii i Trację na rzecz Turcji ; Macedonia podzielona jest przez Grecję i Serbię Zmiany terytorialne nie zażegnały konfliktów ; Serbia co raz głośniej mówiła o planach zajęcia Bośni i Hercegowiny oraz Chorwacji. - Bułgaria zaczyna się zbroić - Niemcy zaczynają się zbroić (flota) zagraża ona GB i jej koncepcji Two powers standard - W 1899 odbywa się I pokojowa konferencja pokojowa w Hadze (zwołana z inicjatywy cara rosyjskiego!! a to dla tego bo nie miał kasy na zbrojenie i chciał chwilowo odpocząć) ; [1920 zaczyna działać Trybunał Sprawiedliwości w Hadze] ; 1907 II konferencja z inicjatywy USA rozszerzono na niej konwencję genewską (z 1864) Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny było zabójstwo następcy tronu austriackiego księcia Franciszka Ferdynanda i jego żony w Sarajewie 28 VI 1914, dało to pretekst do wywołania wojny ; Austria oskarżyła Serbię o ciche popieranie terroryzmu i postawiła jej ultimatum (tak naprawdę to Serbia zagrażała interesom Austrii, ponieważ chciała rozbić imperium) : zrzeczenie się Bośni i Hercegowiny ; likwidacji antyaustriackich organizacji ; dopuszczenie austriackich urzędników do serbskich instytucji w celu nadzorowania walki z ruchem antyaustriackim i prowadzenia dochodzenia w sprawie zamachu w Sarajewie ; Serbia spełniła wszystko (pod naciskiem Rosji) prócz ostatniego punktu (wtedy straciłaby niepodległość i suwerenność) i się zaczęło: - 28 VII 1914 Austria podburzana przez Niemcy wypowiada wojnę Serbii - Rosja się mobilizuje - dlatego że Rosja się mobilizuje to Niemcy też - 1 VIII 1914 Niemcy wypowiadają wojnę Rosji - 3 VIII 1914 Niemcy wypowiadają wojnę Francji - 4 VIII 1914 Anglia wypowiada wojnę Niemcom - 6 VIII 1914 Austro-Węgry wypowiadają wojnę Rosji Zagadnienia dla ambitniejszych: kongres berliński (1878), szerzej o sprawach bałkańskich, wpływ kapitalizmu na I wojnę Pyt.2 Polityczne i militarne fazy I WŚ. / wojna trwa od VIII 1914 do XI 1918, fazy polityczne i militarne pokrywają się, od 1914 do 1917 roku, w 1917 wydarzenia w Rosji rewolucje oraz wejście USA do wojny kwiecień 1917 rok przewaga ekonomiczna i militarna Ententy/. - na początku do wojny przystępują : Ententa, Serbia vs Niemcy i Austro-Węgry (Włochy na początku nie przystąpiły) Dobra strona mocy/dobrzy kolesie Zła strona mocy/źli kolesie Francja (ententa) Niemcy Anglia (ententa) Austro-Węgry Rosja carska (ententa do 1917) Turcja (1914 obawiała się Serbii więc skumała się ze Serbia złymi kolesiami) Belgia (po napadzie na nią 1914 VII) Bułgaria (1915 za obietnice Macedonii i Tracji) Japonia (1914 walczy o kolonie niemieckie w Chinach) Włochy (1915 za obietnicę ziem z Austrii; Turcji; Niemiec) Rumunia (1916 chciała się wyzwolić z okupacji) USA (6 IV 1917 vs Niemcy; za zatopienie statku pasażerskiego w 1915) Grecja (1917 zmuszona do przyłaczenia) 2

3 Front Zachodni - I faza Niemcy swój plan walki na dwóch 1914 frontach oparli na planie Schlieffena -> zakładał on błyskawiczną kampanię we Francji, zajęcie Paryża i szybciusie przerzucenie wojsk na wschód do Rosji (zakładano że Anglia nie włączy się do wojny, ale po ataku na Belgię, Anglia poczuła się zagrożona) czyli Blitzkrieg. - Belgia stawia silniejszy opór niż zakładały Niemcy ; wreszcie we IX 1914 Niemcy podeszły blisko Paryża pod Marnę i tam stoczyli poważna bitwę z wojskami francuskimi i brytyjskimi -> żadna ze stron nie mogła przełamać frontu ; nastąpiła walka w okopach - Wprowadzenie blokady morskiej przez Anglię ; niemiecka flota kwiczy Niemcy topią okręt pasażerski USA ->muszą przez to złagodzić charakter wojny morskiej Bitwa po Verdun (II-XII) Niemcy vs Francja ; istna rzeź; Niemcom nie udaje się zdobyć twierdzy - Bitwa pod Sommą (VII-XI) największa bitwa I WŚ, pochłonęła ponad 1mln ofiar GB vs Niemcy ->Niemcy bronią się, front przesuwa się o kilkanaście km. - Największa bitwa morska bitwa jutlandzka GB vs Niemcy ; Niemcy próbują przerywać blokadę, atakują i jest remis -> Anglia duże straty, Niemcy nie przerwały blokady 1917 II faza (Niemcy przechodzą do obrony) - Niemcy wracają do wojny totalnej na morzu; nie podoba się to USA i w 6 IV wypowiada Niemcom wojnę ; pomaga krajom Ententy ekonomicznie; gospodarczo i militarnie Niemcy atakują wszystkim co mają, ale 17 VII zostają zatrzymani pod rzeką Marną - 11 XI podpisany zostaje akt kapitulacji Niemiec Front Wschodni - Rosja atakuje pod Tanenbergiem (na Mazurach), ale Niemcy powstrzymują atak - Rosja zajmuje większość Galicji (koniec 1914), wygrywa z A-W; stwarza zagrożenie dla Niemiec - A-W atakują Serbię (VII-VIII 1914) Serbia odpiera atak i rozłamuje wojska A-W, które już nigdy nie odzyskują swych możliwości bojowych - Japonia przejmuje kolonie niemieckie w okolicach Chin - Niemcy chcą przełamać front wschodni ; Bitwa pod Gorlicami ; Niemcy wygrywają front się przesuwa na linię Dniestru ; rozpoczyna się wojna pozycyjna -> nie udało się rozbić Rosji - GB atakuje Turcję flotą ->wody są zaminowane i nie udaje się; Anglia ponosi duże straty, rozpoczyna się wojna pozycyjna; Anglicy się wycofują - Rosjanie niszczą dwie armie austriackie i zajmują Galicję - Rumunia znajduje się pod okupacją bułgarskoaustriacka - Rosja carska pęka. Dochodzi do rewolucji lutowej ; Rosjanie nie chcą się już bić - 3 III Rosja podpisuje pokój w Brześciu - we IX wyzwolono Serbię - 24 IX kapituluje Bułgaria Fazy Militarne I faza -wojna błyskawiczna Niemiec ; ofensywna aktywność na frontach ; II faza wojna pozycyjna, okopowa ; przejście do defensywy Fazy Polityczne I faza do roku 1917 udział 3 państw Ententy II faza rok 1917 i później; odejście Rosji carskiej, przyjście USA (ale nie w skład Ententy) - III 1917 rewolucja lutowa w Rosji ; 6-7 XI rewolucja październikowa ; zmiana ustroju z caratu na republikę parlamentarną, a z niej na dyktaturę proletariatu - 6 IV 1917 USA wypowiada wojnę Niemcom 3

4 - wraz z kroczeniem USA do wojny przybyły zapasy żywności, wojska, surowców, które niezwykle pomogły aliantom ; Niemcy nie miały skąd tego wszystkiego brać (blokada Anglii) ; Rosjanie palili za sobą pola, zboże tak by ścigająy ich Niemcy nie miały co jeść ; Niemcy w 1917 r są wyczerpane - USA udziela pożyczek Europie i staje się potęgą ekonomiczną - O sukcesach armii decyduje sytuacja państwa walczącego Zagadnienia dla ambitniejszych: cały, dokładny przebieg I WŚ; bogatsze kalendarium; wczucie się w mentalność ludzi w tamtych czasach; wojna pochłonęła 10mln ofiar i 270 mld $ strat; kto kogo i czemu obwiniał za wojnę Pyt.3 Rewolucja lutowa i październikowa w Rosji. Następstwa polityczne i militarne / Wycofanie się Rosji z wojny, traktat brzeski, nowy ustrój społeczno-polityczny na świecie tzw. Komunistyczny/. - klęski na froncie wschodnim obnażały nieudolność administracji carskiej, pogłębiły chaos gospodarczy i spowodowały ostateczny upadek autorytetu panujących ; żołnierze źle zaopatrzeni i głodni buntowali się przeciwko wojnie z Niemcami ; Piotrogrodzie (Petersburg) tworzyła się atmosfera rewolucyjna - 8 III 1917 rozpoczęły się strajki ; władze straciły kontrolę nad sytuacją -> tłumy oddały władzę IV Dumie (tylko jej ufali) ; 12 III wyłoniono Komitet Tymczasowy i stworzono Piotrogrodzką Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich (przeważali w niej mienszewicy umiarkowani socjaldemokraci) ; 15 III Komitet i Rada powołała Rząd Tymczasowy (szef-giergij Lwow) -> abdykował car, a Rosja stała się republiką (planowano utworzyć republikę parlamentarną) - społeczeństwo chciało zaprzestać wojny ; rząd nie przerywał działań wojennych i przegrywał kolejne bitwy ; wreszcie zezłoścciła się też armia - była trudna sytuacja ekonomiczna, zamykano fabryki, brakowało żywności i opału, ceny rosły ; tworzyły się Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich ; w Rosji zaistniała sytuacja dwuwładzy -> rady chciały zakończyć wojnę i zreformować rolnictwo -> udało się zawrzeć kompromis i władzę utrzymali mienszewicy (szef-aleksander Kiereński) - aż tu nagle z emigracji wrócił towarzysz Lenin i włączył się do walki o władzę; 17 IV wydał Tezy Kwietniowe, przekształcił program rewolucji burżuazyjnej (lutowej) w rewolucję socjalistyczną ; Cała władza w ręce rad odrzucił parlamentaryzm, a mówił o zawarciu pokoju, racjonalizacji ziemi, robotniczej kontroli - i tak gdy Kiereński upierał się przy wojnie bolszewicy zaczęli strajkować i demokratycznie przejęli rady (razem z piotrogrodzką) na ich czele stanął Lew Trocki -> opanował on Gwardię Czerwoną (bojówki robotnicze) i był już gotów do przewrotu - wtedy to gen Kornilow ruszył na stolicę (pucz) by przywrócić porządek; do obrony miasta stanęli bolszewicy i wykorzystali to w swej propagandzie ; 6-7 XI 1917 (24-25 X kal.juliańskiego) Gwardia Czerwona dokonała przewrotu (rewolucji) październikowego przejmując centralę tel, elektrownie i stacje kolejowe - 7 XI 1917 powołano Radę Komisarzy Ludowych z Leninem na czele ; ogłoszono dekret o pokoju i nacjonalizacji ziemi ; powstało państwo proletariatu - w XI i XII 1917 Rosja pertraktowała z Niemcami w sprawie pokoju ; uważali że należy zawrzeć pokój bez przymusowych aneksji i kontrybucji, ale było to niemożliwe (np. w odniesieniu do Polski czy Litwy) i Trocki zerwał obrady twierdząc że stanu wojny już nie ma między tymi państwami - Niemcy zaczęły zbliżać się do Piotrogrodu dlatego Lenin 3 III 1918r w Brześciu zgodził się podpisać dokumenty ; pokój został zawarty między Rosją a Niemcami, A-W, Bułgaria i Turcją ; na jego mocy Rosja: o Straciła Litwę, Łotwę, Estonię i Polskę o Uznano traktat Niemiec z Ukrainą (9 I 1918) o Ardaham, Kars i Batum (kaukaz) dla Turcji o Rezygnacja z Finlandii i Wysp Alandzkich o Okupacja niemiecka tych terytoriów do czasu powszechnego pokoju i pełnej demobilizacji Rosji o 6mld marek odszkodowania 4

5 Pyt.4 Traktaty pokojowe po I WŚ i ich warunki. / Niemcy, Austria,(4)Bułgaria, (5)Węgry, (6) Turcja - 8 I 1918 orędzie Wilsona i jego XIV punktów ; zawierają one szereg życzeń raczej niemożliwych do spełnienia ; zarzucano mu nieznajomość sytuacji w Europie ; program ten dotyczył w sumie jedynie problemów związanych z wojna przeciwko Niemcom i ich sojusznikom - 18 I 1919 Konferencja pokojowa w Paryżu; zbierają się na niej przywódcy Ententy, (bez Rosji żadne państwo nie uznało jej systemu polit.) państw zwycięskich; celem było ustalenie warunków pokoju z pokonanymi i ustanowienie nowego ładu po wojnie. ; Rada Najwyższa : (Wielka Trójka) Anglia, Francja, USA,/ Japonia (w ogóle nie interesowała się Europą), Włochy (nie mieli za dużo do gadania) o Wilson trzyma się swojego programu, który nie ma szans powodzenia w Europie o Clemenceau (FR) chce złamać Niemcy i postawić Francję na straży pokoju o Lloyd George (GB) osiąga swoje zniszczenie niemieckiej floty i zabranie im kolonii; teraz zależy jej na tym żeby FR za bardzo nie zyskała na przewadze i żeby Niemcy zbyt nie oberwali (bo mogą kiedyś chcieć się zemścić), czyli chcą równowagi o Pod naciskiem USA, statut LN wchodzi do tekstu traktatów pokojowych o Polsce niby przyznano tereny, ale Niemcy to odrzuciły i na spornych terenach postanowiono przeprowadzić plebiscyty o Sprawę Niemiec bardziej poruszono w Wersalu (4) (5) (6) - 10 IX 1919 w Saint-Germain (FR) podpisano traktat pokojowy z Austrią ; Austria chciała zjednoczyć się z Niemcami, ale było to sprzeczne z interesami Włoch i Francji, dlatego jednym z najważniejszych postanowień traktatu było: o utrzymanie niezależności Austrii ; niepodległość Austrii jest niezbywalna, chyba że za zgodą LN o Austria miała powstrzymać się od wszelkich traktatów mogących naruszać jej suwerenność o Austria oddała Czechy, Morawy, Śląsk i Dalmację, Bośnię i Hercegowinę (do SHS Królestwo Serbów, Chorwacji-Słoweni + Bośnia, Hercegowina, Dalmacja ; późniejsza Jugosławia), Bukowinę (dla Rumuni), Tyrol i Dalmację (do Włoch), Galicja i część Śląska (do Polski) o Dunaj uznano rzeką międzynarodową o Ograniczono armię do 30tys ; zniesiono obowiązek powszechnej służy wojskowej o Obciążono Austrię reparacjami wojennymi - 27 XI 1919 traktat w Neuilly-sur-Seine (pod Paryżem) z Bułgarią, która została potraktowana jak reszta sojuszników Niemiec o pozbawiono ją lotnictwa o pozostawiono jedynie ochotniczą 20tys armię ; zakazano powszechnej służby wojskowej o obciążono ją reparacjami wojennymi (forsa; węgiel; sprzęt kolejowy; zwierzęta i inne) o Bułgaria straciła Trację (a więc dostęp M. Egejskiego) na rzecz Grecji i Dobrudżę na rzecz Rumuni ; 5 gmin przeszło do SHS - 4 VI 1920 traktat w Trianon z Węgrami; na Węgrzech wybuchają ruchy narodowe i dochodzi do walk - > problemem tym zajęto się tez na konferencji pokojowej ; o Węgry zmniejszono o 71 % (Siedmiogród dla Rumunii, coś dla SHS, coś dla Słowacji, coś dla Austrii, Spisz i Orawy dla Polski) o Siły zbrojne zmniejszono do 35tys i pozbawiono broni ciężkiej o Obciążono odszkodowaniami - 10 VIII 1920 traktat w Sevres z Turcją ; choć Turcja nadal istniała to już wcześniej Anglia i Francja podzieliły część arabską, trochę dużo wzięła Grecja ; Turcja została potraktowana jako monarchia habsurska o straciła ¾ terytorium (dużo wzięła Grecja) ; rozpoczęły się w Turcji walki grecko-tureckie o Anatolie (ostatecznie została przy turcji) o zniesiono monarchię Kemal Pasza został prezydentem - w 1923 zwołano konferencję w Lozannie (zaproszono tam Rosję) ; traktat tu podpisany korygował postanowienia z Sevres o Turcja zrzekła się praw do ziem arabskich (Cypr, Libia, Egipt) 5

6 o Suwerenność Turcji nad Anatolią i Tracja ; układ Turcji i Grecji o wymianie ludności o Konwencja w sprawie cieśnin -> zasada wolności przejścia żeglugi w czasie pokoju i wojny ; cieśniny strefa zdemilitaryzowaną ; kwestia wolności przejścia może być interpretowana różnie (jeśli Turcja będzie strona walczącą) Pyt.5 Postanowienia terytorialne, militarne i polityczne traktatu wersalskiego z Niemcami./ zwrot Francji Alzacji i Lotaryngii, Belgii Eupen i Malmedii, Polsce Wielkopolski, czec. I Pomorza oraz czec. I Górnego Śląska po trzech nowych powstaniach śląskich; militarne: ograniczenie armii niemieckiej do 100 tys. zawod., likwidacja broni ofensywnej, demilitaryzacja Nadrenii; politycz: ustrój republikański, zakaz łączenia się z Ausrią, wyzbycie się dążności do zajmowania terytoriów sąsiadów - traktat pokoju z Niemcami podpisano w Wersalu (pod Paris) 28 VI 1919 (wchodzi w życie 10 I 1920) ; traktat podpisały wszystkie mocarstwa biorące udział w konferencji poza Chinami (podpisały go osobno z Niem), nie ratyfikowało go także USA (też podpisało osobno pokój) - traktat składa się z XV części ; I pakt LN; II opis nowej lini granicznej Niemiec ; III decyzje terytorialne - straty Niemiec nie były duże, straciły 1/7 swojego obszaru i 10% ludności (ziemie te pochodziły z zaborów) o dla Belgii Eupen i Malmedia o dla Francji Alzacja i Lotaryngia ; FR nie udało się przyłączyć zagłeia Saary o dla Polski Wielkopolska, Pomorze Zachodnie, Pomorze Nadwiślańskie i Górny Śląsk (powstania + plebiscyt) o Niemcy zrzekły się praw i tytułów do Gdańska ; zrzekły się praw do posiadłości zamorskich o Luksemburg wyłączono z niemieckiego Związku celnego; plebiscyt w Prusach Wschodnich i w Szlezwiku (do Danii); Klaipedę oddano LN o demilitaryzacja 50km pasa nad Renem o siły niemieckie miały być zdemobilizowane i zredukowane o gwarancją postanowień miały być wojska sprzymierzonych okupujące tereny na zachód od Renu o armia mogła liczyć nie więcej niż 100tys i miała służyć do utrzymania porządku wewnęt. I obrony granic; zniesiono powszechną służbę wojskową; zburzono twierdze i fortyfikacje; zniesienie sztabu generalnego; pozbawienie lotnictwa wojskowego i morskiego o 10 XI 1918 Niemcy staja się republiką (F. Ebert kanclerzem) o niemożność łączenia się z Austrią o jako bezpośrednio winne wybuchu wojny muszą zapłacić poszkodowanym państwom odszkodowania o cesarz i jego klika miała stanąć przed Trybunałem Międzynarodowym za łamanie praw jeńca, jednak nigdy się tak nie stało Pyt.6 Liga Narodów./ powstanie, cele, struktura, siedziba Genewa/. - pakt Ligi Narodów został podpisany 28 VI 1919 i wszedł w życie wraz z traktatem wersalskim 10 I 1920 ; składał się z preambuły i 26 artykułów; LN wyszła z inicjatywy Wilsona (XIV pkt -> konferencja w Paryżu) i stała się częścią traktatu wersalskiego - na początku weszło do niej 42 państwa (z Polską) bez USA ; była to organizacja otwarta dla wszystkich - Celem Ligi Narodów było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie; pakt LN miał znieść wszelkie traktaty i porozumienia z nim sprzeczne; obrona swoich członków; osądzanie sporów między członkami i nie tylko - Siedziba znajdowała się w Genewie 6

7 - Zgromadzenie Ogólne wszyscy członkowie Ligi, posiadający jeden równy głos; niby najważniejszy organ ; zajmowało się pokojem w Europie - Rada Ligi Narodów faktycznie najważniejszy organ; składał się z stałych członków (najpierw 4) Anglia, Francja, Włochy, Japonia, (później) Niemcy [po ustąpieniu Japonii i Niemiec do Rady weszło ZSRR] ; członkowie niestali (4 -> w > w ), wybierani przez Zgromadzenie Ogólne ; zajmowała się kierowaniem działalnością polityczną LN - Sekretariat (Sekretarz Generalny + personel) zajmował się budżetem, korespondencją i innymi rzeczami papierkowymi - Liga Narodów przestała istnieć formalnie w 1946r Pyt.7 Reparacje i odszkodowania/ V 1921 suma ustalona w Londynie na 12 mld marek w złocie, od początku lat trzydziestych spłaty zostały przerwane - reparacje płaci się za burzenie budynków, a odszkodowania np. za niewolnictwo! - traktaty podpisane we FR w miały na celu zapewnienie pokoju - po wojnie najważniejsza była kwestia reparacji, ale nie poruszono jej w Wersalu; najbardziej zniszczona Francja chciała najwięcej kasy -> Anglia nie chciała żeby FR dużo dostała San Remo ; Spa ; 1921 Londyn, Paryż -> starano się wyciągnąć pieniądze od Niemiec i Rosji (grożono jej że nie będzie miała uznania międzynarodowego) - I 1922 Cannes - zapadła decyzja o zwołaniu konferencji z udziałem Rosji -> czas na Genue ze wszystkimi państwami europejskimi - 10 IV 1922 Genua 29 państw (USA obserwator bo nie lubi Rosji) ; cztery komisje polityczna, finansowa, ekonomiczna, transportowa. o Rosja powiedziała że zapłaci, ale najpierw jej muszą wszyscy zapłacić o Europa przed wojną była potęgą ekonomiczną -> po wojnie była zadłużona u USA (10mld $) o FR prowadziła politykę twardej ręki na Niemcach, chciała bardzo wysokich reparacji i w ogóle zminimalizować znaczenie Niemiec - 15 IV 1922 Rapallo [przed przyjazdem do Genui Rosja wstąpiła do Berlina na 4 dni, a tam konszachtowała z Niemcami] Rosja i Niemcy; powstanie traktatu zawierającego 6 artykułów o oba państwa uznały się politycznie o zrzekły się odszkodowań (prawie wszystkich dotyczących wojny) o rozpoczęła się współpraca ; Niemcy szkolili swoich pilotów na poligonach i lotniskach rosyjskich; Rosjanie szkolili swoich oficerów w Akademii w Berlinie o jeśli Rosja komuś zacznie płacić reparacje, to będzie musiała też zapłacić Niemcom o traktat ten był świetnym początkiem dla powstającego ZSRR o Polska znalazła się w kleszczach Rosji i Niemiec o Zachodni mocarze zaczęli się obawiać tego traktatu i sami zaczynają dogadywać się z Rosją - FR chciała koło 250mld marek, Anglia 100mld marek Spa -> ustalono że FR otrzyma 52% odszkodowania, Anglia 22%, Włochy 10%, Belgia 8%, Jugosławia 5%, reszta 3% ; Niemcy zagroziły że jak kwota będzie nierealna to nie zapłacą konferencja londyńska -> oceniła że Niemcy zbytnio się nie wywiązują z postanowień traktatu wersalskiego (część dotycząca reparacji) -> w związku z tym wojska alianckie zaczęły okupywać trzy miasta nadreńskie; w tym samym roku ustalono w Londynie że reparacje wynoszą 132 mld marek w złocie, Niemcy zgodziły się. Pyt.8 Geneza i następstwa konferencji w Locarno/ konflikt FR-NIEM o spłaty odszkodowań 1923 plan Dawesa, wejście Niemiec do LN, podział granic w Europie na stałe i podlegające arbitrażowi/ I 1923 FR i Belgia wojskowo okupowały zagłębie Ruhry ; zaprotestowała Anglia i USA, a rząd niemiecki wezwał ludzi do oporu ; kryzys minął kiedy na czele rządu stanął Stressemann -> ogłosił on zaniechanie oporu i wznowienie dostaw węgla ; FR jeszcze przez rok siedziała w zagłębiu - pogłębiał się kryzys Niemiec, a także Francji (po części przez koszta okupacji) ; USA zaczęło się martwić o swoje pieniądze i zaczęło się interesować Niemcami 7

8 - stwierdzono że reparacjami powinni zająć się ekonomiści, a nie politycy; w 1923 powołano komisję ekspertów -> spłata zadłużenia miała być warunkowana odbudową gospodarki - I 1924 (konf w Londynie) plan Dewesa (uzdrowienie gospodarki w Niemczech i banków) o Niemcy mają płacić przez 5lat raty od 1mld marek do 2.5mld marek w złocie rocznie o Pożyczka 800mln marek (połowa daje USA) o Stworzenie funduszu stabilizacyjnego o zachęt dla inwestorów; wypuszczenie obligacji - do nadzoru rozbrojenia powołano Międzysojuszową Komisję [Niemcy robiły wszystko by przeszkodzić działanie tej komisji, Anglia i Francja nie reaguje] - zmienia się nastawienie Anglii i Francji do Niemiec ; traktat wersalski powoli pada - Niemcy wchodzą do LN (1926) - Locarno -> we Francji zmienia się premier i tym samym łagodzą się stosunki z Niemcami (i ZSRR) 5 X 1925 rozpoczyna się konferencja; bierze w niej udział 5 państw (FR, GB, IT, NIEM, BELGIA) później (po pakcie reńskim) dochodzą Polska i Czechosłowacja; konferencja mocno naruszyła traktat wersalski ; w Locarno podpisano 7 dokumentów -> podpisane w Londynie 1 XII 1925 o W Locarno namawia się Niemcy by zerwały kontakt z ZSRR,a zaczęły rozmawiać z West Side o Dzieli się granice na STAŁE (zachodnie) i ARBITRAŻOWE (wschodnie) [granice mogą się zmienić jeśli staną się obiektem jakiś sporów ] o Locarno dzieli Europę na wschodnią i zachodnią o CDN. Pyt.9 Faszyzm we Włoszech, dojście Mussoliniego do władzy (1922), cechy faszyzmu włoskiego - Włochy nie są zadowolone po wojnie, ponieważ nie otrzymały tego co miały obiecane (ziemia w Afryce, reparacje, mieli duże starty w ludziach) ; narastają ruchy nacjonalistyczne, pogłębia się kryzys gospodarczy; - najbardziej protestują weterani którzy nie mogą się odnaleźć w państwie; na ich czele staje Mussolini i organizuje ich w związki (fascio) paramilitarne i głosi idee narodowego socjalizmu - w wyborach parlamentarnych w 1921 faszyści ponoszą klęskę; wygrywają komuniści - w tym momencie Mussolini dostaje wsparcie i 28 XI 1922 ma miejsce zlot bojówek faszystowskich w Rzymie (Czarne koszule), maszerują na Rzym; 29 XI 1922 Mussolini zostaje szefem rządu - buduje on dyktaturę, eliminuje wszystkie partie poza swoją; chce odbudować imperium rzymskie -> morze śródziemne morzem wewnętrznym; organizuje roboty publiczne, rozpoczyna zbrojenia - buduje państwo korporacyjne; partia kieruje wszystkimi dziedzinami życia Mussolini zajmuje Albanię, a co na to LN? A LN na to nic Pyt.10 Wielki kryzys /geneza, przebieg, następstwa ekonomiczne bezrobocie, wzrost nastrojów radykalno-społecznych, wzrost dążności nacjonalistycznych (Niemcy), przejęcie prezydentury w USA przez F.D.Roosevelta, New Deal następstwa polityczne/. - Wielki kryzys kryzys nadprodukcji (24 X 1929 czarny czwartek->29 X 1929 czarny wtorek) - a było to tak-> w czasie wojny gospodarka silnie się rozwijała, zatrudniało się wielu ludzi, było dużo zamówień; wojna się skończyła, a wraz z nią zapotrzebowanie na broń; ludzie zaczęto zwalniać, ci co pracowali produkowali ile wlezie, niestety nie było pieniędzy żeby to kupować; 24 i 29 krach na giełdzie w NY, inwestorzy są skończeni; banki bankrutują; USA upadając będąc potęgą ekonomiczną spowodowała kryzysy w Europie; w USA wzrasta frustracja i niechęć do kapitalizmu; poparcie mają radykałowie i demagodzy - polityka interwencjonizmu (aktywne zaangażowanie w gospodarkę); Keynes króluje państwo powinno pobudzać wzrost gospod. Przez własne inwestycje -> tworzy się roboty publiczne, zakłady państwowe - F.D. Roosvelt ogłasza New Deal program całościowej reformy gospodarki USA; wprowadza się emerytury, zasiłki, ubezpieczenia -> tworzy się idea państwa opiekuńczego; nie powraca potęga USA, ale polepsza się sytuacja - W Niemczech, Włoszech interwencjonizm ma inny charakter obejmuje wszystkie dziedziny życiakontroluje je władza; wszystko jest robione pod dyktando celom politycznym (głownie wojsko i to właśnie dzięki militariom napędzano koniunkturę) 8

9 Pyt. 11 Faszyzm niemiecki i dojście Hitlera do władzy (I 1933)/. Cechy faszyzmu niemieckiego: rasizm, zaborczość terytorialna, militaryzm, dyktatura absolutna/. - Geneza ->Niemcy podczas wojny ponoszą ogromne straty; ludzie się buntują w 1918 rozpoczyna się rewolucja; 9 XI 1918 abdykuje Wilhelm II, Niemcy stają się republiką (po wcześniejszy zamordowaniu przywódców komunistycznych)-> I 1919 odbywają się wybory do zgromadzenia narodowego (wygrywają socjaldemokraci i chrześcijańskie centrum); rząd chce stłumić rewolucję i podpisać haniebny traktat wersalski; rodzi się teoria noża w plecy (Żydzi i socjaliści są wszystkiemu winni)- > w III 1920 generalicja chce obalić rząd; powstaje pucz Kapoa (nieudany); aż tu nagle tworzy się nowa ideologia i partia (1919) DAP, a na zjeździe w Monachium przekształca się w NSDAP (ideologia nacjonalizm, narodowy socjalizm; szefuje pan Adolf H.) - 9 XI 1923 pucz Monachijski (nieudany) -> Hitler zostaje skazany na 5lat więzienia (siedzi 9miesięcy) gdzie pisze Main Kampf ; cechy faszyzmu niemieckiego: o solidarność wszystkich klas w walce z innymi narodami (cel- narzucić wszystkim narodom swoją wolę) o rasizm (wytępienie ras najmniej wartościowych; naród panów), nacjonalizm, rewanżyzm, populizm,, rewizjonizm (czyli obalanie istniejącego stanu rzeczy) (to znajduje się w Main Kampf) o odbudowa mocarstwowej pozycji Niemiec o odrzucenie traktatu wersalskiego o Idea Wielkich Niemiec (tam gdzie mieszkają Niemcy to trzeba te tereny przyłączyć) o Idea przestrzeni życiowej= hegemonia Niemiec o Likwidacja lewicy i komunizmu - podczas wielkiego kryzysu polaryzacja polityki w Niemczech (nacjonalizm (Hitler) vs lewicakomuniści) - NSDAP tworzy bojówki (SA- rozbija ona lewicę; SS (Himmler) po 1934 główna siła - 30 I 1933 Hitler zostaje kanclerzem Niemiec; II 1933 podpalenie parlamentu; III 1933 stworzenie obozów koncentracyjnych; XI 1933 wybory-> Niemcy stają się monopartyjne (NSDAP jest jednyna legalna partia) Jeden naród, jedna rzesza, jeden wódz! - 30 VI 1934 Noc Długich Noży (zniszczenie SA (Rohm) przez SS) - VIII 1934 umiera prezydent Hindenburg, Hitler zostaje Wodzem Rzeszy (ogłasza plebiscyt i 38mln Niemców jest za nim!) - 9/10 XI 1938 Noc kryształowa fizyczna eksterminacja Żydów - w 1934 Hitler przestaje spłacać reparacje wojenne; 1935 obowiązek służby wojennej; 1936 wojska wkraczają do Nadrenii let the war begin. Pyt. 12 Stalinizm w ZSRR/. Cechy: dyktatura, państwo policyjne, absolutne łamanie wszelkich praw demokratycznych, zsyłki, likwidacja prywatnej własności ziemi, kult jednostki, dążność do opanowanie Europy i świata pod hasłami rewolucji proletariackiej/ XII 1922 stworzenie ZSRR (Lenin) (Stalin zostaje sekretarzem generalnym Komitetu Centralnego) wujek Stalin przejmuje w pełni władzę w ZSRR; tworzy radziecki totalitaryzm - stalinizm; kto się nie zgadza ze Stalinem jest wrogiem ludu i trafia do gułagów - stalinizm charakteryzował się absolutną władzą wodza, otoczonego bałwochwalczą czcią i wzbudzającego strach; tworzono mnóstwo pomników, utworów itp. Ku jego czci (tzw. Kult jednostki); od 1929 na rozkaz Stalina wymordowano większość władz partyjnych i oficerów - pod rządami Stalina likwidowano prywatne gospodarstwa i przedsiębiorstwa; nastąpiła kolektywizacja wsi (1929); ziemie włączano do kołchozów (spółdzielnie produkcyjne) lub do sowchozów (gosp. Państwowe); przestała istnieć warstwa zamożniejszych chłopów (po prostu rozstrzelano ich ) - Stalin prześladował wybrane mniejszości (m.in. Polaków) - Powstanie ZSRR przyczyniło się do kryzysu demokracji; wielu intelektualistów zaczęło głosić hasła lewicowe- ulegli oni propagandzie sowieckiej; w 1919 powstaje Komintern (Międzynarodówka Komunistyczna) - Za rządów Stalina zginęło 25-30mln ludzi.; w porozumieniu z Hitlerem zajął część Europy Środkowej; w 1941 przystąpił do aliantów i po wojnie kierował całą Europą Środkową - Swoje rządy kierował za pomocą aparatu ogromnego terroru (CZEKA od > NKWD) 9

10 Pyt.13 Geneza II wojny światowej. /Słabość systemu wersalskiego i bezwład Ligi Narodów, ustępstwa wobec hitlerowskich żądań militarnych (dozbrojenie Niemiec, militaryzacja Nadrenii) oraz terytorialnych (zajęcie Austrii w marcu 1938r., likwidacja Czechosłowacji na konferencji w Monachium we wrześniu/październiku 1938). Brak możliwości stworzenia jednolitego frontu państw demokratycznych wobec żądań państw faszystowskich. Porozumienie niemiecko-radzieckie 23 sierpnia 1939r. w sprawie podziału sfer wpływów w Europie środkowo-wschodniej./ 2) r. Wystąpienie Niemiec z LN (Państwa dawnej Ententy zareagowały na to w sposób pobłażliwy. Francja próbowała założyć blok pod nazwą pakt wschodni spełniający rolę "wschodniego Locarno". Jednak projekt ten ostatecznie upadł. Natomiast Wielka Brytania skłaniała się do ustępstw wobec Niemiec (zezwoliła na rozbudowę floty) i niechętnie odnosiła się do planów rozbudowy armii francuskiej, a nawet domagała się jej redukcji z 700 na 400 tys.) - 1 III 1935 Przyłączenie Zagłębia Saary do Niemiec na mocy plebiscytu, w którym 90% ludności była za. (wszystko niby ładnie-pięknie, ale przed plebiscytem komórki NSDAP prowadzą w Zagłębiu masową agitację, zastraszanie i terror, przez co Liga Narodów przeprowadza plebiscyt pod ochroną 3- tysięcznych oddziałów sił międzynarodowych) - III 1935 Niemcy oficjalnie informują, ze posiadają lotnictwo wojskowe, tydzień później III Rzesza ogłasza utworzenie sił zbrojnych (powszechna służba wojskowa, zwiększenie liczby wojska do 380 tys., przy czym wraz z policją liczyło 500 tys. [traktat zezwalał na 100 tys.], co stanowi jawne złamanie Tr.Wer. (IV 1935 Konferencja w Stresie FR, GB i ITA przeciwstawianie się wszelkim działaniom mającym zachwiać pokojem Europy, Francja w proteście zwraca się także do LN, a ta uchyla rezolucję samowolnej remilitaryzacji Niemiec, potępia, powołuje 13 państw, by znalazły sposób na skuteczne działanie LN. Hitler krytykuje postanowienia rezolucję, osiąga aprobatę Anglii [bez wiedzy LN] na zbrojenie morskie III Rzeszy) - 7 III 1936 Wkroczenie Niemców do Nadrenii (Główny powód: sojusz francusko-radziecki, a co za tym idzie złamanie paktu reńskiego. Francja i Belgia skarżą Niemcy do LN, która potępia DE, ale nie stosuje żadnych sankcji, LN wysuwa propozycje o arbitraż w trybunale w Hadze, ale DE odrzucają wszystkie propozycje dot. Nadrenii i sporu z Francją.) W IX i X 1935 prowadzono rozmowy w Rzymie i Berlinie. Efekt: współdziałanie w Hiszpanii, stosunek do ZSRR, rozszerzenie współpracy gospodarczej. W XI 1936 Mussolini ogłasza powstanie Osi Rzym-Berlin. 25 XI 1936 podpisanie paktu antykominternowskiego Niemiec z Japonią jako odpowiedź na VII Kongres Międzynarodówki Komunistycznej w Oficjalnie walka z komunizmem, nieof. Japonia zagrożeniem dla Anglii i ZSRR. XI 1937 Włochy przystępują do Paktu i występują z LN III 1938 Wkroczenie armii niemieckiej do Austrii (Anschluss), dekret o włączeniu jej do Rzeszy. W kwietniu plebiscyt pod nadzorem Niemców 99,73% za połączeniem z Niemcami (w II 1938 Hitler żądał od Austrii podporządkowania jej władz Berlinowi, amnestii dla więzionych nazistów, rekonstrukcji rządu z Seyssem Inquartem na czele. Mussolini był przeciwny anschlussowi, Hitler coraz mniej przejmował się zdaniem mocarstw nt. Austrii i posuwał się coraz dalej w swoich żądaniach) - 29 IX 1938 Konferencja w Monachium (uczestn. Hitler, Mussolini, Chamberlain, Daladier. Zdecydowana postawa Hitlera nadaje ton konferencji, mocarstwa zezwalają Niemcom na przyłączenie Sudetów. Decyzję tę narzucono Benesowi [Anglia i Francja odmówiły zbrojnego poparcia Czechosłowacji]. W wyniku tej aneksji w granicach III Rzeszy znalazło się około 800 tys. Czechów. Tę sytuację wykorzystali słowaccy nacjonaliści i utworzyli prohitlerowski rząd, którego premierem został ksiądz Tiso [prezio: Emil Hacha]. Po uznaniu tego rządu przez Pragę za nielegalny, Tiso zwrócił się do Hitlera o pomoc. Hitler wystąpił jako obrońca Słowaków i Ukraińców, którzy oderwali od Czechosł. Ruś Zakarpacką, tworząc odrębne państwo. W 1939 r. Hitler przekreślił nadzieje nacjonalistów ukraińskich przekazując Zakarpacie Węgrom, które zapowiedziały przyłączenie się do "osi" III Hitler wystosował do Czechosłowacji ultimatum. Dokument zawierał rezygnację władz tego państwa z suwerenności i zgodę na utworzenie Protektoratu Czech i Moraw przyłączonych do Rzeszy. 16 III 1939 roku wojska Rzeszy wkroczyły do Pragi i Republika Czechosłowacji przestała istnieć III aneksja terytorium Kłajpedy - portu należącego do Litwy V 1939 Pakt stalowy pomiędzy ITA i DE (wzajemna pomoc, potwierdzenie granic obu państw, poparcie dyplomatyczne i polityczne. Japonia na razie nie chciała wchodzić do paktu) 10

11 - 23 VIII 1939 Pakt o nieagresji Ribbentrop-Mołotow (powstrzymanie się od działania agresywnego, tajny protokół: podział stres interesów w EUR wschodniej: Finlandia, Estonia, Łotwa do ZSRR. Granica w Polsce na linii Wisła, Narew, San. Pyt.14 II wojna światowa. 1) Bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny /opór Polski wobec żądań Hitlera, fazy militarne II wś. 2) , 3) , 4) ; Utworzenie Wielkiej Koalicji: GBR USA ZSRR; Wojna na Dalekim Wschodzie; Agresja Japonii na USA XII 1941, klęska Japonii, bomby atomowe w VIII 1945/ - Niemieckie żądania wobec Polski włączenie Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy z zachowaniem przez PL praw ekonomicznych w Gdańsku, utworzenie korytarza eksterytorialnego z III Rzeszy do Gdańska (linie kolejowe, autostrady) oraz przyłączenie się PL do Paktu Antykominternowskiego. Polska twardo broni swoich interesów i odrzuca żądania. Hitler się wścieka, bo 25 VIII 1939 powstaje porozumienie polsko-brytyjskie o pomocy w razie napaści na PL, poza tym Polska ma gwarancje francuskie. Bezpośrednim jednak powodem jest prowokacja gliwicka 31 VIII 1939 żołnierze niemieccy przebrani w polskie mundury wtargnęli na teren radiost. Nadany został komunikat po polsku o wszczęciu wojny. - 1 IX 1939 Atak Niemiec na Polskę, koncepcja Fall weis wojna błyskawiczna i zniszczenie potencjału PL. (atak z ziemia, lądu powietrza, po 6 dnia opór przełamany, upadają kolejno: 14-go Gdynia, 28go Warszawa, 2 X Hel, 6 X Gr. Operacyjna Polesie gen. Kleberga - 17 IX 1939 atak Armii Czerwonej na PL, realizacja paktu Ribbentrop-Mołotow. Ambasador PL w ZSRR Wacław Grzybowski otrzymuje notę, że w obliczu nieistnienia rządu polskiego, ZSRR wkracza do PL w obronie mniejszości ukraińskiej i białoruskiej. Pogwałcenie paktu Brianga-Kelloga, protokołu Litwinowa, traktatu pokojowego z Rygi z IX 1939 określenie linii demarkacyjnej pomiędzy DE i ZSRR. 28 IX 1939 Traktat DE-ZSRR o przyjaźni i granicach (w tajnym protokole: granica przesuwa się na wschód, w zamian ZSRR dostaje Litwę) - 3 IX 1939 Anglia i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom, ale nie podejmowały działań. Hitler odrabia straty, przerwanie działań wojennych do 9 IV i 2 XI 1939 Ukraina Zachodnia i Białoruś zachodnia wcielone do ZSRR, 17 VI 1940 wojska radzieckie wkraczają do Litwy Łotwy Estonii. 27 VI 1940 Zajęcie Besarabii i Bukowiny (Rumunia) XI 1939 Wojna zimowa atak ZSRR na Finlandię pretekst: Stalin twierdził, że granica leży zbyt blisko Leningradu i miasto jest bezbronne. Finowie bronili się na Linii Mannheimera. XII 1939 FIN składa skargę na ZSRR do LN, z której Rosja zostaje wykluczona. 12 III 1940 pokój, utrata przez FIN 10% terytorium, ale zachowanie niepodległości. - 9 IV 1940 Atak na Danię, dzień później na Norwegię (przy pomocy kolaborującego z Niemcami Vidkuna Quinslinga). Walki trwają około miesiąc, alianci 27 V 1940 zdobywają Narwik-port na północy Norwegii. Udział Polaków w walkach: Sam. Bryg. Strz. Podhal., polska flota: Orzeł, Błyskawica, Grom, Burza V 1940 Niemcy łamią neutralność Belgii, Holandii i Luksemburga. Napaść umożliwia ominięcie francuskiej Linii Maginota. Atak na wojska francuskie z północy VI 1940 Do wojny przystępują Włochy, nasilają się tendencje kapitulanckie. Rząd opuszcza Paryż, który 4 dni później zajmują Niemcy. Premierem zostaje Phiipe Petain, który uznaje klęskę Francji. Rozejm francusko-niemiecki w Compiegne 22 VI Podział Francji Na Rebublikę Vichy z Petainem na czele i część niemiecką na północy. De Gaulle tworzy Komitet Wolnej Francji w Londynie - 8 VIII 1940 Bitwa o Anglię trwająca do XI Luftwaffe nie zdołała zniszczyć angielskiego lotnictwa, wykorzystano radary, pzrewaga Anglików, pomoc Polaków. - VI 1940 Rozpoczęcie działań w Afryce. Włosi chcą dostać się do strategicznego szlaku morskiego przez Kanał Sueski i dotarcie do roponośnych terenów Dalekiego Wschodu. We IX włoskie wojska atakują Brytyjczyków z terenów Libii, jednak Anglicy odbijają atak, Włosi uciekają, w I 1941 Anglicy zdobywają Tobruk i odbywa się ofensywa w Etiopii i Somalii, wyzwolenie Włoskiej Afryki Wschodniej. Przybycie korpusu gen. Rommla z pomocą, walki o Tobruk niepowodzenie (Sam. Bryg. Strz. Karpackich.) Na wiosnę 1942 ofensywa Rommla, zdobycie Tobruku i i egipskiego EL Alamei. Ofensywa aliantów -Tobruk zdobyty w XII 42, Niemcy uciekli do Tunezji. Koniec walk w Afryce 12 V

12 Pyt. 15 Konferencje Wielkiej Trójki w Teheranie, Jałcie, Poczdamie; podstawowe ustalenia terytorialne i polityczne. Podział Niemiec na strefy okupacyjne, przesunięcie wschodnich granic niemiec na zachód/ polskie tzw. Ziemie odzyskane - 28 XI- 1 XII 1943 Teheran (Iran) [prezydent USA Franklin D. Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill i ZSRR Józef Stalin] -> w momencie spotkania szala zwycięstwa przechyla się na stronę aliantów o drugi front zostanie utworzony we Francji (Normandia) w V 1944, pomoc Jugosławii i rezygnacja z kampanii na Bałkanach o uzgodnienie, że granice powojennej Polski zostaną przesunięte na zachód linia Curzona oraz Odrę o żądano kapitulacji Niemiec; debatowano o utworzeniu ONZ II 1945 Jałta (Krym-Ukraina) [prezydent USA Franklin D. Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill i ZSRR Józef Stalin] -> dyktatorem tej konferencji był Stalin (w tym czasie Armia Czerwona znajduje się w EŚ] o zapowiedź utworzenia Komisji Kontroli w okupowanych Niemczech i komisji do oszacowania odszkodowań; stworzenie stref okupacyjnych w Niemczech dla Francji o zapowiedź zwołania Konferencji Narodów Zjednoczonych o do czasu wolnych i nieskrępowanych wyborów władzę w Polsce obejmie rząd dołączony do rządu komunistów + politycy innych orientacji (faktycznie ZSRR decyduje); przyjęcie granicy na Linii Curzona + rekompensata terytorialna dla Polski na zachodzie[tymczasowy Rząd Jedności Narodowej] o ZSRR ma obiecane terytoria na Dalekim Wschodzie (np. Mandżuria) w zamian za przystąpienie do wojny z Japonią - 17 VII 2 VIII 1945 Poczdam (Niemcy) [prezydent USA Harry Truman, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill (w połowie zmieniony na Attlee go i ZSRR Józef Stalin] ->powoli chyliła się potęga Wielkiej Trójki; ZSRR co raz bardziej pokazywało swoją wyższość o ustalenie zasad okupacji Niemiec; program 4 d demilitaryzacji, denazyfikacji, demokratyzacji i dekartelizacji; obarczenie Niemiec za wywołanie II WŚ o oddanie ziem na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej wraz ze Szczecinem i częścią wyspy Uznam pod zarząd władz polskich; 15% reparacji wojennych przyznanych Rosji miała otrzymać Polska o odstąpienie ZSRR płn. Części Prus Wschodnich, z Królewcem o zapowiedź deportacji miejscowej ludności niemieckiej (także z Czechosłowacji i Węgier) do Niemiec o odszkodowania dla państw poszkodowanych, wypłacane przez Niemcy o powołanie Rady Ministrów Spraw Zagranicznych[USA, ZSRR, ANG, FR, Chiny] (celprzygotowanie traktatów pokojowych z pokonanymi państwami osi o uznanie rządu w Polsce i cofnięcie uznania dla polskich władz emigracyjnych o zapowiedź wycofania wojsk sojuszniczych z Iranu o ogłoszenie deklaracji o wyzwolonej Europie Pyt. 16 Problem niemiecki po II WŚ. Geneza utworzenia dwóch państw niemieckich (RFN i NRD 1949). Dążności zjednoczeniowe Niemiec i zjednoczenie w 1990, zasady. - utworzenie układu warszawskiego wiązało się ze zmianą sytuacji w Niemczech; po wojnie był podział na 4 strefy (łącznie z podzieleniem Berlina na 4): amerykańska, radziecka, brytyjska, francuska; ZSRR myślało że z czasem alianci odpuszczą i będzie można stworzyć jedne Niemcy otwarte na Związek -> USA jednak uważało że lepiej włączyć ziemie niemieckie do gospodarczych i militarnych struktur Europy Zachodniej ;alianci w 1948 połączyli swoje części i w VI wprowadzili wspólną walutę markę - doszło wtedy do I kryzysu berlińskiego VI V 1949 Zachód vs blok komunistyczny; zachodni Berlin blokowany przez Sowietów (chcieli przejąć kontrolę nad całym miastem); Stalin w końcu odpuścił - IX 1949 RFN (Republika Federalna Niemiec dobrzy kolesie) (wstąpiły do NATO, pomoc Zachodu) - X 1949 NRD (Niemiecka Republika Narodowa źli kolesie) (do UW, uznane tylko przez ZSRR) 12

13 - II kryzys berliński XI 1958 VIII 1961 stan zagrożenia wojną między Zachodem a ZSRR; spowodowany ultimatum Chruszczowa (państwa zachodnie mają się wycofać z Berlina; zjednoczenie Niemiec na warunkach radzieckich) -> kryzys kończy się budową muru berlińskiego - Zjednoczenie po upadku żelaznej kurtyny mieszkańcy NRD chcieli zostać włączeni do RFN; w III 1990 wybory w NRD wygrały partie które chciały zjednoczenia, to samo chciał kanclerz RFN (Helmut Kohl; odbyły się obrady ZSRR, USA, GB i FR + RFN i NRD (obrady 2+4 ) -> ZSRR zgodziło się na odłączenie NRD w zamian za pomoc gospodarczą i tak 3 X 1990 Niemcy stały się jednym państwem Pyt. 17 Daleki Wschód. utworzenie ChRL w 1949; wojna domowa w Wietnamie; rozwój ekonomiczny Japonii - w Chinach od lat 20 toczyła się wojna domowa pomiędzy nacjonalistami (popierani przez USA), a komunistami (Mao Tse-tung); zawieszono go n czas inwazji japońskiej i powrócił w 1946; w latach wojska komunistyczne wyparły nacjonalistów z większości terytorium kraju; 1 X 1949 wielki Mao ogłosil powstanie Chińskiej Republiki Ludowej - Chiny stały się totalitarnym imperium, rządzonym despotycznie przez partię; w 1958 rozpoczął się wielki skok (miał uczynić z Chin potęgę gospodarczą równą USA przy pomocy zastosowania burżuazyjnej wiedzy gospodarczej i techn. oraz wykorzystując entuzjazm mas ); skok nie wyszedł i doprowadził do klęski; Mao nie poddał się i w 1965 zainicjował rewolucje kulturalną (olbrzymia indoktrynacja z domieszką terroru) -> w 1969 koniec rewolucji i przywracanie porządku; w 1976 Mao umiera -> Chiny wreszcie mogą się rozwijać - ChRL nie przepada za ZSRR ponieważ Ci nie pomogli im zdobyć władzy; prowadzi niezależną politykę międzynarodową; ChRL zarzucała Sowietom zdradę ideologiczną i chciała wieść prym wśród komunistów - toczona od pocz. Lat 60 konflikt między komunistami z północnej Demokratycznej Republiki Wietnamu (wspierane przez ZSRR), a południową Republiką Wietnamu (wspieraną przez USA od oficjalnie); chłopcy z Marines nie byli przygotowani na taką wojnę pod żadnym względem, USA straciło bardzo dużo ludzi i pieniędzy; USA nie zdołała pokonać komunistów i w końcu pod naciskiem krytyki amerykanów Nixon wycofał wojska z Wietnamu (zwlekał tak długo by honorowo zakończyć wojnę nie wyszło to); dwa lata później komuniści podbili Wietnam Południowy; wycofanie się USA spowodowało odprężenie się stosunków z ZSRR - bleblelb Pyt. 18 Utworzenie ONZ. Struktura, siedziba/ NY/, rola Rady Bezpieczeństwa, interwencje ONZ/ Wietnam, Bliski Wschód, Korea itp./ - 26 VI 1945 w San Franciso przyjęcie Karty Narodów Zjednoczonych powołanie ONZ; Cele: o fundament nowego systemu bezpieczeństwa zbiorowego o utrzymanie pokoju n a świecie o rozwiązywanie konfliktów międzynarodowych o działalność humanitarna; propagowanie praw człowieka o organizacja może wysyłać misje wojskowe, nakładać sankcje, zarządzać wyznaczonymi terytoriami - struktura: Zgromadzenie ogólne Rada bezpieczeństwa Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości Sekretariat R. Powiernicza R. Gosp. i Społ. Sekretarz Generalny Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej 13

14 - Zgromadzenie Ogólne - składa się z przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich (każdy ma jeden równy głos) Rada Bezpieczeństwa - najważniejszy organ ONZ (15 członków w tym na stałe 5 (USA, ZSRR, GB, Francja, Chiny) Rada Gospodarcza i Społeczna- zajmuje się sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi, prawami człowieka, przygotowuje projekty konwencji, ustala wytyczne dla organów pomocniczych. Rada Powiernicza - obecnie praktycznie nie działa Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości Sekretariat - organ wykonawczy pod przewodnictwem sekretarza generalnego - przy organizacji działają również liczne stałe agendy (UNESCO, WHO, WTO i inne) - kompetencje : utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa; badanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi, stwierdzanie istnienia zagrożeń dla pokoju lub agresji, decydowanie o zastosowaniu odpowiednich środków w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, rekomendowanie Zgromadzeniu Ogólnemu NZ kandydata na Sekretarza Generalnego NZ, - organy pomocnicze: komitety stałe, komitety ad hoc, Wojskowy Komitet Sztabowy, komitety sankcji, Komisja Monitorowania , Korea - utrzymanie podziału Półwyspu Koreańskiego, zahamowanie ekspansji komunizmu - od 1967 roku, Bliski Wschód, obserwacja konfliktu palestyńsko-izraelskiego, stała obecność kontyngentu ONZ w tym regionie, m.in. na Wzgórzach Golan i w Strefie Gazy , Zatoka Perska - mandat ONZ dla sił brytyjsko-amerykańskich, które wyzwoliły Kuwejt, po zajęciu państwa przez siły irackie (operacja Pustynna Burza) , była Jugosławia - siły ONZ UNPROFOR miały zaprowadzić pokój w dawnych republikach związkowych Jugosławii, poniosły fiasko i zostały zastąpione przez siły NATO - IFOR Pyt. 19 Pakty militarne po II WŚ /najważniejsze/. NATO, UW, członkowie, cele, rozpad UW - NATO (Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego) podstawa jest traktat waszyngtoński, podpisany 4 IV 1949 przez USA, Kanadę i 10 państwa europejskich (m.in. Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania, Włochy) w celu obrony Europy przed dominacją sowiecką; w ramach NATO rozmieszczano w Europie bazy amerykańskie oraz utworzono wspólne organy dowodzenia i konsultacji politycznych; po zakończeniu zimnej wojny sojusz przeszedł reorganizację, zawarł układ o współpracy z Rosją i rozszerzył się na kraje EŚ - Układ Warszawski (Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej), pakt podpisano 14 V 1955 w Warszawie; członkowie: Związek Radziecki, PRL, Albania (ale na krótko), Bułgaria, Rumunia, NRD, Węgierska RL, Czechosłowacja (czyli wszystkie państwa komunistyczne Europy, poza Jugosławią); celem była obrona wzajemna na wypadek ataku na jakiegoś sojusznika; głównym przeciwnikiem był pakt NATO w rzeczywistości sojusz miał charakter głównie propagandowy; ZSRR kontrolowało cały układ - Państwa należące do układu wydzielały ze swoich armii kontyngenty, które tworzyły Zjednoczone Siły Zbrojne Układu Warszawskiego; wojsko zostało wykorzystane tylko raz 21 VIII 1968 podczas Praskiej Wiosny - UW przestał istnieć po odzyskaniu suwerenności przez państwa Europejskie; 25 II 1991 roku w Budapeszcie podpisano umowę o zaprzestaniu współpracy wojskowej w ramach Układu, 1VII 1991 roku w Pradze rozwiązano struktury polityczne. Oznaczało to ostateczną likwidację UW 14

15 Pyt. 20 Najważniejsze organizacje gospodarcze. EWG, UE, RWPG - EWG (od 1 I 1958) międzynarodowa organizacja gosp. powołana do życia na mocy traktatu rzymskiego z 25 III 1957 przez 6 państw EZ: FR, RFN, IT, BELGIĘ, HOLANDIĘ, LUKSEMBURG (W 1973 do EWG przystąpiły: Dania, Irlandia, Wielka Brytania; w 1981 Grecja; w 1986 Hiszpania i Portugalia. W 1995 członkami Wspólnoty Europejskiej zostały: Austria, Finlandia, Szwecja) - w ramach EWG powstały m.in.: wspólna polityka rolna, unia celna i jednolita zewnętrzna taryfa celna, strefa wolnego handlu wyrobami przemysłowymi, wspólna polityka społeczna i regionalna, wspólny system walutowy (1979); od 1967 EWF wraz z EWWiS i Euroatomem tworzyły Wspólnoty Europejskie, których wspólnymi organami były: Komisja (wykonawczy z siedzibą w Brukseli), Rada Ministrów (decyzyjny i ustawodawczy Bruksela), Parlament Europejski (doradczy i kontrolny Starsburg), Trybunał Sprawiedliwości (sądowniczy, Luksemburg - EWG okazała się wielkim sukcesem ekonomicznym przyczyniła się do przyspieszenia rozwoju gosp. państw członkowskich i wzmocnienia pozycji Europy na świecie; w 1993 stała się fundamentem UE - RWPG (rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej; RWPG została stworzona z inicjatywy Stalina podczas konferencji moskiewskiej (5-8 I 1949 r.). W jej skład weszły: Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR; w lutym 1949 dołączyła Albania, a w 1950 NRD. Organizacja ta miała być wschodnioeuropejską odpowiedzią na Plan Marshalla i powstanie OEEC. Do grona członków nie zaproszono Jugosławii, co było skutkiem konfliktu między Moskwą a Belgradem - Według I artykułu statutu RWPG miało wspierać planowany rozwój gospodarki narodowej, przyspieszanie postępu technicznego, podniesienie poziomu industrializacji, wzrost wydajności pracy i zwiększenie dobrobytu państw członkowskich; Najwyższym organem rady była coroczna Sesja Rady, której podlegał Komitet Wykonawczy złożony z wicepremierów państw członkowskich. W Warszawie siedzibę miała jedna z dwunastu komisji branżowych, odpowiedzialna za przemysł węglowy. Reprezentantem RWPG na zewnątrz był sekretarz Rady wyznaczany przez Sesję Rady - Rada została pozostała głównie przedsięwzięciem propagandowym, kryjącym ekonomiczną dominację ZSRR; 1991 została oficjalnie rozwiązana - UE działający od 1 XI 1993 związek państw europejskich, utworzonych na mocy traktatu z Maastricht (7 II 1992) w celu pogłębienia i usprawnienia integracji członków Wspólnot Europejskich; UE działa na zasadzie subsydiarności (pomocniczości), tzn. wspiera państwa członkowskie, wypełniając zadania, których nie mogłyby one wykonać pojedynczo - Struktura RADA EUROPEJSKA(organ międzynarodowy) KOMISJA EUROPEJSKA (organ wspólnotowy) ORGANY DORADCZE KOMISJI Komitet Ekonomiczno-Społeczny Komitet Regionów Komitet Doradczy Komitet Gospodarczy i Finansowy RADA UNII(organ międzynarodowy-wspólnotowy) PARLAMENT EUROPEJSKI(organ wspólnotowy) TRYB.SPRAWIEDLIWOŚCI (org. Wspólnotowy) EUROPEJSKI TRYB. OBRACHUNKOWY (org. Wpólnotowy) - Rada Unii Europejskiej - jest najważniejszym organem decyzyjnym - uchwala decyzje, dyrektywy, rozporządzenia i zalecenia. Zasiadają w niej ministrowie państw członkowskich odpowiedzialni za odpowiednie sektory. Rada UE ma kompetencje ustawodawcze, z których korzysta wspólnie z Parlamentem Europejskim. - Komisja Europejska - jej rola jest mniejsza niż wynikałoby to z powszechnej opinii. Chociaż Komisja wysuwa propozycje ustawodawcze, nie podejmuje głównych decyzji o polityce i priorytetach Unii. To należy do Rady Ministrów i Parlamentu Europejskiego. Komisja Europejska jest odpowiedzialna przed Parlamentem Europejskim, który ma prawo wnioskowania o votum nieufności i może zmusić Komisję do zbiorowej rezygnacji, jeśli uzyska 2/3 głosów Parlament Europejski - ciało przedstawicielskie, wybierane w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Posiada uprawnienia legislacyjne, budżetowe i kontrolne. Sprawuje nadzór nad 15

16 wszystkimi instytucjami UE. Ma prawo do zatwierdzania lub odrzucania kandydatur Komisarzy oraz zgłaszania votum nieufności wobec całej Komisji. Może wpływać na konstruowanie budżetu UE - na końcu procedury przyjmuje lub odrzuca jego projekt. - Trybunał Sprawiedliwości - organ stojący na straży prawa unijnego i traktatów. Dzięki jego pracy prawo w całej Unii Europejskiej jest interpretowane i stosowane w ten sam sposób. Trybunał jest upoważniony do sprawdzania zgodności prawa unijnego z podstawowymi prawami obywateli UE oraz orzeka w sprawach wolności osobistej i bezpieczeństwa. Orzeka również w skargach wnoszonych przez przedsiębiorstwa lub osoby fizyczne przeciw instytucjom UE. Pyt. 21 Pojęcie zimnej wojny. Geneza, cechy charakterystyczne /blokady ekonomiczne,plan Marshala, wyścig zbrojeń/ - zimna wojna (od 1946 do dokładnie nie wiadomo którego, zależy od politologa) była efektem zmian na świecie spowodowanym przez II WŚ; dawne potęgi GB, FR, NIEM, JAP przestały się liczyć (wyczerpane wojną), pozostały USA i ZSRR (stało się potęgą militarną, dysponującą od 1949 bronią atomową); ZSRR po wojnie zgarnęło znaczne obszary EŚ i Azji i wbrew ustaleń z aliantami przekształcane były w satelity Sowietów-> zdobycze te dawały ZSRR drogę do dalszej ekspansji (dodatkowo nastroje po wojnie wzmagały ruch komunistyczny)-> poza tym konfrontacja z Zachodem (kapitalistycznym, imperialistycznym) była wpisana w komunistyczną ideologię - USA po wojnie miało ogromną przewagę gospodarczą nad reszta świata i wykorzystało to wiążąc się handlowo z Europą i Azją; dodatkowo USA przyjęło na siebie obroną świata przed komunizmem; USA wspierało ekonomicznie i militarnie kraje zagrożone przejęciem władzy przez komunistów, a także odstraszyć sowietów, rozbudowując potencjał wojskowy - Wszystko to było sprzeczne z założeniami ONZ powstał świat dwubiegunowy - Plan Marshala wielka akcja pomocy finansowej dla zrujnowanych krajów europejskich (w ciągu kilku lat wydano 13mld $) opublikowany przez sekretarza stanu (Marshalla) 5 VI 1947, uchwalony przez kongres 1948; - Utworzono OEEC (Europejska Organizacje Współpracy Gospodarczej) pomoc w ramach planu była bezzwrotna (prócz państw neutralnych) ; wsparcie amerykańskie odrzuciły ZSRR i uzależnione przez nie państwa; Plan ten przyczynił się do szybkiego rozwoju ekonomicznego oraz integracji Europy Zachodniej, pogłębił też zimnowojenny podział Starego Kontynentu 16