ZESZYTY NAUKOWE. Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie KWARTALNIK 2 (44) / 2014

2 RADA NAUKOWA Kazimierz WORWA przewodniczący, Maciej TANAŚ sekretarz, Jewgenij BABOSOW, Olga BAŁAKIRIEWA, Henryk BEDNARSKI, Ramiro Délio BORGES de MENESES, Lev BUKOV- SKÝ, Wiktor CZUŻIKOW, Nadieżda DIEJEWA, Józef FRĄŚ, Karl GRATZER, Dieter GREY, Janusz GUDOWSKI, Maria Luisa GUERRA, Renata HOTOVA, Dietmar JAHNKE, Tatiana JEFIMIENKO, Mariusz JĘDRZEJKO, Norbert KANSWOHL, Henryk KIRSCHNER, Anatolij KOŁOT, Wiesław KOWALCZEWSKI, Zbigniew KRAWCZYK, Vladimir KRĈMERY, Natalia KUTUZOWA, Stefan M. KWIATKOWSKI, Zbigniew LANDAU, Ella LIBANOWA, Jelena MA- KAROWA, František MIHINA, Kiyokazu NAKATOMI, Witalij PRAUDE, Janusz ROGOWSKI, Michaił ROMANIUK, Jurij S. RUDENKO, Gregory SĘDEK, Władimir SUDAKOW, Daniele STASI, Jan SZCZEPAŃSKI, Janusz TANAŚ, Besrat TESFAYE, Zachraij WARNALIJ, Nonna ZI- NOWIEWA ZESPÓŁ REDAKCYJNY Zdzisław SIROJĆ redaktor naczelny, Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA zastępca redaktora naczelnego, Aleksandra WOJCIECHOWSKA sekretarz redakcji, Ivan BALAŽ, Jerzy CHORĄŻUK, Jakub Jerzy CZARKOWSKI, Maciej DĘBSKI, Krzysztof KANDEFER, Jurij KARIAGIN, Gustaw KONOPACKI, Edyta ŁYSZKOWSKA, Maciej SMUK REDAKTORZY TEMATYCZNI Józef FRĄŚ, Marek GRENIEWSKI, Mariusz JĘDRZEJKO, Zbigniew KRAWCZYK, Zdzisław NOWAKOWSKI, Jan SZCZEPAŃSKI, Maciej TANAŚ REDAKTORZY STATYSTYCZNI Brunon GÓRECKI, Tadeusz MIŁOSZ REDAKTORZY JĘZYKOWI Jęz. pol. Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA, Katarzyna TOMASIŃSKA, jęz. ang Małgorzata ŻYCKA, Martin LACZEK, Aleksandra PENKOWSKA, jęz. ang., ros. i ukr. Susanna KITAJEWA, jęz. ang i hiszp. Franciszek BIAŁY, jęz. ang., hiszp. i port. Ramiro Délio BORGES de MENESES, jęz. ang. i franc. Anna PENKOWSKA, jęz. ros. i białorus. TAMARA JAKO- WUK, jęz. niem. Barbara KAZUBEK, jęz. ukr. Bazyli NAZARUK, Jurij KARIAGIN, jęz. słow. i cz. Ivan BALAŽ, jęz. włoski Ireneusz ŚWITAŁA REDAKTOR TECHNICZNY Adam POLKOWSKI, apolkowski@vp.pl DRUK I OPRAWA Fabryka Druku Warszawa, ul. Zgrupowania AK Kampinos 6, tel./fax /22/ ; WYDAWCA Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie Warszawa, ul. Łabiszyńska 25 tel./fax /022/ ; zeszytynaukowe@uczelniawarszawska.pl Copyright by Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie Wersja papierowa pisma jest wersją pierwotną ISSN

3 Spis treści / Contents ROZPRAWY, ARTYKUŁY, STUDIA Siergiej Gawrow... 7 Монархическая идея в современной России Monarchical idea in modern Russia Idea monarchii we współczesnej Rosji Kiyokazu Nakatomi...13 Beyond the conflicts among religions Ponad konfliktami między religiami Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses...21 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências The underdog on the read: the axiology of competce Słabszy na drodze: aksjologia kompetencji Walentyna P. Diaczuk...43 Історична ретроспектива в класифікації культур The historical retrospective in classification of cultures Historyczna retrospektywa w klasyfikacji kultur O.P. Mazurkiewicz...57 Філософський образ української культури Philosophical image of Ukrainian culture Filozoficzny obraz ukraińskiej kultury Tatiana Krotowa...63 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections Konceptualizacja klasycznego stylu mody kobiecej XX wieku: studia francuskiego dziedzictwa w światowych kolekcjach muzealnych

4 4 Spis treści / Contents Marcin Łączek Language teaching methods and approaches: assumptions and history Założenia metod nauczania języka: podejścia i historia Zdzisław Sirojć Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy Education of young Polish and Russian and labour market Rafał Bernat Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa Foreign companies in a view of the economic analysis of law Rafał Grupa System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku The system of the company s comprehensive identification as the basis of its competitiveness on the market Wiktor N. Pilawiec Угрозы масложирового подкомплекса Украины и пути их преодоления Threats to modern oil and fat complex of Ukraine and ways to cope with them Zagrożenia przemysłu tłuszczowego Ukrainy i sposoby ich pokonywania Jurij O. Kariagin Напрями розвитку готельного бізнесу в Україні та країнах Євросоюзу Kierunki rozwoju hotelarstwa na Ukrainie i w krajach Unii Europejskiej Trends in development of hotel business in Ukraine and the European Union Recenzenci Zeszytów Naukowych Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Informacje dla autorów

5 ROZPRAWY ARTYKUŁY STUDIA

6

7 Siergiej Gawrow ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Moskiewski Miejski Uniwersytet Pedagogiczny, Państwowy Moskiewski Uniwersytet Projektowania i Technologii (Rosja) Монархическая идея в современной России В России в ситуации социокультурного раскола, о котором так много говорил Александр Ахиезер, особое значение приобретают символы, способные быть важными, вызывать уважение у большинства общества. Сакральные истоки легитимности власти, это то, чего так не хватает демократиям, в том числе в России. Пример восстановления конституционной монархии в Испании показал, что примирение общества, разделенного на условных белых - франкистов и красных республиканцев возможен. Реально национальное примирение, подписание национального пакта Монклоаи в России. Следует учитывать религиозную, и как следствие, цивилизационную разнородность страны. Особенно важно сегодня то, что объединяет огромное пространство страны и сопредельных территорий, их историческая принадлежность к Российской империи и СССР. В империи Романовых монархия объединяла столь разные народы, как поляки и якуты. Мы помним, что Дикая дивизия, сформированная из выходцев с Северного Кавказа, была образцом воинской доблести и преданности престолу, действующей в Империи власти. Сумей Россия избежать катастрофы Февральской революции, история страны была бы совсем другой. Мы не можем изменить прошлое, но мы можем заново интерпретировать идейное и отчасти

8 8 Монархическая идея в современной России институциональное наследие дофевральской России, приспособить его к потребностям сегодняшнего дня. Речь здесь идет, прежде всего, о монархической идее и легитимном Императорском Доме, который составляют сегодня Великая княгиня Мария Владимировна, и наследник престола Великий князь Георгий Михайлович. Его статус признан европейскими королевскими домами, легитимность Императорского Дома во главе с Владимиром Кирилловичем признавалась первой волной русских эмигрантов. Эту общепризнанность Владимира Кирилловича в роли главы Дома Романовых отмечали в свое время и в СССР. Могло ли династическое наследование быть «более династически чистым»? Могло, но для этого нужно отбросить из истории Февральскую и Октябрьскую революцию. И уж конечно, трагедию в Ипатьевском доме, расстрел Императора, его семьи, великих князей, всех тех, до кого сумели дотянуться большевики. Мы пережили тогда цивилизационную катастрофу, но она не привела к обрыву традиции, утрате династии, переходу престолонаследования к европейским родственникам Романовых. Кто спасся тогда, тот и наследовал полномочия Главы Императорского Дома. Великий князь Владимир Кириллович возглавил Императорский Дом Династию Романовых, а его сторонники в монархическом движении получили название легитимистов. Всегда стоит помнить о том, что Россия настолько велика географически и многонациональна, что даже Православная церковь не может интегрировать все население России и Евразийского союза, эффективно обратиться к иноверцам. Этих ограничений лишен Императорский Дом Романовых, способный, как и сто лет назад, обращаться к общественности Красной и Белой Руси, Кавказа, Остзейского края, Финляндии и Польши. Под эгидой Императорского дома действует сегодня более семидесяти отделений Российского дворянского собрания, в том числе на Украине, на Кавказе, в странах Балтии. О большом внешнеполитическом потенциале Дома Романовых, свидетельствуют и визиты Марии Владимировны Романовой в Приднестровье, другие регионы, относящиеся к историческим территориям

9 Siergiej Gawrow 9 Российской империи. Эти территории подают сегодня пример Великороссии в своем отношении к Императорскому Дому. Так Приднестровье стало первым регионом, принявшем президентский указ об особом статусе Императорского Дома Романовых на территории республики. Кто же может сегодня быть адресатом монархического обращения в России? Исключая левый фронт и компартию, оно может быть обращено к центристам и правым, к избирателям Единой России, Правого дела, сторонникам Народного фронта, к пропутинскому большинству вообще. Адресатом этого обращения может стать наш национальный лидер Владимир Путин, в процессе политической эволюции все более обращающийся к ценностям не только досоветской, но и дофевральской России. Именно на него сегодня легла ответственность по повышению эффективности механизмов государственной власти. В процессе решения многоаспектной проблемы повышения эффективности государственных институтов и общественного доверия к ним, сделано уже достаточно много. Начался процесс пророссийской интеграции Евразии, строительства Евразийского Союза. Позади Мюнхенская речь, посвященная политике внешней, и митинг на Поклонной горе, посвященный политике внутренней. В Администрации президента создано управление по общественным проектам, или, метафорически говоря, «управление по идеологии и патриотизму». Иными словами, задачи выстраивания эффективно действующего механизма государственного управления диктуют обращение к сфере идей, историческим и социокультурным традициям российской государственности. Вопрос символической, сакральной недоформленности бренда российской государственности совсем не так безобиден, как кажется. Он имеет совершенно определенные практические следствия, главным из которых является потенциальная внутренняя нестабильность. Она повышает становой риск в отношении России, ведет к серьезному дисконту в рыночной оценке российских компаний. Это плохо как для самих компаний, их мажоритарных и миноритарных акционеров, так и для страны в

10 10 Монархическая идея в современной России целом. Психологическая неуверенность в долгосрочном будущем страны усугубляет географическую диверсификацию активов российских капиталистов и, отчасти, чиновников. Недвижимость, бизнес, банковские счета, часто семьи и учебу детей переносят из России на Запад. Доходность бизнеса меньше, зато психологически спокойнее, кажется, что все деньги, частная жизнь вообще станут там сохраннее и долговечнее. Но если вопрос доверия к России определяется не только качеством наших институтов, но и психологическими моментами, «лечить надо подобное подобным». Если для того, что бы перестать бояться, обществу надо пройти своеобразный курс психотерапии, то его стоит организовать. Или, иными словами, провести символический ребрендинг образа России в общественном сознании. Актуализация идеи монархии предполагает не только обращение к условным консерваторам-традиционалистам, но и к правым либералам, экономически состоятельным людям. Вы хотите долговременной стабильности, сохранности активов в России? Тогда давайте укреплять российскую государственность не только практически, что уже более 10 лет успешно делает национальный лидер Владимир Путин, но и символически, что он начинает делать в историческом сегодня. Сегодня в стране начинается полоса юбилейных торжеств, связанных со знаменательными датами российской истории. В этом контексте показательна недавняя теплая встреча президента Владимира Владимировича Путина и Главы Дома Романовых Марии Владимировны Романовой на торжествах, посвященных 200-летней годовщины Бородинского сражения. «Имеющий уши да слышит. Имеющий глаза да видит». Новая жизнь монархической идеи, возвращение в Россию Императорского Дома позволит укрепить общественное доверие действующей власти, придаст динамику общественного обсуждения по вопросу перспектив конституционной монархии в России. Возможная в будущем конституционная реформа позволит укрепить власть, сохранить ее преемственность, дать гарантии стабильности и

11 Siergiej Gawrow 11 безопасности для всех. Размышляя о практических шагах в этом направлении, стоит подумать и о желаемых персональных конфигурациях нашего не столь отдаленного будущего. Великий князь Георгий Михайлович молод, мы с полным основанием можем ожидать в ближайшие годы его брака и рождения наследника Российского престола. Мысленно забегая вперед, к концу 10-х - началу 20-х годов, стоит помыслить о В.В. Путине, могущем взять на себя роль регента при наследнике до достижения его совершеннолетия. Сегодня все это звучит непривычно, чуть ли не фантастически, но история может востребовать все, что укрепляет российскую государственность, служит интересам России. Хорошо то, что поможет зримо восстановить преемственность с досоветской Россией, стать отличной школой обучения государственным делам для наследника, ведь с учетом опыта «ручного» управления страной в сложный переходный период, Владимир Владимирович лучший учитель из всех возможных. Такое решение означало бы и сакральную легитимацию власти, современную жизнь наших исторических и социокультурных традиций, строительство устойчивой, избавившейся от революционной заразы левых фронтов России. Литература [1] Гавров С.Н., Модернизация во имя империи. Социокультурные аспекты модернизационных процессов в России. Монография. М.: Эдиториал УРСС. 2004, Рекомендовано к изданию Научным советом Российской академии наук по изучению и охране культурного и природного наследия. [2] Гавров С.Н., Модернизация России: постимперский транзит. Монография. М., Федеральное агентство по образованию РФ, МГУДТ Рекомендовано к печати Ученым советом МГУДТ. [3] Гавров С.Н., Социокультурная традиция и модернизация российского общества. Монография. М., Министерство культуры РФ, МГУКИ.

12 12 Монархическая идея в современной России Аннотация Ключевые слова: Россия, монархическая идея, Императорский Дом - Династя Романовых, Великая княгиня Мария Владимировна Романова. Рассматриваются перспективы монархической идеи в России, рассматривается историческая и социокультурная роль Императорского Дома - Династии Романовых. Monarchical idea in modern Russia Summary Key words: Russia, the monarchical idea, the Imperial House of the Romanov Dynasty, Grand Duchess Maria Vladimirovna Romanova The perspectives of the idea of monarchy in Russia, is considered the historical and socio-cultural role of the Imperial House of Romanov Dynasty. Idea monarchii we współczesnej Rosji Słowa kluczowe: Rosja, idea monarchii, Dom Imperatorski Dynastia Romanowych, Wielka Księżna Maria Władimirowna Romanowa W artykule rozpatrywane są perspektywy idei monarchicznej w Rosji oraz historyczna i socjokulturowa rola Domu Imperatorskiego Dynastii Romanowych.

13 Kiyokazu Nakatomi ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Wyższa Szkoła Handlowa w Chibie (Japonia) Nr 2 (44) / 2014 Beyond the conflicts among religions An incident of hostage taking occurred in a natural gas plant in Algeria on January About 140 persons were held by an armed religious group. Though the Japanese government requested the peaceful solution to this crisis, the Algerian government ordered an assault on the group. The Algerian army overcame the group, but 38 persons were killed. Among these were 10 Japanese citizens. Now Japan in Asia is facing the crises of terrorism including the airplane terror incident (2001). The problem is the involvement of armed religious groups. There were many religious conflicts and confrontations in history. How should we do to avoid the conflicts? I want to propose the idea from the Japanese philosophy point of view. Basic standpoint This paper is based on the treaty A philosophical synthesis of Christianity, Buddhism and Islam 1. In this I preached the principle that could help understand the three great religions. It is impossible to collect the books of these religions. It would need at least two or three hundred years. But my aim is to propose the understanding principle to theses religions. By that we can talk about the standpoints and feel sympathy easily for each other. I prepared the common table of different religions and the correspondence of various different notions.

14 14 Beyond the conflicts among religions In Genesis of the Old Testament, Creation from nothingness is described. The author is Moses. This means that Moses intuited nothingness and then he wrote the Creation from nothingness. Before the Creation, there was non-existence in the material significance.the movement of the Spirit of God over the face of water is fluctuation of nothingness in quantum theory. That is the peculiar point which cannot be defined by mathematics and physics. As soon as the light flashed, the Big Bang occurred. The creation from nothingness is in conformity with the principle of nothingness. The science which faced nothingness in the extreme of the existence obeyed the principle of nothingness in trial and error. Werner Heisenberg found the uncertain principle of quantum theory and Alexander Vilenkin insisted on the Creation from nothingness as the theory of physics.from the standpoint of physics, there are two extreme worlds of nothingness 2. One is micro nothing world which is smaller than Planck length. Plank length is the limit of measure in physics. But there is a possibility of being and opening of space and time. Another is the end of the universe. It is said that the end of the universe is about 12~15 billion light years. But we cannot confirm the end of the universe. It is a possibility of being and nothingness. Both of them (the micro nothing world and the end of the universe) are Absolute Nothingness 3. If man says that it is, it exists. If man says it is not, then it does not exist. Man can not confirm them by physics. They include and transscend relative being and nothingness. Therefore they are Absolute (Transcendental) Nothingness. The Old Testament which includes the Creation from nothingness is the sacred book of Christianity, Judaism and is the basis of Islam. If man reads the Koran, he can recognize the influence from the Bible, especially the Old Testament. There are so many quotations from the Bible, the Creation from nothingness also. It is said that Islam is the perfection of Judaism. The standpoint is the orthodox understanding of Islam. As Islam depends upon Judaism, Islam succeeds to the Creation from nothingness. In reality, there are some descriptions in the Koran. Before anything else, I consider nothingness as the essence of God. Allah is the only and absolute almighty God. As the center of all things, he is transcendent.

15 Kiyokazu Nakatomi 15 Allah is so absolute that man cannot express him by any shapes and perfectly explain by language. Allah is beyond all matter and language. If man says that it is, it exists. If man says that it is not, then it does not exist. Nothingness includes and transcends relative being and nothingness. We call it Absolute Nothingness. If man says that almighty God is being, man must define God by language. But, it is impossible to define God perfectly by language. It is more likely that man defines the whole of the world by the part of it. On the other, if man says that God is not being, man has to define the non-existence of God. It is impossible to explain the nonexistence of God perfectly. That is like toying with an idea. Therefore, I say that God is Absolute Nothingness that transcends existence and non-existence. Muhammad intuited Absolute Nothingness. On this account, he denied concrete shape and expression. The realization of that is that the face of Muhammad in pictures is painted with a white color and lost his expression. Furthermore, there are No pictures and statues in Islamic mosques. It realizes emptiness and nothingness. Muhammad intuited nothingness also. We should not say the name of Transcendent Nothingness for the pretext of conflicts and war. It is the same as Christianism, Judaism and Buddhism. The cause of religious conflicts All religions are preaching love, charity and fraternity. There is no religion that admits murder. Why do the conflicts and war occur? The first main cause is political and economic interests, differentials and poverty. The superficial cause of the Crusades of the Middle Ages was to recover Jerusalem, a sacred place, from Islam. But the real purpose was to expand the territory and to plunder the wealth. At that time people could make a pilgrimage to Jerusalem with a fee. Swords and war were not necessary to spread the Gospel. But many armies were sent to the Crusade and many Moslems were killed in the name of Jesus. Today Moslem people are induced into the war spirit by the bad propaganda of former President George Bush in the USA. In the Iraq war, he stressed that Christianity is justice but Islam is devil. The women that held machine guns were shown on TV. This was bad propaganda. When we remember the Crusades and the Iraq

16 16 Beyond the conflicts among religions war, Christians have the same warlike spirit. There were many wars of religions in history. Most of the reasons are successor ship quarrels of kings, political leaders and territorial dispute and others. Some leaders used the name of God and shouted his name irresponsibly. It is a quite troublesome story for God. The bulk of the reasons for suicide attacks are the conflicts of economic interests or poverty. If man has a good life, he would never think of becoming a suicide car bomber. In excessive poverty, he loses hope and thinks of this action. He can go to heaven if he does so. There is no solution if we do not pay more attention here. It is impossible to build the economics for the poverty or poor countries by the modern economics in Europe and America, because Europe and America economics are based on the presence of abundant resources and wide territories. It does not apply to poor countries. The economy is different therefore words are different. Politics and economics in harmony with each country are necessary 4. It needs not only the military international collaborations to solve conflicts but also the other aspect of politics and economy. Well how could we deny the religious difference to avoid religious confrontation? How about the neutral situation in religions? Religion negation and religious neutrality The religious confrontation is difficult. Then, is religion negation or religious neutrality preferable? Marx and the Communism denied religion in history. (1) In the former Soviet Union, the religion was denied but the Russian Orthodox Church survived. It revives today. The history proved that the traditional religion was necessary to the people. The problem is similar in North Korea with General Kim Jong-Un. (2) There is not the traditional religion but in North Korea, General Kim becomes God instead. The country is becoming a current world menace. He has strong political ability and ordered a missile and a nuclear test which both succeeded. Talks with the World are not yet established. How about neighboring China? (3) After all a bureaucratic rule plays a role as a para-religion. The executive of the communist Party is divinized with strong powers. Wealth should be equally divided. However, the ascendance to the rank of the second world economic power

17 Kiyokazu Nakatomi 17 led to higher economic disparities. The bureaucratic corruption, being the cause, will decide national fate. It is said that the Communist Party officials hold from hundreds millions of dollars to more than two billions of dollars of assets Abroad. The dissatisfaction of the people would blow up if man would see the asset list. It would be the second occurrence of the former Tiananmen Square Protests of In modern China, Mao Zedong appreciation spreads. In other words, all people were poor and at the time, Mao Zedong himself lived a life of honest poverty too. However, a large numbers of wealthy do exist on top of poor people now. The wealthy live in high-quality dwellings in urban areas and eat a feast heartily. Poor people live in the caves in the inner areas and live a life of sparse consumption. The communism which preaches equality of the economy accepts this inequality. The possibility that this dissatisfaction arises against the government is highly possible. The growth of the economy, the industrial sudden development produced high levels of pollution and the city of Beijing entered the darkness as a result of high levels of exhaust gases emissions. This seems to symbolize the future. Chinese own experiences contradiction. This exhaust gas emission particules come to Japan and it has become a new threat to Japan. (4) Japanese religious neutrality. The principle of the Emperor who assumed the role of emperor God during World War IIwas combined with militarism. It formed the strong fascism at the end. Die for the Emperor, 100 million total honorable deaths were the former Japanese mottoes. The government performed mind control using the Shinto religion, which assumed the Emperor God, as the national religion. As a reaction, religious neutrality and political neutrality were incorporated in the Constitution of Japan after the war. The nation does not support a specific religion and keeps neutrality. It seems peaceful. However, the equilibrium is a problem. Orthodox religion knowledge was not transmitted to the youth without religion education based on the neutral name. As a result, the youth easily enters a new religion. It is the outbreak of the former notorious Aum Shinrikyo case. Taking advantage of followers expansion, the founder aimed at becoming a Diet member. He lost, but he assumed that the cause of the defeat was the national intention. As a result the nation was hostile. The group

18 18 Beyond the conflicts among religions planed a coup d etat. Deadly poison sarin was spread in the subway. It caused 220 deaths, approximately 6,000 people were injured. From this reflection, the government came to teach religion awareness in schools now, but this is not enough. In high school, the number of teachers guiding ethics and religion decreases. Soon, all such teachers are going to retire. The religious neutrality overlaps with political neutrality. More are induced into political apathy and the political detached attitude of the youth advances. They seek for at hand profit and behave in a way that regards elections as a groundless matter. This tendency of the politics in Japan brings instability. Five prime ministers were produced in the past five years. Conclusion So long as human beings do exist, the religion conflicts will continue more or less. It is impossible to unite many different religions and negate religions. But we can synthesize them by theoretical and philosophical principles. Through this process we can understand the complex religious theory and history. Then man can converse with each other easily. All religions have God, Absoluter. I call it Transcendent-Being that continues to infinity, eternity and love. That is so great that it is beyond the words and expression, therefore nothingness (Mu in Japanese). We should not use the name for the purpose of war and conflicts. The Transcendent- Being is so great and full of love. We need to continue to have conversations in the name of love. At last, I wish to introduce the next story. General Kim saw the basketball game with a famous American professional basketball player in North Korea. At that time, Kim requested him to convey the following message, I want to be called up by President Obama. America denied it immediately. But Kim wants to have a conversation and talk about peace. This is the apparent intention of Kim. The solution to the difficult problem in history bears from this conversation. Notes [1] Nakatomi K., A philosophical synthesis of Christianity, Buddhism and Islam, Zeszyty Naukowe UWMSC 1/2014.

19 Kiyokazu Nakatomi 19 [2] Nakatomi K., On the synthesis of the theory of relativity and quantum theory, Abstracts (22 nd World Congress of Philosophy 2008) &pdfname=wcp22_2008_0043_0137_0143.pdf&file_type=pdf [3] In ancient China, Lao-tsy and Chaung-tzu called it absolute nothingness and Kitaro Nishida received it. He called it Absolute Nothingness, too. However, it is difficult for Westerners to understand the distinction between relative nothingness and absolute nothingness. Therefore I call it Transcendental Nothingness. [4] Nakatomi K., Management in the new Economy-Classic and Modernity (Germany, Europäishe Akademieder Naturwissenshaften, Hannover 2009). References [1] Nakatomi K., New Horizon of Sciences by the Principle of Nothingness and Love, (Germany, Lambert Academic Publishing, 2012). [2] Nakatomi K., Philosophy of Nothingness and Love, Hojuku company, Tokyo, Summary Key words: religions, conflicts In this article the author preached the pronciple that could help understand the three great religions. Ponad konfliktami między religiami Słowa kluczowe: religie, konfikty W artykule autor przedstawia zasady, które mogą pomóc zrozumieć trzy wielkie religie.

20

21 ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses Instytut Politechniczny Saude de Norte (Portugalia) O desvalido no caminho: pela axiologia das competências Introdução O conceito competência e o seu desenvolvimento tem vindo a ganhar relevo na actualidade (Jardim & Pereira, 2006, 16). O homem na procura da sua realização pessoal e profissional envolver-se activamente no seu processo de construção pessoal. Mas, para optimizar e desenvolver as competências, quer pessoais quer interpessoais, tem de se encontrar em boas condições físicas e psicológicas (Jardim & Pereira, 2006). A competência é um factor importante na admissão de pessoal para uma empresa ou na sua promoção. Se até há pouco tempo, a posse de habilitações académicas e destreza manual determinavam uma parte da probabilidade de uma pessoa se tornar um bom profissional, hoje, existem outros predicados pessoais que ditam as novas regras e marcam um profissional de excepção (Goleman, 2005; Ceitil, 2007). Segundo a parábola do Desvalido no Caminho (Lc 10, 25-37), o Bom Samaritano não era um profissional, era antes um estrangeiro. Contudo desenvolveu competências perante as necessidades de um Desvalido no Caminho (semi-morto). A grande competência de alteridade define-se como competência esplancnofânica. Poderemos, pois, dizer que o Sacerdote e o Levita, da parábola, desenvolveram competências profissionais. Criaram uma competência de identidade, denominada

22 22 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências competência litúrgica, por causa do Templo de Jerusalém..As competências, segundo a parábola do Bom Samaritano (Lc.10,25-37), geram uma nova axiologia, de carácter aretológico, proveniente da antropologia veterotestamentária. Procuramos, neste estudo, um relacionamento antropológico entre a parábola do Bom Samaritano (Lc.10,25-37) e as teorias das competências, em ordem a elaborar uma axiologia das competências. 1. Assim, no meio empresarial, a par dos certificados formativos do indivíduo começou-se não só a valorizar as qualidades singulares da pessoa, a sua história pessoal e profissional mas também a verificar de que modo o trabalhador responde a situações imprevistas de trabalho. Este conceito de competência pressupõe que o indivíduo saiba gerir uma situação complexa de trabalho (Le Boterf, 1997). Para Rey et al. (2005) esta concepção de competência possui várias características: A adaptabilidade o indivíduo competente é aquele que em determinado domínio, enfrenta eficazmente um situação inesperada ; A singularidade tem que ver com a história pessoal. A situação a que foi submetido o Samaritano foi inesperada, por causa da oportunidade esplancnofânica. com o percurso de vida em todos os aspectos. A competência exprime-se não pela adequação de uma operação a uma situação, mas pela adequação de um indivíduo a uma situação ; A ênfase recai, não tanto na posse de saberes, mas na capacidade de os mobilizar e conjugar, respondendo a novas situações (Rey et al, 2005; 22). A conduta do Sacerdote e do Levita era ersperada por causa do cumprimento e do ritual imposto pela Torah. Segundo as pesquisas de Harb (2001), no final da Idade Média este termo pertencia apenas à linguagem jurídica, sendo utilizado para designar alguém ou alguma instituição com capacidade para apreciar e julgar certas questões; à época, o termo era reconhecido socialmente sobre a capacidade da pessoa em se pronunciar sobre alguém ou sobre alguma coisa (Harb, 2001, p.9). Ainda hoje o senso comum atribui ao termo competência, por um lado, a legitimidade atribuída por lei ou reconhecimento a uma pessoa ou organização para apreciar ou julgar determinada questão e, por outro, as características pessoais (qualidades) vinculadas à capacidade e idone-

23 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 23 idade para resolver determinados assuntos, inclusive os de natureza professional (Lima, 2005). O Samaritano (Lc 10, 34), ao aplicar azeite e vinho, fármacos usados ao tempo de Cristo, revelou uma grande idoneidade, a que se poderá chamar idoneidade esplancnofânica. O termo competências é frequentemente usado para designar as aptidões, os conhecimentos, as habilidades, os saberes e a idoneidade de alguém. O Samaritano, quando conduziu o semi-morto ao estalajadeiro (Lc 10, 35), reverlou uma grande habilidade, como se fosse a aplicação de cuidados primários. Segundo Harb (2001), nas organizações, o termo competência pode adquirir vários sentidos, alguns característicos da pessoa, como conhecimentos, habilidades e atitudes (variáveis input) e outros característicos da tarefa, resultado (variáveis output). A competência não se restringe apenas aos conhecimentos adquiridos pelo indivíduo, mas refere-se à capacidade da pessoa assumir a iniciativa, ir mais além das tarefas estabelecidas, ser hábil em entender e dominar novas situações de trabalho, ser responsável e ser reconhecido pelas atitudes que toma (Goleman, 2005). Harb (2001) refere-se à competência como o resultado da aplicação de qualificações no trabalho e não apenas como detentor dessas qualificação. Para Pires (1994), as competências podem ser divididas em quatro grupos fundamentais: competências genéricas, soft skills, competências chave e as competências de terceira dimensão: As competências genéricas mais importantes são: o espírito de iniciativa, a perseverança, a criatividade, o sentido de organização, o espírito crítico, o autocontrole, a atitude de liderança, a persuasão, a autoconfiança, a percepção e interpercepção nas relações pessoais e a preocupação e solicitude em relação aos outros. Todas estas quali9dades estiveram presentes na conduta do Samaritano; As competências chave consistem na capacidade que o indivíduo tem de fazer um exame crítico e compreender o que se passa no local de trabalho, isto é, a capacidade de fazer julgamentos, estes orientam todas as outras actividades;

24 24 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências As competências de terceira dimensão são agrupadas, pela mesma autora (Pires, 1994) em quatro categorias distintas, sendo elas, os comportamentos profissionais e sociais, as atitudes que incluem a comunicação e capacidade em relacionar-se, as capacidades relativas à auto-imagem e por último a capacidade de adaptação e mudança. Tratou/se, assim, dado que veio do Desvalido no Caminho, determinando no Samaritano uma responsabilidade esplancnofanica, que ]e uma forma de responsabilidade de alteridade. No seu livro, Mário Ceitil (2007) enumera quatro perspectivas relevantes quanto à abordagem das competências: As competências como atribuições as inerentes a um cargo ou a uma função. No Samaritano surgiu uma compet encia de atribui;\ao, dado que esta foi originada pe4lo Desvalido no Caminho; As competências como qualificações comprovação curricular de um conjunto de saberes, adquiridos pelos diversos tipos de formação; As competências como traços ou características pessoais capacidades intrínsecas que distinguem a elevada performance no alcance dos resultados esperados; A parábola do Bom Samaritano revela capacidades intrínsecas e extrínsecas e simultaneamente extrínsecas e intrínsecas, tasl como se revela nas capacidades esplancnofânicas. A atitude do Samaritano revelou, na ajuda ao Desvalido no Caminho, uma competência axiológica, enquanto que as competências do Sacerdote e do Levita foram rituais ou cultuais. Segundo Dias, a competência é uma construção que resulta da combinação pertinente entre vários recursos (Dias, 2006, 33). Para os diversos autores já referidos, parece consensual que as competências sejam predicados atribuídos a alguém por ser detentor de vários saberes, capaz de fazer julgamentos ou decidir sobre determinadas matérias. O Sacerdote e o Levita tinham saberes. Aqueles qaue vinham ora da Torah, ora das Berachot. Perrenoud (1999) defende que não existe competência sem saberes e que cada competência mobiliza vários saberes. A competência pode traduzir-se numa capacidade de integrar os diversos saberes, saber mobilizar, saber integrar e saber transferir, com a finalidade de realizar actividades num contexto profissional (Le Boterf, 1994). O grande recurso do Samaritano foi uma comperten-

25 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 25 cia de alteridade, em detrimento das competências de identidade, reresentadas no Sacerdote, no Levita e nos salteadores. 2. Para Le Boterf (1997), a competência não se resume a um saber, nem a saberfazer, devendo também ser incluído no conceito um saber-mobilizar, integrar e transferir conhecimentos não só a partir da formação mas também através de todos os conhecimentos provenientes de uma experiência ao longo da vida e que se manifestam num contexto específico O indivíduo pode ter capacidade e conhecimento, mas isto não significa que seja competente. Ser competente é saber mobilizar vários saberes (Le Boterf, 1994; Le Boterf, 1997; Perrenoud, 1999; Harb, 2001; Le Boterf, 2003; Perrenoud, 2002b). Frequentemente, verificamos que existem pessoas que possuem conhecimentos e têm capacidade para os aplicar mas, no momento certo, não sabem como mobilizar esses conhecimentos de forma pertinente. O Sacerdote e o Levitya estavam preocupados consigo e n\ao com o Desvalido no Caminho. Nas suas obras, Le Boterf refere com frequência que a competência só se manifesta na acção (Boterf, 1994; Boterf, 1997; Boterf, 2003). Neste sentido Perrenoud (2002) acrescenta que a competência tem que ser preexistente a ela mesma e exige simultaneamente recursos e meios de mobilização: Se não existem recursos para mobilizar, não há competência; Os recursos podem existir mas se não são mobilizáveis a tempo e de modo judicioso é como se não existissem. O Samaritano motivou/se, de baixo para cima, através de um amor entranhado. As competências mobilizam saberes, mas falar apenas nos conhecimentos quando se evoca as competências é redutor. A competência manifesta-se na capacidade de um indivíduo em utilizar os recursos que possui, isto quer dizer empregar os conhecimentos, a experiência passada e agir de forma eficaz e eficiente em situações complexas (Le Boterf, 1994; Perrenoud, 1998; Perrenoud, 2002 a). O Sacerdote e o Levita revelaram uma compet encia litúrgica em fun;\ao do Templo de Jerusalem. Então, podemos dizer que competência é a capacidade de mobilizar e articular os vários saberes do indivíduo, mas não só os saberes teóricos também os saberes práticos, as atitudes, os valores requeridos pelas situações de

26 26 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências trabalho, assumindo a responsabilidade do que se faz. A competência pode estar condicionada pelo contexto sócio-económico e político: expressando relações sociais, resultado de negociações entre os interesses que dividem os diversos actores envolvidos no processo. A prática dos interesses nas competência encontra-se simbolizado nas atitudes dos salteado0res, no Sacerdote e no Levita. Neste sentido a competência não se restringe a uma perspectiva individualista; é construída ao longo da vida profissional do trabalhador, o qual partilha experiências práticas colectivas, tal como aconteceu com o Samaritano que pagou, ao estalajadeiro, cerca de dois denários Segundo Phaneuf, a competência é o conjunto integrado de habilidades cognitivas, de habilidades psicomotoras e de comportamentos sócio afectivos (2005, 2). Um conjunto de saberes indissociáveis da formação inicial de base e da experiência, adquirida ao longo do tempo de forma empírica, não sistematizada, que se manifesta em situações concretas de trabalho. Na verdade, o Samaritano integrou a competência comotiva, visto que resultou de esplkancnofanica. O Sacerdote e o Levita imtegraram os os comportamentos de identidade, tal como lhes foram ensinados a partir da Torah. Todavia, o Samaritano integrou em si a conduta esplancnofanica, qwue veio do Desvalido no Caminho (Jesus Cristo), como um semi-morto Dizemos que um indivíduo é competente quando é capaz de aplicar os seus conhecimentos e técnicas em contextos desconhecidos ou em situações novas, não se limitando à execução de uma tarefa única e repetitiva. Ser competente vai muito para além da boa execução; pressupõe a existência de capacidades de assimilação e de integração, assim como fazer evoluir a situação de trabalho na qual se opera (Le Boterf, 1994, 34).O Samaritano soube transferir os seus conhecimentos, em ajuda,ao Desvalido no Caminho. Asituação foi nova e criativa. Foi uma criatividade de alteridade. Surgiu uma integração esplancnofanica. Esta integração é uma tr5ansferência de fora para dentro. As atitudes do Sacerdote e do Levita foram de dentro para fora. Foi uma transferência de identidade, enquanto que a transferência ersplancnofanica, operada no Samaritano, denomina-se como transferência de alteridade.

27 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses Ao possuir competências pessoais e sociais, o indivíduo tem em sua posse a competência emocional 1. A competência emocional é uma capacidade apreendida, que se baseia na inteligência emocional, e que resulta num desempenho extraordinário no trabalho (Goleman, 2005, 33). Centra-se sobretudo nas capacidades e qualidades pessoais, em que a capacidade de tomar iniciativa, a empatia, o respeito a adaptação e a capacidade de persuasão, são alguns dos aspectos da competência emocional (Goleman, 2005). O Samaritano foi nasturalmente impulsionado para uma nova capacidade de pecrsuasão, marcada pelo sentido esplasncnofanico do agir e do fazer. Tudo indica que a inteligência emocional difere entre os géneros. Num estudo efectuado, Goleman (2005) chegou à conclusão que as mulheres, em média, têm em relação aos homens uma maior percepção das suas emoções e das dos outros; também conseguem ser mais empáticas e mais competentes do que os homens nas relações interpessoais; no entanto, os homens demonstram ser mais autoconfiantes, mais optimistas, adaptando-se com maior facilidade aos diferentes contextos e suportando níveis de stresse mais elevados. Geneticamente, esta capacidade não nasce connosco, nem se desenvolve nos primeiros anos de vida, ao contrário do QI (quociente intelectual), que pouco muda depois da adolescência; ela desenvolve-se ao longo da vida. Nesta matéria, esta competência pode situar-se num pólo crescente, pois à medida que se desenvolve é interiorizada pelo indivíduo que, tendo consciência dela e da sua importância para a relação que estabelece com o outro, aprende-a e desenvolve-a ainda mais. Todas as capacidades da inteligência emocional estão em sinergia com as capacidades cognitivas; os profissionais de excepção possuem ambas (Goleman, 2005, 31). O Samaritano (Lc.10,25-37) agiu com uma inteligência comotiva, onde o grande sentimento é esplancnofanico e é um sentimento que vem de fora para dentro e de baixo para cima. Foi um sentimento de misericórdia e não um sentimento de compaixão. 1 Inteligência emocional é um construto usado por Daniel Goleman (2005) que significa gerir os sentimentos de tal modo que os consigamos exprimir de forma apropriada e eficaz, assertivamente, permitindo aos indivíduos desempenhar as suas funções sem gerar conflitos e em sintonia com os objectivos comuns. Cada pessoa possui pontos fortes e pontos menos fortes no domínio da sua inteligência emocional.

28 28 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências Assim o Samaritano tem nas suas mãos, e deverá ser objectivo da sua intervenção, a responsabilidade de: Promover, proteger e preservar a dignidade humana; Promover a autonomia e independência da pessoa; Promover sentimento de utilidade e de pertença; Promover a satisfação e a qualidade de vida da pessoa. Podemos dizer que, nas gerações mais jovens, enquanto o QI aumenta, a inteligência emocional parece estar em declínio. Isto torna-se preocupante porque a solidariedade entre gerações está também a diminuir requerendo, por parte dos adultos, reflexões profundas no sentido de se poder controlar e contornar este fenómeno. (Goleman, 2005). Há relações entre as cinco dimensões da inteligência emocional e as vinte e cinco competências emocionais. Goleman (2005) refere que nesta escala ninguém é perfeito; as pessoas têm inevitavelmente um perfil de pontos fortes e pontos fracos. No entanto, pode-se cultivar os aspectos bons no sentido de aumentar o seu potencial. Este autor divide as competências emocionais em dois grandes grupos: as competências pessoais que dizem respeito à forma como cada um se gere; e as competências sociais, que dizem respeito à forma como cada um se relaciona e lida com os outros. O Sacerdote e o Levita marcaram pontos fracos, ao passarem para o outro lado do caminho, enquanto os pontos fortes estiveram do lado do Samaritano, pelo facto de se demarcar através da 2inteligència comotiva. A Tabela que se segue é própria da inteligência emotiva, caracterizando-se por meio de Competências Emocionais: O Samaritano sentiu, no seu interior, vindo da exterioridade, a inteligência comotiva, que é mais do que uma inleligência emotiva. Será, sim, uma inteligência esplancnofanica. O respeito, para Lazure (1994), é acreditar que a pessoa a quem se prestam cuidados, é única e portanto só ela possui um potencial específico para aprender a viver de forma mais satisfatória. Segundo a sua opinião, respeitar não significa querer que o outro se assemelhe a si, pelo contrário é aceitar o outro pela sua diferença, demonstrando-lhe consideração, respeitando os seus sentimentos, entendendo-os. O respeito é um acto gratuito, atitude adquirida de imediato, em que se aceita o

29 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 29 outro incondicionalmente com os seus valores apesar de poderem ser diferentes dos nossos (Berger, 1995). Competência Pessoal Autoconsciência Autoregulação Motivação Auto consciência emocional Autoavaliação precisa Autoconfiança Auto domínio Inspirar confiança Ser consciencioso Adaptabilidade Inovação Vontade de triunfar Empenho Iniciativa Optimismo Reconhecer as próprias emoções e os seus efeitos Conhecer as próprias forças e limitações Confiança nas capacidades e no valor próprios Gerir emoções e impulsos negativos Conservar padrões de honestidade e integridade Assumir a responsabilidade pelo desempenho pessoal Flexibilidade em lidar com a mudança Sentir-se à vontade e aberto a novas ideias, abordagens e informação Lutar por se aperfeiçoar ou atingir um padrão de excelência Alinhar com objectivos de grupo ou organização Estar preparado para aproveitar oportunidades Persistência em atingir os objectivos apesar dos obstáculos e revezes Competência Social Empatia Compreender os outros Desenvolver os outros Orientação para o serviço Potenciar a diversidade Ter percepção dos sentimentos e das perspectivas dos outros e manifestar um interesse activo nas suas preocupações Ter a percepção das necessidades de desenvolvimento dos outros e fortalecer as suas capacidades Antecipar, reconhecer e ir ao encontro das necessidades dos clientes Cultivar oportunidades com diferentes tipos de pessoas

30 30 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências Competências Sociais Consciência política Influência Comunicação Gestão de Conflitos Liderança Catalisador da mudança Criar laços Colaboração e cooperação Capacidades de equipa Ler as correntes emocionais e as relações de poder de um grupo Exercer tácticas eficazes de persuasão Ouvir com abertura e enviar mensagens convincentes Negociar e resolver desacordos Inspirar e guiar grupos de pessoas Iniciar e gerir a mudança Alimentar relações instrumentais Trabalhar com outros para objectivos comuns Criar sinergias de grupo na prossecução de objectivos colectivos Adaptado de Goleman (2005, 35-36). Já a empatia compreende a capacidade de um indivíduo entrar no mundo do outro e participar nas suas vivências/experiências, através duma comunicação efectiva verbal e não-verbal (Lazure, 1994). A empatia não é senão uma habilidade no domínio do saber-ser, saber-estar, em que existem capacidades de entender os sentimentos do outro; é tentar colocar-se no seu lugar. Autores como Kozier e Erb referidos por Queirós, (1999) advogam que existem várias etapas no processo de empatia, sendo elas: Identificação nesta etapa, o indivíduo tenta compreender os sentimentos e identifica a situação do outro. O Samaritano identificou-se com o Desvalido no Caminho, em virtude da esplancnofania. O Samaritano ao cuidar dio Desvalido encontrou a sua identidade. Estava a cuidar de Jesus Cristo; Incorporação as exigências do outro são transmitidas à pessoa que cuida; Repercussão implica a compreensão dos sentimentos do outro - existe interacção entre os sentimentos do doente e os sentimentos da pessoa que cuida, oriundos de experiências passadas do cuidador;

31 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 31 Desapego esta etapa permite à pessoa que cuida encontrar novamente a sua identidade.o Samariutano revelou muitaabnegação e desapego, na sua relação com o Desvalido no Caminho. Para Egan (1987), existem dois tipos de empatia: a empatia de base e a empatia avançada. A primeira diz respeito ao saber comunicar com o outro e ao saber fazer escuta activa; a empatia avançada visa tentar ajudar o outro a desenvolver ele mesmo uma opinião a partir de dados que lhe são fornecidos pela sua auto-exploração. Estes são indicadores fundamentais para entender o outro profundamente. A empatia é tentar compreender o que o outro sente, para melhor o poder cuidar, sem no entanto haver envolvimento do cuidador. A escuta da Palavra (Lc. 10, 38-42) é outro factor que facilita a relação de ajuda. Para Berger (1995), escutar é mais do que simplesmente ouvir, significando estar atento ao outro para se conseguir aceder à sua vivência. Através da escuta, o indivíduo compreende as suas próprias dificuldades e encontra em si os recursos necessários para as superar (Berger, 1995). Ao escutar as suas próprias emoções dáse espaço para a pessoa crescer.o Samaritano cresceu espiritualmente na ajuda ao seu próxino. Foi um crescimento plesiológico. Em suma, seja a competência fácil ou difícil, comum ou especializada, concreta ou abstracta, permite fazer face, regularmente e de forma adequada, a uma família de tarefas e de situações (Perrenoud, 2002b, 131). Para tal é necessário fazer apelo aos conhecimentos, às informações, à técnica, aos procedimentos, aos métodos e ainda a outras ferramentas mais específicas.. É competente aquele que tem conhecimentos, habilidade e destreza manual, capacidades exigidas pela profissão, o saber solucionar tarefas em tempo útil com autonomia segurança e flexibilidade, bem como capacidade em relacionar-se e saber comunicar (Dias, 2005). O Samaritano, até mesmo no silêncio, soube comunicar. 4. A competência está ab initio relacionada com o conhecimento (Custódio, 2007). É difícil sabermos exactamente como é adquirida uma competência; ela é singular e está intimamente ligada com a história de vida de um indivíduo, com a sua personalidade, nunca se vê uma competência, apenas se observam os seus efeitos (Rey, Carette, DeFrance & Kahn, 2005, 22). O Samaritano não teve conhe-

32 32 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências cimento. Actuou de forma inespecífica. Todavia, o Sacerdote ed o Levita tinham o conhecimento jurídico da Torah, mas não a vivência esplancnofanica. Para muitos, a noção de competência remete-nos para as práticas do quotidiano, que mobilizam saberes do senso comum, saberes adquiridos essencialmente com a experiência. Ao falarmos de saberes adquiridos com a experiência, estamos a falar de uma habilidade para executar algo. Perrenoud (1999) alerta-nos para a conveniência de não confundirmos a noção de habilidade com competência, nem competência com um saber. Na experiência quotidiana, habituamo-nos a falar de habilidades, ao termos que fazer repetidamente uma tarefa, para designar uma ou várias habilidades concretas, ao passo que o conceito de competência remete-nos a tarefas mais elaboradas em que é necessária a mobilização de vários saberes. Competência é um conceito mais amplo do que habilidade e do que um saber, embora também se possa referir a um domínio prático de certo tipo de tarefas em determinados contextos. Podemos considerar a existência de vários saberes: senso comum que resulta do processo de socialização; Saberes subjectivos que resultam da experiência da vida; Saber científico, que requer formação prévia e longa. A competência, tal como se justifica, casuisticamente, pela parábola, é um conhecimento poiético. Autores como Pires (1994) e Dias (2005) incorporam na competência vários saberes que devem articular-se: o saber-saber ou conhecimento, o saber-fazer e o saber-estar. O primeiro autor, salienta que considerando o modelo de competência profissional a partir de três dimensões, o saber, o saber-fazer e o saber-ser ou estar, pressupõe-se uma concepção diferente da tradicional abordagem pela qualificação (Pires, 1994; 7). Já Dias (2005) aponta a mesma tipologia de saberes, onde inclui as mesmas dimensões, referindo no entanto que estas devem ser tidas em consideração ao longo do processo de formação do indivíduo. Numa aproximação conceptual, consideram-na um conjunto de saberes indissociavelmente ligados à formação inicial de base e à experiência proveniente da acção adquirida ao longo do tempo, de forma empírica, não sistematizada e que se

33 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 33 manifestam em situações concretas de trabalho, sendo por isso, difícil de avaliar (Dias, 2006, 33). Implicam saber mobilizar, integrar e transferir de conhecimentos que deverão conjugar-se em hegemonia com as capacidades técnicas e habilidades do saber-fazer. O Sacerdote actuaram de forma empírica e mecânica. Não procederam como o Samaritano. Estes personagens referiram a identidade da identidade. Influenciar as práticas por intermédio dos saberes é informar e formar de todas as maneiras possíveis, desde a forma mais clássica de transmissão de informação, até às acções de formação, pela análise da prática profissional. As situações educativas constroem e reconstroem o saber, sem o dar a entender; passam pelo conselho, pela supervisão, pelo acompanhamento de projectos e por todos os processos de autoavaliação, de reflexão, de confrontação que contribuem para fazer evoluir as representações e os saberes (Perrenoud, 2002a). O Samaritano não teve tempo para reflectir. Actuou imediatamente devido à vocação esplancnofânica. O Sacerdote e o Levita tiveram tempo, o tempo de identidade, para poderem reflectir sobre a sua actuação, relativamente ao Desvalido no Caminho. Benner (2005) afirmou que a competência não é um fenómeno inato nem consequência de um stock de informações, mas um processo interminável e inacabado, que se vai construindo com base na experiência, com a prática, a reflexão crítica e aquisição de conhecimentos. Para esta autora existem cinco níveis sucessivos de competência. iniciado, iniciado avançado, competente, proficiente e perito (Benner, 2005). Estes estadios são consequência de mudanças operadas no indivíduo em três situações gerais que se aplicam aquando da aquisição de uma competência. O primeiro, o iniciado, é a passagem de uma confiança em princípios abstractos à execução; o segundo, o iniciado avançado, a passagem do modo como se vê a situação, passa-se de um conjunto de elementos fragmentados a um conjunto holístico, em que algumas partes são mais importantes do que outras, há um sentido do que é prioridade; o terceiro, o competente, é a passagem de observador desligado a executante envolvido; o quarto, proficiente, está envolvido e empenhado na situação; por último, o perito, que actua resolve as situações problemas e antecipa-se a elas intuitivamente (Benner, 2005). Contudo, o Samaritano não actuou intuitivamente. Actuou de forma esplancnofânica.

34 34 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências Diante de acções requeridas, considera-se que existem várias maneiras de ser competente e de poder agir de várias formas e estas serem pertinentes. A sua acção não se reduz apenas a um comportamento, mas a vários comportamentos. São muitos os elementos para avaliar a competência do sujeito, porque reconhece-se faculdades no indivíduo para mobilizar e conjugar recursos e acções. Neste modelo o saber, o saber-fazer, para além de outros saberes, são apenas recursos que o indivíduo possui e que pode mobilizar a fim de construir a sua competência (Le Boterf, 2003). Asa competências criam-se e recriam-se em novos modos de serc e de agir, tal como sucedeu com os personagens da parábola do Desvalido no Caminho (Lc.10, 25-37). Dizemos que a informação é uma abstracção informal que está na mente de alguém, representando algo que tenha significado para essa pessoa. O conhecimento é o fundamento da informação. A informação pode ser propriedade interior de uma pessoa ou ser recebida por ela. No primeiro caso, está em sua esfera mental, podendo originar-se eventualmente em uma percepção interior, como sentir dor (Setzer, 2001,1). A informação pode ser descrita enquanto que o conhecimento sendo também uma abstracção interior, de algo que foi experienciado, vivenciado por alguém não pode ser descrito; o que é descrito pela pessoa é a informação. O Samaritano actuou por informação, dado que não o necessitava de o fazer. Actou por uma intuição esplancnofânica.o conhecimento está no âmbito permanente subjectivo do homem. O homem, consciente do seu conhecimento, é capaz de descrevê-lo, parcial ou conceitualmente, em termos de informação (Setzer, 2001). O sacerdote e o Levita atuaram através da informação litúrgica. O homem desde sempre ensinou e aprendeu apesar de, na maior parte das vezes, não ter consciência desse facto. Este processo está ligado a todo o percurso da humanidade e graças a ele conseguimos dar respostas adaptadas em diferentes situações e em diferentes contextos. Podemos, assim, definir aprendizagem como a aquisição de conhecimento, retenção na memória, ou seja, uma mudança de atitude (Simões, 1999, 42). Estas modificações têm um carácter duradouro, porque os efeitos da aprendizagem permanecem ao longo do tempo de forma estável. O Sa-

35 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 35 cerdote e o Levita tinham conhecimentos da Torah, para poderem actuar em função de um semi-morto.não podiam tocar num cadáver para não se contaminarem. Dependendo da teoria que esteja subjacente, há várias explicações para o processo de aprendizagem, mas também existem diferentes formas de abordar o sujeito, ou seja, de ensinar (Dias, 2004). Este autor admite um processo de aprendizagem feito através das experiências de forma informal; para tal é necessário que o aprendiz contacte directamente com as situações e tenha a possibilidade de poder agir. A experiência directa com a situação permite aquisição de conhecimentos e mudanças de atitudes, sentimentos e habilidades. Todo o agir do Samaritano foi informal. Não se limita à aquisição de competência no domínio do saber ou do saber-fazer, envolvendo o sujeito em todas as suas dimensões, cognitiva, afectiva, comportamental, provoca mudanças que se repercutem a nível de conhecimentos, atitudes, habilidades, e auto-conceito. Ela supõe uma intensa actividade intelectual no sentido de confrontar a experiência de a integrar e de lhe dar um sentido. Este tipo de aprendizagem faz-se percorrendo quatro etapas envolvendo quatro modos adaptativos de aprendizagem: experiência concreta, observação reflexiva, conceptualização abstracta e experimentação activa (Abreu, 2001). A experiê4ncia activa esteve presente na vida do Samaritano, devido à esplancnofania. Segundo Bandura (1989) a aprendizagem faz-se por observação e imitação daqueles com quem convivemos, designando-a por aprendizagem social. Bandura (1989) apelida de modelagem o processo de aprendizagem social feito com base na observação e imitações sociais, a imitação consiste num sujeito utilizar a experiência do outro, observar o comportamento e as consequências que daí resultam, sugerindo que a aprendizagem pode ocorrer mesmo quando as respostas imitativas não são reforçadas (Dias, 2004, 29). O homem é um ser complexo, o seu comportamento não pode ser explicado apenas pelas vias lineares como os behavioristas pretendem com os condicionamentos clássico e operante. Vive em interacção constante, quer com o meio quer com os seus semelhantes sociais, por isso faz observações das outras pessoas, imitando o que os outros fazem, escolhendo modelos sociais como guias da sua própria acção (Rafael, 2005, 133). Estudos têm demonstrado que determinadas carac-

36 36 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências terísticas nas pessoas fazem com que sejam modelos aos olhos dos outros e portanto com tendência para que sejam imitadas. Os modelos impõem-se aos outros pelo sucesso, pelo poder, pela classe social ou pela sua competência bem como pela sua personalidade. Tal como se verifica, pela parábolas do Bom Samaritano, as competências são da personalidade e para a personaslidade dos sujeitos implicados: Sacerdote, Levita, Samaritano, salteadores e nomikos (Doutor da Lei). 5. O desenvolvimento intelectual, o desenvolvimento social e a motivação são determinantes na aprendizagem do indivíduo. Para a Psicologia, a inteligência é o agregado de capacidades cognitivas, que ajudam o indivíduo a adaptar-se eficazmente ao meio. O desenvolvimento intelectual e a aprendizagem são quase simultâneos, porque ao fazer-se uma aprendizagem, há desenvolvimento intelectual; adquirem-se novas estruturas cognitivas que permitem à pessoa fazer aprendizagens cada vez mais complexas (Tavares & Alarcão, 1992). O Samnaritano actuou não por conhecimento teórica. A sua actuiação foi por conhecimento poiético e prático. A motivação depende das necessidades sentidas, dos objectivos e interesses próprios. Segundo o Samaritano, a motiva;\ao ser]a eswplancnofanica. Foi uma motiva;\ao de fora para dentro. Uma motiva;\ao ag]apica. O conceito de motivação é difícil de definir; contudo parece ser a energia que determina a nossa acção, ou seja, é a força que impulsiona a pessoa a fazer algo. A motivação é o motor da vida, dá início e orienta a dinâmica comportamental e a soma das forças que agem sobre um indivíduo ou sobre si mesmo, para encaminhar numa direcção determinada e conduzi-lo para uma finalidade (Montserrat, 2004, 14). A motivação é um fenómeno multidimensional que tem que ver com o indivíduo, com o processo e com os resultados. É o querer-fazer, o poder- fazer e o saber- fazer. Sabe-se que a aprendizagem é facilitada quando o indivíduo se empenha no processo, procurando activamente atingir os objectivos a que se propôs. Quando isto acontece, diz-se que a motivação é intrínseca. Pelo contrário os alunos desmotivados, que revelam pensamentos negativos e comportam-se de forma negativa, são passivos, evitam desafios e não se esforçam (Lemos, 2005). O Sacerdote e o Levita

37 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 37 sofreram a aprendizagem da Torah. O Samaritano agiu de fora para dentro motivado pela comoção das vísceras. Existem várias teorias para explicar a motivação, mas Ferreira (2006) adverte para o facto de não existir nenhuma universalmente aceite sobre o comportamento humano. De uma forma geral e de acordo com a classificação de Ferreira (2006) existem dois grupos de teorias da motivação: as de conteúdo e as teorias de processo. As primeiras dizem respeito à identidade específica daquilo que existe no interior do indivíduo no seu comportamento, ou seja, aquilo que motiva as pessoas (Ferreira, 2006, 111). Todas as teorias da motivação tentam explicar o que leva o indivíduo a movimentar-se, a fazer escolhas e a ser persistente. De seguida, apresentamos de forma sumária a teoria das Necessidades (teoria de conteúdo) e duas teorias do processo: teoria do reforço e teoria das expectativas. O Sacerdote e o Levita tinham necessidades a cumprir e a obter, desde as materiais até às necessidades impostas pelo Templo de Jerusalém. Conclusão A palavra necessidades conserva um sentido indefinido e complexo. Maslow considerou que as pessoas são motivadas pelo desejo de satisfazer um determinado grupo específico de necessidades. Assente no pressuposto que estas necessidades se agrupam segundo prioridades, ele criou uma pirâmide para as hierarquizar, colocando na base da pirâmide as necessidades fisiológicas, seguindo-se as necessidades de segurança, sociais, de estima e, no topo, da pirâmide as necessidades de autorrealização. O Sacerdote e o Levita tinham muitas necessidades. Naturalmente, a mais importante seria afirmarem-se e afirmarem os conteúdos da Lei de Moisés e o ensinamentos dos Profetas de Israel. Os Samaritanos só admitiam o Pentatêuco.

38 38 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências As necessidades, segundo Maslow, encontram-se representadas na seguinte pirâmide: Necessidades de auto-realização Realização pessoal Necessidades de estima Necessidades psicológicas Necessidades socialis Necessidades de segurança Necessidades básicas Necessidades fisiológicas As pessoas atingem um nível superior de necessidades se as de nível inferior estiverem satisfeitas. A justificação destas necessidade encontram/se expressas na parábola do Bom Samaritano*(Lc.10, 25-37). As necessidades de auto-realização estão traduzidas na conduta esplancnofânica de um Samaritano, perante um pedido de ajuda de um Desvalido no Caminho. A realização pessoal do Samaritano concretizou-se na necessidade esplancnofânica Esta necessidade veio de fora para dentro e de baixo para cima, sendo,pois, impulcionada por um Desvalido (Jesus Cristo). Na base da pirâmide situam-se as necessidades orgânicas de alimento, água, oxigénio, sono, actividade e satisfação sensorial, estas necessidades são básicas para a manutenção da vida (Ferreira, 2006). Na maioria das pessoas (dos países ocidentais) estas são satisfeitas; no entanto, existe no mundo um vasto grupo populacional cujas carências básicas não se encontram satisfeitas pelo que não se manifestam necessidades de nível superior. Segundo a parábola (Lc.10, 25-30), estas competências sensoriais estariam presentes na conduta dos salteadores e no nomikos.

39 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 39 Necessidades de segurança - uma vez assegurado o bem estar fisiológico do indivíduo, este experimenta vários graus de ansiedade respeitantes às ameaças corporais e sensação de segurança, isto é, livre de perigo e da privação das necessidades fisiológicas básicas (Ferreira, 2006). Necessidade de amor e pertença, ou necessidades sociais a satisfação é conseguida quando a pessoa sente que é desejada, pertence a algum lugar e faz parte de grupos em que é aceite e amada. Estas necessidades fazem parte do terceiro nível. O Samaritano foi desejado pelo Desvalido no Caminho. Este desejo surge pelo facto de este ter tido uma vocação esplancnofânica. Necessidade de estima Incluem não só a necessidade de ter a certeza da importância que temos para os outros, mas também a estima que recebemos dos outros (Ferreira, 2006, p. 113). Se este nível for satisfeito, o indivíduo procura merecer aceitação e respeito através da sua actuação. Procura assumir o seu estatuto de modo a obter aprovação por parte dos outros. Quando a sua actuação é apreciada faz com que vejam como é competente e com prestígio, levando o indivíduo a tornar-se auto-confiante, contribuindo para a sua auto-estima e tornando-se capaz de ascender a um nível mais elevado: o da auto-realização pessoal. Houive uma grande estima do Samaritano para com o desvalido, apesar de se desconhecerem. Esta estima esplancnofânica não existiu no Sacerdote e no Levita da parábola. A parábola termina com a evoção ao exercício da misericórdia, por parte de Jesus Cristo, no imperativo poiético: Vai e faz a misericórdia, porque aquiulo que quero ér a misericórdia e não os sacrifícios (Os 6,6). Este é o grande ensinamento axiológico desta parábola do Bom Samaritano. Surge uma competência axiológicaq pelos ensinamentos da oparábola. Trata-se, pois, de uma competência aretológica da condutra esplancnofânica. Referências / Bibliográficas [1] Bogdan, Robert & Biklen, Sari. (1994). Investigação Qualitativa em Educação: uma introdução à teoria do método. Porto: Porto Editora. [2] Collière, Marie F. (2001). Cuidar... a primeira arte da vida. 2ªed. Loures: Lusociência.

40 40 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências [3] Custódio, P. (2007). A gestão da competência e a gestão do conhecimento. In M. Ceitil. Gestão e desenvolvimento das competências. Lisboa: Edições Silabo. [4] Davies, L. (1992). Bulding a science of caring for caregivers. Family community health, 15 (2). [5] Egan, G. (1987). Communication dans la relation d aide. Montreal: Les édicions Hrw Itée. [6] Fuller, J. & Farrington, J. (2001). Da formação ao aperfeiçoamento do desempenho. Coimbra: Quarteto Editora. [7] Goleman, D. (2005). Trabalhar com a inteligência emocional. 3ªed. Lisboa: Temas e Debates. [8] Hicks, C. (2006). Métodos de investigação para terapeutas clínicos. (3ªed). Loures: Lusociência. [9] Jardim, J. & Pereira, A. (2006). Competências pessoais e sociais. Porto: Edições Asa. [10] Jorge, A. M.. (2004). Família e hospitalização da criança (re) pensar o cuidar em enfermagem. Loures: Lusociência. [11] Le Boterf, G. (1997). Competénces et navigation professionnelle. Paris : Édition d Organisation. [12] Le Boterf, G. (2003). Desenvolvendo a competência dos profissionais. (3ª ed) (revista e ampliada). Porto Alegre: Artmed Editora. [13] Lessard-Hérbert, M. & Goyette, Boutin. (2005). Investigação qualitativa, fundamentos e práticas. Lisboa: Instituto Piaget. [14] Meneses, R. D. Borges de (2008).O Desvalido no Caminho. O Bom Samaritano como paradigma de humanização em saúde. Santa Maria da Feira: Edições Passionistas. [15] Nogueira, A. (2003). Necessidades da família em cuidar: papel do enfermeiro. Universidade do Porto: Instituto Ciências Biomédicas de Abel Salazar. (Dissert. de Mestrado policop.). [16] Nogueira, A. (2008). Competências do cuidador principal: perspectivas dos enfermeiros comunitários. Tese de Doutoramento apresentada à Universidade portucalense. Texto Policopiado. Porto. [17] Nogueira, A. (2012). A doença e a dependência na família. In: C.Moura. Processos e Estratégias do Envelhecimento, intervenção para um envelhecimento ativo. Porto: Euedito.

41 Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses 41 [18] Pires, A. (1994). As novas competências profissionais. Formar. Nº10. [19] Phaneuf, Ma. (2001). Planificação de cuidado um sistema integrado e personalizado. Coimbra: Quarteto editora. [20] Queirós, A.(1999). Empatia e respeito dimensões centrais na relação de ajuda. Coimbra: Quarteto Editora. [21] Streiner D. & Norman G. (1991). Health measurement scales a pratical guide to their developement and use. Oxford: Medical publications. The underdog on the read: the axiology of competences Key words: Good Samaritan parable, competence, poietic ability, Priest and Levit The Helpless at the Roadside, on this article, focuses your splancnophanic sense about a new axiologic ability. These aretologic competence is a very new form of poietics qualifications from a Samartitan to a Helpeless. This Good Samaritan parable describes the poietics competencies to make up to the liturgical service of the Priest and the Levit of Jerusalem Temple. The story narrated by Jesus Christ is dialectically founded upon the aretological competence. These capacities there are in Samaritan actuation with the alterity ability. But there is accordingly to the Priest qas the identity ability. Resumo Palavras-Chave: Parábola do Bom Samaritano, competência, habilidade poiética, Sacerdote e Levita O Desvalido, neste estudo, será focado no sentido esplancnofânico como uma nova competência axiológica. Esta competência aretológica aparece como uma nova forma poiética. Na verdade, a parábola do Bom Samaritano descreve as competências poieticas, quer de umn Sacerdote e de um Levita, de uma de identidade, segundo os ditames do Templo de Jerusalém, dado que a actuação do Samaritano postula uma competência de alteridade. Assim, a parábola, tal como foi narradfa por Jesus Cristo, coloca-nos no âmbito de uma competência aretológica, dado tratar-se de uma competência esplancnofânica.

42 42 O desvalido no caminho: pela axiologia das competências Słabszy na drodze: aksjologia kompetencji Słowa kluczowe: przypowieść o Dobrym Samarytaninie, kompetencje, kapłan i Levita W przypowieści opisane są kompetencje kapłana i Levity do służby liturgicznej w Świątyni Jerozolimskiej.

43 Walentyna P. Diaczuk ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuki (Ukraina) Історична ретроспектива в класифікації культур У суспільстві, у будь-якім його явищі, а виходить, і в культурі, ми можемо спостерігати явища що розвиваються, у яких спостерігаються переходи від нижчого до вищого, від однієї якості до іншої, або залишаються в одній якості, тобто ті, що не розвиваються, незмінні. Особливу увагу дослідників викликають явища, що розвиваються. Культуру розглядають як діалог, тобто як форму спілкування її суб єктів. В тому числі як систему створення, зберігання, використання та передачі інформації, це система знаків, загальновживаних суспільством, в культурі зашифровано соціальну інформацію, тобто вкладений людством зміст та значення. Культура інформаційне забезпечення суспільства, соціальна інформація, яка накопичується у суспільстві за допомогою знакових систем. За словами Герта Хофстеда: культура колективне програмування думок, які вирізняють, одну категорію людей від іншої. Наприклад у філософії Китаю, здавна, як в даосистів, так і конфуціанців - головне місце посідали аксіологічні елементи.(аксіологія - вчення про цінності). В Китаї набуло поширення гасло: «Забезпечити свободу розвитку Позитиву при забороні Негативу». Для китайського народу не притаманне поглинання чужих культурних цінностей, вони замкнені в собі, що значно перешкоджає втручанню інформаційного агресора в їхній культурно-інформаційний простір. Стосовно ж японської культури, то вона оберігається і підтримується як в індивідуальному порядку,

44 44 Історична ретроспектива в класифікації культур так і на державному рівні. Японці переконані, що процвітання неможливе без передавання коду традиційної культури. Відданість родині і власній державі та обережність до всього іноземного закладена в самій культурі Японії. Ми бачимо, що одним із недоліків просвітительських концепцій у культурології було нерозуміння природи соціальних змін взагалі, культури зокрема, спроба звести їх до чисто кількісних процесів. Сукупність такого роду концепцій отримала назву "еволюціонізм". Відомо дві форми змін. При першій процес протікає поступово, безупинно, за рахунок кількісних зменшень чи збільшень. Такий процес одержав назву "еволюція". Друга форма розвитку протікає більш складно. Тут спостерігається поява нової якості, а значить поступовості, стрибок. Такий розвиток одержав назву "революція". Еволюціонізм - це плин, що визнає лише одну форму розвитку - безупинну, що протікає без стрибків, переривання поступовості, за рахунок кількісних змін. Стосовно культури еволюціонізму стверджує, що: 1. Культура створюється свідомо, усвідомлено, вона "діється", її творець - "творець". Еволюціонізм затверджує постулат "створення" культури - "креаціонізм" культури. У кожного культурного предмета є свій творець, творець, затверджує еволюціонізм. У художній формі ці ідеї висловлював Томас Карлейль у книзі "Герої, шанування героїв і героїчне в історії". Він виділяє типи героїв, відзначає факт їхньої сакралізації: вождь племені, пророк, поет, священик, письменник, правитель - от творці історії. Ми не будемо заперечувати тезу про те, що в багатьох продуктів культури є свої творці. Але є і світ культури, що створюється за спиною людини, де окремий творець невідомий. Такими є суспільні відносини між людьми, що мають нематеріальний характер. 2. Еволюціонізм cтверджує також теза про те, що творці культури шляхом утвору, збагачують її, додають. І це вірно, але лише частково. Адже в історії ми зустрічаємо і факти загибелі культури, її вмирання. Еволюціонізм це визнає, але зводить процес відмирання культур, їхній прихід до катастроф. Катастрофа - це раптове руйнування предметів, зокрема, культур. Прикладами катастроф можуть служити природні катаклізми, війни, повстання і т.д. Але

45 Walentyna P. Diaczuk 45 еволюціонізм розглядає катастрофи як явища, що мають зовнішню для них причину, що завжди виникають під впливом зовнішніх для них факторів, він не виділяє внутрішніх причин, що підводять явище до загибелі, вмирання. Одним із варіантів еволюціонізму, зокрема, "катастрофізму", виступила теорія "регресу" (деградації), упадку. Але знову ж, цей занепад розглядається, що як виникає під впливом, втручанням ззовні. Ідеї катастрофізму вже в 30-50і р. просліджуються у творчості Арнольда Тойнбі, у 70-80і р. - у Л. Н. Гумильова. У сучасних умовах ідеї еволюціонізму включають ще ряд положень. Зокрема, стверджується положення про постійну зміну культури як в процесі ускладнення, кількісного росту, усунення хаосу, посилення організації, порядку. На думку прихильників сучасного еволюціонізму, культура - духовне явище, а виходить, має раціональний, розумний початок. Тому все ірраціональне підлягає усуненню з культурного середовища. Тому що культура і розум - явища організовані, що впорядковують все неорганізоване, стихійне підлягає раціоналізації. Еволюціонізм визнає, що культура має свої стадії, ступенів розвитку. Наприклад, дикість - варварство - цивілізація. Але стверджує теза про те, що перехід від однієї стадії до іншої - безупинний і постійний, тому що рушійною силою такого роду переходів є посилення розумності, організованості в суспільстві, у культурі, Виходить, основна лінія (і причина) еволюції культури - наростання раціоналізму. У такому випадку, що супроводжують культурні явища еволюціонізм повідомляє її головними джерелами розвитку, тобто зовнішні фактори повідомляє внутрішніми. Для еволюціонізму характерне визнання "росту" культури, при цьому зміни допускаються тільки в сторону "кращого". Але саме "краще" розуміється спрощено, як більш "складне". Таким чином, і в цьому питанні еволюціонізм абсолютизує одну сторону розвитку культури - її "ускладнення", але ігнорує іншу, не менш важливу - збереження її "простоти". Таким чином, для еволюціонізму характерно спрощене розуміння процесів розвитку культури, механістичне, метафізичне їхнє тлумачення. Він не враховує всього багатства зв'язків і відносин, з якими пов'язаний розвиток культури. Еволюціонізм абсолютизує одну форму змін у культурі - кількісну. Тому і прогрес культури

46 46 Історична ретроспектива в класифікації культур зводиться до процесів її ускладнення, збільшення кількості зв'язків і відносин, прогрес розуміється як перехід від "простого до складного", а не як перехід від "нижчого до вищого". Представниками еволюціонізму були Г. Спенсер, О. Конт, Е. Дюркгейм, Е. Тейлор, Д. Фрейзер, Л. Морган, Н. Данилевський, О. Шпенглер, А. Тойнбі й ін. Цивілізаційний напрямок у культурології. Основні ідеї цивілізаційного напрямку були закладені ще в XIX столітті. Зокрема, вони представлені в роботах Н. Данилевського "Росія і Європа" (1869 р.) і О. Шпенглера "Захід Європи" (1918 р.). У х рр. цивілізаційні ідеї перепліталися з геополітичними. Але між ними маються і розходження: представники "цивілізаційного" напрямку бачили джерело розвитку культури в духовних факторах, геополітичного - у географічному просторі і політичній силі. Значний інтерес до цивілізаційного напрямку в культурології викликав у 30-50х р. А. Тойнбі своєї дванадцятитомної роботою, що у Росії отримала назву "Збагнення історії". У Росії ідеї цивілізаційного напрямку мають розвиток у роботах Н. Бердяєва, К. Леонтьева, Л. Карсавіна, Т. Федотова, И. Ільїна й ін. Розглянемо основні положення цивілізаційного напрямку. Н. Данилевський, якого можна по праву вважати основоположником цього напрямку, виділив як базову категорію поняття "культурно-історичний тип", що для нього тотожно з цивілізаційним. Культурно-історичний тип - це такий початок, що додає своєрідність цивілізації. Культурно-історичний тип має свій історичний термін існування, свій початок і неминучий кінець, тобто проходить цикл у своєму розвитку. У підставі культурно-історичного типу лежить духовне явище, характер народу, що позначається на існуванні мови. Початку цивілізації одного культурноісторичного типу, вважав Н. Данилевський, не передаються народам іншого типу. Хід розвитку культурно-історичних типів подібний розвитку багаторічних рослин, це призводить до того, що період цивілізації кожного типу порівняно дуже короткий, виснажує його сили і вдруге не повертається. По Н. Данилевському, період цивілізації - це час, протягом якого народи, що складають тип, почавши з нижчої фази - "етнографічної форми" - закінчують тим, що заспокоюються, старіють в апатії, чи самовдоволенні, розпачі. Для

47 Walentyna P. Diaczuk 47 різних народів, вважав Н. Данилевський, період цивілізації коливається від 400 до 600 років. Пізніше К. Леонтьев підтримає ідею Н. Данилевського про те, що кожна культура розвивається по визначеному циклі від народження до розквіту й упадку. Він виділить три фази в розвитку культури: первинна простота; квітуча складність; вторинне спрощення. Освальд Шпенглер ( ) у своїй праці "Захід Європи", що вийшли в Німеччині в 1914 р., а в Росії - у 1923 р., висловив дві фундаментальні ідеї. Він указав на радикальну протилежність культури і цивілізації, вважаючи, що цивілізація - ступінь заходу культури. Кожна культура, розкладаючи, перетворюється в цивілізацію, а цивілізація є неминуча доля культури. Друга ідея була зв'язана із розумінням будівлі культури, що відкидає безперервність і прогрес як риси її історії. Тобто культура - це організм, що проходить стадії зародження, вищої крапки розвитку і смерті. Для кожної стадії характерні свої, незмінні, ознаки, риси. Згідно О. Шпенглеру, цикл кожної культури укладається в той самий часовий інтервал річчя. Він містить у собі чотири періоди, фази, тривалістю, приблизно, років: зародження ("весна"); розквіт ("літо"); старіння ("осінь"); смерть ("зима"). Розвиток культури позначається на розвитку людей. Усі видатні особистості у своєму житті відтворюють фазу тієї культури, до якої вони належать. Іншим видатним представником цивілізаційного напрямку в дослідженні культури був Арнольд Тойнбі ( ). У своїй основній роботі "Збагнення історії" А. Тойнбі одним із перших мислителів на Заході ясно показує однобічність "фактографічного" підходу до вивчення культури й основна увага приділяє теоретичній, логічній обробці матеріалу, створенню загальної теорії. Базою для узагальнень є вивчення особливостей розвитку: спершу - 21, а потім - 37 цивілізацій. Кожна з цивілізацій, вважав А. Тойнбі,

48 48 Історична ретроспектива в класифікації культур унікальна. Одна цивілізація не може перетворитися в іншу. У житті будь-якої цивілізації від її виникнення до історичного кінця можна знайти повторювані, порівнянні елементи. А. Тойнбі порівнює традиційне суспільство і цивілізацію і звертає увагу на ту обставину, що для цивілізації характерний розвиток, націленість у майбутнє. Якщо ще на початку ХХ століття прогрес суспільства асоціювався із соціальними революціями, політичними колізіями і потрясіннями, то до кінця ХХ століття в суспільства з'явилися "культурні" способи дозволу конфліктів, і тут соціальний прогрес перетворюється в безупинний ланцюг культурних модернізацій, новацій, реформ. В осмисленні культурно-історичного процесу вагомий внесок вітчизняних учених. їхні суспільно-політичні, історичні, філософські погляди були тісно пов язані з науковими надбаннями світової культурології. Вони створили ряд оригінальних концепцій, основною тезою яких була ідея самоцінності національної культури та її взаємозв язку з культурами інших народів. Засади символічного трактування культури передбачив Григорій Сковорода ( ), який висунув теорію, згідно з якою культура це три світи: перший світ природи ( макрокосмос ), другий світ це людська спільнота і світ окремої людини, третій світ це Біблія, або світ символів. Філософ вважав, що все в світі, включаючи Біблію, має подвійну природу зовнішню, видиму, або матеріальну натуру, і внутрішню, або духовну натуру, які являють собою дуалістичний світ вічного і тлінного, доброго і злого, піднесеного та приниженого тощо. На підставі такого аналізу Г. Сковорода дійшов висновку, що вся природа, тобто макросвіт, переломлюється і продовжується у мікросвіті в людині. Третій, символічний світ, у якому живе людина і частинами якого є мова, міф, релігія, мистецтво, наука, це світ, який уособлює Бога, призваний допомагати людині пізнати себе, своє місце і роль у навколишній дійсності. Бог для філософа це внутрішня сутність речей, закономірність світобудови, тому все нове в природі і людині треба шукати в самій людині, бо все, що існує на небесах і на Землі, підпорядковане єдиним природним закономірностям. В історії української науки Г.С. Сковорода вперше заклав основи розуміння культури як окремої, специфічної сфери

49 Walentyna P. Diaczuk 49 буття, в якій усе божественне перебуває в символічних формах. Широкий спектр поглядів на розвиток культури взагалі та української зокрема висунули видатні представники української культури: діячі Руської трійці, Кирило- Мифодіївського братства, Михайло Драгоманов, Іван Франко, Михайло Грушевський, Леся Українка, Михайло Коцюбинський та багато інших. Суттєвими надбаннями української культурницької думки цього періоду вважаємо такі: 1) стверджуючись в умовах жорстких антинаціональних утисків, вона мала демократичну, глибоко гуманістичну спрямованість, віру в історичне майбутнє українського народу; 2) було сформульовано основні засади народознавства як науки про історію української культури; 3) українські вчені гостро критикували як елітарні концепції культури, які проголошували необхідність демократизації суспільного життя та аристократизацію духовних цінностей, так і марксистську теорію класової боротьби в розвитку культури, яка пізніше знайшла найповніше втілення в ідеології пролеткульту й сталінізму, коли абсолютизувалася роль народних мас у культурі. Українські вчені та діячі культури у своїх творах показували як безперспективність ізолювання культури від простого люду, так і сліпе ідолопоклонство перед жаданнями та прагненнями темної маси. Так, І. Франко, Л. Українка, П. Грабовський та інші письменники підкреслювали необхідність поєднання культури з життям і вимогами всього українського народу, її спрямування на шлях служіння загальнолюдським цінностям демократії і соціальному прогресу. У змісті культури вони захищали пріоритет науки над різними ідеологічними цінностями. Вважаючи культуру важливим фактором боротьби народу за соціальне та національне визволення, вони активно відстоювали розвиток демократичного змісту національної української культури. Загалом українська культурологічна наука ще тільки зароджувалась як історія культури. Тут далися взнаки несприятливі суспільно-політичні умови, в яких опинилась Україна в XIX ст., коли головним пріоритетом національно життя ставала боротьба за виживання та збереження головних, визначальних чинників самоусвідомлення нації: мови, літератури, історії, географії, етнографії, шкільництва, видавничої справи. Українська культурологія поки що стояла на

50 50 Історична ретроспектива в класифікації культур порозі виявлення, системного дослідження та теоретичного узагальнення українського культурного надбання. Дійсність була такою, що вітчизняна культурологія могла розвиватися лише в межах культурно-історичної школи. Потрібно було не просто наповнити науковий вакуум фактами та джерельним матеріалом, а зрозуміти закономірності розвитку української ментальності, що знаходила вияв у різноманітних творах мистецтва, злеті історичної, літературної, релігійно-філософської думки, естетичних смаках та науковокультурних досягненнях. Цей напрям і став визначальним на ранньому етапі вивчення української культури. Становлення української культурологічної школи пов язане насамперед з Володимиром Перетцем ( ). Саме він згуртував навколо себе та виховав плеяду талановитих науковців, сформував засадні принципи дослідження українського літературознавства, став активним популяризатором унікальної та самобутньої української культури, в 1906 р. був ініціатором проекту реформування вищої освіти, запропонував відкрити в Київському університеті св. Володимира кафедри української мови, літератури, історії, етнографії, звичаєвого права тощо. Досить близько підійшов учений до розуміння закономірностей розвитку української культури. Його висновок про вплив української культури на формування російської культури (з XVII ст.) став відправною точкою в оцінюванні національної культури та розумінні тенденцій її розвитку. Проте навіть наукова праця цілого гуртка не увінчалася створенням узагальненого дослідження. Така ситуація відбивала не стільки ваду, скільки сумну закономірність. За влучним висловом І. Дзюби, історія української культури тривалий час залишалась фрагментом загальної історії або була представлена її окремими формами, зокрема мистецтвом (М. Голубець, В. Модзалевський, Ф. Шміт). Виходячи з ідеї про історичний прогрес та спільну майбутню долю людства, Д. Антонович цілком оптимістично сприймав факт існування загальнолюдської культури, яка представлялася йому як безмежно багата скарбниця, до якої кожний народ вкладає ним надбані культурні скарби. Для вченого було цілком очевидним, що світова культура це не протиставлення культурної ідентичності на рівні цивілізації та національних вибухів у локальних культурах. Загальнолюдське і

51 Walentyna P. Diaczuk 51 національне тісно взаємопов язані між собою, представляючи світову єдність у національному розмаїтті. Тому вчений з прикрістю відмічав, що в силу об єктивних причин не зміг зібрати точних відомостей про внесок українців до вселюдської культури. Д. Антонович відстоював положення про те, що національна культура складається з декількох рівнів: народної культури та культури інтелектуальної верстви. Помилково ототожнюючи елітарну культуру з цивілізацією, вчений припускався хибної оцінки української професійної культури як цивілізації. Інтуїтивно він розумів потребу синтезованого підходу до висвітлення образу національної культури, але зробив методологічний прорахунок, коли синтезовано розглядав лише окремі форми культури, а не застосовував цивілізаційний підхід до аналізу національної культури як явища. Ще одну спробу системного висвітлення історичного шляху української культури здійснив Мирослав Семчишин. Його працю Тисяча років української культури: історичний огляд української культури видано за кордоном у 1985 р. При всіх її перевагах відобразити українську культуру як суцільне явище вона швидше слугувала за навчальну літературу, ніж за наукове дослідження. фейерверк подій, прізвищ, фактів, наведених у праці М. Семчишина, залишав українську культурологію у лоні позитивізму. Великого значення в цьому процесі І. Огієнко надавав мові, через яку здійснюється здатність до національного відтворення та загалом до державного життя. Із занепадом національної мови занепадає національна культура, гине нація, а з нею і державницька ідеологія. Заслугою І. Огієнка стало дослідження взаємовпливу мови і держави. Цей напрям, зокрема у вітчизняній культурології, глибоко не розглядався. Вчений указував на важливість розвитку єдиної загальнонаціональної літературної мови для прискорення формування національної свідомості та відновлення державної незалежності. Він навіть створив спеціальний курс науки про рідномовні обов язки, підкресливши, що такий курс може стати в нагоді будь-якому народові, особливо ж недержавному, що прагне стати державним : державним народом не може стати народ, несвідома нація, що не має соборної літературної мови, спільної для всіх племен. Курс науки про

52 52 Історична ретроспектива в класифікації культур рідномовні обов язки визначав також і напрями державного регулювання національного питання засобами мовної політики. І. Огієнко підкреслював, що втілення рідномовної політики має йти двома основними шляхами: через сприяння розвитку соборної літературної мови і через застосування її різними урядовими та культурно-освітніми закладами: церквою, школою, пресою, урядом, театром, кіно, радіо тощо. Головними провідниками рідномовної політики мають стати письменники, учителі, духовенство, інтелігенція. В основу науки про рідномовні обов язки вчений заклав положення про державну мову провідної нації, про вільний розвиток культур національних меншин як запоруку широких стосунків з іншими народами та політичної стабільності держави, про єдність материнської культури з культурою еміграції. Погляд на культуру як інтегроване соціальне явище, що виявляється в сукупності людської діяльності, вплинув на досить широке визначення вченим сутності поняття культури. І. Огієнко поділяв її на матеріальну і духовну. До матеріальної культури вчений відносив засоби життя, способи комунікації, тобто те, що дає зовнішні ознаки високого рівня забезпеченості потреб людини. Духова культура, на думку вченого, то інтелектуальний стан народу, то розвиток всенародного розуму: його науки, віри, переконань, звичаїв, етики й т. ін. Тільки духова культура творить правдиву національну еліту. Вчений не виокремлював з матеріальної культури безпосередньо техніку і не розглядав її в площині взаємостосунків з людиною (ця тема досить актуальна в сучасній культурології), а писав про матеріальну культуру загалом як суцільний феномен. Однак його оцінка матеріальної культури як вторинного, хоч і важливого для людини, явища показує, що І. Огієнко особливо застерігав проти небезпеки захоплення, а тим більше обожнювання та плазування людини перед матеріальними здобутками. Тільки духовна культура, на думку вченого, сприяє розвитку людини, народу та суспільства. Тут можна побачити деяку спорідненість, хоч і досить умовну, з концепцією М. Бердяєва, з її уявленням про видозміну форм духу в його ставленні до природи й техніки, однак з тією особливістю, що вчений не розглядав цю проблему так широко, а лише окреслив її в загальних рисах.

53 Walentyna P. Diaczuk 53 Традиційно до уявлень культурологічної науки XIX ст. початку XX ст. про структуру культури І. Огієнко виділяв два рівні культури тієї чи іншої нації: нижчий (культура народна) і вищий (культура інтелігенції чи професійна культура). Існування професійної культури є в розумінні І. Огієнка надзвичайно важливою умовою для культурного поступу, тому що саме вона є загальнонаціональною об єднуючою силою. Отже, професійна культура є тим чинником, без якого культурний процес не може стати різнофункціональним та завершеним у своїй структурній повноті. Вищий рівень культури, за І. Огієнком, є показником ступеня розвитку нації та її місця в загальносвітовому вимірі. Вчений вважав культуру важливим інтегруючим чинником. Те, що українська культура вижила, незважаючи на роки пригнічення її розвитку іншими державами, І. Огієнко пояснював досить сильним релігійно-духовним стрижнем, який протягом віків запобігав асиміляції та знищенню української культури. Саме церква відіграла провідну роль у збереженні й плеканні культурної та національно-державної традиції. Вчений доводив, що ця функція церкви не була втрачена за умов монголотатарського нашестя та часів Середньовіччя, у найтяжчі часи церква охороняла духовну рівновагу народу та виступала потужною підоймою його культурнонаціональних і державних сил. Список використаної літератури [1] Анісімов С.Ф., Духовні цінності: виробництво і споживання. - М.: Думка, [2] Вижлецов Г.П., Аксіологія культури. - СПб.: ЛДУ, [3] Дильтей В., Типи світогляду і виявлення їх у метафізичних системах. Культурологія. ХХ століття. - М., [4] Жулинський М., Духовна енергія нації. Проблеми створення цілісної концепції української культури // Українська культура, 1991, 6. [5] Іонін Л.Г., Соціологія культури. - М., [6] Історія української культури. Під заг. ред. д-ра Івана Крип якевича. Львів, 1937; Климчук О. В чистій любові до краю // Україна, 1991, 19. [7] Круглова Л.К. Основи культурології. СПб., 1995.

54 54 Історична ретроспектива в класифікації культур [8] Культура духовна // Корінний М.М., Шевченко В.Ф. Короткий енциклопедичний словник з культури К,Україна, С.171 [9] Кун Т.С. Структура наукових революцій. - М., [10] Лист Яра Славутича від 30 жовтня 1950 року до митрополита Іларіона // Архів митрополита Іларіона у Вінніпезі. Коробка 9. [11] Лівшиць Р.Л. Духовність і бездуховність особистості. - Катеринбург: Вид-во Урал. ун-ту, [12] Марченко М. І., Історія української культури. З найдавніших часів до середини XVII ст. К [13] Нова праця митрополита Іларіона: голос читачів // Слово Істини Ч. 8 (32). [14] Огієнко І., Українська культура. Коротка історія культурного життя українського народу. Курс читаний в Українському народному університеті. К. [15] Огієнко І., Український стилістичний словник, Львів, [16] Риккерт Г., Природа і культура. - Культурологія. ХХ століття. [17] Семчишин М., Тисяча років української культури. Історичний огляд культурного процесу. Нью-Йорк Париж Сідней Торонто, [18] Сорокін П.О., Людина, цивілізація, суспільство. - М., [19] Українська культура. Збірник лекцій за ред. проф. Антоновича. Подєбради, [20] Улєдов О. К., Духовне оновлення суспільства. - М.: Думка, Аннотація Ключові слова: культура, явище, еволюціонізм, цивілізаційний напрямок, культурологія, мистецтво театру В статті вказується на традиційні уявленя культурологічної науки XIX ст. початку XX ст. про структуру культури, зокрема І. Огієнко виділяв два рівні культури тієї чи іншої нації: нижчий (культура народна) і вищий (культура інтелігенції чи професійна культура). Проаналізовано існування професійної культури, що в розумінні І.

55 Walentyna P. Diaczuk 55 Огієнка, є надзвичайно важливою умовою для культурного поступу, тому що саме вона є загальнонаціональною об єднуючою силою. The historical retrospective in classification of cultures Summary Key words: Culture, Events, Evolutionism, Civilized Direction, Culture, Art of Theatre Traditionally, according to ideas of cultural science in the XIX cent. beginning of the XX cent. on the cultural structure I. Ogienko within different nations pointed out two cultural levels, those were: lower (folk culture) and higher (the culture of intellectuals or professional culture). The existence of professional culture is, according to Ogienko inevitable prerequisite for cultural evolution as it is nationwide international power. Historyczna retrospektywa w klasyfikacji kultur Streszczenie Słowa kluczowe: kultura, ewolucjonizm, kulturoznawstwo, sztuka teatru W artykule przedstawiono genezę kulturoznawstwa w XIX i na początku XX wieku. Autorka rozróżnia w nim kulturę ludową i kulturę profesjonalną, zgodnie z poziomami kultury wyróżnionymi przez I. Ogienko.

56

57 O.P. Mazurkiewicz ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuki (Ukraina) Філософський образ української культури Поняття культури належить до глибоко філософських тверджень, тому що культурне буття передбачає самосвідомість, певний самоконтроль або самоорганізацію життя, людське самопорозуміння. Про те, що таке культура, можна судити, лише виходячи з того, що визнається людьми або вже визнано часом. А це питання виходить за межі суто наукових, в тому числі гуманітарно-наукових розвідок, у простір людського саморозуміння, суспільно-національної самосвідомості з відповідними філософськосвітоглядними наслідками. У такий спосіб теоретичні тлумачення феномена та поняття культури завжди щільно пов язані з домінуючими у ту чи іншу епоху філософськими течіями, панівними світоглядами та ідеологіями. Сьогодні наше розуміння культури й самоусвідомлення власної національнокультурної належності виходять із стану підпорядкованості одній ідеології, одному світогляду, що претендує на виняткову науковість поняття культури. За часів незалежності змінився філософський образ національної культури і філософської методології її осягнення. Дослідники кінця XIX ст. намагаються відрізнити культуру, як відокремлену сферу духовно-душевного відображення та переживання дійсності від цивілізації, під якою розуміють зовнішні щодо людини засоби та умови спільної життєдіяльності такі суспільні інститути, як держава, ринок, право, а також такі соціальні знаряддя (підприємства), як техніка, технологія,

58 58 Філософський образ української культури промисловість загалом. Досвід останнього століття, осмислений насамперед гуманітарними науками, є базою для другої групи визначень, яка схиляється до розуміння культури як особливої життєдіяльності, притаманної різним етносам та етнічним угрупованням, народам і націям. Оскільки останнє розуміння орієнтується насамперед на перспективу вирішення конкретних етнографічних, культурологічних, історико-порівняльних досліджень, головним для нього є бажання зафіксувати не так узагальнені форми духовної культури, як безпосередній життєвий світ людей. Це намагання схопити типологію традиційного, повсякденного буття, тобто неспеціалізованих способів спілкування людей між собою та їх взаємодію з навколишнім середовищем, з ясувати історично-детерміновані форми їх відображення в особливому менталітеті тобто в системі загальних для певного соціокультурного світу психологічних установок, навичок світобачення й самопереживання, звичок поведінки та ритуалів спілкування на всьому масиві звичаєвого буття, включаючи національну мову, фольклор. Саме в кінцевому підсумку розрізняють спеціалізовану духовну "високу" культуру та народну "низову" - традиційно-класичну й масову, культуру з великої літери - з одного боку, і так званий альтернативний культурний стан - новітні молодіжні та художньо-творчі рухи у сучасному суспільстві з іншого. Саме перенесення характеристик культурності на події та речі низової культури - події та речі життєвого світу або повсякденного життя призвело до значного повороту в сучасному усвідомленні феномена культури. Його теоретичні передумови виникають разом із тематизацією в сучасній культурології "низового", буденного життя, масових світоглядних рухів, культури тієї людської більшості, яка протягом писемної історії в кращому разі є предметом згадувань та опису у великому тексті світової літератури - культури мовчазної більшості [3, с. 129]. Остання становить життєвий контекст або смисловий горизонт усіх можливих текстів, в яких виражається життєдіяльність людей. Цей життєвий контекст природно пов язаний з етнонаціоюнальними особливостями культурного буття. Через тематизацію саме фольклору, казок, міфів, взагалі семантики буденної життєдіяльності

59 O.P. Mazurkiewicz 59 людей в сучасній культурології починають промовляти етноси та національні культурні світи. Отже, нинішня універсалізація поняття чи ідеї культури не збігається з усталеним розумінням культурної універсальності, яку ще донедавна ототожнювали із "справжньою культурністю" людини. Вона не збігається також ні з традиційно-просвітницьким тлумаченням культури, як сфери загальнодуховних форм освоєння та відображення дійсності, ні з марксистським розумінням культури, як світоглядної перспективи формування універсально розвиненої людини. Разом з тим набувають проблематичного характеру усталені загальнометодологічні засади науково-теоретичного осягнення культурно-історичного світу. Річ у тім, що наукові звернення до реалій життєвого світу мають зовсім іншу теоретичну, а разом із тим, світоглядну перспективу узагальнення, ніж та, яку мають на увазі нові не класичні філософські роздуми. Теоретичний синтез (у наукових дослідженнях) фольклорно-етнографічного, історико-культурного матеріалу, хоча й предметно спрямований на "саме цей", особливий етнічний чи національно-унікальний життєвий світ, у кінцевому підсумку, свідомо чи позасвідомо, неодмінно призводить до такої світоглядної позиції, в універсальності якої губиться своєрідність запропонованої ідеології. Науково опановуючи романтичне відкриття національної своєрідності історії, перекладаючи звернення романтиків до етнічної нарації у вигляді міфів, казок, фольклору, мови на засадах критичного наукового розуму, просвітництво XIX - XX століть користується традиційно спрощеним поглядом на культурну універсальність [1, с ]. Найширші уявлення про культуру розглядають її у динаміці - не тільки як готову сукупність результатів людської життєдіяльності, але й як історично зумовлений спосіб ставлення людини до всього навколишнього світу, у тому числі й до себе. В історичному процесі люди засвоюють накопичену попередниками базу знань, поглядів, норм життя і суспільних цінностей, себто розпредметнюють її, створюючи тим самим необхідні передумови для власної діяльності, а також створюють культурно нове, тобто опредметнюють те, що було ними засвоєне та присвоєне у вигляді суб єктивних вторинних сил,

60 60 Філософський образ української культури персональних і колективних здатностей, суспільних форм знання, норм, цінностей та ін. За основу розуміння культурного поступу береться відношення "людина - культура", а культурне буття розглядається як діяльнісне покладання людиною себе в навколишньому світі - "опредметнення", "зовнішня активність", "відчуження" (у випадках спотворених соціальних умов життєдіяльності), а також як зворотний процес не менш активного "розпредметнення", "засвоєння та привласнення", "інтеріоризації" продуктів та результатів попереднього активництва, в тому числі власних людських здатностей або самої людської природи [2, с ]. Діяльність та здатність до діяльності - предметного перетворення світу розглядається, як сутність культурного буття. Якщо філософське поняття сутності взагалі означає єдність різноманітного, то згідно з діяльнісним розумінням культури вона є предметною активністю людини як своєрідний тигель людського досвіду, в загальноперетворюючій здатності якого все історичне і людське особливе переплавляється в культурну універсальність "нової", "належної" людини та "нового", позанаціонального суспільства. А діяльність як така - це сфера загальнолюдського досвіду, в якій нагромаджується все універсальнокультурно значуще для людей, або це людська "суспільність", чи "культура" [6, с. 33]. Зворотний рух до національного буття сам по собі відкриває нову культурну і разом з тим некласичну або позамодерну філософську епоху в європейській історії. У світоглядному оточенні проекту Просвітництва цей вихід повноти людського життя або його культурної універсальності із забуття становить метафізичний зміст того великого стилю епохи, який має самоназву романтизму. Виникнувши на межі XVIII - XIX століть, як художньо-духовне та філософське переживання національних соціальних рухів і революцій, набувши свого світоглядного злету у період від доби європейської "весни народів" у середині минулого століття до романтичного піднесення за часів міжнаціональної, гальсько-германської кривавої бійки, він поступово від німецьких романтиків, через "Промови до німецької нації" Фіхте, наголошував на життєвому волінні і, нарешті, через ідею "вічного повернення того самого",

61 O.P. Mazurkiewicz 61 Ніцше дістає своє чітке методологічне вираження у філософських осмисленнях самої сутності культурницького руху повернення до бутя [10, с ]. У більш деталізованому національно-оберненому світогляді ця абстрактна ідея набуває конкретного вигляду настійливого пропагування й підкреслення культурницько-виховного значення форм звичаєвого, національнотрадиційного життя. Етноетика і історично вироблені норми міжлюдського спілкування визнаються в такому разі, як базові для культурних цінностей, так само як різні форми життєвої поведінки, ритуалів, способів особистісного переживання та реагування на події навколишнього світу. На цій основі здійснюються узагальнюючі пошуки особливої національної психології, вдачі, "людини культури", зокрема "української людини", загубленої у вирі сучасного культурного поступу [11, с. 119]. Проте ця правильна ідея, точно відображуючи сутність внутрішньокультурної наверненості людини до власного підгрунття, "грунту" або дійсного змісту феномена людської самосвідомості, набуває суто обмеженого значення у її волюнтаристському поданні. Філософія культури це, насамперед, найкультурніша філософія, а філософське осмислення феномена національної культури є найскладнішою та найделікатнішою проблемою сучасності, яку неможливо розв язати поза теоретичним набутком філософського мислення. Література [1] Бистрицький Є.К., Чому націоналізм не може бути наукою // Політична думка [2] Быстрицкий Е.К., Феномен личности: мировозрение, культура, бытие. К., [3] Гуревич А. Я., Средневековый мир: культура безмолствующего большинства. М., [4] Драгоманов М. П., Чудацькі думки про українську національну справу // Вибране. К., [5] Гадамер Г.-Г., Истина и метод. М., 1988.

62 62 Філософський образ української культури [6] Іванов В.П., Человеческая деятельность, познание, искусство. К., [7] Наливайко Д. С., Искусство: направлення, течения, стили, К., [8] Підмогильний В., Невеличка драма. Дніпропетровськ, [9] Хайдеггер М., Время картины мира // Новая технологическая волна на Западе. М., [10] Якоб Г., Немецкая мифология // Зарубежная эстетика и теория литературы XIX-XX вв. Трактати, статьи, эссе. М., [11] Огієнко І., Українська культура. Коротка історія культурного життя українського народа. К., [12] Шлемкевич М., Загублена українська людина. К., Анотація Ключoвi слова: Українськa культурa, філософiя Mета статті охарактеризувати феномен української культури. Philosophical image of Ukrainian culture Key words: Ukrainian culture, philosophy Purpose of the article - to characterize the phenomenon of Ukrainian culture. Filozoficzny obraz ukraińskiej kultury Streszczenie Słowa kluczowe: kultura ukraińska, filozofia Celem artykułu jest charakterystyka fenomenu ukraińskiej kultury.

63 ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Tatiana Krotowa Kijowski Uniwersytet im. Borysa Griszczenki (Ukraina) Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections Introduction In the XX-th century in the European fashion some significant changes has gone on as a result of which the main stylistic trends of contemporary costume were formed. Among them, the classic suit occupies a special place, the gradual development of which occurred irrespective of artistic styles and movements in art. The searching for new forms of costume were based on the matching of man s image the needs of society and included a pronounced subjective factor, the author's opinion, the inherent creativity of a designer. Supported the growth of the economy, this time fashion history left a legacy of outstanding couturiers like Elsa Schiaparelli, Jeanne Lanvin, Jacques Fath, Cristóbal Balenciaga, Gabrielle Chanel, Edward Molyneux, Christian Dior, Yves Saint Laurent. Although the scope of their works included a variety of styles and themes, but each one is more or less turned to the classic forms of fashion and as a result of the author's interpretation, each of them created a unique concept in classical costume. So, compositional style structures appeared, each with a distinctive artistic value. However, the European experience of artistic design, accumulated in the XX-th century, still is not fully digested, and a wealth of modeling classical canons of Eng-

64 64 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections lish costume in the works of famous French fashion designer is not well studied and is not fully used in design practice. The relevance of the study In connection with the filling of casual wear market by models with uniform designs, it is necessary to appeal to the unique methods and techniques of the art of the outstanding masters of the fashion French school of the XX-th century costume. Therefore, the relevance of this study is caused by the necessity of scientific understanding of creative methods of French artists of the XX century fashion, identifying of author s features in artistic structures costumes on the base of museum sources with the possibility of further use of this experience in fashion design. The purpose and objectives of the study The purpose of this article is to reflect the stages of development of forms of classical costume during the XX-th century and its basic allocation options based on method of study of author s designs of prominent French fashion designer. The goal is achieving in the process of the following tasks solving: 1. Analysis on the classic suit or interpretation of the classics in the works of E. Schiaparelli, J. Lanvin, J. Fath, C. Balenciaga, G. Chanel, E. Molyneux, C. Dior, Y. Saint Laurent as to the specifics of forming, cutting, use of materials and textures, ways of decoration. 2. Separation of generalized, basic version of the classic costume as an analytical scheme, which demonstrates the diversity of women's classic costume in the heritage of the XX-th century French couture. Source base study Study valuable sources of methods of design and cutting of eminent masters are historical and contemporary collections of costumes from the leading museums of the world such as the Metropolitan Museum of Art (USA), John F. Kennedy. Presidential Library and Museum (Boston, USA ), Manchester City Galleries (UK), The Kyoto Costume Institute (Japan) and others. Thanks to modern Internet technolo-

65 Tatiana Krotowa 65 gies the fashion world heritage are available for viewing, in addition, for most sites, there is a possibility to see and analyze the costume from the different point of view, to enlarge the needed fragment, read the comments and descriptions. Methodology The study of forms of the XX-th century costume was based on comparativetypological, comparative-historical, historical-cultural, analytical and sampling methods: from the creative legacy of designers those models, that are based on classical forms, were selected and analyzed. By compositional and stylistic analysis, each model in terms of shape, silhouette, nature structural and decorative lines, masters innovative approaches are described. In order to illustrative demonstration, the diversity of the French school of classical costume of the XX-th century, the most typical patterns were processed using a vector graphics editor CorelDRAW, and presented in graphically and analytical scheme, that allows you to see the features of silhouettes, lengths, volumes, belts varying details. Composition and stylistic analysis of samples of French couturiers classic female suit of the XX-th century The author's options of compositions, methods of shaping, methods of usind of expressive tools, associated with the material, decor, color are in practical interest for studing. Timeframes study covers the XX-th century, so far as just in this period the above-mentioned outstanding masters created such a model, which proved a turning point in the history of European classical costume. After their integration into the global fashion, conceptualization process forms of the classic costume can be completed. Further development of the modelling has occurred on the base of these samples, and established classical form was subjected and has been subordinated to the new author s transformations in the collections of contemporary designers.

66 66 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections Elsa Schiaparelli In a suit became a common feminine stock of clothes. During this period the creative works of E. Schiaparelli made a significant contribution to the fashion world, who managed to convert hundreds of women s images that became her clients of and adherents. Part of her legacy appeals to classical forms. Suit of 1938 in the Figure 1. related to pagan collection and there is a clear expression of the relationship between art and fashion under the influence of Surrealism in Paris of 30-th (Schiaparelli, 1938, Metropolitan Museum). Taking as a basis the classical forms in general, E. Schiaparelli uses crepe with pronounced texture, achieving the effect of dense customized fit figure. Surreal techniques shocking comparison with plastic insect, which are resting on a gentle pink collar. Flowers, fruits, animals and insects found their place in the decoration of costumes inspired by the art of Botticelli. Buttons are in leaves shape. Thus, this unusual ensemble, in an amazing way, combines motifs of surrealism and classic shapes in the cut of the jacket and skirt. E. Schiaparelli s collection of 1939 was dedicated to music (Schiaparelli, 1939, Metropolitan Museum). Musical instruments like buttons, music boxes as buckles and belts, as well as embroidery notes were its distinctive accents. Items for connection clothes Schiaparelli often used as a palette for her artistic expression: "queenbutton" continued to reign us" (Schiaparelli, 2012). As we see in Figure 2., this costume is decorated with buttons in the shape of an open piano keyboard. One of the author s features fashion interacts with classic forms of jackets and skirts, that was in using illusion parts: shawl collar are continued twill embossed lines that create the outlines of boleros. Black and white lining color repeats piano, keeping the theme of the collection. Pantsuit design of in the Figure 3. repeats the male, but a pronounced women's feature of this suit is a waisted jacket (Schiaparelli, , Metropolitan Museum). Faced with the events of 1940th Schiaparelli wrote: "I tried to make a woman beautiful and delicate at the same time, so that she could adapt to the new rhythm of life, and she couldn t understand at once that the look of elegance,

67 Tatiana Krotowa 67 which we knew before the war, gone out" (Schiaparelli, 2012). These days you can rarely see a woman wearing pants. As noted in the description of this costume on the page of Metropolitan Museum, a stylish client of E. Schiaparelli M. Rogers, whoes attitude towards fashion was boldly and brave, wore this dress. Apart from certain functionalities, pants make the figure much longer. Leather buttons are one of the characteristics of non-traditional methods of stylist to use materials or additions, which are not designed for that. Autobiographical memories and revelations of E. Schiaparelli, outlined in her book "My shocking life" provide a way to distinguish the components of symbiotic of costume and surrealism art in her works. Staying and working in England for a long time, she expressed her impressions that way: "The simplicity, ingenuity of those who are called in England the" working people", inspired me, because they dictated by convenience and necessity" (Schiaparelli, 2012). On the other hand she is inherented the absolute freedom of expression, the desire to implement the boldest attempts, elation to the most fantastic areas of her imagination. So, balancing on two opposite faces practical in wearing and deployment of imagination and ingenuity against all the practical sense make the style of E. Schiaparelli, and thus belong her heritage to the mysterious pages of the fashion world. Jacques Fath French fashion designer and acute businessman Jacques Fath, despite of many fashion supporters displeasure, began to offer the affordable casual chic to the Parisian women. Costume of the 1940-th in the Figure 4 consists of jacket and skirt with pleats and made of wool in dark blue, the outlines of the collar with pointed lapels and pockets decorated with velvet (Fath, 1940, The Kyoto Costume Institute). Broad shoulders and pockets highlight the horizontal shapes, waist highlighted clearly by three recesses. In the pre-war period and during the war it was necessary to engage women in those activities that were considered purely male till this period. The image of the elegant ladies of the family and personal concerns went back in time, so to create an image in the suit the other compositional tools and techniques were used: more active and clear forms, dynamic and busy line,

68 68 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections underlined figure s modeling, extended shoulder line, the expansion and contraction of hem line, waist emphasizing. Activation of horizontal and diagonal suit lines led to a new silhouette that is schematically composed of two triangles or trapezoids connected vertices on the natural waistline. The most difficult and massive of these forms is in the top that gives the impression of tension. Hips seemed narrower than shoulders, the figure became tightened. All these features significantly altered the natural contours of the figures in costume. Jeanne Lanvin Since the beginning of the First World War the Lanvin house has become to create a dress that differed by its severity and brevity. In Figure 5 we see a 1940th dress from beige- pink twill weave wool (Lanvin, 1940, The Kyoto Costume Institute). Applied shoulder and knee length skirts, as noted above, there are the traits of war fashion. Complicated stitched details with buttons on the breast and side pockets act as decoration, but generally add a certain significance. This garment expresses such imagery features as efficiency, inner strength, independence, and selfdiscipline. Thus, with the war approach and its duration, fashion endowed to the female character the courage traits. However, do not forget that in that-time fashion the luxury toilets were popular, thanks to the popularity of G. Garbo, D. Kroufurd, N. Scherer. But the development of forms of classical costume has its own line of evolutionary accumulation of some new features that, as a result, will lead to the final transformation of form and artistic structure of costume in general. Christian Dior After the war the suit also remained an important part of women's wardrobe, but the proportions were stiff and geometrized until 1947, when Christian Dior introduced his famous collection "New Look", launching an era of femininity in suit. Dior s offer was the opposite as to that-time fashion, mode of life and social life.

69 Tatiana Krotowa 69 Figure 1. Figure 2. Figure 3. Figure 4. Figure 5. Figure 1. E. Schiaparelli. Suit Figure 2. E. Schiaparelli Suit Figure 3. E. Schiaparelli. Рantsuit Figure 4. J. Fath. Suit Figure 5. J. Lanvin. Suit 1940s. "The responsibility for serious changes was laid on me. I wanted to know, what is its essence, and I realized that we had returned to the art how to be pleased" (Dior, 2011). Master looked round at the pre-war times, compared past and present, recalled extravagant surreal finds of E. Schiaparelli: "Madame Schiaparelli, with her universal inherented talent, moved the elegance limits, incorporating amazing in it. Perhaps she went too far because in 1938 Balenciaga, who had just opened his house, Menboshe, Robert Piguet, began to look for a classic shapes. The war interrupted this search, replacing it with deprivation in the style of zaz... So after a long search... fashion came back to basics, to its eternal purpose, and its purpose is to decorate women, to help them to become beautiful" (Dior, 2011). Instead of tight angular shapes that bore the severity of the military times, the image of femininity came. Expressive means of those times were: retreating soft shoulder lines, empha-

70 70 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections sizing chest, constriction of the waist, significant extension and expansion of the skyline from the waist or below to the skirt downwards. It was exquisite forms that modeled figure sculpturally by smooth and elegant design lines along the goods which was maintained by graceful movement. The image and the silhouette were a single entity by the subjugation of continuous plastic idea, the only line of all components from shoes to hats. Forms of the suit were also subjected to rethinking and modification in the context of "New Look". Supremacy of flared shape existed in parallel with the oval that developed later. The plastic nature of these forms influenced the rectangular silhouette: sharpness and underlining disappeared. Each of these forms had an active development in the various transformations of C. Dior during years. The most famous costume in the style of "New Look" is the suit "Bar" or "Tailleur Bar" 1947, presented in Figure 6. (Dior, 1947, Metropolitan Museum). Bodice tightly fitting the waist and has a high armhole, breast shape has a soft and natural shape. Skirt took the main load of form and was formed by a large number of textile by means of variety folds, tails, using maximally the plastic material properties. Long pleated skirt of black wool represented in the collection of Metropolitan Museum of Art, is a replica of the original suit skirt. In order to realize a relaxed elegance of feminine silhouette, it was necessary to have quite rigid consrtuction. The master s desire to the architectural precision forms required other means than existed until now: dresses had to be "built" according to the structure of the female body, to its natural roundness. To add resilience to dresses, C. Dior put them on the lower skirts of percale or taffeta, thereby reviving the forgotten traditions. The rounded shoulder line was achieved through the design of sleeves "kimono", "raglan", sewn in with a minimum width of pellet and combined cutting outs. In a variety of literature about fashion costume history, this form is described as absolutely new, but when you are getting familiar with the release of the fashion designer "Dior about Dior: Autobiography" it is becoming absolutely clear that this is a brilliant embodiment of historicism, high-masterly transformation of the form of XVIII-th century female costume, or as often says Dior himself of the times

71 Tatiana Krotowa 71 of Louis XVI and Marie-Antoinette: "By nature I tend to past... In the 1940s we have not taken leave of difficulties, of thrifty stingy, frantically remember food and textiles cards yet. Is not it natural that my thoughts flew away from the miserable poverty? The times... when women were soldiers in uniform, which emphasized the broad shoulders of fighters, has not passed yet. But I drew a female flower with retreating shoulders, high breast, thin,as a stalk, waist, in lush, like halo skirts" (Dior, 2011). Tightening the waist, that resembling the shape of an hourglass, Monsieur Dior ascended to the beautiful era of his childhood, when corsets and wide skirts formed the shape of a female figure. After the grand success of his collection in 1947, the couturiers of the XX-th century often applied to the image, founded by him, and also modern designers are applying now. Jacket shape of Dior s suit version of 1951 «Désirée» in Figure 7. (Dior, 1951, Metropolitan Museum) is similar to the jacket «Bar», but with a different solution to the details connection: coat-breasts connected by one button with two decorative buttons, collar with rounded lapels connected with decorative loop. Skirt narrow, length is below the knee. Oblong narrow silhouette added lightness and slimness to the figure. The internal segmentation of the jacket by design lines in the waist area solved the head problem femininity show. Continuing to develop the new forms of classic, in 1954 Dior offered the suit form of line "H". Dinner suit of 1955 presents in Figure 8 (Dior, 1955, Metropolitan Museum). This form was developed within the rectangle, had extracted halfcontiguous silhouette with a strong horizontal forms. The ensemble is the result of master s experiments and consists of dresses and jackets. When there was a need to take off the jacket it gave the possibility to change the look completely and, at the same time, also looked elegant. Soft shoulders lines with sleeves "raglan" are maintained by the same shape of jacket lapel, that combines its masterful cut with plastic transformed stand-up collar. Constructive line of jacket s left half reflects in a mirror the edge line of the lapel. As you can see, this form is very different from the previous and also is thoroughly researched. In 1955, designer worked out dresses and costumes of the line "A". In Figure 9 we see "A"-ensemble (Dior, 1955, Metropolitan Museum). Although the overall

72 72 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections silhouette also extends down through the flared skirt, as in Figure 6, the principal difference of this suit is waistline, which is not accentuated, but only slightly affected. From the waist, jacket s hips lines develop parallelly to the skirt form. In Photo Henry Clarke for "Vogue" 1957, Figure 10 we see the costume of line "Y" (Dior, 1955, Vogue). This is the last silhouette, developed by an outstanding master. It was called "fuseau", which in French translation means "spindle". Lowered retreating shoulders, cropped extended sleeves; waist, slightly marked only in front; hem, narrower below the knee were characterized for this form. Thus, direct cut acquiring the shapes of soft elongated oval. This refined image of a mature woman, which involved the complex plastic movement, pointed to the sophistication and complex inner world. Just from this form, oval and rounded silhouettes began their development in future fashion of the XX-th century. So, a major formative factor for C. Dior was the silhouette, the basis of his skyline a female figure, and his formative principle was in the allocation and emphasizing by harmonious relation of that natural volume that already exists. Early in his career, for making his costumes, Dior used traditional fabrics that were used for men's clothing wool, flannel cloth, but the construction of models that followed the female form, provided to these textures completely different aspect. During the ten years of his short career the designer created numerous variety of designs: outdoor ensembles, casual, evening dresses, cocktail dresses, ballroom, wedding dress, but his suits represent a separate species of classics, where all means of expression the form, style, texture, decor and additions serve to one main purpose the creation of a new canon of femininity, which had to be the fashion. Cristóbal Balenciaga Peculiar ideas about feminine silhouette was represented by Cristóbal Balenciaga. His fine "sculpted " models have various names dress "balloon", "barrel", "sack", "two-faced woman" (dresses and suits, front fitted and with large back pleats) highwaisted dresses "baby Doll", the famous "hat-box"...

73 Tatiana Krotowa 73 Figure 6. Figure 7. Figure 8. Figure 9. Figure 10. Figure 6. С. Dior. «Bar Suit» Figure 7. С. Dior. Suit «Désirée» Figure 8. С. Dior. Dinner suit Figure 9. С. Dior. «A» ensemble Figure 10. Photo for Vogue. Мodel Renee (fragment). In the master s works we can often trace historical reasons: he was inspired by the art of XVIII-th century, Renaissance and Medieval ages. In his relation to clothing there are the traditions of his homeland Spain the severity and restraint, especially in relation to the body, which is always hidden under clothing. Couturier did not use superimposed items (busts, hips), opening maximally the plastic possibilities of each material. He prefered materials, which were well shape kept: textured wool fabric, smooth and at the same time strong silk, thanks to which, even the most complex in shape dresses seemed light; he often combined in one model different texture and contrasting color materials. Suit complemented distinct hats hats with large margins, decorated with feathers, draped hoods, jewelry earrings and pearls ropes.

74 74 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections Despite the fact that the couture s name is mostly associated with dresses and coats with flowing folds and fancy forms, he made a huge impact on casual clothing, including a suit. Adhering to the principle that the evening dress should be luxurious, and casual simple and strict, Balenciaga expertly beat the classic structure, but with his usual gentleness in the form creative work. His author s versions of classic look original in his own way because of the unconventional design and proportion. The model suit in Figure 11., (Balenciaga, 1950, Metropolitan Museum) reflects the general trend of 1950 's fashion: most fashion designers worked in the style of "New Look" and C. Balenciaga appeared here as Dior s follower. However, due to practical properties of wool, simple skirt cut with two side pleats, long sleeves this model is fully correspondented to its casual role. The opposite principle of shaping with objection of waist emphasis are implemented in the next model in Figure 12. (Balenciaga, 1952, Metropolitan Museum). Jacket double-breasted with two rows of buttons, turn-down collar without lapels and with shortened sleeves. The complex structure of this jacket is based on a combination of the base central element a connecting point of two sides and the rectangular form back foundation with jacket enhanced cutting side elements. Constructive lines between the side and central elements are of rounded character, they start from sleeves pellet and hidden under the functional pockets. Valves pockets are angled parallel to the rounded edges of jacket. The sleeve is also fairly extensive and loose. The skirt is straight with considerable freedom to cling. In 1956 Balenciaga offered a dress in a shape of "sack" which widen from shoulders and looked like an extended oval. Then he modified this form: in some models he softened the oval character, in some increased the volume, sometimes he represented dresses with additional overlap on the back, with the decorative details in front or behind. Couturier applied the form "sack" to the suit, such as in a silk jacket of light beige with small black peas in Figure 13. (Balenciaga, 1960, Metropolitan Museum). Silhouette in profile has the particular importance in this jacket: it modeled with volume back. Turn-down collar is located at some distance from the neck

75 Tatiana Krotowa 75 and gently placed on the jacket s sides. Variation of "sack" form in this set is only concerned to jacket, the skirt has a rectangular shape. Oval shape also developed in different skirts cuts Figure 14. (Balenciaga, , Metropolitan Museum). Wide skirt gathered through the waist with the help of soft folds that straighten at the hips line and narrowed at the bottom. Combination of skirt with shorten and slightly fitted jacket with shortened sleeves makes this dress feminine and elegant. Composite accents are enlarged collar with lapels and large button. The most versatile version of the classic suit, proposed by C. Balenciaga, was single or double-breasted suit with sewn in sleeves and turn-down collar with a predominance of horizontal structural lines (Figure 15), (Balenciaga,1964, Manchester Art Gallery). The upper edge of jacket forms a small lapel. Constrained volume expansion of the back are felt, that gives a measured freedom to a jacket form. Skirt is straight cut with pockets. Minimum plastic effects in this model of emerald green is completely correlated with rationality and comfort. So, Balenciaga s author means, concerning the expression of real femininity in suit were particular sense of form, lines perfection, atypical cut, fundamental lack of sharp edges, extremely plastic character of shapes and outlines, polished and balanced of components. Gabrielle Chanel In a set of classic costumesof the XX-th century, the costume in the style of "Chanel" holds its prominent place, which is primarily associated with the famous tweed suit. After a long break in her activity in 1954, she did not stop the search of such forms of costume that would not depend on changes in fashion trends and could be universal. Being a supporter of stockinet at the beginning of her career, in the mid-century, she again asserted its distinct features and relevance of time with increasing rate. One of the basic stockinet suits from Chanel day ensemble of 1956 Figure 16. (Chanel, 1956, The Kyoto Costume Institute).

76 76 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections Figure 11. Figure 12. Figure 13. Figure 14. Figure15. Figure 11. C. Balenciaga. Suit, Figure 12. C. Balenciaga. Suit Figure 13. C. Balenciaga. Еnsemble Figure 14 C. Balenciaga. Dinner ensemble Figure 15. C. Balenciaga. Suit Dark blue stockinet "jersey", decorated with white lace "pigtail", laconic halfadjacent silhouette with vertical constructive lines naturally shaped the female figure. And if in the s "jersey" was used for the manufacture of men's underwear, the revolutionary transformation of G. Chanel, moreover, produced by great achievements of textile and knitting industry of 50's, favoured the entering of women's knitted two-piece suit to the classical composition suit. New ideas of 50 's, first were appreciated not by French but American fashion supporters. For the U.S., this period is characterized by active output to the global level in the field of economics and American women welcomed the Chanel style, acceptable to the business areas and for business lifestyle in general. Active fan of this style was the U.S. president s wife Jacqueline Kennedy. Unique dress from Chanel, which belonged to the first lady in the (Figure 17.), preserved in

77 Tatiana Krotowa 77 the museum collection of John F. Kennedy, Boston, USA (Kennedy, , Presidential Library and Museum). Costume is sewn with black wool ribbed texture, lining and blouses made of ivory silk satin. Blouse cuffs are illusion, in fact there are no sleeves in blouse. The solution of the boards edges form pays attracts out attention: they cut out as a straight line that combines the jacket laps with extended neck, which turning away, forms the original collar, so-called "French", the laps are joined by two buttons just below the waist. Functional pockets are located on the bottom product line, decorative stitching on the edge of pockets and cuffs creates the edging effect. Despite the fact that in Chanel s collections there were various models of dresses, coats and pantsuits, her later development of tweed suit was a favorite model and it is still continuing to be her symbol Figure 18. (Chanel, , Manchester Art Gallery). The suit differed by the restrains of half-adjacent shapes and proportions verified, materials harmony and decoration. Materials for these suits were tweed with loose texture or boucle. Chanel would not leave this, calibrated by long years of searching, suit style, while continuing to assert its concept in a slightly modified versions of other detail means, decorative items and bundling with other components of the costume. Chanel s suits were worn with a silk blouses, with jewelry, quilted handbags on a chain, with hats, beige leather pumps with a slim, low heel with a narrow lace-up prow and dark contrasting inlay, which, according to Mademoiselle, visually made a leg much longer. Together with new suit forms, which created a challenge to lush contours, Chanel offered a new approach to clothing because of the increasing role of woman in public life, strengthening of her independence and autonomy. Edward Molyneux Original unique versions of female classic dress are the m odels of French couturier of British origin Edward Molyneux, whose activity took place in Among his various purposes clothing a special place in his work takes the classic suit, and two models are included in our study (Molyneux, ).

78 78 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections Figure 16. Figure 17 Figure 18. Figure 19. Figure 20. Figure 16. G. Chanel. Day Ensemble Figure 17. G. Chanel. First Lady Jacqueline Kennedy Clothing Figure 18. G. Chanel. Suit Figure 19. E. Molyneux. Suit Figure 20. E. Molyneux. Suit In Figure 19 we see wool suit of smooth texture with original connections of jacket s sides by buttons rows along the diagonal. Small English collar goes into the clasp on the chest, and bottom jacket is joined by inverted v-liked low-necked, which makes asymmetrical composition perfect. The soft plastic shoulder line is achieved by a modified cut sleeve "raglan", the silhouette of jacket is half adjacent, the skirt is rectangular. The suit is supplemented by blouse with elegant small bow, gloves. The costume in Figure 20. has the same lapels form with a diagonal buttons row, but loose tweed texture dictated a different form: no collar, sleeve is descended from the shoulder and shortened, the skirt is rectangular. Blouse bow is a single accent of this perfect functional suit.

79 Tatiana Krotowa 79 Yves Saint Laurent Next weighty word in the development of classical costume forms in the second half of XX-th century belonged to Yves Saint Laurent and connected with the famous women's tuxedo. The revolutionary impact of the prominent fashion designer to the fashion world, in particular, to the interpretation of the ideas of classical forms fell on the 60 and 70s and can be explained by the acute sense of the need to wear more wide sections of the population that is, to create ready-made clothes. Ensemble cocktail in Figure 21., developed by young Yves Saint Laurent in 1959 for the Dior Home (Saint Laurent, 1959, Metropolitan Museum), is an early iteration of tuxedo idea it is expressed in the character of decoration of the the extended black wool collar jacket by the silk satin, clear details a bow and buttons surfaces also are made of silk. Overall the distinctive look of Yves Saint Laurent in this model still relies highly on the design and silhouette of Dior s line "Y" with its typical retreating shoulders and soft lines. The Revolution of Yves Saint Laurent in fashion occurred as a result of his "meeting with his era" and based on objective characteristical features of 60-s social life. Women, who got the right to vote at the end of the war, more and more fought for their rights in other spheres of life: the right to independence, decent work and wages equal to men. Family planning questions (contraception, abortion rights) were discussed keenly. It definitely affected the style of dress, emancipated women needs as to the diversity and quality of clothing increased nonstop. In 1966, Yves Saint Laurent created a model for modern women from the men's tuxedo. The master noticed pants female model in the M. Dietrich photo, who shocked the public by appearance in this dress in the film "Blue Angel". K. Pertsova the author of the book "My Yves Saint Laurent», from Moscow, who had been working for the Yves Saint Laurent House as a accessories designer for twenty years, gives a personal statemen of couture: "I've been made an enormous impression by Marlene Dietrich photo in man s suit. A woman dressed as a man, whether a tuxedo, blazers or marine forms had to be incredibly feminine, to be able to wear the clothes, not intended for her. She must be a charming and graceful even in the

80 80 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections smallest details" (Pertsova, 2012). Yves Saint Laurent offered to wear tuxedo with elegant pants as evening dresses, instead of dress that was an unexpected fact. Pantsuit of 1970-s, presented in Figure 22 one of the options of business suit, which also served as a replacement for an evening dress. It seemed impossible in the early 60's, because women in pants were not allowed to enter the restaurants and night clubs (Saint Laurent, 1970, Metropolitan Museum). At first it was shocking, but very quickly trousering fashion began to occupy an important place in the woman s stock of clothes and became a classic group costume. Let s rememberl that the rapid spread of pants fashion was happened thanks to Catherine Deneuve s appeatance in such costumes she was Maestro s muse throughout his creative career. Just thanks to Yves Saint Laurent interpretation, the tuxedo and trouser suit entered forever to the women's stock of clothes and will not be the subject of criticism and prohibition as to everyday wearing in European society no more. Putting women in the men s suit, he not only emphasized their femininity, but also added confidence to them. "He does not copy but rethinking, improving the existing models, creating from men's trench coats the feminine mantle "haute couture", slightly changing the proportions and using the different fabric... Tuxedo, pea jacket, trench, men s suit entered to the fashion alphabet forever, and Maestro saw them almost accidentally, they already existed, and he made them "his"" (B.-H. Lеvy, 1986). An alternative to the evening dress was a business suit Full dress a jacket with a skirt (Figure 24.), (Saint Laurent, , Metropolitan Museum). Accentuation of shoulder girdle in suit is increasing due to the increased pointed collar and lapels of contrasting white forms. The final model, which completes the analysis of the classic costume samples of eminent French couturiers of the XX-th century is the trouser ensemble model of 1997 in the Figure 25. (Saint Laurent, 1997, Metropolitan Museum). This ensemble consists of several elements: a jacket, trousers of the black wool with a belt, a white silk blouse with a typical Saint Laurant bow. This model personifies the entire era on its right.

81 Tatiana Krotowa 81 Tuxedo option of 1983 (Figure 23) is a perfect example of Maestro style (Saint Laurent, 1986). The wide satin strip that decorates the top, is in harmony with shawl collar. Aggravated cuffs form, entered the master, are in the "dialogue" with a handkerchief in the breast pocket. Shoulder line extended. It is the same in women's fashion, when through costume the women s claim to meaningful role in society are expressed, as we can see in some costumes of Figure 21. Figure 22. Figure 23. Figure 24. Figure 25. Figure 21. Y. Saint Laurent. Сocktail ensemble Figure 22. Y. Saint Laurent. Рantsuit.1970 Figure 23. Y. Saint Laurent. Smoking Figure 24. Y. Saint Laurent. Full dress Figure 25. Y. Saint Laurent. Еnsemble Frenchman by birth, Yves Saint Laurent went for inspiration to China and Peru, the city of Oran in North Africa, where he was born, and to the sun of Marrakesh, where he alone created sketches for his future collections. Bernard-Henri Levy, a modern philosopher, a writer and public figure in the introduction edition of "Yves Saint Laurent by the eyes of Yves Saint Laurent", which, through the numerous photos and 400 drawings made by the master's hand, introduces the 28 year peri-

82 82 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections od of his work, touching stories of blazers and tuxedo. He also notes that Yves Saint Laurent was not the first who introduced in the women's clothes stock the element of menswear, that he just never wanted to wear women as men, that it was not the point of borrowing, introduced, usurped items of clothing. New and truly revolutionary, in the author s opinion, was the fact that all above-mentioned elements have changed the face, view and their status. "The main thing that the contemporaneity of Saint Laurent, as well as all real creators, is that he changes radically all things, that he borrows, processes and metabolizes: every item and every piece of real, turning in the light of his style, radically changes its meaning" (B.-H. Levy, 1986). His genuine and profound present, according to the writer, is in his tendency to association. "Saint Laurent doesn t "find" you out, he "associates". He even not "associates", but interpreted. And he even doesn t try to deal with straightforward scientific art modeling using these generally recognized associations but he is engaged in the subtlest, really intelligent modeling, which destroys these associations in proportion with their assimilation" (B.-H. Levy, 1986). Bernard- Henri Levy points to the importance of limit in the couturier s creativity, transcendency of which affected most of all on the customs and spirit of the era: the line that separates the men from the women, that Yves Saint Laurent, of course, not canceled, but he constantly crossed it, which he continuously narrowed, reduced and corrected, creating his blazers and tuxedos. Conclusions The samples of author female costume, which were analyzed in the article, in the works of famous French couturiers of the XX-th century reflect the phased conceptualization of the classic style of European fashion. Each of these stages formed an appropriate time image of women. Conventionally, they can be described as follows: Stage the shaping naturally required the formation of mannish figure impression in the prewar and wartime period. In the European fashion of 1930-th several fashion trends were reflected, including trends in democ-

83 Tatiana Krotowa 83 racy and functionality, which corresponded to the image of socially active women. The period associated with the war, contributed to the emergence in the women's dress the features of courage, vigor, force. Shape load is largely concentrated in the shoulder girdle, shoulders become the dominant form of fashion. Stage the revival of the femininity canons in fashion. In fashion focus is subordination of suit shape to the plastic of feminine form and shape lines. The suit forms answered differently (in Dior s works with hips line underlining, retreating shoulders and underlined slim waist, in Balenciaga, Chanel, Molyneux denial of discharge waist) to the idea of the perfect woman, mature, independent, physically developed. Stage 's forms of classical costume correspond the diverse roles of woman in society: from the feminine mild form to the moderate and rational attracted to the business self-realization in society. These trends are typical for the period of active development of economy and industry, level of education and culture, the development of international relations and tourism. Stage s combination of classical forms with rationality of mass assignment during the period of active emancipation, women s achievements of equal opportunities with men. Taking into consideration the nature of social life, the historical stages of development and stabilization in the suit form, we can identify the main types or conceptual modelsof classic costume as generalized versions with usual compositional style structure, typical forming principles and methods of artistic expression using. Option 1. Elongated form with moderate waist underlining and slightly extended shoulder girdle; geometrical silhouette outlines and details; Option 2. Elongated form with a maximum waist underline, narrower soft shoulder line, plastic silhouette outlines and details; Option 3. Elongated form with a maximum waist underline, narrower soft shoulder line, extended lowest part, plastic silhouette outlines and details; Option 4. Moderate length form based on a combination of: oval a shoulder element (jacket ); rectangle waist (skirt ); the prevalence of plastic lines;

84 84 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections Option 5. Moderate length form based on a combination of: oval waist element; rectangle the shoulder; the prevalence of plastic lines; Option 6. Moderate length form of correct rectangular structure with rational design of plastic lines prevalence; Option 7. Moderate length form of correct rectangular structure with rational design of geometric lines prevalence; Option 8. Rectangular shape of moderate length with extended shoulder girdle; Option 9. Rectangular shape (pantsuit) with extended shoulder girdle. Therefore, analyzed periods in the history of fashion, based on the museum collections, ranging from the 30's and up to 90 years, of the XX-th century, reflect the development of classical forms of dress, their accumulation of some new features, which led to the stabilization, fixed design of various structures of business costume, which is due to the independence of the fashion changes and ordering in business sphere, obtained the name "classic". Variety of forms, revealed by the analysis of the French fashion inheritance, destroys the stereotype of classic as a conservative style. Presented samples are the works of applied art and, at the same time, they are the design product. At present they are the standarts of the classic forms combining and individual style preferences. References [1] Balenciaga. Dinner ensemble, [online] Available from: [Accessed 9 November 2013] [2] Balenciaga. Suit, [online] Available from: [Accessed 9 November 2013] [3] Balenciaga. Suit, 1964 [online] Available from:

85 Tatiana Krotowa 85 tions/searchcollection/display.php?emusessid=ab9f6f29a751abddb192bb 26153eda30&irn=19604 [Accessed 9 November 2013] [4] Balenciaga. Suit, 1952 [online] Available from: [Accessed 9 November 2013] [5] Balenciaga. Еnsemble, 1960 [online] Available from: [Accessed 9 November 2013] [6] Bar Suit. House of Dior [online] Available from: [Accessed 24 October 2013] [7] Chanel. Day Ensemble Autumn/Winter 1956 [online] Available from: [Accessed 24 November 2013] [8] Chanel. Suit, Detailed Record [online] Available from: [Accessed 24 November 2013] [9] Dior, С Dior about Dіоr: Autobiography / translation E.Kozhevnikova/. М.: /Slovo, 224p. [10] Dior. «A» ensemble, 1955р. [online] Available from: [Accessed 24 October 2013] [11] Dior. Dinner suit [online] Available from: [Accessed 24 October 2013] [12] Dior. Suit «Désirée» [online] Available from: [Accessed 24 October 2013]

86 86 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections [13] Fath Jacques. Suit [online] Available from: [Accessed 14 October 2013] [14] First Lady Jacqueline Kennedy Clothing. John F. Kennedy. Presidential Library and Museum [online] Available from: Viewer/f2k6CQ8f9UCHVvH85LVKYA.aspx [Accessed 24 November 2013] [15] Lanvin. Suit 1940s [online] Available from: [Accessed 14 October 2013] [16] Miller, L Balenciaga. London, V&A Publications. 128 р. [17] Molyneux. Suit 1962р.; Suit. 1963р. [online] Available from: [18] %D0%B8%D0%BD%D0%B5- %D1%8D%D0%B4%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4#attachments [Accessed 28 November 2013] [19] Pertsova, K My Yves Saint Laurant. М.: Slovo. [20] Photo for Vogue. Мodel Renee (fragment) [online] Available from: [Accessed 24 October 2013] [21] Schiaparelli, Е My shoking life /translation from French. A.Briadinskaya/. М.: Eterna.Schiaparelli. Suit, 1938 [online] Available from: [23] [Accessed 6 October 2013] [24] Schiaparelli. Suit, 1939 [online] Available from: [Accessed 6 October 2013] [25] Schiaparelli. Рantsuit [online] Available from:

87 Tatiana Krotowa 87 collections/156633?rpp=20&pg=1&ft=schiaparelli+elsa&pos=19 [Accessed 6 October 2013] [26] Saint Laurent, Y Yves Saint Laurent by the eyes of Yves Saint Laurent. Paris : Ersher pub. [27] Y. Saint Laurent. Full dress [online] Available from: [Accessed 9 December 2013] [28] Y. Saint. Laurent. Еnsemble [online] Available from: [Accessed 9 December 2013] [29] Y. Saint. Laurent. Рantsuit, 1970 [online] Available from: [30] [Accessed 9 December 2013] [31] Y. Saint Laurent. Сocktail ensemble, 1959 [online] Available from: [Accessed 9 December 2013] Summary Key words: classic suit, shaping methods, simulation techniques, compositional and stylistic analysis Classic costume actually is the foundation of businessman 's stock of clothes. Due to the significant role of the classic suit in the social and communicative space of global cultural society there is a need to expand the boundaries of classic style and enriching aesthetic preferences of consumers. Art experience of costume design gained in the practice of the famous French couturier of the XX-th century are of great interest to practitioners of modern design in terms of methods and techniques of the art of costume choices of author s compositions and using of expressive means. This study presented the method of structural analysis of the classic suit forms in the process of evolution, which allows you to perceive the nature of costume design as a kind of tectonic arts,

88 88 Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French couturiers heritage in the world museum collections explore creative methods of artist-designer on a scientific basis. Generalized basic models are presented in analytical scheme that allows you to see the characteristics of silhouettes, lengths, volumes, shaping techniques, varying zones detail. The materials can be used to capture historical material and formulation of project tasks for students, costume designers and stylists as the source material and analog during the creation of clothing collections. Konceptualizacja klasycznego stylu mody kobiecej XX wieku: studia francuskiego dziedzictwa w światowych kolekcjach muzealnych Słowa kluczowe: klasycy gatunku, metody modelowania, techniki symulacji, analizy składu i stylu Artykuł przedstawia ewolucję francuskiej mody począwszy od XIX wieku aż po dzień dzisiejszy.

89 Marcin Łączek Uczelnia Warszawska ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Language teaching methods and approaches: assumptions and history The goal of the present article is going to be twofold; viz., I shall probe language teaching methods and approaches to report, after Hatch (2001), that when it comes to the application of a particular set of core of teaching and learning principles (issues such as, for instance, the role of grammar and vocabulary in the language curricula where the latter constitutes both the aim of a lesson and acts as the means of achieving those aims; indeed, as Celce-Murcia and Olshtain, 2007: 28, say in terms of comprehending and producing discourse competently in the target language, it is as important to understand the pragmatics of the target culture as it is to understand the grammar and vocabulary of the target language ), the development of accuracy and fluency in teaching and learning (i.e. focus on forms and proficiency in native-like L2 use, respectively; factors of form are linguistically controlled, factors of appropriacy pragmatically), the choice of syllabus frameworks, the role of coursebooks (which, first and foremost, help achieve consistency and continuation but, at the same time, give the learner a sense of system, cohesion and progress), materials (which focus on the example features that are taught; materials can be of linguistic, visual, auditory or kinaesthetic kind) and technology or the memorization, motivating or effective learning techniques including teaching the four macro-skills of speaking and writing, listening and reading productive and receptive skills, respectively, of which, according to Celce-Murcia and Olshtain (2007: 102), it is the

90 90 Language teaching methods and approaches: assumptions and history third that is the most frequently used language skill in everyday life, the whole picture of how classroom discourse per se is perceived becomes, as a result, deeply affected. In contrast to discourse analysis and critical discourse analysis juxtaposition, it would be worth mentioning, one can also speak of classroom discourse analysis and critical classroom discourse analysis (CCDA); the last term being coined by Kumaravadivelu (1999). Talking of the four macro-skills, the coparticipants tend to employ one or more skills simultaneously switching, if and when necessary, from one role and skill to another (for instance, from speaking to listening and then back to speaking again) or they may well employ several skills simultaneously (for instance, in a school life situation, that would be listening to the teacher and writing what they are saying). Equally important as the aforementioned language skills, however, is also the knowledge of phonological, grammatical and lexical resources alike made use of whenever successful communication is achieved (Cook, 1989). As for pedagogy, however, this (I mean, the receptive and productive skills division), somehow brings to my mind the achievements of Johann Heinrich Pestalozzi, a famous Swiss pedagogue and a true continuator of John Amos Comenius work (a Czech teacher, educator, and writer), who, in his understanding of the teaching process finds the skill of perception to be its core (objects perception, the development of clear conception of the objects perceived like the number or shape, objects comparison and notions development and name or word and the development of one s speech these are the four moments distinguished by Pestalozzi in the teaching process). Not to mention, Dawid s findings one of the 100 most famous educators by the UNESCO-related International Bureau of Education. Comenius, often considered the father of modern education, lives at the turn of the 16 th /17 th century; Pestalozzi the 18 th and 19 th, and Dawid throughout the 19 th and 20 th. Comenius, Pestalozzi s or Dawid s points of view, Okoń (1966: 36) notices, being the means of expression of the society s classes contribute to the determination of both theoretical and organizational bases of any modern school. And becau-

91 Marcin Łączek 91 se social needs, he (1966: 36) continues, are a changeable factor, hence, those bases have to be reviewed, too. Just for that reason, before I attempt to address the major issues in the field of classroom discourse practices in the following part as my second goal, we need to be au fait first with the nature of the changes and innovations in the development of competing language teaching ideologies throughout language teaching methods and approaches history. Their implications have been, as a matter of fact, strictly connected with the recognition of the kind of proficiency learners need: replacement of reading comprehension with oral proficiency (when mainstream language teaching embraced the growing interest in communicative approaches to language teaching) can serve as one of the major trends only. The most active period in the history of approaches and methods is from the 1950s to the 1980s; after that period, the notion of approaches and methods comes into criticism and the term post-methods era has frequently been applied ever since. Notwithstanding that fact, after the 1980s, it is still interaction, the most important element in the curriculum (Van Lier, 1996: 5), that stands for the core of second language learning and pedagogy theories Rivers (1987: 4), to give an example, defines it (i.e. interaction) in the following manner: students achieve facility in using a language when their attention is focused on conveying and receiving authentic messages (that is, messages that contain information of interest to both speaker and listener in a situation of importance to both). That is interaction. Heller (2008: 256) later expands the notion of discourse in interaction to school settings as well and shows the examples of three ways in which the processes of social and cultural production and reproduction the maintenance or transformation of relations of power and of social boundaries and categories are involved, too first, the value attached to linguistic varieties shows up in the judgements made about the intellectual competence of their users (individually and collectively), judgements which are based on the use of elements of these varieties in all kinds of interactional performances. Second, the social organization of discourse itself (who gets to talk when, for example) allows certain actors to exercise such judgements

92 92 Language teaching methods and approaches: assumptions and history over others, to control access to educational interactions where knowledge is constructed, and to control what gets to count as knowledge. Third, the structure of discourse generally indexes frames of reference which must be shared in order for an activity (like, say, learning) to be considered to be taking place; the ability of participants to build such shared frames on the basis of normatively conventionalized discourse structures affects their ability to do the work of doing learning together, to display their activity to each other, and to make appropriate judgements on the basis of the behaviour displayed. All in all, the study of learning competencies and skills is and, inevitably, will remain the area of particular attention: one of the world s fastest growing industries and priorities (Rylatt Lohan, 1997) in constant need of negotiation, modification, rephrasing and experimentation, especially in the era of intercultural communication and cross-cultural analysis with the first notion implying, according to Scollon and Scollon (2008: 539), the study of distinct cultural or other groups in interaction with each other and the latter that the groups under study are often presupposed. But what is the difference between a method and an approach a question can be posed (bearing in mind that most methods and approaches are only distinguishable from each other at the early stages of a language course indeed) and in what circumstances can we talk about a technique and in what about a procedure? Anthony (1963: 63-67), an American applied linguist, says that the arrangement is hierarchical. The organizational key is that techniques carry out a method which is consistent with an approach and, consequently, makes such a distinction [a]n approach is a set of correlative assumptions dealing with the nature of language teaching and learning. An approach is axiomatic. It describes the nature of the subject matter to be taught. ( ) Method is an overall plan for the orderly presentation of language material, no part of which contradicts, and all of which is based upon, the selected approach. An approach is axiomatic, a method is procedural. Within one approach, there can be many methods. ( ) A technique is implementational that which actually takes place in a classroom. It is a particular trick, stratagem, or contrivance used to accomplish an immediate objective. Tech-

93 Marcin Łączek 93 niques must be consistent with a method, and therefore in harmony with an approach as well. In short then, Anthony s model of 1963 assumes that an approach is the level at which theories both about the nature of language and language learning are defined and a method puts those theories into practice with the help of yet two more components. One of them is a design that includes: method objectives (process oriented vs. product oriented), syllabus model (subject matter vs. linguistic matter; seven different types of syllabi are distinguished: structural, situational, topical, functional, notional, skills-based and task-based), types of learning tasks and teaching activities, learners role, teachers role or the role of instructional materials. Another element which any method consists of and observed when it (i.e. the method) is being referred to is a procedure: classroom techniques, practices and behaviours; a technique helps describe classroom procedures. Smart (in Bhatia et al., 2008: 56), to take a different example, makes a distinction between a method and methodology surmising that a method is a set of procedures for collecting and analysing research data. A methodology, on the other hand, is broader: a methodology is a method plus an underlying set of ideas about the nature of reality and knowledge. Thus, Communicative Language Teaching, Competency-Based Language Teaching, Content-Based Instruction, Cooperative Learning, Lexical Approach, Multiple Intelligences, Natural Approach, Neurolinguistic Programming, Task-Based Language Teaching and Whole Language are all approaches understood (as it has just been established) as the sets of beliefs and principles that can be used as the basis for teaching a language and where a variety of interpretations are, in practice, possible. Audiolingualism, Counselling-Learning, Situational Language Teaching, Silent Way, Suggestopedia and Total Physical Response, on the other hand, all stand for methods (or other specific instructional designs systems) based on a particular theory of language and language learning (with rather little scope for individual interpretations). Whether a method or an approach, however, there exist three

94 94 Language teaching methods and approaches: assumptions and history theoretical views of language that all of them can draw on wholly or just in part Audiolingual Method, Total Physical Response and Silent Way embody the structural view, for instance, whereas Competency-Based Language Teaching movement (English for Specific Purposes, among other things) depends on the functional view. Last but not least, the interactional view is reflected in Task-Based Language Teaching, Whole Language, Neurolinguistic Programming, Cooperative Language Learning or Content-Based Instruction. Talking of history of modern foreign languages teaching methods and approaches, one needs to be aware that it is Latin indeed (be it in its Classical or Vulgar form) that until the 16 th century plays the role of the language of spoken and written communication a true lingua franca of its air du temps (continuously ever since the days of Latium and Ancient Rome). But then, due to the political changes happening in Europe English, French and Italian eventually take over and start to gain in importance with the status of the lingua Latina, as Richards and Rodgers put it (2004: 3), being diminished from that of a living language to that of an occasional subject. Despite that new situation, classical Latin or, rather, the study and analysis of both its grammar and rhetoric continue to provide the model for any foreign language study from the seventeenth to the nineteenth centuries as the above mentioned authors point out further (2004: 4): [a]s modern languages began to enter the curriculum of European schools in the eighteenth century, they were taught using the same basic procedures that were used for teaching Latin. Textbooks consisted of statements of abstract grammar rules, lists of vocabulary, and sentences for translation. Speaking the foreign language was not the goal, and oral practice was limited to students reading aloud the sentences they had translated. These sentences were constructed to illustrate the grammatical system of the language and consequently bore no relation to the language of real communication. Such are the foundations indeed of the offspring of the German scholarship: the Grammar-Translation Method for which no theory as such exists and the main proponents of which include names such as Johann Seidenstücker, Karl Plötz and Johann Meidinger although, as Droździał-Szelest (2006: 46) remarks,

95 Marcin Łączek 95 it was the 20 th century in particular that witnessed a spectacular abundance of methodological proposals in the form of various approaches and methods. Some of these approaches and methods were widely acclaimed and became dominant in classrooms all over the world, others gained acceptance in some contexts or at certain times only, while still others were rather short-lived and disappeared without trace. References [1] Anthony, E. M An approach, method and technique, English Language Teaching 17: [2] Bhatia, V. K. J. Flowerdew R. H. Jones (eds.) Advances in discourse studies. Abingdon: Routledge. [3] Celce-Murcia, M. E. Olshtain Discourse and context in language teaching. A guide for language learners. Cambridge: Cambridge University Press. [4] Cook, G Discourse. Oxford: Oxford University Press. [5] Droździał-Szelest, K Recent developments in ELT methodology and their implications for language teacher education, in: Zybert (ed.), [6] Hatch, E (1992). Discourse and language education. Cambridge: Cambridge University Press. [7] Heller, M Discourse and interaction, in: Schiffrin et al., [8] Okoń, W Proces nauczania. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych. [9] Richards, J. C. T. S. Rodgers [1986]. Approaches and methods in language teaching. (2nd edition.) Cambridge: Cambridge University Press. [10] Rivers, W.M. (ed.) Interactive language teaching. Cambridge: Cambridge University Press. [11] Rylatt, A. K. Lohan Creating training miracles. Sydney: Prentice Hall. [12] Schiffrin, D. D. Tannen H. E. Hamilton (eds.) The handbook of discourse analysis. Oxford: Blackwell Publishing. [13] Scollon, R. S. Wong Scollon Discourse and intercultural communication, in: Schiffrin et al.,

96 96 Language teaching methods and approaches: assumptions and history [14] Smart, G Ethnographic-based discourse analysis: uses, issues and prospects, in: Bhatia et al., [15] Van L., Leo Interaction in the language curriculum. Awareness, autonomy and authenticity. Harlow: Longman. [16] Zybert, J. (ed.) Issues in foreign language learning and teaching. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Summary Key words: language teaching method, language teaching approach, modern foreign language (MFL) teaching and learning The article presents modern language teaching methods. Założenia metod nauczania języka: podejścia i historia Słowa kluczowe: metody nauczania języków obcych, nowoczesne nauczanie i uczenie się języków obcych W artykule przedstawione są nowoczesne metody nauczania i uczenia się języków obcych.

97 ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Zdzisław Sirojć Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy Wprowadzenie Artykuł powstał w oparciu o fragment badania Studenci polscy i rosyjscy o sobie i swoim życiu 1. Zostało ono przeprowadzone w 2013 roku w dwóch uczelniach: prywatnej polskiej (Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie) i państwowej rosyjskiej (Krasnodarski Państwowy Uniwersytet Kultury i Sztuki). Badaczy z obu krajów interesowały opinie studentów na temat ważnych dla nich zagadnień z życia codziennego, w tym poglądy na edukację i przyszłą pracę zawodową 2. Charakterystyka próby badawczej W badaniu wzięło udział 190 studentów polskich (w 97,3 % studenci studiów zaocznych) i 215 studentów rosyjskich (w 98,5 % studenci studiów stacjonarnych). Studenci polscy reprezentowali następujące kierunki studiów: pedagogika /36,3 %/, ekonomia /32,1 %/, zdrowie publiczne /17,1 %/, pielęgniarstwo /14,4 %/. 1 Zob. E. Łyszkowska i inni, Studenci polscy i rosyjscy o sobie i swoim życiu raport z badania, Warszawa 2014, maszynopis. 2 Ze strony polskiej w skład zespołu badawczego wchodzili: Hanna Górska-Warsewicz, Edyta Łyszkowska, Agnieszka Serafin, Jerzy Chorążuk, Maciej Dębski, Krzysztof Kandefer i Zdzisław Sirojć. Kierownikiem projektu badawczego była Edyta Łyszkowska, a nadzór metodologiczny sprawował Jerzy Chorążuk. Ze strony rosyjskiej projektem kierowała Jelena J. Galimowa.

98 98 Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy Natomiast badani studenci rosyjscy reprezentowali bardziej zróżnicowane kierunki: ekonomia /27,3 %/, reklama i komunikacja społeczna /14,3 %/, lingwistyka i kom. międzykult. /13,9 %/, dziennikarstwo radiowo-tel. /11,1 %/, wych. fizyczne /9,7 %/, konserwatorium /4,2 %/, inne kierunki /19,5 % 3. Większość badanych stanowiły studentki: w Warszawie 92,1%, w Krasnodarze 84,1%. Zdecydowana większość studentów rosyjskich nie ukończyła 25. roku życia (97,6), wśród studentów polskich wskaźnik ten wyniósł 41,5 %. W 46,3 % studenci z Polski byli żonaci a studentki zamężne, natomiast studenci/studentki rosyjscy w zdecydowanej większości (91,7%) byli/były kawalerami lub pannami. Z miasta większego niż 500 tysięcy mieszkańców pochodziło 46,8 % studentów polskich i 44,8 % studentów rosyjskich. Ze wsi 23,9 % studentów polskich i 14,9% z Rosji. Pozostali pochodzili z mniejszych ośrodków miejskich. Większość studentów studiowała na pierwszych trzech latach studiów (licencjat) w Polsce 69,9 %, w Rosji 86,5 % 4. Rezultaty badania Badani studenci, zarówno polscy jak i rosyjscy, są zadowoleni z dokonanego wyboru kierunku studiów (tab. 1.). Odpowiedzi zdecydowanie tak i tak udzieliło 180 badanych studentów polskich (94,7 %) i 197 studentów rosyjskich (91,6 %). 3 Zob. także: J. Chorążuk, Struktura badanej populacji, Warszawa 2013, maszynopis. 4 Ibidem.

99 Zdzisław Sirojć 99 Tab. 1. Zadowolenie studentów z wyboru kierunku studiów Polska Rosja Ilość odpowiedzi [%] j. p. j. p. * 1. zdecydowanie tak 91 47,9% 99 46,0% 2. raczej tak 89 46,8% 98 45,6% 3. raczej nie 8 4,2% 16 7,4% 4. zdecydowanie nie 2 1,1% 2 0,9% Razem ,0% ,0% * j. p. jak poprzednio. O wyborze studiów przez studentów polskich najczęściej decydowały następujące czynniki: zainteresowanie tematyką (98 odpowiedzi 51,6 % badanych), predyspozycje zawodowe (71 odpowiedzi 37,4 % badanych), a wśród studentów rosyjskich: zainteresowanie tematyką (87 odpowiedzi 40,7 % badanych), rodzice/rodzina (76 odpowiedzi 35,5 %), predyspozycje zawodowe (61 odpowiedzi 28,5 %), przypadek (45 odpowiedzi, co stanowiło 21,0 % ankietowanych), (tab. 2.). Tab. 2. Czynniki mające wpływ na wybór kierunku studiów przez studentów Polska Rosja Ilość odpowiedzi* [%] j.p. j.p 1. rodzice / rodzina 13 6,8% 76 35,5% 2. przyjaciele / koledzy 31 16,3% 18 8,4% 3. przypadek 24 12,6% 45 21,0% 4. rodzinne tradycje związane z tym kierunkiem studiów 5 2,6% 5 2,3% 5. doradcy zawodowi 2 1,1% 3 1,4% 6. zainteresowanie tą tematyką 98 51,6% 87 40,7% 7. predyspozycje zawodowe 71 37,4% 61 28,5% 8. oceny na świadectwie maturalnym 2 1,1% 2 0,9%

100 100 Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy Polska Rosja Ilość odpowiedzi* [%] j.p. j.p 9. reklama w mediach 5 2,6% 0 0,0% 10. łatwość znalezienia pracy po studiach na tym kierunku studiów 29 15,3% 30 14,0% 11. wysokie zarobki w przyszłości 3 1,6% 22 10,3% 12. renoma uczelni 6 3,2% 12 5,6% 13. przekonanie, że to łatwy kierunek studiów 10 5,3% 7 3,3% 14. coś innego 13 6,8% 16 7,5% * wartości nie sumujemy, gdyż istniała możliwość wielu wyborów. Ocenie poddane zostało kształcenie w uczelni. Zarówno studenci polscy jak i rosyjscy oceniają je pozytywnie. 2/3 studentów polskich odpowiedziało raczej tak (51,6 %) i zdecydowanie tak (16,8 %), natomiast aż ¾ studentów rosyjskich odpowiedziało w ten sposób: 51,9 % raczej tak i 25,2 % zdecydowanie tak (tab. 3.). Tab. 3. Ocena kształcenia w uczelni w opinii studentów Polska Rosja Ilość odpowiedzi [%] j. p. j. p. 1. zdecydowanie tak 32 16,8% 54 25,2% 2. raczej tak 98 51,6% ,9% 3. raczej nie 22 11,6% 14 6,5% 4. zdecydowanie nie 6 3,2% 4 1,9% 5. trudno powiedzieć 32 16,8% 31 14,5% Razem ,0% ,0% Większość studentów wyraża przekonanie, że po ukończeniu uczelni będzie pracować w wyuczonym zawodzie: zdecydowanie tak (30,7 % ) i raczej tak (39,7 %) to odpowiedzi Polaków, natomiast Rosjanie odpowiedzieli w 25,2 % zdecydowanie tak i w 46,3 % raczej tak (tab. 4.).

101 Zdzisław Sirojć 101 Tab. 4. Przekonanie studentów, że będą pracować w wyuczonym zawodzie Polska Rosja Ilość odpowiedzi [%] j. p. j. p. 1. zdecydowanie tak 58 30,7% 54 25,2% 2. raczej tak 75 39,7% 99 46,3% 3. raczej nie 23 12,2% 17 7,9% 4. zdecydowanie nie 5 2,6% 6 2,8% 5. jeszcze nie wiem 28 14,8% 38 17,8% Razem ,0% ,0% Badani studenci sądzą, że uzyskane wykształcenie zapewni im stałą pracę. Uważa tak 62,4 % ankietowanych Polaków i 68,2 % Rosjan (tab. 5.). Tab. 5. Przekonanie studentów, iż uzyskane wykształcenie zapewni im stałą pracę Polska Rosja Ilość odpowiedzi [%] j. p. j. p. 1. zdecydowanie tak 29 15,3% 49 22,9% 2. raczej tak 89 47,1% 97 45,3% 3. raczej nie 17 9,0% 23 10,7% 4. zdecydowanie nie 4 2,1% 7 3,3% 5. nie wiem 50 26,5% 38 17,8% Razem ,0% ,0% Gorzej, w opinii studentów, wyglądają perspektywy znalezienia pracy w mieście - miejscu studiowania i otaczającym go regionie. 70,0 % Polaków wybrało odpowiedzi: popyt na pracę jest większy niż podaż i poszukujących w tym zawodzie jest więcej niż zapotrzebowanie na pracę, a 17,9 %, że pracy trzeba szukać poza granicami regionu. Nieco mniej Rosjan uważa podobnie (53,4 %), ale należy przy tym zauważyć, że aż 35,6 % badanych uważa, że pracy trzeba szukać poza macierzystym regionem (tab. 6.).

102 102 Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy Niepokojącym jest fakt, że 27,2 % badanych polskich studentów uważa, iż pracę można dostać tylko po znajomości. Uwagi może budzić także to, że 20,2 % badanych Rosjan twierdzi, iż praca jest, ale nie odpowiada im zatrudnienie zgodne z wybranym kierunkiem studiów. Tab. 6. Perspektywy znalezienia pracy w regionie w opinii studentów 1. popyt na pracę jest większy niż jej podaż 2. praca jest, ale taka jak po moich studiach, mi nie odpowiada 3. poszukujących w tym zawodzie jest więcej niż zapotrzebowanie na pracę 4. pracy trzeba szukać poza granicami regionu *jak w tab. 2. Polska Rosja Ilość odpowiedzi* [%] j. p. j. p ,7% 37 17,8% 7 3,7% 42 20,2% 67 35,3% 53 25,5% 34 17,9% 74 35,6% 5. pracę w tym zawodzie można dostać tylko po znajomości 52 27,4% 30 14,4% 6. mam inne zdanie na ten temat 13 6,8% 23 11,1% Studenci polscy nie mają nadziei, że w perspektywie dekady sytuacja na rynkach pracy ulegnie zasadniczej zmianie uważa tak 36,3 % badanych. Rosjanie podchodzą do tego bardziej optymistycznie 56,8 % odpowiedzi pozytywnych (tab. 7.). Tab. 7. Perspektywa zmiany sytuacji na rynkach pracy w ciągu najbliższych 10. lat w opinii studentów Polska Rosja Ilość odpowiedzi [%] j. p. j. p. 1. zdecydowanie tak 10 5,3% 24 11,3% 2. raczej tak 54 28,4% 97 45,5% 3. raczej nie 60 31,6% 28 13,1% 4. zdecydowanie nie 9 4,7% 6 2,8% 5. trudno powiedzieć 57 30,0% 58 27,2% Razem ,0% ,0%

103 Zdzisław Sirojć 103 Stąd też zrozumiałe staje się stanowisko badanych studentów, iż państwo powinno wspierać absolwentów wyższych uczelni w znalezieniu pracy uważa tak 96,8 % ankietowanych młodych Polaków i 94,9 % Rosjan (tab. 8.). Tab. 8. Wspieranie absolwentów wyższych uczelni w znalezieniu pracy w opinii badanych Polska Rosja Ilość odpowiedzi [%] j. p. j. p. 1. zdecydowanie tak ,8% ,0% 2. raczej tak 32 17,0% 49 22,9% 3. raczej nie 3 1,6% 0 0,0% 4. zdecydowanie nie 0 0,0% 4 1,9% 5. trudno powiedzieć 3 1,6% 7 3,3% Razem ,0% ,0% Biorąc pod uwagę wcześniejsze wypowiedzi, naturalną była sugestia studentów, by w warunkach zmian zachodzących we współczesnym świecie, swoich dzieci nie zachęcać do podobnej kariery zawodowej. Uważało tak 41,8 % badanych młodych Polaków i 36,2% Rosjan (tab. 9.). Tab. 9. Sugestia, aby dzieci studentów kontynuowały pracę w zawodzie swoich rodziców Polska Rosja Ilość odpowiedzi [%] j. p. j. p. 1. zdecydowanie tak 22 11,6% 13 6,2% 2. raczej tak 33 17,5% 55 26,2% 3. raczej nie 50 26,5% 48 22,9% 4. zdecydowanie nie 29 15,3% 28 13,3% 5. trudno powiedzieć 55 29,1% 66 31,4% Razem ,0% ,0% Jak widać w powyższej tabeli odpowiedzi pozytywnych było mniej, w szczególności u młodych Polaków (29,1 %). Nie dziwi też znaczna ilość odpowiedzi trudno powiedzieć 29,1 % u studentów z Polski i 31,4 % u studentów rosyjskich.

104 104 Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy Wnioski 1. Sytuacja na rynkach pracy, mazowieckim i krasnodarskim, jest trudna. W szczególności dotyczy ona zatrudniania absolwentów szkół wyższych. Niezbędne jest w tym przypadku wsparcie państwa. Badanie pokazało, iż młodzież tego oczekuje (Polacy 96,8% wskazań, Rosjanie 94,9 %). Mimo, iż studenci polscy i rosyjscy są przekonani, że będą pracować w wyuczonym zawodzie a aktualne wykształcenie da im stałą pracę, to w odniesieniu do sytuacji na rynku pracy, twierdzą oni, że w badanych regionach mamy do czynienia z nadmiarem poszukujących pracy w stosunku do zapotrzebowania na pracę (uważa tak 70,0 % badanych Polaków i 53,4 % Rosjan). Dlatego, ich zdaniem, pracy trzeba szukać poza regionem. Pogląd taki zaprezentowało 27,4 % badanych Polaków i 35,6% Rosjan. Zmiany tej sytuacji znaczna część badanej młodzieży nie spodziewa się. 36,3 % badanej młodzieży polskiej w ciągu najbliższych 10. lat nie widzi możliwości poprawy sytuacji na rynkach pracy. Bardziej optymistyczni są studenci rosyjscy, ale może to mieć związek z większymi inwestycjami w regionie, związanymi z olimpiadą w Soczi. Niepokojącym jest fakt, że pracę, zdaniem części badanych, można zdobyć tylko po znajomości: co ciekawe, częściej wskazywali na taką sytuację Polacy (27,4 %) niż Rosjanie (14,4 %). 2. Edukacja może być istotnym czynnikiem ułatwiającym znalezienie pracy, dotyczy to w szczególności młodzieży. Rozumieją to badani studenci. Zadowolenie ze studiowania wyraziła zdecydowana większość badanych (Polacy 94,7 %, Rosjanie 91,6 %). Wysoko oceniają oni również swoje kształcenie w uczelni (68,4 % ocen pozytywnych studiujących Polaków i 77,1 % Rosjan). Jeśli jednak przeanalizujemy czynniki wpływu na podejmowanie decyzji badanych o studiach, to zobaczymy, iż sytuacja jest bardziej skomplikowana. Zainteresowanie tematyką studiów i predyspozycje zawodowe stanowią w 89,0% źródło decyzji studentów polskich o podjęciu edukacji na poziomie wyższym, nieco mniej wśród studentów rosyjskich 69,5%.

105 Zdzisław Sirojć 105 Istotną rolę w podejmowaniu decyzji w tej kwestii odegrali: wśród studentów rosyjskich - rodzice i rodzina (35,5%) oraz przyjaciele i koledzy - wśród studentów polskich (16,5 %). W obu badanych uczelniach łatwość znalezienia pracy po studiowanych kierunkach odegrała mniejszą rolę (u studentów polskich 15,3 % i rosyjskich 14,0 %). Badanie pokazało, iż w dalszym ciągu brakuje młodzieży profesjonalnego wsparcia w wyborze kierunku studiów i ewentualnego przyszłego zawodu. Rola doradztwa zawodowego jest w obu badanych przypadkach znikoma (u Polaków 1,1 %, u Rosjan 1,4 %). Zastanawiający jest także fakt, że wśród studentów rosyjskich 21,0 % badanych wskazało, iż wybrało kierunek studiów przez przypadek, mimo to są z niego zadowoleni. W dalszej części badania podobny odsetek tej młodzieży wskazuje jednak, że praca w wybranym zawodzie jest, ale taka im nie odpowiada (20,2 %). Badanie pokazuje, że studiowanie związane jest z lepszymi warunkami finansowymi rodziców bądź samych studiujących. Dostępność do edukacji na poziomie wyższym jest w dalszym ciągu niska, w szczególności dla mniej zamożnej młodzieży wiejskiej i małomiasteczkowej. 3. Badanie pokazało, że studenci dwóch współpracujących ze sobą uczelni, które różni bardzo wiele (miasto stołeczne i peryferyjne, studia zaoczne i stacjonarne, uczelnia prywatna i państwowa), w zdecydowanej większości przypadków odpowiadali podobnie i w podobny sposób przedstawiali swoje problemy. Świadczy to o podobieństwie problemów, jakie nurtują współczesną młodzież w warunkach globalizacji. W szczególności dotyczy to problemów charakterystycznych dla społeczeństw przechodzących transformację systemową. Streszczenie Słowa kluczowe: edukacja, rynek pracy, badanie, studenci polscy i rosyjscy Artykuł prezentuje opinie badanych studentów polskich i rosyjskich na temat swojej obecnej edukacji oraz przyszłej pracy zawodowej.

106 106 Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy Education of young Polish and Russian and labour market Summary Key words: educaction, labour market, research, Polish nad Russian students The article presents the opinions of the students of Polish and Russian about their current education and future careers.

107 Rafał Bernat ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych Dąbrowski, Ciecierski, Rak Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa Celem niniejszego artykułu jest analiza działalności oraz zakresu opodatkowania spółek zagranicznych w Polsce w odniesieniu do niektórych poglądów głównych szkół ekonomicznej analizy prawa. Przez spółkę zagraniczną należy rozumieć podmiot gospodarczy (spółka handlowa osobowa lub kapitałowa) posiadający siedzibę w innym państwie członkowskim lub kraju trzecim. Ekonomia a teoria sprawiedliwości prawa Ekonomiczna analiza prawa to nauka zajmująca się badaniem prawa i skutków prawnych, jakie klasyfikuje na płaszczyźnie ich ekonomii 1. Ekonomia pozwala na analizę efektywności czynności prawnych i ich wpływu choćby na zysk, popyt, wynik finansowy. Na uwagę zasługują głoszone w piśmiennictwie 2 zasady ekonomicz- 1 Por. R. Cooter & U. Thomas, Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2011, s Ekonomiczna analiza prawa zakłada, że normy prawne motywują ludzi do działania, odwołując się do zaspokajania potrzeby jednostki do ustawicznego bogacenia się, tj. podatnik wypełnia dyspozycję normy prawa podatkowego, ponieważ jest to korzystniejsze niż ewentualne sankcje karno-skarbowe, które byłyby jego udziałem w wypadku braku uiszczenia należności publicznoprawnej, W. Załuski, Ewolucyjna filozofia prawa, Kraków 2009, s J. Stelmach, Spór o ekonomiczną analizę prawa, (w:) J. Stelmach, M. Soniewicka (red.), Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, Warszawa 2007, s Zdaniem R. Stroińskiego prawo jest systemem bodźców zachęcających lub zniechęcających do określonych zachowań, a w konsekwencji prowadzących do działań efektywnych, Ekonomiczna analiza prawa, czyli w poszukiwaniu efektywności, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2002, z. 3, s. 551.

108 108 Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa nej analizy prawa, tj. to co stanowi o istocie prawa, daje się zredukować do faktów o charakterze ekonomicznym; twórcą i podmiotem prawa jest homo oeconomicus; przy pomocy narzędzi ekonomicznych daje się zbudować spójną teorię sprawiedliwości. Warto się pochylić zwłaszcza nad ostatnią tezą. Ratio legis wszystkich aktów prawnych jest sprawiedliwość prawa. Oznacza to konstruowanie w taki sposób przepisów prawnych, aby zagwarantować każdemu z obywateli prawa konstytucyjne oraz wypełnić zasady prawa istniejące w danym kręgu kulturowym. Różnorodność systemów prawa nie jest spowodowana odmiennym katalogiem zasad prawa ale wpływem danej kultury na te zasady obowiązujące w danym państwie 3. Dlatego też wpływ czynników ekonomicznych na teorię sprawiedliwości nie jest znaczny. Nadmienić trzeba, że sprawiedliwość winna być klasyfikowana w odniesieniu do konkretnej gałęzi prawa. W odniesieniu do prawa karnego oznacza ona domniemanie niewinności oskarżonego, możliwość obrony czy ciężar dowodowy po stronie oskarżyciela. Natomiast w prawie spółek handlowych definiowana jest jako proporcjonalność praw i obowiązków wspólników spółki osobowej (za wyjątkiem sp.k. i sp.ka) i kapitałowej. W publikacjach naukowych, na płaszczyźnie prawa podatkowego operuje się pojęciem sprawiedliwości dystrybutywnej 4. Oznacza ona sprawiedliwy podział majątku publicznego, dostęp do aktywów publicznych i możliwość równomiernego pobierania pożytków z własności wspólnej (dla całego narodu). System podatkowy jest skonstruowany w sposób niespójny 5 (chwilami sprzeczny), dlatego też sprawiedliwy podział dóbr wytworzonych przez obywateli (PKB) jest awykonalny. Niespójność polskiego prawa podatkowego wynika zarówno ze złożo- 3 Por. G. Maroń, Zasady prawa jako składnik kultury prawnej, (w:) O. Nawrot, S. Sykuna, J. Zajadło, Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych?, Warszawa 2010, s Polską kulturę prawa podatkowego należy definiować jako tradycyjne ujęcie systemu należności publicznoprawnych, na które wpływ miała historia, aspekty polityczne i uwarunkowania społeczno-religijne. Należy postawić tezę, iż nowożytna kultura polskiego prawa podatkowego, nie jest dostatecznie rozwinięta, gdyż za datę jej powstania uznać należy koniec Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i początek gospodarki wolnorynkowej (lata dziewięćdziesiąte). Wspólnota Europejska posiada tradycję podatkową a nowi członkowie (państwa, które przystąpiły po 2004 r.) muszą się dopiero uczyć autonomii europejskiego prawa podatkowego i odczytywać,,ducha prawa zawartego w dyrektywach i rozporządzeniach unijnych dotyczących podatków. 4 Por. J. Finnis, Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001, s A. Pomorska, Polski system podatkowy. Założenie a praktyka, Lublin 2004, s J. Majchrzak, Problemy zarządzania i organizacji w procesie przekształceń własnościowych, Poznań 1993, s. 2.

109 Rafał Bernat 109 ności norm prawa materialnego jak i niedostatecznej jasności przepisów procedury podatkowej. Polski przedsiębiorca nigdy nie może być pewien, czy dokonywana przez niego interpretacja (wykładnia gramatyczna) ustaw, rozporządzeń podatkowych spotka się ze zrozumieniem organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej. Taki stan niepewności prawa negatywnie wpływa na obraz Polski jako miejsca docelowego inwestycji zagranicznych. Narzędzia badawcze, jakimi dysponuje ekonomiczna analiza prawa, pozwalają dowieść istoty wpływu niepewności prawa podatkowego na czynnik społeczny (ekonomiczny) jednostki. Prawo podatkowe winno być nie tylko sprawiedliwie ale ekonomicznie uzasadnione i potrzebne, redukować nadwyżkę dochodu bogatym i stymulować małych i średnich przedsiębiorców do rozwoju 6. Oznacza to, że stwarzanie przez ustawodawcę trudnego i nieprecyzyjnego polskiego prawa przynosi w konsekwencji mniejsze zyski (np. urząd kontroli skarbowej może zawsze zakwestionować wykładnię prawa dokonywaną przez podatnika) niż miałoby to miejsce przy modelu prawa podatkowego zrozumiałego dla przedsiębiorców zagranicznych. Szkoły ekonomicznej analizy prawa Dla potrzeb przedmiotowych rozważań należy przyjąć, iż istnieją cztery główne szkoły ekonomicznej analizy prawa: szkoła chicagowska, szkoła New Haven, szkoła Virginii oraz ruch Law & Economics. Wedle szkoły chicagowskiej (Ronald Coase, Hennry G. Mann, Richard Posner) zasady i skutki prawa można oceniać z punktu widzenia ich efektywności ekonomicznej, interwencja państwa w procesy rynkowe zazwyczaj nie prowadzi do zwiększenia bogactwa społeczeństwa a w przypadku braku ograniczeń racjonalne podmioty dążą do współpracy w celu wzajemnie korzystnej wymiany dóbr i usług 7. Zdaniem przedstawicieli szkoły New Haven (m.in. Guido Calabresi) należy akceptować interwencję publiczną oraz kłaść szczególny 6 Analiza ekonomiczna prawa podatkowego dokonywana jest w kontekście obowiązującego w danym kraju środowiska geopolitycznego, T. Eger, M. G. Aure, Neigen Zhang, Economic Analysys of Law in China, Bodmin 2007, s Por. T. Kowalik, Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Warszawa 2012, s. 263 i n. R. Posner, Economic Analysis of Law, 1973 Boston, s. 13, tenże Utilitarianism, Economics and Legal Theory, The Journal of Legal Studies, Journal of Legal Studies, nr. 1, Chicago 1979, s oraz The Ethical and Political Basis of the Efficiency Norm in Common Law Adjudication, Hofstra Law Review, Harvard , nr 8, s R. Coase, The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics, Chicago 1961, s

110 110 Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa nacisk na korzystanie z instytucji rządowych w celu usuwania niesprawności rynkowych oraz przeciwdziałania niekorzystnym zachowaniom podmiotów (np. oszustwa karno-skarbowe) 8. Odmienne poglądy charakteryzują szkołę Virginii 9 (przekonanie, że politycy kierują się własnym interesem, indywidualizm normatywny - uchwalone rozwiązania prawne są sumą interesów indywidualnych podmiotów biorących udział w procesie legislacyjnym). Przedstawiciele ruchu Law & Economics 10 uważają, że własność jest fundamentalną instytucją gospodarki a każdy problem można rozwiązać za pomocą umowy i poddać optymalizacji kosztów transakcji. Spółka zagraniczna inwestor czy złodziej majątku narodowego? Handel zagraniczny jest niezbędny w gospodarce wolnorynkowej i jest podstawą do zwiększania bogactwa narodu (poprzez zbycie nadwyżki dóbr wytwarzanych i pozyskiwanie towarów deficytowych). Od 1990 r. obrót handlu zagranicznego zwiększył się 45 krotnie 11, co jest dowodem atrakcyjności Polski jako kraju prowadzenia działalności gospodarczej przez nierezydentów. Spółka zagraniczna podlega trzem jurysdykcjom podatkowym: miejsca siedziby, źródła przychodu i regulacjom międzynarodowym. Zasadą międzynarodowego prawa podatkowego jest unikanie podwójnego opodatkowania podatkiem dochodowym. W przypadku podmiotów gospodarczych, które posiadają siedzibę w jednym państwie a w innym prowadzą działalność gospodarczą, kwestię opodatkowania przychodu regulują właściwe umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania pomiędzy państwami umawiającymi się. Jednakże spółki zagraniczne, które są makroprzedsiębiorcami modelują tak swój model biz- 8 P. Buława, K. Szmit, Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2012, s. 95. G. Calabresi, Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts, Yale Law Journal, 1961 Yale, s Kontestując akceptację ingerencji aparatu przymusu można przytoczyć tezę nutu Critical Legal Studies według, którego prawo stanowione niemające podstaw w moralności a jedynie legitymację od ustawodawcy jest niesprawiedliwe, R.W. Bauman, Ideology and Community in the first Wave of Critical Legal Studies, Toronto 2002, s ; I. Ward, Introduction to Critical Legal Theory, London 2004, s A. A. Leff, Economic Analysis of Law: Some Realism about Nominalism, Virginia Law Review Nr 3, Charlottesville 1974, s J. Stelmach, B. Brożek, W. Załuski, Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Warszawa 2007, s. 17; S. Kaźmierczak, Stosunek prawa do ekonomiki. Podstawowe problemy, Wrocław 1988, s J. Łukasiewicz (red.), Zarys historii Polski w liczbach, Warszawa 2012, s Polska klasyfikuje się od kilku lat za Węgrami, Słowacją, Litwą w rankingach krajów przyjaznych inwestorom, J. Mastalerek, Poland s competitiveness worldwide and in UE, Hamburg 2003, s. 4-5.

111 Rafał Bernat 111 nesowy, aby stworzyć wehikuł optymalizacyjny, tj. podmiot, który nie będzie podlegał opodatkowaniu w państwie siedzibie, a w państwie źródła przychodu będzie zwolniony. Agresywne planowanie podatkowe jest domeną wielkich korporacji, które mają duży udział w rynku i chcą się pozbyć obciążeń podatkowych. Pod względem prawnym jest wykorzystywaniem aspektów technicznych systemu podatkowego lub rozbieżności pomiędzy dwoma systemami podatkowymi lub większą ich liczbą, stosując praktyki zgodne z prawem lecz stojące w sprzeczności z intencją prawodawcy. Komisja Europejska zaleca państwom członkowskim czynności mające na celu przeciwdziałania agresywnego planowaniu podatkowemu 12. W przypadku gdy spółka zagraniczna działając w Polsce doprowadza do upadłości swoich konkurentów (rodzime przedsiębiorstwa), a jednocześnie nie płaci w Polsce podatku dochodowego, występuje niesprawność rynkowa i nieefektywność polskiego systemu podatkowego. Ze względów ekonomicznych spółka ta może działać prawidłowo, osiągać zysk, zwiększać wyniki sprzedażowe, dokonywać inwestycji, ekspansji na inne rynki zbytu. Jednakże analizując polski system podatkowy na płaszczyźnie efektywnego poboru należności publicznoprawnych od podmiotów z innych państw, uznaje, że występują realne błędy w funkcjonowaniu systemu i wykorzystywaniu narzędzi stymulacyjnych. Wynika to z faktu, iż organy podatkowe nie są w stanie sprostać międzynarodowym korporacjom, które mają wiedzę i wieloletnie doświadczenie w optymalizacji podatkowej. Jednak głównym zadaniem ustawodawcy podatkowego nie jest szukanie metod uniemożliwiających dokonywanie oszustw podatkowych ale stworzenie,,niewidzialnej należności publicznoprawnej, która będzie pobierana w sposób nieuciążliwy dla stron dokonujących wymiany dóbr usług na międzynarodowym wolnym rynku Zalecenia Komisji Europejskiej z 6 grudnia 2012 r. w sprawie agresywnego planowania podatkowego, 2012/772/UE (Dz. UUE. L 338/41). 13 Przyznać należy, że model opodatkowania, w którym przedsiębiorca zagraniczny koncentruje się na aspektach ekonomicznych swojej działalności a nie obronie prawnej przed inwazyjnym działaniem organów podatkowych jest uzasadniony i pożądany, E.J. Merstmacker, The Legal Theory without Law, Hamburg 2007, s R. Eyben, Comparative Economic Analysis of Regulatory Competition in Corporate in Europe and United States, Berlin 2006, s. 4-6.

112 112 Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa Efektywność prawa podatkowego W odniesieniu do teorii R. Dworkina 14, aby polski system opodatkowania spółek zagranicznych był efektywny, należy odrzucić idee ładu społecznego (sprawiedliwości), a skupić się na rezultacie, jaki ma przynieść ustanowienie danej normy prawnej. Za postulaty de lege ferenda można przyjąć: opodatkowanie przychodu z tytułu obrotu nieruchomościami w miejscu położenia nieruchomości, podatek dochodowy płacony w centralnym miejscu prowadzenia działalności gospodarczej czy też intensyfikację korzyści podatkowych dla przedsiębiorcy zagranicznego inwestującego w danej gminie. Przykładem specjalnej strefy ekonomicznej jest obszar,,invest PARK ustanowiony w 1997 r. Spółka zagraniczna, która poprzez oddział w Polsce prowadzi działalność w strefie, może uzyskać pomoc publiczną w proporcji do 50% w stosunku do swoich nakładów oraz okresowe zwolnienie z podatku dochodowego. Miasto Wałbrzych w zamian za wprowadzenie przez podmiot pośrednio zagraniczny odpowiednich aktywów oraz preferencyjne możliwości rozwoju wymaga od przedsiębiorców zakazu zbycia składników majątku znajdującego się w strefie przez okres pięciu lat. Należy uznać to za nowoczesne podejście do redystrybucji finansów publicznych (także w wymiarze samorządowym). Przedsiębiorca uzyskuje pewność i przejrzystość opodatkowania, pomoc finansową i administracyjną. Takie,,środowisko prawne daje mu szansę skupienia swoich środków i wysiłków na prowadzeniu działalności gospodarczej. Tym samym opisane zjawisko jest wypełnieniem postulatów głoszonych przez przedstawicieli keynesizmu 15, według których pieniądz zainwestowany w gospodarkę (a nie na konsumpcję) przynosi większą w przyszłości wartość a każdy rodzaj ulgi podatkowej skierowanej w sposób użyteczny dla przedsiębiorców jest lepszy niż konsumpcja środków publicznych. Co za tym idzie, jeśli przedsiębiorca zagraniczny udostępni swoje prawa autorskie (np. licencja produkcji nowoczesnych samochodów osobowych) dla spółki zależnej z siedzibą w Polsce, to takie zdarzenie nie nosi znamion inwestycji w polską gospodarkę, gdyż nie spełnia kryterium zbywalności oraz innowacyjności. 14 J. Habermas, Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, Warszawa 2005, s M. Smaga, Instytucje gospodarki rynkowej, Warszawa 2012, s. 50.

113 Rafał Bernat 113 Z punktu widzenia ekonomii wydaje się racjonalnie działanie polegające na interwencji (dotacji) państwa dla spółki publicznej, w której udziały posiada spółka zagraniczna. Prowadzenie działalności na szeroką skalę wiąże się z potrzebą ciągłej inwestycji i alokacji uzyskanego zysku przedsiębiorstwa na poczet przewidywanej bessy. Jeśli ww. spółka publiczna przechodzi trudności w spłacie swoich zobowiązań i możliwa jest upadłość podmiotu dla ekonomisty wydaje się oczywiste, że należy doinwestować ten podmiot (aby w przyszłości osiągnąć pożądany zysk). Jednakże art ust. 1. Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 16 zakazuje co do zasady pomoc publiczną państw członkowskich dla przedsiębiorstw państwowych (także gdy udziałowcami są zagraniczni przedsiębiorcy). Za pozytywny przykład interwencji aparatu państwa w działalność spółki zagranicznej na terytorium Polski należy uznać przeciwdziałanie monopolom, nieuczciwej konkurencji, wyzysku pracowników nisko wykwalifikowanych czy ochrona zasobów naturalnych 17. W polskim systemie prawnym istnieje kilkanaście organów, uprawnionych do bezpośredniej (lub wtórnej) kontroli przepisów prawa podatkowego stosowanych wobec podmiotów zagranicznych. Należy tu wyróżnić instytucje sądowe (np. Trybunał Konstytucyjny, Naczelny Sąd Administracyjny), wykonawcze (Minister Finansów), administracyjne (Najwyższa Izba Kontroli) i obywatelskie (Rzecznik Praw Obywatelskich). Minister Finansów pełni rolę wykonawcy ustaw podatkowych, ale przez wydawanie rozporządzeń może kształtować w pewien sposób charakter prawa podatkowego. Dodatkowo organ ten kontroluję jakość stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe i jako Główny Inspektor Kontroli Skarbowej ma wiedzę co do najczęstszych sposobów obejścia tego prawa. Warto przy tym wspomnieć o próbie skonstruowania przez ustawodawcę europejskiego systemu wspólnotowego kontroli systemu finansów publicznych (rachunków narodowych i regionalnych) 18, który ma służyć ułatwianiu międzynarodowej mobil- 16 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 30 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2004, Nr 90 poz. 864/2). 17 Por. J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa dla ekonomistów i nie tylko, Warszawa 2007, s Aby sprostać wyzwaniom gospodarki globalnej wydano Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 549/2013 z r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej, Dz. U. UE..L Państwa członkowskie także mają prawo do kontroli ustalenia przez Komisję Europejską wspólnych norm opodatkowania (art. 2 ust. 2 pkt. b v Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 182/2011 z r.

114 114 Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa ności krajowych zasobów. Komisja Europejska zdaje się mieć świadomość, że jej ingerencję w opodatkowanie spółek zagranicznych utrudniają: transakcje przez Internet, reeksport towarów, mechanizmy off-shore, handel aktywami własności intelektualnej. Problemem w tworzeniu dobrego prawa podatkowego nie jest zatem ustalenia optymalnych rozwiązań, które będą miały zastosowanie do wszystkich przypadków ale wypracowanie skutecznych narzędzi legislacyjnych, dzięki którym zmiana systemu podatkowego wobec przedsiębiorców zagranicznych będzie nadążała za globalnymi nurtami gospodarczymi 19. Współpraca przedsiębiorców W odniesieniu do postulatu szkoły chicagowskiej, iż podmioty gospodarcze (w razie braku ograniczeń) dążą do współpracy w celu osiągnięcia większego zysku, należy wyrazić aprobatę tylko w przypadku podmiotów powiązanych. Przez podmioty powiązane należy rozumieć przedsiębiorców, którzy są związani albo kapitałem albo osobami, które zajmują daną funkcje w obydwu podmiotach (por. art. 3. ust. 1. pkt. 43. ustawy o rachunkowości 20 oraz art. 11. ust. 4. pkt. 2. ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych 21 ). Także spółka matka tworząc spółki córki układa tak model biznesowy aby skutkiem dokonywanych alokacji kapitału spółki matki był wzrost zysku osiąganego przez spółki córki. Oczywiste jest, że spółka matka pobiera w późniejszym etapie część wypracowanego zysku przez spółki córki. Z uwagi na to, że siłę argumentu mierzy się jego skutecznością 22, stwierdzam brak występowania w biznesie zwyczaju współpracy podmiotów konkurencyjnych. Co prawda przyniosło to by uczestnikom takiego przedsięwzięcia więkustanawiającego przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję, Dz. U. UE. L ). 19 Takie zachowanie jest korzystniejsze dla przedsiębiorcy a w mniejszym stopniu dla organów fiskalnych. Zwracając się do katalogu wytycznych jakimi musi być poddany system finansów publicznych, aby był bardziej efektywny, należy za Cezarym Kosikowskim opowiedzieć się za: zastąpieniem dotychczasowej ordynacji podatkowej ogólnym kodeksem daninowym (ujednolicenie terminologii podatkowej), usprawnieniu postępowania podatkowego oraz kontroli skarbowej, poprawie sądowej kontroli decyzji podatkowych, C. Kosikowski, Naprawa Finansów Publicznych w Polsce, Białystok 2011, s Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. 2013, poz. 330, j. t.). 21 Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. 2011, Nr 74, poz. 397, j.t.). 22 J. Oniszczuk, Filozofia i teoria prawa, Warszawa 2012, s. 622.

115 Rafał Bernat 115 szy zysk, jednakże wiązało by się także z udostępnieniem części know-how przedsiębiorstwa. Poza tym spółka zagraniczna nie ma interesu w tym, aby wspomagać rozwój (choćby technologiczny) konkurencyjnych spółek krajowych, nawet jeśli byłoby to logiczne z punktu widzenia ekonomii obu spółek. Ponadto współpraca spółki zagranicznej i polskiej wymaga sprawnej komunikacji na odpowiednim poziomie. Jeśli podmiot polski nie posiada np. linii produkcyjnych, technologii, dobrze wykształconej kadry kierowniczej, to polecone przez podmiot zagraniczny modele biznesowe będą nieefektywne w polskim przedsiębiorstwie. Jednakże występowanie kilku czynników motywujących (zwiększenie udziałów w rynku, asortymentów produktów, redukcja kosztów, poprawa jakości produktów) 23 do współpracy daje podstawę do zawiązania porozumienia z podmiotem konkurencyjnym. Samowystarczalność przedsiębiorcy zagranicznego Odnosząc się do poglądu, że akt normatywny ma gwarantować realizację interesu publicznego, który oznacza poszanowanie dla interesów indywidualnych, należy dokonać analizy zasadności koncepcji autarkii gospodarczej (samowystarczalność) 24. Współcześnie istnieją izolowane systemy gospodarcze (np. Białoruś), gdzie podstawową regułą gospodarczą jest gospodarowanie w taki sposób zasobami naturalnymi oraz ingerowanie w sektor prywatny, aby wyprodukowane dobra wystarczały do pokrycia potrzeb własnych obywateli danego kraju. Zamknięty system gospodarczy wzbudza wiele wątpliwości i ma przynajmniej dwa istotne defekty. Gospodarka danego kraju nie może wytworzyć wszystkich potrzebnych jej dóbr a także sprzedać nadwyżki wyprodukowanych towarów, których nie da się w żaden sposób spożytkować. W efekcie wystąpi niszczenie (psucie) się towarów magazynowanych jako nieprzydatnych oraz wystąpi chroniczny brak dóbr niemożliwych do wytworzenia we własnym zakresie. Skutkiem takiej dezorganizacji będzie nagłe otwarcie zamkniętej gospodarki przez import danego towaru. Oczywiście takie działania mogą jednostkowo zapobiegać niepokojom społecznym (np. na Białorusi) oraz erozji 23 A. Sudolska, (w:) W. Popławski, A. Sudolska, M. Zastempowski, Współpraca przedsiębiorstwa w Polsce w procesie budowania ich potencjału innowacyjnego, Toruń 2008, s Por. W. Matuszewski, Wybrane zagadnienia ekonomii dla studentów prawa i administracji, Toruń 2008, s. 157.

116 116 Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa całego systemu, jednak nie zmieni to faktu niewydolności zamkniętej gospodarski danego kraju na płaszczyźnie globalnych transakcji. Logiczne wydaje się rozważenie, czy jedna spółka międzynarodowa (posiadająca wielonarodowy zarząd i kapitał) może być samowystarczalna. Istnieją bowiem wielkie korporacje (np. Coca-cola, Google, AIG), które posiadają wielki kapitał (niektóre spółki posiadają środki warte biliony dolarów) i prowadzą działalność na różnych obszarach 25 jednocześnie mając duży wpływ na władzę ustawodawczą krajów, w których posiadają siedzibę. Co ciekawe w meksykańskiej kulturze biznesu występuje pojęcie hacendado określające właściciela przedsiębiorstwa, który jest despotą w ramach swojego królestwa (tzn. firmy) 26. Przyjmując taką koncepcję właściciel przedsiębiorstwa zaspokaja potrzeby swoje i osób, które do niego należą (pracowników). Widać to zwłaszcza w transgranicznych decyzjach biznesowych spółek międzynarodowych. W pierwszej kolejności zwracają one uwagę na zysk całej firmy oraz prawidłowe jej funkcjonowanie. Dopiero potem liczą koszty przeprowadzanych projektów i ich efektywność. Analizując tezę, iż każdy problem można rozwiązać w sposób kontraktowy a następnie dokonać optymalizacji transakcji, należy przyznać, iż podstawą większości stosunków prawnych jest umowa pomiędzy podmiotami społecznymi (inter partes). Podmioty obrotu gospodarczego dokonują wymiany dóbr, przeniesienia środków pieniężnych, eksploatują zasoby naturalne na podstawie pewnego rodzaju konsensusu z innymi przedsiębiorcami. Sąd oraz aparat państwa (np. w postaci organu podatkowego) wkracza w sferę stosunków wewnątrzbiznesowych tylko na wniosek strony lub w zamiarze obrony dobra wyższego (np. zaniżanie należności podatkowych przez podatnika). Przeciwstawna hipoteza badawcza brzmi: przedsiębiorca osiąga tak duży zysk, jak pozwala mu na to jego kapitał, technologie, pomysł na prowadzenie działalności gospodarczej oraz konkurencja na rynku. Nie ma takich samych dwóch przedsiębiorstw, które by posiadały identyczne zasoby ludzkie, majątkowe i technologiczne. Nawet gdybyśmy komparowali przedsiębiorcę zagra- 25 Szerzej: J. Głuchowski, (w:) J. Głuchowski, R. Huterski, V. Jaaskelainen, H. P. Nielsen, Zarządzanie finansami w korporacjach międzynarodowych, Toruń 2001, s. 20 i n. 26 S. Young, Etyczny kapitalizm. Jak na powrót połączyć prywatny interes z dobrem publicznym, Wrocław 2005, s. 26.

117 Rafał Bernat 117 nicznego i polskiego o takich samych aktywach i pasywach to i tak powodzenie ich przedsięwzięcia gospodarczego należy szukać w wiedzy, umiejętności i wykształceniu kadry zarządczej ale też i pracowników. Przedsiębiorca zagraniczny wychowywał się w innej tradycji (kulturze) prawnej, doświadczył innych zdarzeń gospodarczych a jego poglądy polityczne i religijne nie są bez znaczenia dla formy prowadzonej działalności. Dlatego też poza wolą obu stron (np. inwestora zagranicznego oraz rodzimego producenta) do zawarcia konsensusu niezbędne jest występowanie realnych (materialnych lub niematerialnych) korzyści. Wyłączając działalność gospodarczą reglamentowaną (koncesjonowaną) prawo kontraktowe obejmuje każdego przedsiębiorcę. Istnieją dwa sposoby weryfikacji efektywności umowy pomiędzy podmiotami gospodarczymi rezultat i czas 27. Jako przykład można podać spółkę zagraniczną ustanawiającą (na podstawie umowy trust) powiernika do prowadzenia w jej imieniu działalności biznesowej. Jeśli w umowę tą nie ma wpisanego warunku rozwiązującego przyjąć należy, że tylko upływ czasu udowodni celowość zawarcia umowy i da prawdopodobieństwo osiągnięcia zysku ekonomicznego. Podsumowanie Rekapitulując, autor przyznaje, że skontrowanie prognozy wyniku ekonomicznej analizy prawniczej spółki zagranicznej jest wątpliwe. Spowodowane jest to złożonością badanych podmiotów, dużą częstotliwością zmian w przepisach prawnych oraz dynamiką życia gospodarczego 28. Należy zauważyć, iż spółka zagraniczna rozważy przeniesienie siedziby do Polski i rozpoczęcie tu produkcji (np. fabryka aut), jeśli koszty produkcji będą niższe niż w innych krajach. Jednakże nie będzie to miało dużego znaczenia dla konsumenta, gdyż cen nie determinują koszty produkcji a całkowity istniejący zasób i krzywa popytu na te dobra 29. Tym samym czynniki ekonomiczne rezydencji podatnika nie zawsze są tożsame z przesłankami prawny- 27 Oczekiwania przedsiębiorcy w stosunku do zawartej umowy związane są z zyskiem, jaki on osiągnie w przyszłości (po czasie), por. S. Czaja, Czas a ekonomia, Wrocław 2011, s Por. P. Aleksander, (w:) E. Panek (red.), Sterownik z regresją rozmytą, Kapitał ludzki i wiedza w gospodarce. Wyzwania XXI Wieku, Poznań 2007, s Por. M. N. Rothbard, Interwencjonizm czyli władza a rynek, Warszawa 2009, s. 129.

118 118 Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa mi. Przedsiębiorca zagraniczny zwraca uwagę na niskie stawki podatkowe, zwolnienia i ulgi podatkowe ale także na pewność i stabilność danego systemu podatkowego 30. W ujęciu mikroekonomicznym spółka zagraniczna powinna koncentrować się na modelu biznesowym, który umożliwi zaspokojenie potrzeb podmiotu (utrzymanie, rozwój), jak też spowoduje właściwą organizację działania w sferze produkcji 31. Spółka zagraniczna posiada także kapitał ludzki. Jego wartość stanowi suma kapitału ludzkiego pojedynczych pracowników (tj. ich wykształcenia, umiejętności, kwalifikacji zawodowych, zdrowia) 32. Jednakże jest to wartość czysto ekonomiczna, która może być pomniejszona (albo której wykorzystanie może być utrudnione) przez normy prawne. Systemy prawne państw, w których działa spółka zagraniczna zawierają przepisy prawne, które mają gwarantować zasadę swobodnego domicylu jednostki, godności czy przestrzegania wymiaru czasu pracy. Wpływa to na pomniejszenie ekonomicznego zysku spółki jako pracodawcy. Jednocześnie zwiększanie kapitału ludzkiego przez spółkę może doprowadzić to pomniejszenia kapitału społecznego (zaufania jednostek do prawidłowości działania firmy) 33. Przedsiębiorstwo, w którym pryncypialnym celem jest uzyskanie korzyści społecznych, nazywane jest,,przedsiębiorstwem społecznym 34 i podawane za przykład jednoczesnej realizacji praw jednostki, potrzeb obywateli mniej przedsiębiorczych i zasady etyki w biznesie (np. Grameen Bank w Bangladeszu udziela długoterminowych pożyczek na zakup podstawowych produktów codziennego użytku). Dlatego też ważne jest, aby przedsiębiorcy zagraniczni prowadząc w innych krajach swój biznes, część osiąganego zysku przeznaczali na zaspokojenie podstawowych potrzeb miejscowej społeczności. 30 Por. C. Maria (red.), UE Corporate Tax Reform: Report of a CEPS Task Force, Brussels 2001, s ; J. Szołno-Koguc, Reforma polskiego system podatkowego w latach : założenia i realizacja, Lublin 2000, s Sprawiedliwe byłoby rzeczywiste zrównanie pozycji podatnika (rezydenta i nierezydenta) względem obowiązków podatkowych, J. Staszewski, Konkurencyjność gospodarki Polski w warunkach integracji z Unią Europejską i globalizacji, Warszawa 2004, s Szerzej o celach ekonomii, J. Mierzejewska-Majcherek, Podstawy ekonomii, Warszawa 2003, s Por. W. Świątkiewicz, Wokół socjologicznej koncepcji kapitału kulturowego, (w:) M.S. Szczepański (red.), Kapitał społeczno-kulturowy a rozwój lokalny i regionalny, Tychy 2000, s A. Kaleta, Dywersyfikacja źródeł dochodów ludności wiejskiej, Toruń 2008, s. 72 i M. Yunus, Przedsiębiorstwo społeczne. Kapitalizm dla ludzi, Warszawa 2011, s

119 Rafał Bernat 119 Literatura [1] Buława P., Szmit K., Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa [2] Bauman R.W., Ideology and Community in the first Wave of Critical Legal Studies, Toronto [3] Calabresi G., Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts, Yale Law Journal, Yale [4] Cooter R., Thomas U., Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa [5] Coase R., The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics, Chicago [6] Czaja S., Czas a ekonomia, Wrocław [7] Eger T., Aure M. G., Neigen Zhang, Economic Analysys of Law in China, Bodmin [8] Eyben R., Comparative Economic Analysis of Regulatory Competition in Corporate in Europe and United States, Berlin [9] Finnis J., Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa [10] Głuchowski J., Huterski R., Jaaskelainen V., Nielsen H. P., Zarządzanie finansami w korporacjach międzynarodowych, Toruń [11] Habermas J., Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, Warszawa [12] Young S., Etyczny kapitalizm. Jak na powrót połączyć prywatny interes z dobrem publicznym, Wrocław [13] Jabłońska-Bonca J., Podstawy prawa dla ekonomistów i nie tylko, Warszawa [14] Kowalik T., Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Warszawa [15] Kaźmierczak S., Stosunek prawa do ekonomiki. Podstawowe problemy, Wrocław [16] Kowalik T., Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Warszawa [17] Kosikowski C., Naprawa Finansów Publicznych w Polsce, Białystok [18] Łukasiewicz J. (red.), Zarys historii Polski w liczbach, Warszawa [19] Leff A. A., Economic Analysis of Law: Some Realism about Nominalism, Virginia Law Review, Nr. 3. [20] Majchrzak J., Problemy zarządzania i organizacji w procesie przekształceń własnościowych, Poznań 1993.

120 120 Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa [21] Matuszewski W., Wybrane zagadnienia ekonomii dla studentów prawa i administracji, Toruń [22] Mierzejewska-Majcherek J., Podstawy ekonomii, Warszawa [23] Mastalerek J., Poland s competitiveness worldwide and in UE, Hamburg [24] Merstmacker E.J., The Legal Theory without Law, Hamburg 2007 [25] Nawrot O., Sykuna S., Zajadło J., Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych?, Warszawa [26] Oniszczuk J., Filozofia i teoria prawa, Warszawa [27] Popławski W., Sudolska A., Zastempowski M., Współpraca przedsiębiorstwa w Polsce w procesie budowania ich potencjału innowacyjnego, Toruń [28] Pomorska A., Polski system podatkowy. Założenie a praktyka, Lublin [29] Panek E. (red.), Sterownik z regresją rozmytą, Kapitał ludzki i wiedza w gospodarce. Wyzwania XXI wieku, Poznań [30] Posner R., Economic Analysis of Law, 1973 Boston. [31] Posner R., Utilitarianism, Economics and Legal Theory, The Journal of Legal Studies, no 1, Chicago [32] Posner R., The Ethical and Political Basis of the Efficiency Norm in Common Law Adjudication, Hofstra Law Review, nr 8, Harvard [33] Rothbard M. N., Interwencjonizm czyli władza a rynek, Warszawa [34] Stelmach J., Soniewicka M. (red.), Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, Warszawa [35] Stelmach J., Brożek B., Załuski W., Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Warszawa [36] Stroiński R., Ekonomiczna analiza prawa, czyli w poszukiwaniu efektywności, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2002, z. 3. [37] Szołno-Koguc J., Reforma polskiego system podatkowego w latach : założenia i realizacja, Lublin [38] Staszewski J., Konkurencyjność gospodarki Polski w warunkach integracji z Unią Europejską i globalizacji, Warszawa [39] Szczepański M.S. (red.), Kapitał społeczno-kulturowy a rozwój lokalny i regionalny, Tychy 2000.

121 Rafał Bernat 121 [40] Ward I., Introduction to Critical Legal Theory, London [41] Załuski W., Ewolucyjna filozofia prawa, Kraków Streszczenie Key words: analiza ekonomiczna, prawo, przedsiębiorstwa zagraniczne Celem pracy jest przedstawienie charakteru kolizji dwóch nauk prawa i ekonomii. Autor dowodzi, w jaki sposób prawo może być ekonomiczne i czym dla ekonomisty jest ratio legis przepisu prawnego. Analizie poddano koncepcje głoszone prze cztery szkoły ekonomicznej analizy prawa: chicagowską, New Heaven, Virginii, Law & Economics. Następnie scharakteryzowano termin,,spółki zagranicznej oraz jej znaczenia dla gospodarczego obrotu transgranicznego. Spółkę zagraniczną, w zależności od poglądu danej szkoły ekonomicznej analizy prawa, ekonomiści mogą charakteryzować na wiele sposobów. Autor rozważa poglądy na temat samowystarczalności przedsiębiorstw, interwencji organów publicznych w obrót pomiędzy przedsiębiorcami, czynników wyznaczających rezydencję danego podatnika. Foreign companies in a view of the economic analysis of law Summary Key words: economic analysis, law, foreign campanies The research presents the capacity of the collision of two sciences - law and economics. The author demonstrates how the law can be a cost-effective and what the economist is the rationale of a rule of law. Analysis of concepts were taught by four schools of economic analysis of law: Chicago, New Haven, Virginia, Law & Economics. Then characterized, the term ''foreign company and its importance for economic cross border trading. Foreign companies, according to the view of the economic analysis of law school, economists may be characterized in many ways. By considering the views on the sufficiency of enterprises, public intervention in rotation between entrepreneurs, factors determining the residence of the taxpayer.

122

123 Rafał Grupa ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Polish Open University Wyższa Szkoła Zarządzania System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku Każde przedsiębiorstwo marzy o tym, by znaleźć swoje miejsce w świadomości klientów i zdobyć ich zaufanie, o tym, aby pracownicy identyfikowali się z tym, czym jest, co robi, dokąd zmierza. Marzenia szybko mogą znaleźć spełnienie, jeśli zadba się o utworzenie wyraźnego, spójnego i pozytywnego wizerunku na rynku 1. Całościową wizualizację przedsiębiorstwa zazwyczaj rozpatruje się w czterech aspektach: Corporate Design - loga, papeteria firmowa, uniformy, itd. Corporate Communication - reklamy, public relations, polityka informacyjna, itd. Corporate Behaviour - normy, wartości, zachowania, itd. Corporate Attitude filozofia i misja działania 2. Corporate Design Ważnym elementem tożsamości jest jego identyfikacja wizualna. Ważne jest, aby wiedzieć, że identyfikacja wizualna, tak jak osobowość poszczególnych osób, jest obrazem, z którym firma może być zidentyfikowana. Silna tożsamość wzmacnia 1 J. Tkaczyk, Kształtowanie wizerunku przedsiębiorstwa usługowego. Przykład sektora pośrednictwa ubezpieczeniowego, [w:] A. Czubała, J.W. Wiktor (red.), Kierunki rozwoju marketingu usług, WSPIM, Chrzanów 2002, s /12/2012.

124 124 System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku swoją markę, stając się rozpoznawalna dla grupy docelowej. Jest wskazane, aby rozpocząć od stworzenia logo marki lub firmy, ponieważ rozwój tożsamości zależy od nich. Trudno jest zdefiniować pojęcie 'corporate design'. Mamy szeroki zakres definicji do wyboru, który nie odnosi się tylko do projektowania graficznego, ale do projektowania strategii, zbytu. Jest on stosowany we wszystkich gałęziach przemysłu. Oznacza to, że konstrukcja ma nie tylko charakter graficzny (który jest formą artystycznej wizualnej reprezentacji), ale również ma na celu planowanie procesów dla uzyskania określonych celów. Charakterystyczną cechą tego podejścia jest eksponowanie elementów wizualnych, które zapewniają efekt dźwigni, przez które postrzeganie organizacji wpływa korzystnie na jej wizerunek. Musimy zatem zdawać sobie sprawę z tego, że na 'corporate design' składa się wiele elementów. Logo Logo jest obecne we wszystkich aspektach, które tworzą system korporacyjnej tożsamości. Aby zrozumieć czym jest logo, musimy najpierw zrozumieć, po co ono jest. Logo jest...dla identyfikacji. Logo identyfikuje firmę lub produkt używając znaku, flagi, symbolu lub podpisu. Logo nie sprzedaje się z firmą bezpośrednio, ono opisuje biznes. Logo czerpie swoje znaczenie od jakości rzeczy, którą symbolizuje, a nie na odwrót. Logo jest od odróżnienia, od identyfikacji a nie do wyjaśniania. W skrócie można stwierdzić, że to co oznacza logo, jest ważniejsze niż to jak wygląda. Dla zilustrowania tejże koncepcji możemy pomyśleć o logo jak o ludziach. Preferujemy być wołani naszymi imionami - Dawid, Patryk, Monika - niż określani przez mylące i nieciekawe opisy jak np. 'facet, który ma blond włosy i nosi zielone buty'. W ten sam sposób logo nie powinno dosłownie opisywać, co robi dana firma, ale raczej identyfikować ją w sposób, który jest rozpoznawalny i niezapomniany. Logo można określić jako wizualizację firmowej strategii. Każda firma stale przekazuje wiadomości do otoczenia, nawet jeśli w ogóle się z nim nie komunikuje. Wizualny

125 Rafał Grupa 125 obraz jest jednym z najważniejszych środków, które firmy wciąż wykorzystują, aby przekazać i zamanifestować swoją tożsamość. Logo identyfikuje firmę lub produkt w swojej najprostszej postaci. Typografia Dobrze zachowana proporcja, czysta czcionka może wszystko zmienić na stronie internetowej, w folderze czy na ulotce. Dobra typografia tworzy, że jest to coś, że zmienia się odbiór i uczucia w świadomości ludzi. Jedną z najbardziej udanych czcionek, które można zobaczyć wszędzie (szyldy, budynki, samoloty, itp.) jest Helvetica. To jest King Kong z krojów, a jest to już więcej niż 50 lat. Helvetica zmienił, świat typografii. Pokazał, drukarzom i grafikom, że proste jest dobre. Wielkie korporacje mają tendencję do przyjęcia jasnych krojów. Krój powinien odzwierciedlać wizerunek firmy i przekonania. Cały tekst strony internetowej i innych pism powinny być czytelne. Spółka powinna również dbać o swoich użytkowników niepełnosprawnych, którzy mogą czytać tylko przy pomocy czytnika ekranu, itp.

126 126 System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku Kolory Graficy zazwyczaj powinni być ostrożni przy projektowaniu identyfikacji wizualnej dla korporacji. Należy wziąć pod uwagę różne kombinacje kolorów, znaczeń kolorów i teorii barw. Kolorystyka zapewnia mocne oświadczenie o organizacji, tak jak to robi biznes. Tak jak w przypadku wszystkich pozostałych elementów, kolory powinny podkreślić filozofię i strategię spółki. Badanie przeprowadzone przez Instytut Badań Kolorów pokazuje, że wszystkie istoty ludzkie czynią podświadomy osąd o osobie, środowisku lub pozycji w ciągu 90 sekund i że ocena opiera się na kolorze. Świadczy to o ważnej roli kolorów wkorporacyjnym projektowaniu graficznym.

127 Rafał Grupa 127 Marka Markę można zdefiniować jako część biznesu. Nazwa organizacji może również służyć jako marka. Świadomość, a tym bardziej podświadomość potęgi i wagi słowa zwłaszcza w roli nazwy jest doprawdy powszechna i przeogromna 3. Wartość marki odzwierciedla, jak firma jest postrzegana na rynku. Tożsamość marki komunikuje strategię organizacji w sposób uniwersalny do grup docelowych. W marce nie chodzi o zdobycie rynku docelowego, do wyboru jednej korporacji nad jego konkurencją, ale o uzyskanie perspektywy ukazania korporacji jako jedynej, która dostarcza rozwiązania wyboru konsumenta. Spółka powinna ustalić cele marki od początku. To są najważniejsze cechy organizacji i muszą odzwierciedlać filozofię organizacji, procesów, itp. Wiarygodność buduje silną markę i motywuje klientów. Jakość Jakość jest jednym z najważniejszych elementów. Definiuje ona firmę poprzez politykę, procedury i odpowiedzialność wobec użytkowników. Firma oferując wysokiej jakości produkty lub usługi, ma wielką szansę na zobaczenie użytkownika z powrotem nie tylko raz, ale wiele razy. Jakość powinna znaleźć odzwierciedlenie w każdym aspekcie korporacji począwszy od linii produkcyjnej, poprzez dział logistyczny na sprzedaży kończąc. 3 M. Zboralski, Nazwy firm i produktów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 21.

128 128 System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku Społeczność Wiele dużych korporacji często zaniedbuje ten aspekt ich działalności. Pierwszą dużą firmą, która zauważyła ten ważny element było Apple. Poświęcili się stworzyć entuzjazm wśród społeczności wokół swoich produktów, co ostatecznie opłaciło się w dłuższej perspektywie. Nie jest to łatwe zadanie, aby utworzyć entuzjastycznie nastawioną społeczność i wykorzystać tę moc. Firma powinna zawsze pamiętać, że bez wysokiej jakości produktów i usług, nie może stworzyć pozytywnego wizerunku wśród swoich użytkowników. Kultura Mówiąc o kulturze, nie należy mieć na myśli wspólnoty. Kultura to maniery, wiedza i wartości, które są wspólne i preferowane przez społeczność. Jeśli firma ma wspólnotę powstałą wokół swoich produktów nie musi to oznaczać, że społeczności te mają zdrową kulturę. W rzeczywistości zła kultura może zrujnować reputację firmy z perspektywami na przyszłość.

129 Rafał Grupa 129 Corporate Communication Być może najlepszym sposobem definiowania komunikacji korporacyjnej jest spojrzenie na sposób, w jaki funkcja ta została opracowana w firmach. Do lat 70. praktycy używali terminu public relations, aby opisać relacje i komunikację z interesariuszami. Funkcja ta w dużej mierze składa się z komunikacji z prasą. Kiedy inne zainteresowane strony zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne w stosunku do firmy zaczęły domagać się więcej informacji z firmy, zaczęto patrzeć na komunikację jako coś więcej niż tylko public relations. Jest to moment, w którym nowa funkcja komunikacji korporacyjnej rozpoczęła swój byt. Ta nowa funkcja włącza całą gamę specjalistycznych dyscyplin, w tym corporate design, reklamę, komunikację wewnętrzna pracowników, problemy zarządzania kryzysowego, media relations, relacje inwestorskie, komunikacji zmian czy sprawy społeczne. Ważną cechą nowej funkcji jest to, że organizacja skupia się jako całość i w taki sposób organizacja prezentuje się do wszystkich kluczowych interesariuszy, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Funkcja ta oczywiście odnosi się do zastosowań biznesowych, w których komunikacja korporacyjna wyłoniła się jako oddzielna funkcja obok funkcji takich jak zasoby ludzkie czy finanse. Komunikację korporacyjną, innymi słowy można scharakteryzować jako funkcję zarządzania, która jest odpowiedzialna za nadzorowanie i koordynowanie prac wykonanych przez pracowników komunikacji w różnych dyscyplinach specjalistycznych, takich jak relacje z mediami, wystąpienia i sprawy publiczne lub komunikacja wewnętrzna. Van Riel definiuje komunikację korporacyjną jako instrument zarządzania, za pomocą którego wszystkie świadomie stosowane formy komunikacji wewnętrznej i ze-

130 130 System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku wnętrznej są zharmonizowane, skuteczne i efektywne, jak to możliwe 4. Ogólna idea jest taka, że zrównoważony rozwój i sukces firmy zależy od tego, jak organizacja jest oceniana przez kluczowych interesariuszy, a komunikacja jest istotnym elementem budowania, utrzymania i ochrony takiej reputacji. Komunikacja korporacyjna jest potężnym narzędziem do zarządzania, jeśli podejdzie się ze strategiczną uczciwością oraz skupieniem na cele. Organizacja oparta na koherencji, gdzie jej energia koncentruje się na określonym celu, jest o wiele bardziej skuteczna niż taka, w której rozpowszechniane są niespójne komunikaty. Komunikacja jest jedynym elementem, który pozwala wszystkim pracownikom zrozumieć wizję i kierunek firmy. Komunikacja wspiera również szczebel zarządzania i HR wyposażając pracowników w wiedzę i motywację do wykonywania ich ról. Poprzez odpowiedni przekaz wiadomości związanych ze specyfiką indywidualnego środowiska pracy, komunikacja może bezpośrednio przyczynić się do motywacji poprzez stworzenie wspólnych ram odniesienia. Gdy wszystkie osoby używają tego samego układu odniesienia, komunikacja bezpośrednio wspiera oraz tworzy kulturę organizacji. Zatem komunikacja korporacyjna jest funkcją zarządzania tak jak dział marketingu, finansów, czy operacyjny dedykowany do rozpowszechniania informacji w kluczowych okręgach, realizacji strategii korporacyjnej i rozwoju komunikatów dla różnych celów, na wewnątrz i na zewnątrz organizacji. W dzisiejszej globalnej korporacji, funkcja ta służy jako sumienie korporacji i jest odpowiedzialna za reputację organizacji. Wcześniej nazywana PR lub public affairs komunikacja korporacyjna nabrała nowego znaczenia w XXI wieku w wyniku skandali korporacyjnych lub kryzysów w firmach takich jak Enron i Toyota. Komunikacja korporacyjna opiera się na czynnej strategii komunikacji, relacji z mediami, komunikacji kryzysowej, komunikacji wewnętrznej, zarządzania reputacją, odpowiedzialności zbiorowej, relacji inwestorskich, spraw rządowych i czasami komunikacji marketingowej. Reasumując, system komunikacji obejmuje wszystkie działania zmierzające do przekazania odbiorcy czytelnej informacji na temat wartości firmy, zdarzeń, osób 4 C. B. M. van Riel, Principles of Corporate Communication, Academic Service, England 2002, s

131 Rafał Grupa 131 i rzeczy, celowych z punktu widzenia funkcjonowania przedsiębiorstwa. Pozytywny wizerunek przedsiębiorstwa nie jest dobrem otrzymanym, lecz wykształconym przez samą organizację odpowiednio skoordynowanymi i konsekwentnymi działaniami 5. Ważną częścią komunikacji korporacyjnej jest jej PR. Rola Specjalisty ds. Public Relations, jest wykorzystywana na wiele sposobów, jednakże najważniejszą jest umiejętność do komunikowania się z ogółem społeczeństwa w taki sposób, aby służyć interesom firmy. PR składa się zatem z wielu obszarów specjalnych, które przekazują informacje o firmie dla publiczności, w tym sponsoringu, wydarzeń, problemów zarządzania i relacji medialnych. Podczas wykonywania tych rodzajów działalności, Specjalista PR musi uwzględniać szersze wiadomości do przekazania na temat spółki, aby w sposób strategiczny ją pozycjonować na danym rynku. Gwarantuje to, że działania PR ostatecznie wyróżniają firmę między konkurentami oraz komunikuje o wartości firmy do odbiorców. Kolejnym ważnym czynnikiem jest zarządzanie w komunikacji w sytuacji kryzysu. Komunikacja kryzysowa jest przeznaczona do ochrony i obrony indywidualnej firmy, czy organizacji w sytuacji zagrożenia jej reputacji. Wyzwania te mogą pochodzić w formie dochodzenia od agencji rządowych, zarzutu karnego, pozwu akcjonariuszy, naruszenia przepisów ochrony środowiska lub z wielu innych scenariuszy obejmujących prawne, etyczne, lub finansowe cechy. Kryzysem można określić poważną katastrofę, która może wystąpić w sposób naturalny lub w wyniku błędu człowieka, interwencyjnego lub rozmyślnego, nawet dokonanego złośliwie. Może on zawierać konkretne spustoszenie, takie jak zniszczenie danych lub aktywów, lub wartości niematerialnych, dewastacji, np. utraty wiarygodności danej organizacji lub innych szkód zagrażających reputacji. Kryzys ma zazwyczaj znaczny rzeczywisty lub potencjalny wpływ finansowy na firmę, dlatego tak ważnym czynnikiem jest umiejętne nim zarządzanie. 5 A. Nikodemska-Wołowik, T. P. Górski, M. Wołowik, Nie tylko logotyp, Oficyna Wydawnicza Branta, Gdańsk 2004, s. 59.

132 132 System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku Corporate Behaviour System zachowań obejmuje swoim zakresem ogół relacji, jakie tworzą pracownicy w kontaktach wewnętrznych i zewnętrznych. Kreuje niepowtarzalną kulturę organizacji. To pracownicy ustalają ceremoniały firmowe i posługują się odpowiednim słowem, gestem, sprawnością i uprzejmością obsługi 6. Korporacje istnieją nie tylko jako podmioty gospodarcze mające realizować zyski ale także poprzez uczciwą konkurencję. Od organizacji oczekuje się poszanowania praw człowieka i zachowania się w społecznie odpowiedzialny sposób w kierunku stworzenia zrównoważonego społeczeństwa. Zachowanie pracowników jest ważnym elementem ekspresji tożsamości. To zachowanie dotyczy więc różnych tożsamości, skupia wiele pojęć takich jak tożsamość firmy czy zarządzanie marką. Obie koncepcje są ze sobą powiązane i wymagają silniejszego dostosowywania z uwzględnieniem poziomu marketingu korporacyjnego. Wschodzące zainteresowanie przedsiębiorstw i usług przedsiębiorstw, sposób zarządzania marką zwiększa znaczenia zachowań w organizacji. Trudno jednoznacznie jest przedstawić zestaw pożądanych cech i zachowań obowiązujący wewnątrz organizacji. Każda organizacja, począwszy od małego sklepiku na rogu ulicy kończąc na transnarodowych organizacjach posiada swój indywidualny pakiet zachowań, który wyrasta i jest głęboko zakorzeniony w kulturze organizacyjnej danego przedsiębiorstwa. Zatem można by wymieniać setki warunków, cech czy priorytetów, którymi kieruje się dana organizacja wyznaczając swoje corporate behaviour. Jednakże dla uzyskania wstępnego obrazu czym taka organizacja może się charakteryzować, autor postanowił podać przykład firmy Konica-Minolta, aby zobrazować niniejszy problem 7. Korporacje, oprócz tego, że jako podmioty gospodarcze biorące udział w pogoni za zyskiem powinny być także korzystne dla społeczeństwa. Z tego powodu, Konica Minolta zachowuje się w sposób społecznie odpowiedzialny i dla swoich wszyst- 6 Ibidem. 7 Niniejszy przykład został opracowany na podstawie informacji zawartej na stronie Konica Minolta, 07/01/2013.

133 Rafał Grupa 133 kich dyrektorów, funkcjonariuszy i pracowników wyraźnie zaznacza ducha tej odpowiedzialności w tzw. karcie zachowania korporacyjnego. Kierownictwo wyższego szczebla uznaje, że spełnienie ducha tej karty jest ich rolą i odpowiedzialnością i podejmuje inicjatywę, aby wszyscy dyrektorzy, kierownicy i pracownicy w pełni rozumieli niniejszą kartę. Ponadto zarządzający stale zwracają uwagę na opinie stron wewnętrznych i zewnętrznych oraz wspierają wdrażanie efektywnych systemów zapewnienia etycznego zachowania wśród przedsiębiorstw. Wymienić zatem można kilka cech wspomnianej wcześniej karty zachowania korporacyjnego (w firmie Konica-Minolta): Korzystne i bezpieczne produkty. Będziemy starać się zdobyć zaufanie konsumentów i klientów poprzez rozwój i świadczenie społecznie pożytecznych produktów i usług z najwyższą uwagą do bezpieczeństwa. Uczciwe i przejrzyste działania korporacyjne. Dążymy do sprawiedliwych i przejrzystych działań korporacyjnych, które są zgodne z prawem i przepisami społecznymi i działamy zgodnie z międzynarodowymi zasadami i postanowieniami Statutu. Komunikacja ze społeczeństwem i ujawnianie informacji. Będziemy komunikować się ze społeczeństwem i ujawniać informacje korporacyjne rzetelnie i prawidłowo. Ochrona środowiska. Będziemy potwierdzać powagę problemu ochrony środowiska ogólnoświatowymi kwestiami i dobrowolną działalnością na rzecz ochrony środowiska. Wkład do środowiska. Będziemy, z perspektywy globalnej, działać z korzyściami dla społeczeństwa, przy jednoczesnym poszanowaniu lokalnych zwyczajów i kultur. Szacunek dla pracowników. Będziemy dążyć do tego, aby życie pracowników było komfortowe i stwarzające możliwości do samorealizacji, będziemy zapewniać bezpieczne środowisko pracy i szanować osobowość i indywidualność każdego pracownika. Odpowiedzialne akcje. W przypadku naruszenia zasad niniejszego Statutu, w celu rozwiązania problemu zarząd bada przyczyny naruszenia i próbuje

134 134 System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku rozwiązać problem oraz stara się zapobiec jego nawrotom, zgodnie z korporacyjnymi procedurami zgodności. Poprawne publiczne ujawnienie dokładnych informacji oraz wyjaśnienia dotyczące naruszenia powinny zostać dokonywane oraz odpowiedzialność za naruszenie musi zostać wyjaśniona. W razie potrzeby ścisłe i uczciwe postępowanie dyscyplinarne jest podejmowane także w odniesieniu do kadry kierowniczej 8. Zauważyć można, że jest to swojego rodzaju pewien katalog regulamin, którego zasady obejmują wszystkich pracowników bez względu na pełnione stanowisko. Są to tylko przykładowe elementy tegoż katalogu, każda firma opiera się na innych zasadach oraz ma inne priorytety, zatem cechy ich katalogów będą się od siebie różniły. Bardzo duże znaczenie ma tutaj kultura danego kraju, oczywistym faktem jest, że np. Japończycy mają zupełnie inne podejście do biznesu oraz do tzw. protokołu w biznesie, zatem ich katalog w oczywisty sposób będzie zawierał inne cechy oraz elementy ich zachowań korporacyjnych. Corporate Attitude Pojęcie corporate attitude można zdefiniować na wiele sposobów. W wolnym tłumaczeniu można odebrać to jako nastawienie, postawa czy stosunek korporacji, jednakże oznacza to pewien rodzaj kultury firmy, postawę reprezentującą filozofię i misję działania. Podobnie jak pozostałe pojęcia w różnych środowiskach mają one różne znaczenie oraz odniesienie do wizerunku czy tożsamości organizacji. W swojej książce Lorii Myers 9 określa to jako zestaw cech, które określają firmę. Polegają one na postawach pracowników, zasadach i procedurach, pewnych obrzędach. Kultura firmy jest połączona z cechami występującymi w otaczającym społeczeństwie, ale posiada również niektóre cechy, takie jak system hierarchii, które są unikalne. Niektóre firmy przedstawiają kulturę korporacyjną jako statyczną lecz w większości przypadków zmienia się ona w czasie. Postawa (attitude) w firmie jest chyba najbardziej podstawowym elementem kultury korporacyjnej. Kiedy kierownictwo, menedżerowie i szeregowi pracownicy stoją 8 Ibidem. 9 Opracowano na podstawie książki Lorii Myers, 3 Off the Tee: Targeting Success. Develop the right business attitude to be successful In the work place, ii Leda Publishing Corporation, Canada 2011.

135 Rafał Grupa 135 po tej samej stronie w zakresie podstawowych wartości korporacyjnych, wówczas staje się możliwe, aby osiągnąć ogólne porozumienie we wszystkich firmowych kwestiach i sprawach w taki sposób, aby dokładnie odzwierciedlały one pożądany zbiór cech charakterystycznych dla branży. Na przykład, gdy pracownicy przedstawiają propozycje sposobów, które mogłyby poprawić produktywność lub ogólne środowisko pracy w firmie, można powiedzieć, że środowisko jest włączone w proces, ponieważ pozwala to na swobodną komunikację między wszystkimi zatrudnionymi. Ludzie w biznesie powinni wykorzystać ich wspólną postawę do ustalenia norm, które regulują funkcjonowanie biznesu. Firmy zazwyczaj wyrażają te standardy w zakresie zasad i procedur, które jasno określają, w jaki sposób firma będzie funkcjonować. Obejmuje to wszystkie działy i funkcje, jakie odnoszą się do siebie w procesie produkcji, komunikacji pomiędzy kierownictwem a pracownikami działów oraz zasad regulujących dopuszczalne zachowania pracowników. Inne elementy opracowywane są na podstawie zasad i przyjętych procedur. Postawa firmy, jej kultura zazwyczaj zawiera pewne obrzędy i rytuały. Przykładem może być roczna premia na święta, dodatkowy urlop, czy choćby wyróżnienia pracownika miesiąca. Te rytuały pomagają ludziom w spojeniu się w całość i zapewnienie pewnego poczucia tożsamości zbiorowej. Nie zawsze są one częścią formalnej polityki, ale stają się rutynowe i ogólnie akceptowalne w miejscu pracy. W pewnym sensie korporacje i występujące poza nią kultury są zawsze połączone. Społeczeństwo, w którym znajduje się firma kształtuje indywidualne postawy i pracownicy w dużej mierze przekładają właśnie te postawy w pracy, które są podstawą dla środowiska korporacyjnego. To jest jeden z powodów korporacyjnych cech różniących się tak drastycznie w różnych regionach; firma jest uspołeczniona i skonstruowana w oparciu o to, co ludzie myślą i robią poza pracą, która w zależny sposób wynika od regionu geograficznego. Organizacje posiadają swoją filozofię, swój wypracowany sposób działania. Większość firm ceni sobie system hierarchii, na przykład taki jak pracownik niskiego szczebla, kierownik, czy dyrektor generalny. Zależności służbowych może być wiele w hierarchii pionowej i poziomej, wszystko jest uzależnione od wielkości danej

136 136 System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku organizacji oraz od struktury zarządzania. Obowiązki i zakres każdego pracownika w hierarchii są często ściśle egzekwowane, a ludzie mają tendencję do uznania, że muszą przestrzegać wyznaczonej ścieżki do poruszania się w tejże hierarchii. Gdy firma musi zatrudnić pracownika, firma bierze pod uwagę swoją kulturę biznesu i w tym stosunku wyszukuje kandydata, którego umiejętności i doświadczenie doskonale wpisuje się w obraz przedsiębiorstwa. Celem jest, aby znaleźć pracowników, którzy będą dobrze dopasowani - to znaczy, których wierzenia i zachowania są zbieżne z obecnymi już w firmie. Członkowie zarządu mają skłonność wierzyć, że w ten sposób zmniejsza się ryzyko konfliktu i sprawia, że bardziej prawdopodobne jest, że nowy pracownik szybciej się zaklimatyzuje i efektywniej będzie pracował. Ten czynnik często odróżnia od siebie dwóch kandydatów o podobnych profilach zawodowych. Istnieje wiele sposobów klasyfikowania środowisk firmowych z perspektywy corporate attitude, ale ogólnie najprostszym sposobem jest ocenianie ich w kategoriach ujemnych, neutralnych lub pozytywnych. Etykieta negatywne zazwyczaj oznacza, że pracownicy nie czują się komfortowo, nie są zaangażowanie i wspierani. Powodem mogą być dość częste zmiany polityki firmy, co ma wpływ na zachowania pracowników oraz ich nieefektywność. Przejście między pewnymi zasadami firmy może wywoływać pewnie zmiany jak np. stres, co może sprzyjać powstawaniu konfliktów wśród pracowników. Środowisko neutralne oznacza, że firma nie wyróżnia się niczym szczególnym, a jej pracownicy charakteryzują się bierną pracą. Produktywność i kolejne udziały w rynku nie są imponujące, ale są wystarczająco wysokie, aby umożliwić spółce kontynuowanie działalności. Ten typ środowiska występuje dość często, ponieważ nie ma wyraźnego lidera w branży. Firmy z pozytywnym nastawieniu kultury korporacyjnej postrzegają pracowników jako ich najbardziej wartościowe aktywa. Mają jasne cele i angażują pracowników do ich spełnienia, organizacje te są wrażliwe na potrzeby osobiste i grupowe. Współpraca jest ich główną cechą, a pracownicy często wykazując wysoką produktywność i lojalność wobec firmy.

137 Rafał Grupa 137 Środowiska biznesowe zmieniają się w czasie podobnie jak i postawy pracowników oraz okoliczności powodujące zmiany w firmie. Zmiany bywają czasami bardzo powolne i nie zawsze są zamierzone, choć w większości przypadków, liderzy biznesu świadomie decydują się do wprowadzania zmian w firmie, np. jak dając pracownikom więcej możliwości przedstawiania uwag w celu wzmocnienia poczucia współpracy i szacunku. Niektórzy pracownicy mają problemy z przekształceniami kulturowymi jeśli zmiany są nagłe, zatem większość firm jest ostrożna w dostarczaniu i zapewnieniu odpowiedniego okresu dostosowawczego. Podsumowując należałoby zwrócić uwagę na pewien zakres językowy. Zarówno pojęcia takie jak tożsamość przedsiębiorstwa, zachowania korporacyjne czy choćby postawa korporacyjna w rodzimym języku mają nieco inne znaczenie niż w języku angielskim. Posłużyć się można chociażby przykładem pojęcia tożsamość przedsiębiorstwa. W języku angielskim oznaczać to będzie Corporate Indetity (CI), jednakże polska literatura traktuje to pojęcie nie jako tożsamość przedsiębiorstwa lecz jako system całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa, co już nieco inaczej traktuje o całym podejściu do problemu, oraz do całego artykułu. Do podobnych wniosków doszła Agnieszka Butkiewicz 10 w swojej pracy pisząc, że należy tu zauważyć, że sformułowanie corporate identity jest rozumiane w dosłownym znaczeniu tego słowa jako tożsamość korporacji, bądź też tożsamość organizacyjna, zaś termin całościowa identyfikacja jest polskim akronimem CI i nie oznacza dokładnie to samo, co jego angielski odpowiednik. Dlatego tak ważną rzeczą, o której autor musi wspomnieć, jest to, że niniejszy artykuł w większości opiera się na literaturze obcojęzycznej, zatem pewne zagadnienia związane z problematyką tematu mogą ukazywać problem w innym świetle niż literatura ojczysta. Niniejszy artykuł może być zatem uzupełnieniem rodzimej bibliografii na temat związany z zagadnieniem tożsamości przedsiębiorstwa. Bibliografia [1] Altkorn J., Kształtowanie rynkowego wizerunku firmy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków Autorka pracy magisterskiej zatytułowanej: Wizerunek marki regionalnej i lokalnej na wybranych przykładach, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wydział Gospodarki Narodowej, Katedra Badań Marketingowych, Wrocław 2006, s. 8-9.

138 138 System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku [2] Butkiewicz A., Wizerunek marki regionalnej i lokalnej na wybranych przykładach, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wydział Gospodarki Narodowej, Katedra Badań Marketingowych, Wrocław [3] Kall J., Silna marka. Istota i kreowanie, PWE, Warszawa [4] Moingeon B., Ramanantsoa B., Understanding Corporate Identity: the French school of thought. [5] Myers L., 3 Off the Tee: Targeting Success. Develop the right business attitude to be successful in the work place, ii Leda Publishing Corporation, Canada [6] Nikodemska - Wołowik A, Górski T.P., Wołowik M., Nie tylko logotyp, Oficyna Wydawnicza Branta, Gdańsk [7] Penc J., Rynkowy wizerunek firmy, Marketing Serwis, 1998, nr. 4. [8] Senge P. M., The Fifth Discipline, The Art & Practice of The Learning Organization, Published by Doubleday, USA [9] Temporal P., Advanced Brand Management From Vision to Valuation, John Wiley & Sons Pte Ltd, Singapore [10] Tkaczyk J., Kształtowanie wizerunku przedsiębiorstwa usługowego. Przykład sektora pośrednictwa ubezpieczeniowego, [w:] Czubała A., Wiktor J.W. (red.), Kierunki rozwoju marketingu usług, WSPIM, Chrzanów [11] Van Riel C.B.M., Principles of Corporate Communication, Academic Service, England [12] Zboralski M., Nazwy firm i produktów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa [13] [14] Streszczenie Słowa kluczowe: reklama, public relations, tożsamość przedsiębiorstwa, konkurencyjność, korporacja Całościowa identyfikacja firmowa jest podstawowym narzędziem służącym budowie wizerunku marki. Jest to ogół symboli i zachowań stosowanych w firmie w celu osiągnięcia klarownej identyfi-

139 Rafał Grupa 139 kacji rynkowej i wyróżnienia jej. Prawie wszystkie organizacje międzynarodowe posiadają swoje logo czy barwy firmowe. W niniejszym artykule szczegółowo opisano elementy służące budowaniu całościowej identyfikacji w celu uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynku. Ukazano, że na funkcjonowanie przedsiębiorstwa na rynku składa się wiele czynników zarówno w otoczeniu mikro jak i makro. The system of the company s comprehensive identification as the basis of its competitiveness on the market Summary Key words: advertising, public relations, corporate identity, competitiveness, corporation The comprehensive identification of the company is the primary tool for building its brand image. In general, these are the symbols and behaviours used in the company in order to achieve a clear identification of the market, as well as to distinguish it. Almost all international organizations have their logo or company colours. This article describes in detail the elements used for building a comprehensive identification in order to gain a competitive advantage on the market. It shows that the operation of the company on the market consists of many factors in both the micro and macro environment.

140

141 Wiktor N. Pilawiec Winnicki Instytut Gospodarki ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Narodowy Uniwersytetu Ekonomiczny w Tarnopolu (Ukraina) Угрозы масложирового подкомплекса Украины и пути их преодоления Постановка проблемы: На сегодня масложировая отрасль остается одной из наиболее успешных в аграрном секторе Украины. Так, в 2012 году производство нерафинированного масла по сравнению с 2011 годом увеличилось на 18%, а экспорт - на 33 %. Всего в 2012 году было произведено 3,78 миллиона тонн подсолнечного масла и поставлено на внешние рынки 3,6 миллиона тонн. Также в 2012 году выросла общая стоимость экспортированного подсолнечного масла на 26%, или более чем на 800 миллионов долларов по сравнению с 2011 годом. В общем, Украина экспортирует подсолнечное масло в 90 стран мира. Основными странами - импортерами в 2012 году стали Индия (более 30 %), Египет (более 10 %), страны ЕС (около 20 %), Иран (более 6 %) и Турция (6%). Украина по сравнению с другими государствами обладает уникальными природно-климатическими условиями по производству большого ассортимента масличных культур. Среди многообразия масличных культур подсолнечник остается основой сырьевой базы предприятий масложирового комплекса, а на подсолнечное масло приходится 97 % в секторе промышленного производства растительных масел. Между тем сложившаяся

142 142 Угрозы масложирового подкомплекса Украины и пути их преодоления ситуация, открывает ряд угроз для масложирового подкомплекса Украины это: сокращение ресурсной базы; отмена экспортной пошлины на семена подсолнечника; использование толлинговых схем в переработке. Анализ последних исследований и публикаций. Исследованием развития масложирового подкомплекса занимались С.П. Капшук, В.И. Мельник, А.А. Подгаецкий, Н. В. Присяжнюк, П. Т. Саблук, А. В. Фаизов, А. М. Шпичак и др. Нерешенные части проблемы. Учитывая ряд экономических проблем масложировых предприятий в современных условиях, необходимо исследовать возможные угрозы для предприятия и определить пути их преодоления в целях обеспечения устойчивости предприятий на рынке и повышения конкурентоспособности масложировой продукции. Целью исследования является определение потенциальных угроз масложирового подкомплекса, определения направлений их преодоления. Изложение основного материала исследования. Основной угрозой для масложировой промышленности является ресурсная база, которая недостаточна для полного использования производственных мощностей маслодобывающих предприятий. За последние годы увеличивается производство основных масличных культур, к которым в Украине относятся: рапс, соя, подсолнечник, горчица, лен. Однако, предпочтение имеет подсолнечник. Его вес в структуре производства занимает 70 %, тогда как на сою приходится 20 %, на рапс - 10 %, но, если подсолнечник перерабатывают на все 100 %, то рапс и сою, в основном, экспортируют как сырье. Производство подсолнечника в 2012 г. уменьшилось по сравнению с 2011г. на 3,5 % и составил 8,4 млн. тонн (в весе после доработки), что произошло за счет снижения урожайности на 1,9 ц с 1 га, или на 10,3 %. Сельскохозяйственными предприятиями собрано 7,1 млн. т подсолнечника (на 2,4 % меньше) при средней урожайности 17,3 ц с 1 га, в 2011 году - 19,0 ц. В общем объеме производства масличных культур в

143 Wiktor N. Pilawiec 143 Украине подсолнечник занимает более 90%, а в структуре посевных площадей не менее 10 %. Ежегодный валовой сбор постоянно увеличивается и в 2011 году достиг рекордной цифры - 8,36 млн. тонн [2]. Табл. 1. Производство основных масличных культур, тыс. т. [8] Год Валовой сбор, тыс. т. Подсолнечник Соя Рапс ,4 131, ,9 134, ,7 60, ,8 50, ,3 148, , ,6 605, , ,8 2872, ,5 1873, ,2 1469, ,4 1437, ,4 1498,3 В структуре посевных площадей сельскохозяйственных культур Украины большую часть занимают зерновые и зернобобовые культуры - 57,3 %. На подсолнечник приходится 17,3%, на рапс - 3,1 %, на сою - 4,5 %. Четко прослеживается тенденция к повышению доли масличных культур, особенно подсолнечника, в общей структуре посевных площадей сельскохозяйственных культур Украины. Увеличение посевных площадей под подсолнечником связано с чрезвычайными свойствами этой культуры и высокой рентабельностью. Один гектар его посева при урожайности 2,5 т / га дает 12 ц масла, 0,8 т шрота, 0,3 т белка, кг меда и другой продукции, а чистая прибыль составляет 2,6-3,5 тыс. грн./га.

144 144 Угрозы масложирового подкомплекса Украины и пути их преодоления Наряду с этим, чрезвычайно важным источником масличных сырьевых ресурсов является соя, рапс, рыжей, горчица, площади, под которыми в Украине в последние годы увеличиваются. О значительном потенциале производства масличных в Украине свидетельствует положительная динамика валового сбора семян масличных культур за последние десять лет, приведена в табл. 1. Одновременно следует подчеркнут, что попытка увеличения производства масличных только за счет расширения площадей посева и нарушения севооборотов приводит к негативным последствиям: иссушение почвы, накопления болезней. Таблица 2. свидетельствует о увеличении переработки масличных культур. Если в 1990 году объемы переработки масличного сырья составляли 2,21 млн. тонн в год, то за 2008 год они достигли 4,22 млн. тонн, 2010 год - 7,12 млн. тонн в год, 2012 г тонн в год. Табл. 2. Объемы переработки семян масличных культур [9] Объемы переработки, тонн % к 2008 год 2009 год 2010 год 2011 год 2012 год 2012г./ 2008г. Подсолнечник ,1 Соя ,8 Лен ,4 Горчица ,8 Рапс ,9 Итого ,1 За последние годы произошло строительство новых мощностей, техническое переоснащение действующего масложирового подкомплекса, обновление материально-технической базы, применение энергосберегающих технологий, вложения значительных инвестиций. В настоящее время многие иностранные компании инвестируют в строительство масложировых заводов в Украине. В 2013 году запущены сразу

145 Wiktor N. Pilawiec 145 два предприятия, которые построены международными компаниями «Дельта Вилмар СНГ» и Noble Group Limited в Одесской (мощность 1,5 тыс. т семян в сутки, объем инвестиций - $ 87 млн ) и Донецкой (мощность 1,2 тыс. т семян в сутки, объем инвестиций - $ 80 млн) областях. Это будут второй и третий новые заводы, которые заработали в стране в 2013 г. В октябре 2013 г. маслоэкстракционный завод, перерабатывающий 1,2 тыс. т. подсолнечника в сутки, уже запустила компания Vioil (Винницкий МЖК). Мощности по переработке подсолнечника после запуска трех заводов увеличатся почти на 1,5 млн. Все это привело к недостаточной загруженности предприятий. Так, по итогам 2012 года показатель использования производственной мощности при переработке семян подсолнечника на экстракционных заводах (общая мощность 7,6 млн. тонн / год ) составил 101%, по масло-прессовым заводам (общая мощность 1,5 млн. тонн / год) - 74%. В целом, показатель использования производственных мощностей при переработке семян подсолнечника в 2012 г. составил 96%. Производственные мощности, специализированные на перерабатывающих семен сои, использовались на 74%. Использование мощностей при производстве маргариновой продукции в 2012 году составляет 65,0%. Показатель использования мощностей при производстве майонезов и соусов в 2012 году составил 42,1% от имеющихся производственных мощностей [6]. С целью решения данной проблемы необходимо осуществлять увеличение производства масличных культур за счет: соблюдение посевного баланса; продвижения посевных площадей масличных на север, поддержка отечественного семеноводства, использования новых технологий в выращивание масличных; оптимизация размещения заводов. Вторая значительная угроза для масложирового подкомплекса Украины - отмена экспортной пошлины на семена подсолнечника, как основной масличной культуры. Для стимулирования роста производства подсолнечного масла в Украине в 1999 году было введено экспортную пошлину на семена подсолнечника в размере 23 % с последующим снижением до 17% в 2004 году.

146 146 Угрозы масложирового подкомплекса Украины и пути их преодоления Экспортная пошлина была фактором, который сократил экспорт и способствовал росту производства подсолнечного масла на внутреннем рынке, увеличил загрузки масложирового комплекса, а также увеличил долю экспорта подсолнечного масла на мировом рынке. В процессе присоединения к ВТО Украина должна сокращать экспортную пошлину ежегодно на 1%. И начиная с 16% она должна достичь 10%. Однако текущая ставка пошлины в 2010 году составляла 12 %, в 2012 году - 10%. В Украине около 50 тыс. работников, обслуживающих масложировой комплекс, и если будет принято решения о отмене вывозной пошлины на подсолнечник, до 60 % работников отрасли будут уволены. Кроме этого, прогнозируемые потери от отмены вывозной пошлины составят 1,5 млрд. грн., в частности: потеря 275 млн. бюджетных поступлений, потеря потребителей за счет подорожания подсолнечного масла на 665 млн. грн., потери животноводства на 115 млн. грн. Также существенно повысятся цены на подсолнечное масло на внутреннем рынке - на % [3]. Поэтому для решения данной проблемы необходимо продолжать политику протекционизма с целью защиты отечественного производителя За последние годы одной из форм сотрудничества, которые получили широкое применение в деятельности предприятий масложирового подкомплекса, являются операции с давальческим сырьем (толлинговых схемы). В Налоговом Кодексе Украины указано, что «Операция с давальческим сырьем - операция по переработке (обработке, обогащению или использованию) давальческого сырья (независимо от количества заказчиков и исполнителей, а также этапов (операций) с целью получения готовой продукции за соответствующую плату. К операциям с давальческим сырьем относятся операции, в которых сырье заказчика на конкретном этапе его переработки составляет не менее 20 процентов общей стоимости готовой продукции» [7].

147 Wiktor N. Pilawiec 147 Табл. 3. Использование давальческих схем среди ведущих предприятий масложирового подкомплекса в 2010 и 2012 годах [5] Предприятия Пологовский МЖК Запорожский МЖК Днепропетровски й МЖК Произведе но масла в 2010 г., тонн в том числе с давальческого Произведен в том числе с давальческог сырья о масла в о сырья тонн % 2012 г., тонн тонн % , , , , , ,0 Одесский МЖК , ,0 Винницкий ОЖК , ,3 Волчанський МЖК Сватовский масло " (г. Сватовое "ПМЖК - Кернел Груп" (г. Полтава) "Кировоградмасл о" (м. Кіровоград) Черновецкий МЖК Приколотнянский МЖК , , , , , , , , , , , ,0

148 148 Угрозы масложирового подкомплекса Украины и пути их преодоления Произведе но масла в Предприятия 2010 г., тонн в том числе с давальческого Произведен в том числе с давальческог сырья о масла в о сырья тонн % 2012 г., тонн тонн % ТК "Урожай" (производство , ,2 9, г. Словянск) Мелитопольский МЖК , ,8 Миловський МЖК «Стрелецкая , степь» Нежинський ЖК , ,9 «Каховский МЖК» (Каргілл) , "Каргілл" (м. Донецьк) , Пересичанский МЗ , ,0 Итого , ,4 Использование операций с давальческим сырьем позволяет предприятиям масложирового подкомплекса загрузить собственные производственные мощности в результате получения бесплатной сырья от заказчика, увеличить количество рабочих мест, снизить себестоимость продукции и т.п. Как видно из данных таблицы 3, объем операций с давальческим сырьем при производстве растительных масел весьма значителен. По продукции масложирового подкомплекса, таких как маргарин и саломаса, из

149 Wiktor N. Pilawiec 149 давальческого сырья в 2012 году было произведено 58,4 % всей маргариновой продукции и 88,6 % саломаса. Исследование данного вопроса позволяет систематизировать преимущества и недостатки применения операций с давальческим сырьем в деятельности предприятий масложирового подкомплекса. Основными преимуществами являются: загрузка собственных производственных мощностей; уменьшение затрат предприятия, связанных со складированием и сбытом продукции; снижение потребностей предприятия в финансовых ресурсах для формирования запасов сырья; повышение конкурентоспособности собственной продукции за счет использования действующих торговых марок; обеспечение сбыта продукции при отсутствии дополнительных расходов на рекламу. Основными недостатками являются: высокая зависимость от поставщика сырья ; переориентация на изготовление продукции преимущественно на заказ; потеря прибыли, основную часть которой после реализации продукции получает владелец сырья. Выводы. Проведенное исследование показало существование серьезных проблем в развитии масложирового подкомплекса, которые не дают возможности в полной мере реализовать его экономический потенциал, повысить инвестиционную привлекательность и создать качественно новый базис для развития отечественной масложировой отрасли. Организационноэкономический механизм функционирования масложирового подкомплекса необходимо усовершенствовать путем усиления роли государственного регулирования и программирования производства и переработки семян масличных культур, использования мотивационных схем организации равноправной и взаимовыгодной деятельности всех участников отрасли,

150 150 Угрозы масложирового подкомплекса Украины и пути их преодоления изменения фискальной политики и создание благоприятного инвестиционного климата для привлечения ресурсов в сферу новых технологий и инноваций. Литература [1] Подгаецкий А.А., Состояние и перспективы производства масличных культур в мире и Украине [Электронный ресурс]. - Доступ [2] Мельник В.И., Организационно - экономические предпосылки эффективного функционирования масложирового подкомплекса Украины [Электронный ресурс]. Доступ [3] Экспорт масла из Украины может составлять 60 % мирового рынка [Электронный ресурс]. - Доступ [4] Гаркавенко Ю., Масложировая промышленность Украины : сырьевой кризис и стратегии компаний [Электронный ресурс]. Доступ html [5] Показатели работы за 2012 год и январь 2013 года, 2010/ 11 МГ / / масложировой отрасли Украины. Информационно -аналитический бюллетень масложировой отрасли Украины и Российской Федерации. - Харьков: УкрНДИОЖ НААН с. [6] Интернет сайт Ассоциации "Укролияпром" [Электронный ресурс]. - Доступ [7] Налоговый кодекс Украины от г. [Электронный ресурс]. - Доступ: [8] Официальный сайт Государственного комитета статистики Украины [Электронный ресурс ]. - Доступ www. ukrstat. gov.ua [9] Интернет сайт информационно - аналитического агентства АПК - Информ [ Электронный ресурс ]. - Доступ

151 Wiktor N. Pilawiec 151 Анотація Ключевые слова: масложировая отрасль, масличные культуры, сельскохозяйственные формирования, перерабатывающие предприятия, внутренний и внешний рынок В статье проведено исследование текущей ситуации в масложировом подкомплексе АПК, угроз, с которыми сталкиваются предприятия и пути их решения. Осуществлен структурный анализ производства и видов продукции. Рассмотрены значение отрасли, исследованы организационно - экономические особенности функционирования предприятий подкомплекса в экономике страны. Threats to modern oil and fat complex of Ukraine and ways to cope with them Summary Key words: oil and fat subcomplex, oil crops, agricultural formations, processing enterprises, domestic and external market In this article the research has been made about current situation in Oil and Fat Subcomplex of AIC (Agrarian Industrial Complex), threats with which enterprises face and ways to cope with them. The structural analysis of production and products has been done. The role of the sector has been reviewed, the organizational - economical peculiarities of the functioning of enterprises in the subcomplex in the country s economy was examined. Zagrożenia przemysłu tłuszczowego Ukrainy i sposoby ich pokonywania Key words: przemysł tłuszczowy, kultury oleiste, przedsiębiorstwa rolne, przedsiębiorstwa przetwórcze, rynek wewnętrzny i zewnętrzny W artykule przedstawiono sytuację w przemyśle tłuszczowym Ukrainy. Przeprowadzono analizę przedsiębiorstw i rodzajów produkcji, z uwzględnieniem bieżących problemów tej gałęzi przemysłu.

152

153 Jurij O. Kariagin ZESZYTY NAUKOWE Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie Nr 2 (44) / 2014 Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuki (Ukraina) Напрями розвитку готельного бізнесу в Україні та країнах Євросоюзу Як відомо, в умовах ринкової економіки розвиток готельного бізнесу визначається попитом на послуги готелів та інших місць розміщення, що є економічною передумовою створення та діяльності підприємств готельної галузі, важливим фактором активізації інвестування в індустрію гостинності. Користуючись даними Держстату України розглянемо динаміку кількості готельних підприємств та їхньої місткості за період років (рис. 1.). 140,00% 120,00% 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 1 995р р р р р р р р р. Готелів Номерів

154 154 Напрями розвитку готельного бізнесу в Україні та країнах Євросоюзу Дані діаграми (рис. 1), вказують на значне скорочення галузі протягом х початку 2000-х років і зміну тренду у 2004 році, починаючи з якого відбувається динамічне зростання кількості готелів та їхньої місткості. Проаналізуємо, в якій мірі зміна тренду обумовлена зростанням внутрішнього попиту та в їзного туризму. Для цього розглянемо динаміку витрат домогосподарств на готелі і ресторани за даними Держстату України (рис. 2.). Порівняно з 2004 роком у 2011 році середньомісячні витрати одного домогосподарства на готелі і ресторани зросли майже у 6 разів за поточними цінами і понад 3,3 рази з урахуванням інфляції. Це хороша динаміка, але абсолютне значення середньомісячних витрат одного домогосподарства на готелі і ресторани 86,4 грн. у 2011 році не може свідчити про значний внутрішній попит. 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, готелі і ресторани готелі і ресторани з урахуванням інфляції Потоки в їзного туризму в Україну протягом останніх років лишаються стабільними (рис. 3.).

155 Jurij O. Kariagin р р р р р р р р. Таким чином, протягом років в Україні не спостерігалися об єктивні передумови для зростання попиту на готельні послуги і відповідно здійснення потужних інвестицій у будівництво та реконструкцію готелів. Даний висновок ґрунтується на наступному: відносно невеликий внутрішній попит, обумовлений низькими доходами значної частини населення; стабільно невисокі обсяги в їзного туризму; високий рівень конкуренції з боку приватних місць розміщення у квартирах (будинках), вартість проживання в яких значно менша, ніж у готелях. Тим не менш, останніми роками значно зросли інвестиції в розвиток підприємств індустрії гостинності, у тому числі готелів. Це свідчить, що вітчизняні та іноземні інвестори, у тому числі міжнародні готельні ланцюги, такі як «Хайятт», «Редісон», «Інтерконтіненталь», «Хілтон» та інші, все ж таки вбачають перспективність українського ринку готельних послуг. Безумовно, каталізатором здійснення інвестицій у будівництво та реконструкцію готелів стало проведення в Україні чемпіонату з футболу ЄВРО Враховуючи, що рішення про проведення ЄВРО-2012 було

156 156 Напрями розвитку готельного бізнесу в Україні та країнах Євросоюзу прийняте у 2007 році, проаналізуємо динаміку інвестицій у розвиток готелів та ресторанів за роки за даними Держстату України (рис. 4.). 6000,0 5000,0 4907,6 4000,0 3000,0 2613,7 3221,8 2589,0 3072,3 2000,0 1000,0 0, р р р р р. За 5 років в розвиток готелів і ресторанів було інвестовано 16,4 млрд. грн., при цьому розмір інвестицій у 2011 році перевищив показник 2007 року майже у 1,9 рази. Також відзначаємо збільшення частки інвестицій у розвиток готелів та ресторанів у загальній структурі капітальних інвестицій. Так, якщо у 2007 році частка інвестицій у готелі і ресторани становила 1,4% ( у т.ч. готелів 0,7%) до загального підсумку капіталовкладень в українську економіку, то у 2011 році ця частка зросла до 2,1% (у т. ч. готелів 1,2%). Територіальна структура інвестицій у розвиток індустрії гостинності відповідає розподілу регіонів України за їхньої інвестиційною привабливістю (рис. 5). Найбільша частка інвестицій припадає на столицю та область, регіони, які приймали гостей ЄВРО-2012, та курортні регіони - АРК Крим, Карпати. Після проведення ЄВРО-2012 навряд чи можна очікувати на збереження попередніх темпів росту інвестицій, кількості готелів та інших місць розміщення. Скоріш за все, інвестори зосередяться на завершенні вже розпочатих проектів та забезпеченні ефективної діяльності введених в

157 Jurij O. Kariagin 157 експлуатацію готелів. На нашу думку, можна казати про досягнення певної рівноваги між попитом на пропозицією на ринку послуг індустрії гостинності. Карпатський регіон (без Львівської обл.); 4,39%; 5% Львівська область; 5,34%; 5% Інші регіони; 23,16%; 23% АРК Крим та м. Севатопіль; 27,31%; 27% Харківська область; 5,68%; 6% Київ та область; 27,02%; 27% Донецька область; 7,10%; 7% Визначимо, наскільки тенденції розвитку вітчизняного готельного бізнесу відповідають європейським тенденціям. Користуючись даними сайту порівняємо динаміку кількості готелів та інших місць розміщення з показниками країн Євросоюзу (табл. 1.). Табл. 1. Динаміка кількості готелів та інших місць розміщення в країнах Євросоюзу та Україні (у % до показника 2004 року) Країни 2 005р р р р р р. Євросоюз (27 країн), у т.ч.: 94,61 98,01 98,59 98,44 99,22 99,22 Болгарія 121,06 132,68 150,20 162,01 175,59 179,43 Німеччина 99,28 98,27 97,56 97,43 97,22 97,36 Франція 100,49 98,73 97,51 96,62 95,30 92,97 Латвія 121,22 115,47 114,39 139,21 162,23 178,06 Польща 102,85 107,57 114,21 123,52 132,59 150,68 Велика Британія 73,78 87,63 89,32 87,45 90,57 90,05 Україна 103,36 106,46 119,13 133,81 141,28 145,22