TEMPERAMENT TEMPERAMENT 12/10/2015 TEMPERAMENT GENEZA TEMPERAMENTU GENEZA TEMPERAMENTU. Wykład 2

Transkrypt

1 Wykład 2 GENEZA U Zespół pewnych, względnie stałych cech osobowości, charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu, procesach psychicznych i emocjonalnych. Temperament jest uzależniony od odziedziczonych (jak i nabytych w okresie życia płodowego, a więc wrodzonych) właściwości układu nerwowego. Typ układu nerwowego jest wrodzony i stosunkowo mało podatny na zmiany, stąd układ nerwowy, ale także hormonalny stanowi fizjologiczne podłoże temperamentu. Historię temperamentu rozpoczął grecki filozof i lekarz Hipokrates, opisując zdrowie jako stan zależny od czterech soków organizmu: krwi, flegmy, żółci czarnej i żółtej. Uważał że poszczególne soki biorą się z następujących organów ciała: krew z serca flegma z głowy żółć z wątroby czarna żółć ze śledziony Zaburzenie równowagi między nimi miało być przyczyną choroby (patologia humoralna). GENEZA U sangwinik człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu Galen, właściwie Claudius Galenus (ok n.e.) rzymski lekarz greckiego pochodzenia, anatom, utalentowany badacz i pisarz, jeden z najznakomitszych starożytnych lekarzy, wywarł olbrzymi wpływ na rozwój nauk medycznych w średniowieczu i odrodzeniu. Galen wykorzystał koncepcję czterech soków i stworzył na jej podstawie pierwszą typologię temperamentu. Cztery pierwotne typy nazwał w zależności od przewagi któregoś z soków w organizmie. Są to: sangwinik (łac. sanguis- krew) choleryk (gr. chole- żółć), melancholik (gr. melas- czarna, chole- żółć) flegmatyk (gr. phlegma, śluz) melancholik mało uczuciowy i mało aktywny choleryk pobudliwy i mało wytrwały w działaniu flegmatyk mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu Popularność tej typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja uległa w ciągu wieków zmianom. 1

2 GENEZA U - Pawłow wskazał, iż cztery wydzielone przez niego typy układu nerwowego odpowiadają klasyfikacji Hipokratesa Galena Iwan Pietrowicz Pawłow ur r., rosyjski fizjolog laureat nagrody Nobla z medycyny w 1904 r. Na podstawie badań nad zachowaniem się zwierząt, stwierdził, że każde zachowanie kierowane jest i regulowane poprzez ośrodkowy układ nerwowy. Postawił hipotezę o istnieniu określonych właściwości układu nerwowego odpowiedzialnych za różnice w zachowaniu się zwierząt oraz ludzi. Wyodrębnił on trzy rodzaje tych właściwości: Siłę procesów nerwowych (pobudzenia i hamowania) Równowagę ich Ruchliwość (występowanie jednego po drugim) Określił cztery rodzaje układu nerwowego Typ silny, zrównoważony, ruchliwy. SANGWINIK Jest to człowiek wesoły, pogodny, odporny na trudności życiowe. Widzi świat w jasnych kolorach. Jest wrażliwy, otwarty i nieco popędliwy. Jego przeżycia są słabe, płytkie i nieregularne. Jest on towarzyski i lubiany, ale przez swoją niestałość i niewierność sprawia otoczeniu dużo kłopotu. Szybko roni łzy wzruszenia i przejmuje się, jednak równie prędko zapomina o tym. Dzieci odznaczają się ruchliwością, są bezpośrednie i żywe, mówią głośno, prędko i płynnie. Są aktywne, a zarazem posłuszne i zdyscyplinowane. Łatwo przystosowują się do nowych warunków, są podatne na wpływy środowiska i wychowania. gwarantuje on najbardziej utrzymanie pełnej równowagi między organizmem a sytuacją, w której się znajduje Typ silny, zrównoważony, powolny FLEGMATYK Procesy hamowania dominują nad procesami pobudzania. Ma stosunkowo mało zainteresowań, jest bierny, co doprowadza go często do apatii. Przeżycia uczuciowe mogą być głębokie, ograniczają się jednak do wybranych ludzi i przedmiotów. Odznacza się dużą tolerancją. Nie lubi zmian i nowych sytuacji. Na bodźce zewnętrzne reaguje słabo i zwykle oszczędnymi ruchami. Flegmatyk potrafi pracować wytrwale. Na ogół nie uzewnętrznia swych uczuć. Dzieci cechuje spokój, powolność ruchów, pewna powaga. Mówią spokojnie, brak im żywej mimiki i gestykulacji. Mają trwałe przyzwyczajenia i dobrze przystosowują się do danego środowiska, ale gorzej znoszą zmianę warunków CHOLERYK Typ silny, niezrównoważony. Proces pobudzenia przeważa znacznie nad procesem hamowania. Ma trudności z powstrzymywaniem się od czynności wtedy, kiedy zachodzi potrzeba. W trudnych sytuacjach można na niego liczyć. Ma silnie zaakcentowane ja. Żądza panowania, upór i niecierpliwość utrudniają kontakty z nim. Można z nim współżyć na zasadzie ustępowania mu. Zewnętrzne reakcje zgodne są z jego wewnętrzną konstrukcją psychiczną szybkie, silne, a zarazem nieregularne. Dzieci są śmiałe, przedsiębiorcze, a także niecierpliwe. Zapalają się szybko i trudno je oderwać od tego, czym się zainteresują Mówią szybko, głośno, w nierównym tempie. Ich ruchy i gesty są mało skoordynowane. Trudno przystosowują się do otoczenia, są samowolne i trudne do zdyscyplinowania. 2

3 MELANCHOLIK Typ słaby Typ ten trzeba uznać za nieprzystosowany do życia, za łatwo załamujący się i często ulegający. Cechuje go słabość procesów pobudzania i hamowania. jest człowiekiem biernym, powolnym. Lęk, kłopoty wypełniają jego psychikę i określają jego zachowanie. Lubi spokój, unika wszelkich hałasów. Cierpi na kompleks niższości. Nie jest towarzyski, bo jego psychika jest za mało skierowana na zewnątrz Kontakty nawiązuje trudno, ale wobec osób, z którymi się zżyje, jest przywiązany, stały i wierny. Jego uczucia z trudem przedostają się na zewnątrz. U dzieci występują reakcje słabe, powolne i spokojne. Dzieci te bywają bierne, niekiedy bardzo wrażliwe. Łatwo się męczą. Mają ubogi zasób słów, mówią mało i cicho. Podsumowując, Pawłow uważa, że typ układu nerwowego jest fizjologicznym podłożem temperamentu, a jednocześnie stwierdza, że typ układu nerwowego jest wrodzony i mało podatny na działanie środowiska. REGULACYJNA TEORIA U Jan Strelau ur r. polski psycholog, znany w skali międzynarodowej z badań nad temperamentem, autor Regulacyjnej Teorii Temperamentu (RTT) RTT - mówi o cechach temperamentu rozumianych jako mechanizmy regulujące poziom pobudzenia jednostki w związku z jej zapotrzebowaniem na stymulację, w relacji z otoczeniem (temperament jako regulator zachowania). 4 Temperament ujmowany jest w kategoriach cech zachowania (Strelau, 2001) 4 Zgodnie z RTT temperament obejmuje podstawowe, względnie stałe cechy osobowości, odnoszące się do formalnych (energetycznych i czasowych) cech zachowania. Choć uwarunkowany jest wrodzonymi mechanizmami, to podlega powolnym zmianom pod wpływem środowiska i doświadczeń osoby. Obejmuje on sześć cech. Dwie z nich dotyczą aspektu energetycznego zachowania oraz cztery dotyczą aspektu czasowego. 4 Temperament nie określa treściowych aspektów zachowania 4 Temperament określa mechanizm fizjologiczny, który odpowiada za wielkość i szybkość mobilizowanej i rozładowywanej energii do działania i przebiegu wszelkich procesów. 165 CECHY ALNE ENERGETYCZNE CECHY ZACHOWANIA ENERGETYCZNE ARAMETRY ZACHOWANIA - związane z intensywnością reakcji - reaktywność - wrażliwość - wytrzymałość / odporność reaktywność tendencja do intensywnego reagowania na bodźce o określonej wartości stymulacyjnej w sensie fizycznym. wrażliwość zdolność do reagowania o niskiej wartości stymulacyjnej CZASOWE CHARAKTERYSTYKI ZACHOWANIA - związane z czasem reagowania - żwawość (ruchliwość, szybkość, tempo reakcji) - perseweratywność trwałość reakcji wytrzymałość zdolność do adekwatnego reagowania na bodźce o dużej wartości stymulacyjnej w sytuacjach wymagających długotrwałego i bardzo stymulującego działania oraz odporność na dystraktory (bardzo silnie zakłócające bodźce np. niska temperatura i hałas) i zmęczenie. (mierzona czasem efektywnego działania mimo / bez zmęczenia). 3

4 REAKTYWNOŚĆ (różnice w intensywności reakcji ) NISKA REAKTYWNOŚĆ duża odporność WYSOKA REAKTYWNOŚĆ duża wrażliwość NISKA REAKTYWNOŚĆ WYSOKA REAKTYWNOŚĆ (mała intensywność reakcji) (duża intensywność reakcji) ten sam bodziec SILNY TYP UKŁADU NERWOWEGO (przewaga pobudzania) SŁABY TYP UKŁADU NERWOWEGO (przewaga hamowania) mała wrażliwość duża wrażliwość duża odporność mała odporność 196 ZAGROŻENIA (sygnały z otoczenia i bodźce wewnętrzne) 207 OBY WYSOKO REAKTYWNE słaby typ układu nerwowego duża podatność na zmęczenie tendencja do częstszych odpoczynków preferencje do wykonywania czynności przerywanych organizacja czynności różnorodnych w dłuższym okresie czasu potrzeba ciszy i spokoju w czasie pracy skłonność do wykonywania zadań od najtrudniejszych do najłatwiejszych dominacja czynności przygotowawczych i sprawdzających nad zasadniczymi zmiany i poprawki zadania dokonywane w trakcie czynności kontrolujących tendencja do układania planów działania preferowanie komunikacji pisemnej czas wykonania zadania wydłuża się niższa sprawność działania w syt. trudnych ostrożne strategie rozwiązywania problemów OSOBY NISKO REAKTYWNE silny typ układu nerwowego mała podatność na zmęczenie brak potrzeby przerw w działaniu tendencja do wykonywania czynności ciągłych i przerywanych zdolność do długiego wykonywania czynności jednorodnych nie wymagają ciszy i spokoju do pracy stopniowe wciąganie się do pracy zaczynając od łatwych zajęć dominacja czynności zasadniczych oraz większa integracja czynności przygotowawczych i sprawdzających zmiany i poprawki w trakcie czynności zasadniczych sprawne działanie bez planu pracy preferencje komunikacji ustnej krótszy czas wykonania zadania wyższa sprawność działania w syt. trudnych 218 ryzykowne strategie rozwiązywania problemów CZASOWE CHARAKTERYSTYKI ZACHOWANIA: ŻWAWOŚĆ tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i zdolność do przestawiania się z jednej czynności na drugą w zależności od zmian otoczenia. Ruchliwość zdolność do przestawiania się z jednej reakcji na drugą odpowiednio do zmian otoczenia. Szybkość reakcji lub inne wymagania środowiska mierzona czasem utajenia (latencji) reakcji. Jest to czas między zadziałaniem bodźca a reakcją na ten bodziec. Tempo częstość wykonywania jednolitych reakcji w określonej jednostce czasu, np. ilość słów na minutę ogólnie: ilość czynności na jednostkę czasu. 221 CZASOWE CHARAKTERYSTYKI ZACHOWANIA PERSEWERATYWNOŚĆ tendencja do utrzymywania i powtarzania danego zachowania po zaprzestaniu działania bodźca. Utrzymywanie zachowania przejawia się w czasie trwania reakcji po zaprzestaniu działania bodźca. Powtarzanie zachowania przejawia się w liczbie powtórzeń reakcji po zaprzestaniu działania sytuacji wywołującej reakcję. Czasowe charakterystyki zachowania są wyznaczone przez labilność mechanizmu fizjologicznego, który jest związany częściowo z poziomem aktywacji. Badania nad temperamentem wskazują, że istnieją różnice indywidualne w intensywności i przebiegu w czasie funkcji regulacyjnych zachowania

5 Założenia RTT opisujące specyfikę powstawania temperamentu: - Cechy temperamentu wykazują podatność na zmiany pod wpływem środowiska (spowodowane przez takie czynniki jak różnego rodzaju długo utrzymująca się stymulacja lub deprywacja np. hałas, sposób odżywiania się, klimat ) - Temperament jest pierwotnie biologicznie zdeterminowany, czyli stanowi wynik ewolucji biologicznej - Cechy temperamentu podlegają zmianom o charakterze rozwojowym, w trakcie ontogenezy (czynniki pojawiające się w trakcie dojrzewania organizmu ) A OSOBOWOŚĆ Temperament stanowi wynik ewolucji biologicznej, podczas gdy osobowość jest wytworem warunków społeczno - historycznych. Temperament właściwy jest zarówno ludziom, jak i zwierzętom, osobowość z kolei stanowi zjawisko psychiczne, typowe tylko dla człowieka. Jednostka ma określone właściwości temperamentu od momentu urodzenia. Człowiek w momencie urodzenia nie posiada jeszcze osobowości. Kształtuje się ona w działaniu oraz w interakcji człowieka ze środowiskiem społecznym. Temperament obejmuje wyłącznie formalne cechy zachowania, niezależnie od ich treści. Osobowość to przede wszystkim aspekt treściowy zachowania, w którym wyraża się stosunek do świata i do samego siebie. 5