Scenariusze lekcji dotyczące tragedii Sofoklesa pt. Król Edyp.

Transkrypt

1 Scenariusze lekcji dotyczące tragedii Sofoklesa pt. Król Edyp. Uwaga Przed przystąpieniem do omówienia utworu Sofoklesa warto przypomnieć treść innej tragedii tego autora Antygony. Lekturę tę uczniowie powinni poznać w gimnazjum. Stanowi ona właściwie dalszy ciąg historii rodu Edypa. Zatem przypomnienie losów Antygony będzie pretekstem do poznania przyczyn jej tragedii, czyli tragicznych losów Edypa. Proponuję, aby pierwszą lekcję poświęcić powtórzeniu Antygony oraz przypomnieniu budowy dramatu antycznego. Lekcja 1 Temat: Tragizm Antygony. Cele: przypomnienie treści tragedii antycznej chronologiczne przedstawienie przebiegu wydarzeń wyjaśnienie, na czym polega konflikt dwóch racji (Antygony i Kreona) próba wyjaśnienia i usprawiedliwienia decyzji bohaterów przypomnienie budowy tragedii antycznej Tok lekcji: 1. Na poprzedniej lekcji prosimy uczniów o przypomnienie treści tragedii Sofoklesa, którą poznali w gimnazjum. Wybrany uczeń przedstawia przebieg wydarzeń. Być może niektórzy uczniowie nie poznali Antygony, dlatego warto zapisać najistotniejsze kwestie poruszone w dramacie, np.: a) król Teb Kreon zakazuje pogrzebać ciało Polinejka, uznając go za zdrajcę kraju. b) Antygona, siostra tragicznie zmarłych Polinejka i Eteoklesa, namawia siostrę Ismenę, aby obie pochowały brata, gdyż tak nakazuje obyczaj i prawo boskie. (W tym miejscu możemy przypomnieć istotę obrzędów pogrzebowych w starożytnej Grecji oraz wierzenia związane z wędrówką dusz do podziemnego świata boga Hadesa; to przypomnienie uświadomi uczniom, jak ważny był dla Greków pochówek uświęcony tradycyjnym obyczajem). c) w związku z odmową Ismeny, która nie śmiała złamać królewskiego zakazu, Antygona postanawia samodzielnie oddać zmarłemu ostatnią posługę. d) strażnicy, którzy przyłapali Antygonę na grzebaniu zwłok brata, przyprowadzają ją przed oblicze zagniewanego wuja króla Kreona (Tu przypomnijmy, że Kreon był bratem Jokasty, matki Antygony, Ismeny, Polinejka i Eteoklesa, i to on sprawował władzę po śmierci Eteoklesa). 1

2 e) Kreon surowy i stanowczy władca nie chce wycofać się z kary za złamanie królewskiego rozkazu nawet na prośbę syna Hajmona który błaga o darowanie życia narzeczonej f) Antygona zostaje żywcem zamurowana w skalnym grobowcu g) Do Kreona przybywa stary wróżbita Tyrezjasz, który nakazuje królowi pochować godnie Polinejka i uwolnić Antygonę, bo taka jest wola bogów. Inaczej bogowie ześlą na Kreona wielkie nieszczęście. h) Przepowiednia wstrząsa Kreonem. Postanawia odmienić swe rozkazy. Udaje się na miejsce, gdzie leżą zwłoki Polinejka, dokonuje pochówku i podąża do groty, w której zamknięto Antygonę. i) Antygona popełniła samobójstwo, przy jej zwłokach siedzi zrozpaczony Hajmon, który przebija się mieczem. j) Eurydyka (żona Kreona i matka Hajmona) usłyszawszy tragiczną wieść o samobójstwie syna, również zadaje sobie śmierć. k) Kreon pozostaje sam, obciążony przekleństwem rzuconym na niego przez umierającą żonę. 2. Możemy polecić uczniom, aby zanotowali plan usłyszanej historii lub sporządzili krótką notatkę. 3. Warto również (ustnie) przypomnieć relacje pomiędzy bohaterami tragedii oraz postaciami bezpośrednio z nimi związanymi: Edyp syn Jokasty i Laiosa oraz mąż Jokasty. Edyp i Jokasta rodzice Antygony, Ismeny, Polinejka i Eteoklesa. Edyp ojciec i przyrodni brat swoich dzieci. Kreon brat Jokasty, wuj i szwagier Edypa. Haimon syn Kreona, narzeczony Antygony. 4. Przypominamy uczniom, że istotą utworu jest tragizm, który przejawia się w dwóch aspektach: a) konflikcie dwóch racji: Antygona ma słuszność, grzebiąc swego brata, gdyż postępuje zgodnie z niepisanymi, ale uświęconymi prawami boskimi. Kreon też postępuje słusznie, gdyż miał prawo jako król Teb ukarać zdrajcę i zakazać jego pochówku. Temu, kto odważy się złamać jego rozkaz, zagroził śmiercią i byłoby to niegodne króla, aby wycofać się z własnej decyzji dlatego, że osobą łamiącą prawo jest ktoś rodziny. Prawo przecież jest jednakowe dla wszystkich. Król straciłby szacunek ludu; b) braku możliwości rozwiązania konfliktu, co niesie za sobą nieuchronność katastrofy. 5. Następnie powtarzamy z uczniami budowę tragedii antycznej i krótko omawiamy każde pojęcie (uczniowie notują w zeszytach): a) prolog otwiera tragedię i wprowadza widzów w akcję, 2

3 b) parodos pierwsza pieśń chóru, c) epejsodia poszczególne sceny, d) stasimony pieśni chóru, e) exodos końcowa pieśń chóru. Ponadto w tragedii greckiej przestrzegano następujących zasad: a) zasady trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), a) obecności chóru, który komentował wydarzenia, b) zasady decorum (stosowności) styl wysoki oraz braku scen krwawych, d) obecności maksymalnie trzech aktorów na scenie Przypomnijmy również ważne dla tragedii antycznej terminy: a) katharsis oczyszczenie, b) mimesis naśladowanie, c) hamartia wina tragiczna. Lekcja 2 i 3 Temat: Nieuchronność losu Edypa. Cele: poznanie historii rodu Labdakidów chronologiczne zestawienie wydarzeń dotyczących losów Edypa określenie roli przeznaczenia (fatum) w antycznej koncepcji życia człowieka poprawne używanie terminów: hamartia, tragiczny wybór określenie roli chóru w dramacie wyjaśnienie zasady trzech jedności na podstawie fragmentu dramatu Lektura: Sofokles, Król Edyp Tok lekcji: 1. Lekcję rozpoczynamy od sprawdzenia, czy utwór Sofoklesa Król Edyp ma cechy tragedii antycznej. utwór rozpoczyna się od prologu, po prologu następuje pierwsza pieśń chóru, czyli parodos, utwór jest podzielony na cztery epejsodia i cztery stasimony, po stasimonie czwartym następuje exodos. 2. Wybieramy ucznia, który przedstawi nam treść tragedii. Możemy sporządzić plan wypowiedzi: a) Tebami rządzi Edyp, gdy na miasto spadają liczne klęski. 3

4 b) Przerażeni mieszkańcy nie wiedzą, w jaki sposób przebłagać zagniewanych bogów i co jest przyczyną ich gniewu. c) Król Edyp ogłasza, że każdego, kto jest przyczyną gniewu bogów, spotka zasłużona kara. d) Wyrocznia delficka informuje, że można przebłagać bogów, pozbywając się z miasta mordercy króla Lajosa, który rządził Tebami. e) Edyp żąda odnalezienia mordercy. f) Wezwany stary wróżbita Tyrezjasz ogłasza, że mordercą jest sam Edyp. g) Wzburzony król próbuje dojść prawdy. h) Z opowieści dawnego sługi Lajosa, który przed laty uchronił niemowlę wydane przez rodziców na śmierć, i posłańca z Koryntu (dawnego pasterza), a także żony Jokasty Edyp odtwarza swoją tragiczną historię: Wyrocznia delficka przepowiedziała jego ojcu, że syn, który dopiero przyjdzie na świat, będzie jego zabójcą i mężem własnej matki. Wobec tej przerażającej przepowiedni rodzice, Lajos i Jokasta, zdecydowali się porzucić niemowlę w górach, gdzie znalazł je pasterz i zaniósł na królewski dwór. Mały Edyp wychowywał się w królewskiej rodzinie w Koryncie, nic nie wiedząc o swym prawdziwym pochodzeniu. Gdy jednak usłyszał straszliwą przepowiednię, chciał uniknąć jej spełnienia, porzucił Korynt i udał się do Teb. Pokonał straszliwego Sfinksa i w zwykłej utarczce zabił dostojnego starca, który jak się potem okazało był królem Teb, ojcem Edypa. Za pokonanie Sfinksa Edyp dostał nagrodę koronę i królową wdowę za żonę. A była to Jokasta matka Edypa. Z tego kazirodczego związku rodzi się czworo dzieci: Antygona, Ismena, Polinik i Eteokles. i) Jokasta z trwogi i rozpaczy popełnia samobójstwo, wieszając się na własnej chuście, a Edyp wykłuwa sobie oczy i udaje się na wygnanie, gdzie wkrótce umiera. Dalsze losy rodu Edypa znamy z Antygony 3. Nauczyciel krótko dopowiada mityczną historię, która obejmuje czas od śmierci Edypa do bratobójczej śmierci Polinika i Eteoklesa oraz decyzji Kreona o niepochowaniu zdrajcy państwa. Po śmierci Edypa na tronie zasiadł Kreon. W chwili uzyskania przez braci bliźniaków odpowiedniego wieku, Kreon ustąpił z tronu, a bracia umówili się, że każdy z nich będzie sprawował władzę przez rok, a na kolejny oddawał bratu koronę. Pierwszy, Eteokles, po roku nie chciał oddać korony, czym sprowokował Polinejka do zbrojnego wystąpienia przeciw niemu. W bratobójczej walce 4

5 zginęli obydwaj, Kreon zaś uznał Polinejka za zdrajcę, gdyż to on najechał na Teby i podniósł zbrojną rękę na króla. 4. Proponuję zastanowić się np. w formie dyskusji nad ważnymi pytaniami: Czy człowiek wg starożytnych jest panem swego losu? Czy człowiek jest wolny? Czy człowiek sam kształtuje swój los? 5. Wnioski: Otóż nie. Losem człowieka kierują bogowie. Przeznaczenie to scenariusz życia, ułożony, zanim się jeszcze człowiek narodzi. Od przeznaczenia fatum nie ma ucieczki. Każda wybrana droga życiowa ostatecznie prowadzi do wyznaczonego przez bogów celu. Edyp, znając okrutne wyroki boskie dotyczące jego osoby, chciał uciec od przeznaczenia. Starał się odmienić zapisany mu los i kiedy wydawało mu się, że zdołał uniknąć klątwy, odkrył straszliwą prawdę przeznaczenie się spełniło. To, czego tak starannie i z rozmysłem unikał się dokonało, (miał dobre intencje, jednak zbłądził nieprawidłowo odczytał swą sytuację uciekł od przybranych rodziców, myśląc, że są prawdziwymi). To skomplikowało jego los i obciążyło go tragiczną winą hamartią. Śmierć Edypa jednak nie zadowoliła bogów. Klątwa ciążyła na losach niewinnych dzieci: Antygony, Ismeny, Eteoklesa i Polinejka. 6. W tym miejscu warto z uczniami rozważyć, jakie uczucia u czytelnika (widza) wzbudza Edyp? Historia Edypa i on sam budzą w odbiorcach współczucie i litość. Żałujemy człowieka, który nie będąc niczemu winien, stał się igraszką w ręku bogów. Podziwiamy jego desperację w dążeniu do odwrócenia czy wręcz oszukania przeznaczenia i wczuwamy się w jego bezradność, kiedy się okazuje, że od przeznaczenia nie ma ucieczki. Trwogę budzi w nas świadomość braku wolności człowieka w kształtowaniu swego losu. Jest to swoiste katharsis. 7. Wspólnie analizujmy teraz przedziwne koleje losu bohatera, które powoli lecz nieuchronnie pchały go ku przeznaczeniu. Edyp jako niemowlę zginąłby niechybnie, gdyby nie litość sługi, który oddał dziecko pasterzowi, Podczas uczty Edyp usłyszał przykre dla siebie słowo i to wzbudziło jego podejrzenia, które potwierdziła wyrocznia delficka. Opuścił rodziców, myśląc, że są prawdziwymi, i udał się do Teb. Na drodze stanął Lajos (prawdziwy ojciec Edypa) i zginął z ręki syna. Los dopomógł Edypowi w rozwiązaniu zagadki Sfinksa dzięki temu Edyp uratował Teby i został królem oraz mężem Jokasty. 5

6 W taki sposób wypełniło się tragiczne przeznaczenie Edypa. 8. Na koniec prosimy uczniów, by wskazali w dramacie Sofoklesa elementy gatunkowe tragedii. Należy je zapisać w zeszytach. Chór bohater zbiorowy; prowadzi dialogi z postaciami tragedii (np. dialog z Edypem, Epeisodion I), wyjaśnia pewne kwestie dotyczące akcji; kształtuje nastrój dramatu; troszczy się o los tebańczyków i nieszczęsnego Edypa. W utworze Sofoklesa brak jest scen zbiorowych, nie ma też bohaterów i sytuacji fantastycznych. Obowiązuje zasada trzech jedności: akcja rozgrywa się w ciągu 24 godzin w jednym miejscu (przed pałacem królewskim) i koncentruje się wokół jednego wątku (losów Edypa). Uwaga. Omawiając w starszych klasach Szekspira (Makbeta lub Hamleta) warto porównać dramat antyczny z szekspirowskim, wskazując zasadnicze różnice: złamanie zasady trzech jedności, sceny zbiorowe, postaci i sytuacje fantastyczne, podział na akty i sceny, inna rola chóru, bohaterowie mają wybór i nad ich losem nie ciąży fatum.