Społeczeństwo. Studia, prace badawcze i dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła. ROK XXII (XVIII) 2012 nr 3

Transkrypt

1 Społeczeństwo Studia, prace badawcze i dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła 109 ROK XXII (XVIII) 2012 nr 3

2 DYREKTOR Claudio Gentili WICEDYREKTOR Mario Toso SEKRETARZ REDAKCJI Davide Vicentini PREZES FUNDACJI GIUSEPPE TONIOLO Adriano Vincenzi REDAKTOR NACZELNY EDYCJI POLSKIEJ Zbigniew Borowik WYDAWCA Wersja włoska: FUNDACJA GIUSEPPE TONIOLO, WERONA, ITALIA Wersja polska: KATOLICKIE STOWARZYSZENIE CIVITAS CHRISTIANA, WARSZAWA ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Paweł Borkowski, sekretarz redakcji Zbigniew Borowik, redaktor naczelny Adam Wieczorek Tadeusz Żeleźnik ADRES REDAKCJI: ul. Wspólna 25, Warszawa, tel WYDAWCA: Grupa Inco S.A. Instytut Wydawniczy Pax ul. Wspólna 25, Warszawa tel Nakład: 500 egz. Druk i oprawa: Drukarnia im. Adama Półtawskiego ul. Krakowska 62, Kielce

3 REDAKCJA A. Albertini / N. Ancora / V. Antonelli / A. Balsamo / O. Bazzichi / P. Borkowski / Z. Borowik / C. Carrara / P. Cerocchi / F. Cucculeli / C. Di Francesco / G. Mauri / F. Mazzocchio / M. Merigo / M. Orsi / M. Placido / E. Preziosi / L. Santolini / P. Sassi / G. Sturzo / D. Vincentini / L. Viscardi / G. M. Zanoni KOMITET NAUKOWY S. Bernal Restrepo, Papieski Uniwersytet Gregoriański, Rzym / U. Bernardi, Uniwersytet w Wenecji / V. Buonomo, Papieski Uniwersytet Laterański, Rzym / J. Y. Calvez, Centre Sevres, Paryż / G. Campanini, Uniwersytet w Parmie / P. Carlotti, Papieski Uniwersytet Salezjański, Rzym / C. Cavalleri, Studi Cattolici, Mediolan / M. R. Cirianni, Papieski Fakultet Nauk o Wychowaniu Auxilium, Rzym / E. Colom, Papieski Uniwersytet Świętego Krzyża, Rzym / F. Compagnoni, Papieski Uniwersytet Świętego Tomasza, Rzym / G. De Simone, Papieski Uniwersytet Laterański, Rzym / G. Dal Ferro, Instytut Nauk Społecznych N. Rezzara, Vicenza / G. Gatti, Papieski Uniwersytet Salezjański, Rzym / F. Gentile, Uniwersytet w Padwie / P. Gheddo, Papieski Instytut Misji Zewnętrznych, Rzym / G. Goisis, Uniwersytet w Wenecji / O. Ike, CIDJAP, Enugu, Nigeria / P. Jarecki, Biskup pomocniczy Archidiecezji Warszawskiej / S. Martelli, Uniwersytet w Palermo / J. Mejía, Archiwista i Bibliotekarz Biblioteki Watykańskiej / D. Melé, IESE Business School, Barcelona / F. McHugh, Von Huegel Institut, St Edmund's College, Cambridge / C. Moreda da Lecea, Uniwersytet Nawarry, Pamplona / I. Musu, Uniwersytet w Wenecji / A. Nicora, Przewodniczący APSA, Watykan / A. Poppi, Uniwersytet w Wenecji / V. Possenti, Uniwersytet w Wenecji / J. Schasching, Katolicka Akademia Społeczna, Wiedeń / M. Schooyanhs, Katolicki Uniwersytet w Louvain / M. Spieker, Uniwersytet w Osnabrück / K. Wroczyński, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II / S. Zamagni, Uniwersytet w Bolonii / S. Zaniinelli, Katolicki Uniwersytet Najświętszego Serca, Mediolan KORESPONDENCI S. Gregg, Grand Rapids, Michigan / J. Jelenic, Zagrzeb / T. Kim, Seul / S. Košč, Trnawa / S. Cornish, Sydney / V. Piesenko, Rostów nad Donem / E. Sotoniakova, Ostrawa / D. Valdés, Pinar del Rio / K. G. Michel, Würzburg

4 SPIS TREŚCI Od Redakcji Zbigniew Borowik 13 Zaangażowanie społeczne drogą do świętości Claudio Gentili 15 Rodzina, praca, świętowanie Prace badawcze Enrique Colom 21 Świętość w życiu społecznym (I) Ernesto Preziosi 39 Sylwetka Giuseppego Toniolo na tle historycznym Ks. Marek Stępniak 59 Koncepcja pomocniczości w pismach ks. prof. Władysława Piwowarskiego Studia Giuseppe Montano 75 Zaangażowanie społeczne według adhortacji apostolskiej Verbum Domini Bp Mario Toso 93 Demokracja uczestnicząca Kard. Angelo Bagnasco 105 Kwestia antropologiczna w nauce społecznej Kościoła Kard. Ivan Dias 117 Ewangelizacja dzisiaj

5 5 Forum Kard. Salvatore De Giorgi 129 Beatyfikacja Giuseppego Toniolo Alberto Ratti 135 Giuseppe Toniolo i narodziny Włoskiej Katolickiej Federacji Uniwersyteckiej (FUCI) Francesco Miano 145 Giuseppe Toniolo i Włoska Akcja Katolicka Dokumenty Ojciec Święty Benedykt XVI 151 List otwarty do świata. Przesłanie z okazji XVIII Sesji Plenarnej Papieskiej Akademii Nauk Społecznych (27 kwietnia 2012 r.) Książki Piotr Sutowicz 155 Rec.: T. Nakielski, Co to jest katolicka nauka społeczna?, Olsztyn 2011 Zbigniew Borowik 158 Rec.: E. Sienkiewicz, Czy potrzebna jest polska teologia polityczna?, Szczecin 2011 Ks. Roberto Spataro SDB 161 Rec.: G. Brienza, Il Magistero di Pio XII e l ordine sociale, Verona 2012 Materiały do formacji katolickospołecznej Oreste Bazzichi 165 Źródła nauki społecznej Kościoła: trzy encykliki przeciwko ideologii nazistowskiej i faszystowskiej

6 SUMMARIES No. 3 (109), May-June 2012 Enrique Colom Świętość w życiu społecznym (cz. 1) Przedmiotem NSK jest odnowienie i ustalenie porządku społecznego zgodnie z planem zbawienia zawartym w Ewangelii. Chrześcijańska nauka społeczna jest częścią chrześcijańskiej koncepcji życia. Nauka Kościoła kładzie akcent na to, że całe działanie ludzkie mieści się w porządku moralnym: sztuka, nauka, technika, polityka, gospodarka itd. nie mogą być traktowane jako neutralne z punktu widzenia doskonałości osobistej. Życie chrześcijańskie jest nie tyle doktryną czy teorią, ile życiem w Chrystusie, naśladowaniem Jezusa, utożsamieniem się z Nim. Dlatego zadaniem chrześcijańskiej nauki społecznej jest coś więcej niż poznanie zbioru zasad, ocen i wytycznych jest nim przede wszystkim decyzja, żeby utożsamić się z Jezusem, dążyć do świętości przez wierną praktykę Jego nauczania. Człowiek ma bowiem jeden cel ostateczny: dojść do Boga przez utożsamienie się z Chrystusem dzięki łasce Ducha Świętego. Holiness in Social Life (Part One) The object of the social doctrine of the Church is to renew and establish social order in accordance with the redemption plan which is to be found in the Gospel. The Christian social doctrine makes part of the Christian conception of life. The teachings of the Church insist that all human activity should be founded on moral order: arts, science, technology, politics, economy etc. may not be considered as neutral in terms of human personal perfection. Christian life is neither a doctrine nor theory, but it is living in Christ, following Christ, identyfing oneself with Christ. Thus, the object of the Christian social doctrine is not to come to a knowledge of a set of principles, rules, or directions only, but a decision to identify oneself with Christ and to gain holiness by putting his teachings into practice. For human being has only one final aim, which is to come to God by identifying oneself with Christ by the grace of the Holy Spirit. Ernesto Preziosi Sylwetka Giuseppego Toniolo na tle historycznym Niedawna beatyfikacja Giuseppego Toniolo stanowi dla włoskiego laikatu katolickiego ważną pobudkę do odnowy świeckiego zaangażowania w Kościele, a także staje się okazją do przemyślenia na nowo podstaw katolickiej myśli społecznej. Jakiego rodzaju impulsy ruch katolików może obecnie zaczerpnąć ze świadectwa Toniola? Szczególnie interesującym aspektem jest właśnie świadectwo Toniola jako osoby świeckiej. Prawdziwy chrześcijanin świecki wnosi swój wkład w życie społeczne, żyjąc pełnią życia chrześcijańskiego w wymiarze powołania jako wy-

7 SUMMARIES 7 magającej odpowiedzi na Boże wezwanie. U Toniola można rozpoznać elementy tej odpowiedzi na każdej płaszczyźnie jego życia: w relacjach małżeńskich i rodzinnych, w pracy na uniwersytecie, w doborze tematyki studiów i nauczania, Toniolo bowiem zajmował się przede wszystkim tym, co dzisiaj nazwalibyśmy zagadnieniami z programu politycznego dla kraju. Giuseppe Toniolo s Figure in the Historical Context For Italian Catholic laypersons, the recent beatification of Giuseppe Toniolo is an important impulse to renew their specific involvement in Church, as well as an opportunity to reconsider the most central elements of the Catholic social thought. What sort of impulses may now be received by the Catholic movement from Toniolo s testimony? It is his lay testimony which is a particulary interesting aspect. A genuine Christian layperson makes his own contribution to social life by fully living a Christian life in its vocational aspects, since vocation is a demanding answer to God s calling. In Toniolo, elements of this anwer may be seen in every field of his life: marital and familial relationships, lecturing in the university, selecting issues to be studied and taught. In fact, Toniolo dealt with all those problems that we could nowadays define as elements of the political programme for the nation. Ks. Marek Stępniak Koncepcja pomocniczości w pismach ks. prof. Władysława Piwowarskiego W komentarzach opisujących działania podejmowane przez instytucje i rządy często pojawia się pojęcie pomocniczości lub subsydiarności. Takie pojęcie nie oznacza po prostu pomocy finansowej dla upadających banków czy chwiejących się systemów gospodarczych. Nie jest to pomoc doraźna na zaspokojenie bieżących potrzeb. Pomocniczość to istotna zasada życia społecznego, zdefiniowana w encyklice Piusa XI Quadragesimo anno. W czasach, kiedy w Europie rozwijały się dwa systemy totalitarne: komunizm i faszyzm, nauczanie społeczne Kościoła przypomniało podstawową zasadę wywodzącą się z prawa naturalnego. Współcześnie zasada pomocniczości jest jedną z podstawowych zasad wielu konstytucji i międzynarodowych aktów prawnych. Istnieją liczne artykuły i publikacje naukowe na jej temat. Wśród nich należy zwrócić uwagę na prace ks. prof. Władysława Piwowarskiego (zm. 2001), znawcy katolickiej nauki społecznej i socjologii religii. The Conception of Subsidiarity in the Writings of Prof. Władysław Piwowarski The concept of subsidiarity is frequently to be found in commentaries and analyses concerning activity of various institutions or

8 8 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 governments. The term subsidiarity fails to signify providing financial support to banks that go bankrupt or economic systems facing problems. Subsidiarity is not a temporary measure to satisfy current needs. It is a major principle of social life, one defined by Pope Pio XI in his encyclical letter «Quadragesimo Anno». While Europe was witnessing the growth of two totalitarian regimes, communism and fascism, the social teachings of the Church showed the importance of that fundamental principle, which is rooted in natural law. At the present time, the principle of subsidiarity is one of the basic principles of a number of constitutions and acts of international law. Numerous articles and specialist publications have been dedicated to the problems of subsidiarity. Among them, the studies of Prof. Władysław Piwowarski (deceased 2001), an expert in the Catholic social doctrine and sociology of religion, deserve particular attention. Giuseppe Montano Zaangażowanie społeczne według adhortacji apostolskiej Verbum Domini Adhortacja Benedykta XVI nosi datę 30 września 2010 r. Jest to posynodalna adhortacja apostolska. Została opracowana po XII Zwyczajnym Zgromadzeniu Ogólnym Synodu Biskupów, które odbywało się w Watykanie w dniach 5-26 października 2008 r. na temat: Słowo Boże wżyciu i misji Kościoła. Około 2 lata po tamtym wydarzeniu Papież ogłosił adhortację Verbum Domini, w której nawiązuje do obrad synodu, aby dać pewne podstawowe wytyczne do odkrywania na nowo w życiu Kościoła słowa Bożego, będącego źródłem nieustannej odnowy, wyrażając jednocześnie życzenie, by stawało się ono coraz bardziej sercem wszelkiej działalności kościelnej. W tym dokumencie cały rozdział został poświęcony relacji między słowem Bożym a zaangażowaniem społecznym w różnych aspektach. W kolejnych paragrafach poświęconych aktywności chrześcijanina w świecie zwraca się uwagę na związek między słuchaniem słowa Bożego a bezinteresowną służbą dla bliźniego. Social Involvement in the Light of the Apostolic Exhortation «Verbum Domini The exhortation of Benedict XVI «Verbum Domini» was published on 30 September It is a post-synodal apostolic exhortation, prepared after the Twelfth Ordinary General Assembly of the Synod of Bishops, hold in Vatican from 5 to 26 October 2008, which had as its theme: «The Word of God in the Life and Mission of the Church», About two years after that event the Pope published his exhortation «Verbum Domini», in order «to point out certain fundamental approaches to a redis-

9 SUMMARIES 9 covery of God s word in the life of the Church as a wellspring of constant renewal. At the same time I express my hope that the word will be ever more fully at the heart of every ecclesial activity», said the Pope. A whole chapter of the exhortation is dedicated to the relationships between God s word and social involvement in various fields. The successive sections of the document are dedicated to the problems of Christian activity in the world; in particular, the relationship between listening to God s word and a voluntary help and service for one s neighbour is taken into consideration. Bp Mario Toso Demokracja uczestnicząca Działanie polityczne ma dziś przedsobąwiele wyzwań. Przede wszystkim takim wyzwaniem jest głęboka reforma samej polityki. Obecnie potrzebna jest refleksja nad projektem reformy i regeneracji demokratycznej po to, żeby lepiej działać dla demokracji substancjalnej. W obliczu coraz bardziej złożonych problemów, a w szczególności wobec kryzysu społeczno-kulturowego, ekonomiczno-społecznego, politycznego, kryzysu demokracji o zasięgu globalnym, różne stowarzyszenia, zrzeszenia, instytucje są wezwane do przemyślenia swojej pozycji i modyfikacji swojego działania pod tym kątem. Odrodzenie demokracji powinno mieć nawzględzie wymiar globalny, budować równocześnie demokrację substancjalną i uczestniczącą na poziomie globalnym, jak też w obrębie regionów europejskich, afrykańskich, azjatyckich itd. Rekonstrukcja współczesnej demokracji powinna zatem iść dwukierunkowo: od lokalności do globalności i odwrotnie. Tylko tak reforma obecnych instytucji demokratycznych i partycypacyjnych w obrębie społeczeństwa obywatelskiego będzie korzystna. Participatory Democracy Political activity is nowadays challenged by a number of factors. One of them is a thorough reform of the politics itself. A reflection on a reform plan and democratic renewal is needed, so that involvement in substantial democracy may be improved. While problems are turning more and more complex, and while the economic, social and political crisis, as well as a worldwide crisis of democracy continue to grow, the various associations, organizations and institutions are called to reconsider their position and modify their respective attitudes. Democratic renewal ought to be performed with respect to global dimension and, at the same time, build substantial and participatory democracy on the world level and in the regions of

10 10 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 Africa, Europe, Asia etc. Thus, the rebuilding of modern democracy is a twofold process, that runs from the local to the global and in the opposite direction. Only then the reform of present democratic and participatory institutions in civil society may prove to be useful. Kard. Angelo Bagnasco Kwestia antropologiczna w nauce społecznej Kościoła NSK przedstawia refleksję nad społeczeństwem, w której centrum znajduje się osoba ludzka. Całe to nauczanie streszcza się w zasadzie godności człowieka, która jest najwyższą wartością społeczeństwa. Jedynie w relacji do człowieka różnorodna rzeczywistość nabierapełnego znaczenia. Godność człowieka to zasada jednocząca, ponieważ sprowadza do jednego celu działania podejmowane w różnych dziedzinach i na pozór od siebie niezależne. Jest to zasada konkretna, gdyż powinna wyznaczać kierunek decyzji podejmowanych w społeczeństwie, którego celem jest dobro każdej jednostki. Rozwój będzie autentyczny tylko wtedy, kiedy jego pierwszoplanowym odniesieniem będzie człowiekikiedybędzie się brać poduwagę wszystkie konstytutywne aspekty człowieka. Sposób, w jaki rozwija się społeczeństwo, w znacznej mierze zależy odprzyjętej koncepcji antropologicznej. Namysł nad człowiekiem jest przeto nieodzowny. Dlatego też NSK wyraża kompletną antropologię. The Anthropological Question in the Social Doctrine of the Church The social doctrine of the Church expresses a reflection on the society. The central part of that reflection is dedicated to the human person. The entire teaching of the Church is based upon the principle of human dignity, which is of the highest social importance. Is is in relation to human person that the multifaceted reality receives its full significance. Human dignity is a unifying principle, as it leads all fields of activity, which are apparently independent, to one scope. It is a concrete principle, as its role is to shape all the decisions made in the society, one which is oriented towards common good. Development may become genuine only if human person is its central reference point and if all the constitutive aspects of human person are taken into consideration. To a large extent, the way in which society develops depends on the anthropological ideas behind it. That makes reflection on human being indispensable. And this is also the reason why the social doctrine of the Church expresses a complete anthropology.

11 SUMMARIES 11 Kard. Ivan Dias Ewangelizacja dzisiaj Jezus Chrystus polecił swoim uczniom kontynuować Jego zbawczą misję na ziemi. Ewangelia ma być głoszona wszelkiemu stworzeniu, to znaczy każdemu człowiekowi, każdej wspólnocie, w każdej kulturze, w każdym kraju i na każdym kontynencie. Dla ucznia Jezusa Chrystusa głoszenie Ewangelii nie jest zatem kwestią wyboru, lecz nakazem Pana. Nakaz ewangelizowania wprowadza nas w samo serce Boga, który pragnie, aby wszyscy mężczyźni, kobiety i dzieci dostąpili zbawienia i doszli do poznania Prawdy. Każdy chrześcijanin musi zatem uważać się za upoważnionego do ukazywania świętej osoby i zbawczej misji Jezusa Chrystusa zawsze i bez żadnych kompromisów, jak również do rozsiewania wartości ewangelicznych w każdym sercu i domostwie oraz każdej kulturze. Chrześcijanie nie mogą sobie pozwolić na to, żeby pozostawać z boku w roli biernych obserwatorów albo działać czysto zachowawczo. Jeśli mają wiernie wypełniać swoją misję, muszą być aktywni, a nie tylko reaktywni, odczytywać znaki czasów i planować ewangeliczną ofensywę. Evangelization Today Christ Our Lord, wit his missionary mandate, had commissioned his disciples to continue his salvific mission on earth. The Gospel was to be preached «to every creature». This would mean: to every human being, to every community, in every culture, country and continent. For a disciple of Jesus Christ, then, to preach the Gospel is not an option, but a command of the Lord. The mandate to «evangelize» makes us enter into the very heart of God, who wills all men, women and children to be saved and to come to the knowledge of the Truth. Every Christian must, therefore, consider himself or herself as empowered to proclaim the sacred person and salvific mission of Jesus Christ at all times and without any compromise whatsoever, and to spread Gospel values in every heart and home and culture. Christians can ill afford to remain on the sidelines as passive spectators, or to fall back on a purely maintenance mode. True to their mission, they must be proactive, and not merely reactive, in reading the signs of the times and projecting their evangelical thrust.

12 SKRÓTY UŻYTE W NINIEJSZYM NUMERZE AA Sobór Watykański II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem CA Jan Paweł II, Encyklika Centesimus annus w setną rocznicę encykliki Rerum novarum, 1 maja 1991 r. CV Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate o integralnym rozwoju ludzkim w miłości i prawdzie, 29 czerwca 2009 r. DCE Benedykt XVI, Encyklika Deus caritas est omiłości chrześcijańskiej, 25 grudnia 2005 r. EN Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi o ewangelizacji wświecie współczesnym, 8 grudnia 1975 r. EV Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, 25 marca 1995 r. GS Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes KKK Katechizm Kościoła Katolickiego KNSK Papieska Rada Iustitia et Pax, Kompendium nauki społecznej Kościoła LE Jan Paweł II, Encyklika Laborem exercens o pracy ludzkiej, 14 września 1981 r. NMI Jan Paweł II, List apostolski Novo millennio ineunte na zakończenie Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, 6 stycznia 2001 r. NSK nauka społeczna Kościoła ORP L Osservatore Romano wyd. polskie (1980-) PF Benedykt XVI, List apostolski w formie motu proprio Porta Fidei ogłaszający Rok Wiary, 11 października 2011 r. PT Jan XXIII, Encyklika Pacem in terris o pokoju między wszystkimi narodami opartym na prawdzie, sprawiedliwości, miłości i wolności, 11 kwietnia 1963 r. QA Pius XI, Encyklika Quadragesimo anno o odnowieniu ustroju społecznego i dostosowaniu go do normy prawa Ewangelii, 15 maja 1931 r. S Społeczeństwo. Studia prace badawcze dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła (1995-) SS Benedykt XVI, Encyklika Spe salvi o nadziei chrześcijańskiej, 30 listopada 2007 r.

13 OD REDAKCJI ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE DROGĄ DO ŚWIĘTOŚCI Zbigniew Borowik Redaktor naczelny Społeczeństwa Jaki związek ma nauka społeczna Kościoła z naszym powołaniem do świętości? Rzadko stawiamy sobie to pytanie, bo w nauce tej szukamy częściej impulsów doktrynalnych, które prowadziłyby do przemian strukturalnych i instytucjonalnych, a tracimy z pola widzenia fakt, że jest ona integralną częścią chrześcijańskiej koncepcji życia i jako taka poprzez świadectwo autentycznego przylgnięcia do Chrystusa jest naszą drogą do świętości. Chrześcijańskiej doskonałości nie da się osiągnąć poza kontekstem społecznym. Zaangażowanie na rzecz autentycznego ludzkiego rozwoju, zarówno w wymiarze materialnym, jaki i duchowym, jest po prostu elementem naszego powołania do świętości. Jeśli ktoś chce naprawdę żyć Ewangelią, musi zabiegać o to, aby duch Chrystusowy przenikał wszystkie obszary życia nie tylko indywidualnego, ale i społecznego. Warto o tym pamiętać dziś, gdy kulturze życia społecznego zagraża już nie tylko indywidualizm, ale wręcz solipsyzm. W oddawanym właśnie do rąk czytelników numerze naszego czasopisma zwraca uwagę na te sprawy Enrique Colom, nawiązując do myśli kard. Josepha Höffnera, wybitnego znawcy i propagatora katolickiej nauki społecznej, którego wkład w rozwój współczesnego Magisterium społecznego Kościoła jest powszechnie uznawany. Nasz autor stara się przede wszystkim uwydatnić praktyczny wymiar chrześcijańskiej nauki społecznej (kard. Höffner był zwolennikiem używania tej właśnie nazwy). Nauka ta, jak zresztą i teologia moralna, nie jest wiedzą czysto akademicką, ale angażuje osobiście tego, kto ją uprawia czy studiuje. Nie chodzi więc tylko o to, by ją poznać, ale nią żyć.

14 14 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 Jak zwykle bardzo cenne są dla nas refleksje bpa Mario Toso, sekretarza Papieskiej Rady Iustitia et Pax, który wskazując na potrzebę odnowy demokracji substancjalnej (nie tylko politycznej, ale także ekonomicznej i społecznej) oraz uczestniczącej (a nie tylko przedstawicielskiej), powraca do tematu światowego dobra wspólnego i odpowiadających mu globalnych instytucji, będących tego dobra naturalnym wymogiem. Mając na uwadze brak takich instytucji, należy zacząć od odnowy demokracji na poziomie społeczeństw obywatelskich, które są przecież podstawą światowej społeczności politycznej. Taki oddolny ruch będzie też służył budowaniu demokracji na poziomie międzynarodowym. Bez demokratycznej polityki uprawianej w skali światowej nie ma mowy o rozwoju społecznej ekonomii (nie nastawionej wyłącznie na zysk) oraz o istnieniu wolnych, przejrzystych i stabilnych rynków, których celem jest integralny rozwój i światowe dobro wspólne. Takiej ekonomi stoi dziś na przeszkodzie polityka oparta na ideologii neoliberyzmu i zderegulowanego kapitalizmu finansowego, traktująca przedsiębiorstwo jako zwykłe zrzeszenie kapitałów. Dlatego potrzebna jest w pewnym zakresie definansjaryzacja gospodarki, bo grozi nam rozpad realnej ekonomii. Tylko dzięki polityce, która odzyskuje swój prymat nad finansami i rynkami w imię dobra wspólnego możliwe będzie stworzenie warunków dla społecznej ekonomii. Obok tych generalnych postulatów pojawiają się bardziej szczegółowe propozycje, o których wspominałajużrada Iustitia et Pax. Chodzi m.in. o potrzebę opodatkowania transakcji finansowych, dokapitalizowania banków służących realnej gospodarce i wyraźnego rozróżnienia banków kredytowych i spekulacyjnych. W tym numerze czytelnicy znajdą też wiele materiałów poświeconych osobie i dziełu bł. Giuseppego Toniolo, postaci niezwykle ważnej nie tylko dla włoskiego katolicyzmu. Ernesto Peroziosi z Instytutu Studiów im. Giuseppego Toniolo kreśli sylwetkę włoskiego myśliciela i działacza, starając się wydobyć zwłaszcza te elementy, które mogłyby stać się impulsem dla odnowy społecznego katolicyzmu we Włoszech.

15 OD REDAKCJI RODZINA, PRACA, ŚWIĘTOWANIE Claudio Gentili Dyrektor La Società Włochy nader późno odkrywają, że dane o sytuacji rodzin są alarmujące. Wychodzi na jaw nie tylko trudna sytuacja ekonomiczna, w jakiej znajduje się wiele rodzin w tych czasach; jeszcze bardziej zagrożona jest dynamika relacji, gdyż coraz bardziej zdezorientowani są młodzi i coraz bardziej rozczarowani są starsi. Co się dzieje? To, że prawie połowa młodych Włochów w wieku lat wciąż mieszka z rodzicami. To, że we Włoszech tylko jedna trzecia małżeństw ma dzieci (20 lat temu była to połowa). To, że zmniejsza się liczba małżeństw, a wzrasta liczba rozwodów i upowszechniają się nowe formy współżycia: konkubinaty, samotne osoby z dziećmi, związki rozszerzone. Kwestia ekonomiczna jest na pewno ważna. Wielu komentatorów przywołuje ją dla wyjaśnienia tych danych. Ale jest i coś więcej: u podłoża tych zjawisk leży wypaczenie samego sensu rodziny, co jest już kwestią antropologiczną. Emancypacja kobiety stała się walką z mężczyzną i emancypacją macierzyństwa. Jaki jest lepszy sposób wyzwolenia się od macierzyństwa niż zrównanie związków otwartych na życie i płodnych ze związkami niepłodnymi? Pomieszanie płci (teoria gender) jest nowym mianem bezpłodności. W trudnych czasach liczniejsze rodziny były dla rodziców jasną, wspólną odpowiedzią na kryzys, wyrazem zaufania we własne zdolności do zrodzenia i wychowania potomstwa, żeby pracowało, podnosiło jakość życia i wydźwignęło rodzinę na drabinie społecznej. Dziecko było niejako orędziem wybawienia i pojednania świata. Dziś dane włoskiego Głównego Urzędu Statystycznego (ISTAT) mówią, że drabina społeczna jest zablokowana,

16 16 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 a raczej zwraca się nieuchronnie w dół. Pary boją się rodzić dzieci, gdyż nie wierzą, że potrafią im zapewnić godziwe życie. Małe zaufanie do siebie, pewien egoizm, narastający w momentach trudności i napięć, niezdolność do reagowania i myślenia o innej przyszłości oto prawdziwe powody zniechęcające do zakładania rodziny. Dzieci, te przyszłe i te już urodzone, są pierwszymi tego ofiarami. Mamy więc kraj o zerowym wzroście, który nie umie już rozmawiać z młodymi i poświęca na ołtarzu relatywizmu nowe siły odradzające społeczeństwo i przynoszące mu rozwój. Upowszechnia się kultura gender, która neguje różnicę płci i lansuje pomieszanie płci w telewizji, internecie, filmach, literaturze, reklamie. Zarazem media coraz częściej każą nam oglądać zupełne parodie tradycyjnych rodzin, pokazując sztuczne sytuacje rodzinne bez napięć, jakieś wyśnione, co kontrastuje ze zwykłymi trudnościami, które wszystkie normalne rodziny mają na co dzień. To jest rodzaj antygenezy, prawdziwa rana antropologiczna. W tej sytuacji konieczne jest postawienie ekologii ludzkich relacji przed wszystkimi naszymi celami, po to żeby uratować człowieka i sens jego bycia w świecie. To długa praca. Ma ona mocne wsparcie ze strony NSK. Wystarczyć wspomnieć bł. Giuseppego Toniolo, któremu poświęcamy wiele tekstów w tym numerze, napisanych z okazji beatyfikacji tego nadzwyczajnego bohatera katolicyzmu społecznego. Toniolo dobrze wyraża związek między rodziną, pracą i świętowaniem, gdyż był ojcem, nauczycielem akademickim, autentycznym wzorem solidarności społecznej. Wszystko to streszcza się w jego serdecznym liście do studenta z 1879 r., w którym pisał: Są miłości, które poniżają i niszczą; są i te, które pobudzają do dobrej i pożytecznej aktywności. Życzę Panu prawdziwych a nieocenionych pomocy, jakie zawsze daje chrześcijańskie małżeństwo i jakich ja sam (bez moich zasług) doznałem i doznaję. A zatem łączyć rodzinę, pracę i zaangażowanie społeczne. Jeszcze dziś jest bardzo wiele utrudnień dla rodzin, a przede

17 Claudio Gentili / Rodzina, praca, świętowanie 17 wszystkim dla kobiet. Wystarczy pomyśleć o tym, jak znacznie jesteśmy zapóźnieni w stosunków do krajów bardziej rozwiniętych, gdy chodzi o sieć żłobków, które pomogłyby matkom łączyć pracę z życiem rodzinnym (obecnie prawie jedna trzecia matek rezygnuje z pracy po urodzeniu pierwszego dziecka). W 2004 r. przestrzegał prezydent Ciampi: Rozwinięte społeczeństwo nie może rezygnować ani z publicznej działalności kobiety, ani z jej roli matki. Puste kołyski są prawdziwym problemem włoskiego społeczeństwa. Konkretne propozycje przynosi nowy raport Rodzina we Włoszech, sporządzony przez Krajowe Obserwatorium Rodziny. Raport wymienia różne środki służące temu, żeby łączyć rodzinę i pracę: lokale i miejsca w zakładach pracy przeznaczone dla dzieci, urlopy rodzicielskie, pomoc dla rodzin opiekujących się osobami starszymi i niesamodzielnymi, pomoc dla rodzin słabych (są to rodziny z nieletnimi wymagającymi szczególnej opieki albo narażone na rozpad, rodziny, w których rodzice są w separacji albo rozwiedzeni, rodziny imigrantów). Do tego trzeba dodać nową propozycję modelu ekonomiczno-społecznego, którym jest firma rodzinna, i modelu spółdzielczego grupującego rodziny, który również Toniolo z upodobaniem zalecał w swoich pracach. To są sprawy istotne, jeśli chce się mówić o kierunkach polityki rodzinnej, tak jak są one rozumiane w literaturze naukowej, do której odwołuje się Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego w swoich zestawieniach a więc o polityce zmierzającej do tworzenia i przyznawania zasobów dla rodzin i dzieci na utrzymaniu. Trzeba uczynić przyjaznymi rodzinie pracę, szkołę, szpital, sklep, ośrodki dla osób starszych. Trzeba powrócić do family mainstreaming wbrew naciskom ze strony kultury gender. Trzeba powrócić do całościowego myślenia o rodzinie i definitywnie zarzucić poszatkowane myślenie o rodzinach, które jest niezdolne do syntezy i rodzi podziały. Działania dla wyeliminowania alternatywy praca albo rodzina są pierwszymi użytecznymi krokami w kierunku naprawienia pewnych stanów krytycznych w krótkim okresie. Nie powinno się

18 18 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 jednak zaniedbywać duchowego i relacyjnego aspektu życia rodzin aspektu o wiele bardziej złożonego, przynajmniej pozornie. Pomija się bowiem znaczenie bardzo prostych środków, które pomagają gromadzić rodziny i wspólnoty i które należy pilnie umieścić z powrotem w panoramie społecznej. Pierwszym i najbardziej bezpośrednim sposobem bycia razem jest świętowanie. Świętem było VII Spotkanie Rodzin w Mediolanie w dniach od 30 maja do 3 czerwca 2012 r., które zgromadziło rodziny z całego świata w atmosferze radości, dialogu i duchowości, w takiej atmosferze, jakiej nie widziano od dawna. Rodzina, praca i święto wszystko razem, bez określania priorytetu, który wykluczałby resztę. Benedykt XVI w liście wprowadzającym do tego wielkiego wydarzenia tak się wypowiedział: Praca i święto są wewnętrznie związane z życiem rodzin: warunkują ich wybory, wpływają na relacje między małżonkami oraz między rodzicami a dziećmi, oddziałują na stosunek rodziny do społeczeństwa i Kościoła. Pismo Święte (zob. Rdz 1-2) mówi nam, że rodzina, praca i dzień święty są darami i błogosławieństwami Bożymi, które pomagają nam wieść w pełni ludzkie życie. Widok tak wielu zebranych rodzin sprawił mocne odnowienie nadziei. Stąd nowe formy współpracy: młode rodziny podają sobie rękę i tworzą wspólnoty, w parafiach organizuje się kursy dla małżeństw, aby podtrzymywać i wspomagać pary w krytycznych dla nich momentach, odkrywa się na nowo wartość opowiadania, świadectwa życia w wychowaniu dzieci. Odradza się braterstwo i wzajemny szacunek, powraca się do społecznego wymiaru komórki rodzinnej, która odkrywa powoli, że nie jest już wyspą. Święto jest czynnikiem wzajemnego pojednania, którego nie spycha się już na dalszy plan. Nadzwyczaj aktualna jest ewangeliczna przypowieść o synu marnotrawnym: święto potwierdza powrót zaginionego syna do domu ojca, który respektując to, co jest pomocniczością, kiedyś pozwolił mu odejść. Ubić tłuste cielę, włożyć piękne szaty, dać drogocenny pierścień honorować, świętować i być razem.

19 Claudio Gentili / Rodzina, praca, świętowanie 19 Być w rodzinie to w istocie nic innego niż odkryć i odnaleźć zdolność kochania siebie, swoich bliskich, innych ludzi. Rodzina jest znakiem miłości do społeczeństwa. Nauka społeczna przypomina nam to w jasnych słowach: Rodzina, naturalna wspólnota, w której doświadcza się ludzkiego instynktu społecznego, wnosi swój jedyny i niezastąpiony wkład w dobro całego społeczeństwa. Istotnie, wspólnota rodzinna rodzi się z komunii osób: «Komunia dotyczy relacji międzyosobowej pomiędzy «ja» i «ty». «Wspólnota» natomiast zdaje się ten układ przekraczać w kierunku «społeczności», w kierunku jakiegoś «my». Rodzina jako wspólnota osób jest równocześnie pierwszą ludzką «społecznością» (KNSK 213). W Mediolanie, w obecności ponad miliona osób Papież zalecał i poparł nie wzór rodziny z obrazka, ale rodziny żyjącej konkretnie w rzeczywistości społecznej i znoszącej wszystkie dramaty kryzysu, niezrozumienia, podziałów. Przeczytajmy z uwagą jego słowa skierowane do rozwiedzionych, których cierpienie w całości rozumie. W homilii na niedzielę 3 czerwca wobec nieprzebranego tłumu Papież przypomniał rodzinom: W takiej mierze, w jakiej będziecie żyć miłością wzajemną i miłością do wszystkich, staniecie się żywą Ewangelią, prawdziwym Kościołem domowym. Nie można też zapomnieć o konieczności harmonizowania czasu pracy i potrzeb rodziny, zawodu i macierzyństwa, pracy i święta. Mediolańskie święto pokazało, że sercem społeczeństwa są relacje między osobami, a nie indywidualizm ani etatyzm. I pokazało to konkretnie w różnych formach i nie z pozycji defensywnej. Ewangelia i NSK chronią nas od społecznych spustoszeń, od konsumizmu, który staje się iluzją eschatologiczną, od nadopiekuńczości unicestwiającej demokratyczne uczestnictwo. Już ponad 100 lat temu Giuseppe Toniolo przypominał katolikom ich rolę protagonistów w budowaniu lepszego społeczeństwa. W 1886 r. mówił: Katolicy powinni zwalczać z jednej strony ekonomię indywidualistyczną i liberystyczną, a z drugiej strony ekonomię panteistyczną albo socjalizm państwowy. Tylko na gruncie takich zasad potrafią oni na czas obronić racje wolności indywidualnej i rozwoju społe-

20 20 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 czeństwa, te racje, które dziś są dwustronnie zwalczane przez niszczący liberalizm i przez etatyzm, który tłumi i zabija. W czasie spotkania rodzin Benedykt XVI zwrócił się do polityków z apelem, żeby razem odkrywali sens państwa dla obywateli. Na spotkaniu z władzami przypomniał, że dla państwa cenna i konstruktywna okazuje się współpraca z Kościołem, bez wątpienia nie z tej racji, żeby mieszać ze sobą odmienne i odrębne cele i zadania władzy cywilnej i samego Kościoła, ale ze względu na wkład, jaki on wniósł i jeszcze może wnieść przez swoje doświadczenie, swoją doktrynę, tradycje, swoje instytucje i dzieła, które oddał w służbę ludowi. Jeszcze raz się potwierdza, że tradycja Kościoła i NSK mogą prowadzić nas do odkrycia tego, co jest sensem naszego bycia z drugimi. Nie daje się nam recept ani listy zadań. Daje się nam busolę, zasady dla działania chrześcijanina i ludzi dobrej woli. Kardynalnymi punktami tej busoli są: osoba jako zasada, pomocniczość, solidarność, dobro wspólne. Rodzina jest najsilniejszą syntezą tych kardynalnych zasad, jest horyzontem, na który polityka, działanie społeczne, praca kulturalna powinny się zapatrywać, jeśli chce się budować przyszłość, a nie tylko o niej przemawiać. Tłum. Tadeusz Żeleźnik

21 FORUM BEATYFIKACJA GIUSEPPEGO TONIOLO* Kard. Salvatore De Giorgi 1. W pełni radości paschalnej Jezus Zmartwychwstałyobjawiasię nam dzisiaj jako Dobry Pasterz, rozmiłowany w swojej trzodzie, za którą oddał życie na krzyżu i której po zmartwychwstaniu daje życie w obfitości. Jezus jest kamieniem odrzuconym przez budujących, który stał się kamieniem węgielnym. Przepowiadał to Psalmista. W dniu Pięćdziesiątnicy zaświadczył o tym Piotr Apostoł, który na pytanie Sanhedrynu o to, czyją mocą lub w czyim imieniu uzdrowił paralityka, stanowczo odparł: w imię Jezusa Chrystusa Nazarejczyka (Dz 4, 10). Piotr manifestuje swoją wiarę w zmartwychwstanie: wy [Go] ukrzyżowaliście, ale Bóg [Go] wskrzesił z martwych, i wnosi do historii pierwsze uroczyste oświadczenie o jedyności i powszechności zbawienia w Panu Jezusie: Nie ma w żadnym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem żadnego innego imienia, przez które moglibyśmy być zbawieni (Dz 4, 12). Dobry Pasterz, Zbawiciel wszystkich ludzi, wzywa wszystkich do zbawienia, również tych, którzy nie pochodzą z Jego owczarni także oni mają słuchać Jego głosu, aby powstała jedna owczarnia i jeden pasterz. To w Jezusie Ojciec, kierując się wielką miłością, przyzywa wszystkich, aby stali się Jego dziećmi. Tych zaś, którzy naprawdę się nimi stali przez chrzest, wzywa do życia na sposób Jego prawdziwych dzieci w oczekiwaniu na to, aż staniemy się do Niego podobni w chwale wiecznej, bo ujrzymy Go takim, jakim jest (1J 3, 2). * Homilia wygłoszona podczas uroczystości beatyfikacji Giuseppego Toniolo w bazylice papieskiej Świętego Pawła za Murami w dniu 29 kwietnia 2012 r.

22 130 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 2. To jest powołanie do świętości, będącej celem każdego innego powołania w Kościele i darem miłości Bożej, o czym przypomniał Papież w orędziu na Dzień Modlitw o Powołania. Również darem miłości Bożej dla Włoch był prof. Giuseppe Toniolo. Wielkim paschalnym darem Jezusa Zmartwychwstałego jest jego beatyfikacja. Toteż z radością przyjmujemy zachętę Psalmisty i składamy dzięki Dobremu Pasterzowi, który go powołał, oraz Jego wikariuszowi na ziemi, Benedyktowi XVI, który go ogłosił błogosławionym. Toniolo jest dla nas wzorem ojca rodziny, mądrego wychowawcy młodzieży, świeckiego działacza Akcji Katolickiej, świadka królestwa Bożego w świecie kultury, ekonomii i polityki. To były wybrane obszary jego posłannictwa i uświęcenia, jako chrześcijanina świeckiego, w sercu Kościoła i społeczeństwa w duchu głęboko powołaniowym. Toniolo, który może być uznany za prekursora II Soboru Watykańskiego, był przeświadczony o tym, co później sobór sprecyzował, mianowicie że wszyscy na równi jesteśmy powołani do świętości, czyli do pełni życia chrześcijańskiego oraz doskonałej miłości ; że dzięki [...] tej świętości także w społeczności ziemskiej rozwija się bardziej godny człowieka sposób życia (LG 40); że ludzie świeccy uświęcają się w świecie dla uświęcenia świata (choć nie pochodzą ze świata), gdy wykonują właściwe sobie zadanie po chrześcijańsku kształtują porządek rzeczy ziemskich (zob. AA 7). Toniolo był o tym tak bardzo przekonany, że nie wahał się stwierdzić: Do zbawienia dzisiejszego społeczeństwa nie przyczyni się ostatecznie ani dyplomata, ani uczony, ani bohater, lecz święty a raczej cała społeczność świętych. Stąd jego mocne postanowienie: Chcę stać się świętym. Ustalił sobie regulamin życia duchowego i zawodowego, dobierając środki zawsze obecne w ascetyce chrześcijańskiej: modlitwę, rozważanie, codzienną Mszę i Komunię św., częstą spowiedź, rachunek sumienia, kierownictwo duchowe, comiesięczne odosobnienie, doroczne ćwiczenia duchowe i odmawianie różańca, w którego święto odszedł do nieba. Był to prawdziwy kontemplatyk w działaniu.

23 Kard. Salvatore De Giorgi / Beatyfikacja Giuseppego Toniolo Zakorzenienie w Bogu było podstawą jego chrześcijańskiego zaangażowania w rodzinie, katedrze uniwersyteckiej i społeczeństwie. Toniolo był żonaty z Marią Schiratti, miał siedmioro dzieci. Uważał rodzinę za główne miejsce swojego uświęcenia i posłannictwa. Była to zwyczajna rodzina, uczestnicząca wżyciu parafii i otwarta na sprawy społeczne. Pogodnie stawiała czoło nieuniknionym trudnościom, ponieważ była zespolona siłą Ewangelii, którą członkowie rodziny wspólnie czytali codziennie rano, i ożywiana modlitwą, którą razem odmawiali co wieczór. Tworzyli prawdziwy Kościół domowy. Jest to fascynujące świadectwo godności i piękna rodziny, opartej na nierozerwalnym iwiernymmałżeństwie mężczyzny z kobietą i będącej wspólnotą życia i miłości wedle Bożego zamysłu, którego nie można wypaczyć tak,żeby tym samym nie zaburzyć życia całego społeczeństwa. Był znakomitym profesorem, wykładał na katedrach w Padwie, Modenie i Pizie. Umiał być nie tylko nauczycielem młodych studentów, lecz nade wszystko ich przyjacielem i wychowawcą w dziedzinie poszukiwania prawdy. Już wtedy dostrzegał pilną potrzebę wychowania, ponieważ klimat uczelniany był obojętny albo nawet wrogi w stosunku do podstawowych wymogów religijnych i moralnych; widział również konieczność gruntownej kulturowej formacji chrześcijańskiej, która by przygotowała młode pokolenia na wyzwania przyszłości. Zaangażował się w budowanie tej kultury ze swoją nieprzeciętną inteligencją i niemal profetyczną dalekowzrocznością. W szczególności leżała mu na sercu sprawa obecności katolików w sferze społecznej i politycznej dla dobra naszego kraju; powinna to być obecność przejrzysta, konsekwentna, odważna i jednolita, oparta na nierozerwalnej więzi wiary z rozumem. 4. Toniolo był przekonany, że wspólnota ten sekret wiarygodności i skuteczności apostolstwa wyrasta na posłuszeństwie. Dlatego był zawsze wierny czterem kolejnym papieżom swojej epoki: patrzył na nich oczyma wiary i bronił ich z synowską

24 132 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 miłością. Oni zaś wiedzieli, że mogą na niego liczyć w owym okresie historii, w którym z powodu skomplikowanej kwestii rzymskiej jedność katolików wymagała niezawodnych i inteligentnych pośredników, twórców porozumienia, a nie rozłamu, ludzi koncyliacyjnych, takich jak on. Toniolo oferował swoją rozległą igłęboką kulturę naukową papieskiemu nauczaniu, które przyjmował zawsze posłusznie i które wskazywał, zwłaszcza katolikom zaangażowanym w sferze społecznej i politycznej, jako niezawodny punkt odniesienia, zarówno dla kompetentnego i konsekwentnego działania, jak i dla uniknięcia niebezpieczeństwa zinstrumentalizowania przez tych, którzy negują lub zwalczają Ewangelię iwartości chrześcijańskie. Wartości te co podkreślał Błogosławiony nie przeczą autentycznym wartościom ludzkim, ale są ich najpełniejszym wyrazem: potwierdzają je, wspierają i podnoszą dla jak najskuteczniejszej realizacji dobra wspólnego, które jest nadrzędnym celem działalności społecznej i politycznej. W duchu tej wierności Toniolo oddał wsłużbę ruchu katolickiego dlaktórego pragnął wewnętrznej różnorodności, ale i jedności swoje wysokie kwalifikacje ekonomisty i socjologa. Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej, pierwszy zalążek Włoskiej Akcji Katolickiej, Włoska Katolicka Federacja Uniwersytecka (FUCI), Dzieło Kongresów, Katolicka Unia Studiów Społecznych, Unia Ludowa, Tygodnie Społeczne Katolików Włoskich znalazły w prof. Toniolu znakomitego pomysłodawcę, animatora, koordynatora projektów kulturowych, społecznych i politycznych o inspiracji chrześcijańskiej oraz nowatorskich struktur katolickich o charakterze publicznym, takich jak Katolicki Uniwersytet Najświętszego Serca. 5. Dlatego prof. Toniolo jako Włoch, który kochał Kościół iwłochy i im służył, jest dla nas wzorem chrześcijanina i obywatela, gdyż pokazuje, na czym polega prawdziwa świeckość. Jest dla nas jednym z owych chrześcijan z ramionami wzniesionymi do Boga w postawie modlitwy, których domaga się całościowy rozwój człowieka i społeczeństwa i o których pisał

25 Kard. Salvatore De Giorgi / Beatyfikacja Giuseppego Toniolo 133 Papież w Caritas in veritate (nr 79). W encyklice tej znalazły swoje potwierdzenie i rozwinięcie liczne nowatorskie idee Błogosławionego, takie jak centralne miejsce osoby w świecie pracy, nieusuwalny fundament etyczny ekonomii, antropologiczna doniosłość kwestii społecznej, znaczenie Ewangelii w budowaniu społeczeństwa. W perspektywie Roku Wiary prof. Toniolo jest bez wątpienia jednym z tych świadków, o których Ojciec Święty napisał: Zewzględu na wiarę na przestrzeni wieków mężczyźni i kobiety [...] wyznali piękno pójścia za Panem Jezusem, tam gdzie byli wzywani, żeby dać świadectwo swojego bycia chrześcijanami: w rodzinie, w życiu zawodowym, publicznym (PF 13). 6. Taki był bł. Toniolo i dlatego wciąż do nas przemawia. Cechował go entuzjazm wiary, nigdy się nie nużącej i zawsze żywej, wiary w Boga Stwórcę i Ojca; żywa więź z Jezusem Zmartwychwstałym, którego przyzywał jako początek zmartwychwstania ; wspaniałe świadectwo życia wewnętrznego włączonego w historię; szczera miłość do Kościoła, w którym widział swoją matkę; moralna jakość postępowania prywatnego i publicznego, które było przejrzyste i nieposzlakowane; nieustraszona odwaga bycia i nazywania się chrześcijaninem w otoczeniu agresywnego laicyzmu. Z tych racji nowy Błogosławiony wzywa nas do tego, byśmy na nowo zauroczyli się przynależnością do trzody Dobrego Pasterza; byśmy usilnie chcieli Go poznać; byśmy słuchali Jego słowa, którego z Jego woli strzeże Urząd Nauczycielski Kościoła; byśmy z radością trwali w Nim dzięki łasce sakramentów; byśmy znajdowali szczęście w miłowaniu Go i przestrzeganiu Jego przykazań, które są niezawodną gwarancją dla współżycia społecznego. W szczególności zaś wzywa nas do tego, żebyśmy z ufnością podejmowali dzieło nowej ewangelizacji, której nieodłączną częścią jest nauka społeczna, i żebyśmy uwierzytelniali ją świadectwem życia zgodnego z wiarą, oświeconego prawdą, podtrzymywanego nadzieją, miłującego sprawiedliwość i poruszanego miłością.

26 134 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 To jest droga świętości, prowadząca do radości wiecznej, której dzięki Eucharystii już teraz mamy przedsmak i w której poprzedził nas Dobry Pasterz. Wraz z nowym Błogosławionym oczekuje On nas wszystkich z rozpostartymi ramionami miłości. Tłum. Paweł Borkowski

27 FORUM GIUSEPPE TONIOLO I NARODZINY WŁOSKIEJ KATOLICKIEJ FEDERACJI UNIWERSYTECKIEJ (FUCI) Alberto Ratti Przewodniczący FUCI Wprowadzenie Postać bł. Giuseppego Toniolo w szczególny sposób łączy się z powstaniem i historią Włoskiej Katolickiej Federacji Uniwersyteckiej (FUCI). Ponad 90 lat od jego śmierci członkowie FUCI nadal są mu winni wdzięczność za to, co dla nich zrobił na początku XX w. Albowiem zainteresowanie Toniola kulturą i jego praca na stanowisku wykładowcy uniwersyteckiego zetknęły go z FUCI u samego początku jego drogi. A dzisiaj, po tak długim czasie, co może powiedzieć katolickiemu akademikowi owa tak ważna postać człowieka świeckiego, który pracował na uniwersytecie i angażował się w rzeczywistość społeczno-polityczną swoich czasów? Dlaczego warto przyglądać się temu człowiekowi, który żył ponad 100 lat temu? Dlaczego warto na niego zwracać uwagę także młodych pokoleń? Kiedy rozpatrujemy osoby, które Kościół oficjalnie uznaje za święte i błogosławione, robimy coś, co dotyczy przede wszystkim nas jako ludzi i jako wiernych świeckich, którzy biorą udział w życiu Kościoła. W naszych czasach nieustannie poszukuje się świadków, którzy własnym przykładem potwierdzaliby możliwość prowadzenia w pełni chrześcijańskiego i sensownego życia, jak też nauczycieli, którzy mogliby wskazywać nam drogę do osiągnięcia autentycznej duchowości świeckiej. Świadkowie ci nie są nam dani po to, abyśmy w sposób czysto teoretyczny, abstrakcyjny upajali

28 136 Społeczeństwo 22 (2012) nr 3 się ich życiem i dziełami, lecz są oni po to, abyśmy zastanowili się nad tym, jak doszli do stanu świętości, oraz pomyśleli nad naszą własną egzystencją, naszą drogą wiary i naszym powołaniem do świętości. W jakim znajdujemy się punkcie podążania za Jezusem? Życie Giuseppego Toniolo może być dla nas, chrześcijan świeckich, a zwłaszcza dla ludzi młodych, dowodem na to, że można być w konsekwentny sposób wiernym zarówno swoim czasom, historii, jak i Ewangelii. 1. Nauka jako powołanie Cały doczesne życie Toniola było orientowane istotnymi decyzjami naznaczonymi powołaniem. We wszystkim, co robił, szukał woli Bożej. Ta postawa dotyczyła stanużycia, ale można ją odnaleźć również w dziedzinie jego studiów. W swoich zapiskach duchowych Toniolo zanotował: Jezu, kieruj moje badania i moją działalność ku mojemu udoskonaleniu i Twojej chwale. Dla swoich studentów był nie tylko nauczycielem, lecz także ojcem i mistrzem. Jak pisze w swym pamiętniku, uważał ich za święte powiernictwo, przyjaciół od serca, których należy prowadzić drogami Pana. To są sugestywne słowa, które robią jeszcze większe wrażenie, gdy się pomyśli, że pisał je profesor ekonomii, powołany do nauczania praw bogactwa, które wydają się bardzo odległe od praw Ewangelii. Stosunek Toniola do nauki i aktywności akademickiej można bez cienia wątpliwości uznać za autentyczne powołanie intelektualne. Jak pisze Ernesto Preziosi, badanie i omawianie rodzących się ówcześnie problemów było dla niego podstawowym środkiem formowania i zaangażowania ludzkiego i chrześcijańskiego 1. Badania naukowe są dla Toniola nie tylko wymogiem umysłu, ale i serca, dotyczącym egzystencjalnych pytań i ducha religijnego w człowieku. Nauka jest więc badaniem zjawisk ludzkich prowadzonym w świetle praw boskich i zmierzającym do odkrycia obecności Boga pośród wydarzeń i sytuacji ludzkich.

29 Alberto Ratti / Giuseppe Toniolo i narodziny Włoskiej Katolickiej Federacji 137 Zaangażowanie Toniola ma przede wszystkim charakter wychowawczy. Jest on wykładowcą i zarazem wychowawcą. Pozostała po nim bardzo bogata korespondencja ze studentami, obfitująca w wątki dotyczące wzrastania ludzkiego i chrześcijańskiego. Studenci prosili o porady w najróżniejszych sprawach, a Toniolo umiał ich wysłuchać i stać się ich powiernikiem. Wielu wykładowców, jego kolegów, trochę z niego pokpiwało, ponieważ kiedy kończył zajęcia i wracał do domu, zawsze towarzyszyło mu grono młodzieży, która chętnie z nim rozmawiała. Jeżeli nie skończyli przed wejściem do domu, Toniolo zapraszał ich do środka, aby kontynuować rozmowę nawet kosztem punktualnego wypełnienia swoich obowiązków domowych i rodzinnych. Dla Toniola sprawą ważną, fundamentalną, było wychowanie młodego człowieka. Mocno wierzył w przyszłość kraju i Kościoła ze względu na to wychowanie. Dlatego szczególną troską objął młodzież. W jednym ze swoich pism zanotuje: Trzeba, żeby w naszym kraju rozwijał się laikat oświecony religijnie, o pogłębionej wiedzy i świadomości. Widział bowiem wokół siebie wielu młodych ludzi zdolnych i chętnych, ale słabo rozumiejących współczesną rzeczywistość. W gruncie rzeczy wiele spośród jego przedsięwzięć kulturowych miało za przedmiot przyszłość i ludzi młodych. Przykładem może być jego pragnienie utworzenia katolickiego uniwersytetu, ale także różne stowarzyszenia i czasopisma, których celem było dowartościowanie kompetencji młodych pokoleń. 2. Historyczny zwia zek G. Toniola z FUCI Dla każdego członka FUCI Toniolo jest mistrzem i ważnym przewodnikiem. Jego podejście do studiów sprawia, że bez najmniejszej wątpliwości można mówić o powołaniu intelektualnym, które z biegiem lat stawało się coraz bardziej świadome. Toniolo dokonał fundamentalnego, duchowego wyboru, ale także wyboru