ZRÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH W REJONIE GARDNIEŃSKIEJ STREFY MARGINALNEJ

Transkrypt

1 PRACE GEOGRAFICZNE, zeszyt 120 Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ Kraków 2008 Natalia Nowacka, Marta Neumann ZRÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH W REJONIE GARDNIEŃSKIEJ STREFY MARGINALNEJ Zarys treści: Określenie zasięgu czoła lądolodu skandynawskiego fazy gardnieńskiej zlodowacenia Wisły na obszarze Polski stanowi kwestię sporną. Ponieważ każde nasunięcie czoła lądolodu powinno pozostawić samodzielny poziom gliny morenowej, podjęto próbę rozstrzygnięcia kwestii, czy istnieje osobny poziom gliny lodowcowej, który można by uznać za glinę fazy gardnieńskiej ostatniego zlodowacenia. W tym celu wykorzystano metodę petrograficzną, a uzyskane wyniki analiz petrograficznych odniesiono do istniejących poglądów odnośnie do pozycji stratygraficznej glin morenowych występujących w obrębie form zaliczanych do tzw. gardnieńskiej moreny czołowej. Wartości współczynników petrograficznych obliczonych w przypadku próbek gliny nie różnią się w zasadniczy sposób od wartości współczynników glin stadiału leszczyńsko-pomorskiego zlodowacenia Wisły, zwłaszcza fazy pomorskiej, a w zestawieniach wyników zbadanych próbek gliny morenowej nie zaznacza się ich wyraźna odmienność. Stosując metodę petrograficzną w badaniach osadów glacjalnych tzw. gardnieńskiej strefy marginalnej nie można wiarygodnie wydzielić osobnego poziomu gliny morenowej, który dokumentowałby samodzielność litostratygraficzną fazy gardnieńskiej. Słowa kluczowe: faza gardnieńska, gardnieńska strefa marginalna, glina morenowa, analiza petrograficzna Key words: Gardno phase, Gardno marginal zone, moraine till, petrographical analysis Wstęp Głównym osadem lodowcowym jest przede wszystkim glina morenowa. Jest ona o tyle ważna, że każde nasunięcie lądolodu powinno pozostawić samodzielny poziom gliny morenowej. Dlatego osad ten jest niejako zapisem zlodowacenia, jego stadiału czy fazy. Określenie zasięgu nasunięcia gardnieńskiego ostatniego zlodowacenia na obszar Polski stanowi kwestię sporną. Odrębność fazy gardnieńskiej starał się udowodnić

2 94 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 Jasiewicz (1998, 1999, 2001a, 2001b). Uznał, że poziomem gliny wieku gardnieńskiego jest tzw. glina czerwona, obecna w klifie w Dębinie. Według tego autora, oprócz barwy, wyróżnia się ona specyficznym składem petrograficznym. Charakterystyczna jest dla niej wysoka zawartość skał krystalicznych (powyżej 50%), przy praktycznie zupełnym braku skał węglanowych. Stanowią je skały pochodzące z Wysp Alandzkich (zwłaszcza granity i porfiry) i mają świadczyć o odmiennym układzie strumieni lodowych pod koniec plejstocenu. Brak odrębności tej fazy sugerują natomiast Gołębiewski i Woźniak (2003) oraz Woźniak (2004). Zdaniem autorów specyfika składu petrograficznego gliny czerwonej wynika z jej wysokiego, właściwie całkowitego, zwietrzenia. Potwierdzają także tę tezę wykonane analizy zawartości CaCO 3 w osadzie. Również barwa nie jest najwłaściwszym kryterium, żeby nadawać tej glinie samodzielność stratygraficzną, ponieważ może być raczej wynikiem procesów diagenetycznych. Cel pracy Celem pracy było porównanie poziomów glin morenowych występujących w obrębie gardnieńskiej strefy marginalnej za pomocą kryteriów petrograficznych. Na podstawie cech litologicznych glin lodowcowych było możliwe określenie przynależności danego poziomu gliny do konkretnego nasunięcia czoła lądolodu na badany obszar. Podjęto próbę rozstrzygnięcia jednej z istotnych dla stratygrafii tego terenu kwestii, a mianowicie, czy istnieje osobny poziom gliny lodowcowej w obrębie gardnieńskiej strefy marginalnej, który można by uznać za glinę fazy gardnieńskiej ostatniego zlodowacenia. Metody badań Aby wykonać analizy petrograficzne żwirów z glin morenowych, wykorzystano metodę stosowaną przez Państwowy Instytut Geologiczny do opracowania Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1: (Marks, Ber 1999). W badaniach uwzględniono glinę z nakładania (lodgement till) i z wytopienia (melt out till). Z jednego poziomu gliny lodowcowej pobrano minimum dwie próbki o masie ok. 5 kg oraz próbkę do analizy zawartości CaCO 3 w osadzie. W badaniach petrograficznych uwzględniono frakcję żwirów 5 10 mm. Starano się, żeby liczba analizowanych żwirów w jednej próbie z jednego poziomu gliny morenowej wynosiła minimalnie 100 sztuk. Dodatkowo została wykonana analiza zawartości węglanu wapnia w poszczególnych poziomach gliny występujących w obszarze badań. Zastosowano metodę Scheiblera (frakcja osadu <0,1 mm). Po zakończeniu prac badawczych uzyskane wyniki zestawiono z materiałami archiwalnymi. Charakterystyka obszaru badań Obszar badań stanowi gardnieńska strefa marginalna, będąca południowym obrzeżeniem Niziny Gardnieńsko-Łebskiej na Pobrzeżu Pomorskim. Pod względem morfologicznym Nizinę Gardnieńsko-Łebską zaliczono do pasa nizin nadmorskich,

3 ZRÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH czyli pobrzeża (Galon 1972). W wyniku transgresji lobu lodowcowego fazy gardnieńskiej na obszar Polski i jego stagnacji powstał ciąg wzniesień okalających Nizinę Gardnieńsko-Łebską (Augustowski 1977, Galon 1972), zaburzonych glacitektonicznie. Jest on określany mianem moreny czołowej spiętrzonej, utworzonej w wyniku nacisku nasuwającego się czoła lądolodu (Petelski 1985, Rotnicki 2001). Dotyczy to obrzeżenia niecki końcowej z Jeziorem Gardno i równiną torfową. Przedłużeniem lobu gardnieńskiego dalej na wschód są formy położone wzdłuż krawędzi starszej wysoczyzny polodowcowej. Są to z reguły pojedyncze wzniesienia, położone wzdłuż krawędzi Wysoczyzny Damnickiej oraz Wysoczyzny Lęborskiej. Interpretuje się je jako moreny czołowe (Petelski 1985, Rotnicki 2001) lub formy akumulacji szczelinowej (Gołębiewski, Woźniak 2003). Podstawą do wyznaczenia tej fazy było wydzielenie poziomu gliny morenowej w obrębie obszaru badań. Na Nizinie Gardnieńsko-Łebskiej występuje ona w formie bruku rezydualnego (Petelski 1985, Rotnicki, Borówka 2000, Rotnicki 2001). Odrębność tej fazy próbował potwierdzić petrograficznie Jasiewicz (1998, 1999, 2001a, 2001b). Wyniki badań Jak już wcześniej zaznaczono, w celu zbadania zróżnicowania glin morenowych występujących na opisywanym obszarze wykorzystano analizę petrograficzną. Zbadano petrograficznie 32 próbki gliny. Wykorzystano również wyniki analiz z 13 próbek (Poddąbie: próbki oznaczone umownie, również na rycinach, symbolami 1-20) zaczerpnięte z literatury (Krzyszkowski i in. 1998). Zbadane gliny pochodzą z odsłonięć zlokalizowanych w dwóch obszarach: strefie zasięgu fazy gardnieńskiej (Dębina: próbki oznaczone umownie, również na rycinach, symbolami D, Dkc, Dks1, Dks2, Szpk; Redwanki: R1, R2, R3, R4, R5, R6; Gąbino: Gb; Gardna Wielka: G1, G2; Żelazo: Ż1, Ż2, Ż3, Ż4; Charbrowo: Ch1, Ch2; Izbica: I;) oraz na jej przedpolu (Główczyce: Gł; Wierzchocino: W; Borek Skórzyński: BS1, BS2; Rzuszcze: Rz1, Rz2; Pobłocie: Pb1, Pb2; Gęsia Góra: GG; Złakowo: ZłW, ZłE) (ryc. 1). Stanowiska poboru próbek glin morenowych nie zostały wyznaczone w sposób przypadkowy. Celem pracy było ustalenie, czy istnieje odrębność stratygraficzna fazy gardnieńskiej zlodowacenia Wisły. Dlatego konieczne było porównanie charakteru i właściwości petrograficznych glin występujących w obrębie jej zasięgu ze starszymi glinami stadiału leszczyńsko-pomorskiego. Analizując grupy petrograficzne żwirów obecnych w pobranych próbkach glin obliczone na podstawie ich procentowego udziału współczynniki petrograficzne zauważono, że w zbiorowości żwirów jest mało lub zupełnie brak skał węglanowych. Obliczone wartości średnie w odniesieniu do poszczególnych grup żwirów wskazują dominację skał krystalicznych (Kr-48,2%) i kwarcu północnego (Qp-5,7%) nad wapieniami paleozoicznymi (Wp-29,0%) i dolomitami paleozoicznymi (Dp-0,9%). Dodatkowo potwierdzają to analizy zawartości CaCO 3 w osadzie. Wartość średnia z ogółu próbek wynosi 3,2%. Może to świadczyć o zwietrzeniu osadu. Zjawisko silnego zwietrzenia glin morenowych Pomorza, zwłaszcza w jego północnej części, jest jednym z kontrowersyjnych problemów badawczych (Woźniak 2004). Dotychczas jego przyczyna nie została jednoznacznie wyjaśniona. W każdym razie nadmierne

4 96 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 Ryc. 1. Lokalizacja obszaru badań (źródło: Jasiewicz i in. 2005) Figure1. Location of the examination area (source: Jasiewicz et al. 2005) lub całkowite zwietrzenie glin morenowych jest przyczyną zniekształcenia ich składu petrograficznego. Silne zwietrzenie materiału glacjalnego powoduje, że wyniki są w pewien sposób zafałszowane, bo próbka przestaje być reprezentatywna pod względem pierwotnego składu. Najlepiej świadczą o tym wartości obliczonych współczynników petrograficznych. Stosunek skał krystalicznych do osadowych jest wtedy bardzo wysoki i dąży do nieskończoności. Dlatego z ogółu pobranych próbek wyłączono 15 stanowisk badawczych przy wykonywaniu niektórych obliczeń i zestawień. Analizując pobrane próbki glin morenowych z poszczególnych stanowisk badawczych, znajdujących się na przedpolu jak i zapleczu strefy zasięgu fazy gardnieńskiej, można zauważyć, że nie rysuje się żadna prawidłowość wyraźnie je różnicująca. Jedyne zróżnicowanie na dwie grupy wyznacza przypuszczalne zwietrzenie próbek. Dotyczy to próbek ze strefy zasięgu oraz zaplecza fazy gardnieńskiej. Lokalizacja stanowisk badawczych nie jest tu podstawą do wydzielenia oddzielnej fazy nasunięcia czoła lądolodu w plejstocenie, fazy gardnieńskiej. Wartości otrzymanych współczynników petrograficznych przedstawiono w postaci wykresów (ryc. 2). Porównując ich wartości z wartościami współczynników charakterystycznymi dla stadiału leszczyńsko-pomorskiego zlodowacenia Wisły opisanymi w literaturze można stwierdzić, że są one podobne.

5 ZRÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH Krzyszkowski i in. (1998): stadiał leszczyńsko O/K K/W A/B -pomorski 0,99 3,39 0,32 1,11 0,86 2,4 Uniejewska, Nosek (1986): O/K K/W A/B CaCO 3 faza leszczyńska : 1,35 0,85 1,04 5,0 8,8% faza poznańska : 1,20 0,94 0,95 6,0 12,4% faza pomorska : 1,09 1,81 0,63 0,90 1,04 1,44 Najniższymi wartościami charakteryzuje się najczęściej współczynnik petrograficzny K/W, czyli grupa skał osadowych i nieodpornych przeważa nad odpornymi na wietrzenie, przy węglanowości glin morenowych rzędu 5,9 12,1% (ryc. 2 D, Dks1, Szpk, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 13, 19, 20, Ż1, Ch1, Gł). Dokładnie odwrotna sytuacja ma miejsce, gdy skały krystaliczne i odporne na wietrzenie stanowią w próbce zdecydowaną większość (ryc. 2 Dkc, R1, R3, Ż3, Rz1, Rz2, ZłW). Brakuje wówczas całkowicie żwirów węglanowych lub ich liczba jest śladowa. Również zawartość CaCO 3 jest tam niewielka i maksymalnie dochodzi do 2,8%. Przypuszczalnie za taki stan rzeczy odpowiedzialne są procesy wietrzeniowe. Kształt krzywych pozostałych wykresów (ryc. 2 Dks2, 11, R2, R5, R6, Ż2, Ch2) natomiast mógłby sugerować podobne wnioski, jak w przypadku glin zwietrzałych, ale jak w kilku przypadkach widać, nie potwierdza tego wynik analizy zawartości węglanów w próbce. Analizując też skład petrograficzny frakcji żwirowej próbki zauważono, że stosunek skał krystalicznych do węglanowych wynosi prawie 1:1. Dosyć wysoka zawartość przede wszystkim piaskowców paleozoicznych powoduje, że w próbce występuje podwyższona zawartość skał odpornych na wietrzenie i osadowych. Porównano również zależność dwóch głównych współczynników petrograficznych O/K i K/W jako funkcji składu petrograficznego pobranej próbki gliny morenowej, gdzie uwzględniono też węglanowość próbki. W zbiorowości próbek glin morenowych grupą petrograficznie odmienną są próbki uznane za zwietrzałe, dlatego rozdzielenie glin obszaru badań na dwa poziomy wiekowe jest tu niewykonalne. Nadmiernego zwietrzenia próbek nie należy uznawać za kryterium podziału. Brak występowania wyraźnego zróżnicowania glin na obszarze badań ze względu na ich petrografię potwierdza wykonany dodatkowo trójkąt klasyfikacyjny (ryc. 3). Również tu zawartość CaCO 3 w próbce stanowiła podstawę klasyfikacji próbek do 4 grup. Zbiorowość żwirów obecnych w materiale glacjalnym podzielono na 3 grupy. Tworzą je sumy odpowiednich skał: grupa węglanowa = wapienie paleozoiczne (Wp) + dolomity paleozoiczne (Dp), grupa krystaliczna = skały krystaliczne (Kr) + kwarc północny (Qp), grupa osadowa (bez węglanowych) = piaskowce paleozoiczne (Pp) + łupki paleozoiczne (Lp). Na wykresie (ryc. 3) próbki zgrupowały się w 2 główne zespoły. Jeden z nich tworzą te, w których zawartość CaCO 3 wynosi powyżej 5,0%; udział grupy węglanowej i krystalicznej jest prawie taki sam, około 50%. Przewaga jest jednak po stronie skał węglanowych. Należą tutaj też próbki zaczerpnięte z literatury (1 20), w przypadku

6 98 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 Ryc. 2. Wykresy współczynników petrograficznych dla pobranych próbek glin morenowych obszaru badań (objaśnienia w tekście) Figure 2. Petrographical coefficient graphs for glacial till samples in the examination area (explanations in the text)

7 ZRÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH Ryc. 3. Trójkąt klasyfikacyjny ukazujący zróżnicowanie zawartości poszczególnych grup petrograficznych żwirów w zbadanych próbkach gliny morenowej (przy uwzględnieniu zawartości CaCO 3 w próbce) Figure 3. Classification triangle showing a varied content of particular petrographical groups of gravels in the examined glacial till samples (taking into account content of CaCO 3 in the sample)

8 100 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 Ryc. 4. Trójkąt klasyfikacyjny ukazujący zróżnicowanie zawartości poszczególnych grup petrograficznych żwirów w zbadanych próbkach gliny morenowej (podział ze względu na miejsce poboru próbki) Figure 4. Classification triangle showing a varied content of particular petrographical groups of gravels in the examined glacial till samples (breakdown by sampling site)

9 ZRÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH których nie wykonano analizy ilości występowania CaCO 3 (Krzyszkowski i in. 1998). Drugi zespół to próbki zupełnie zwietrzałe lub o bardzo niskiej węglanowości. Zawartość węglanu wapnia wynosi na ogół do 1,0%, a maksymalnie 4,0%. Zaznacza się tam całkowity brak wapieni i dolomitów paleozoicznych lub występują one w nikłej ilości. Zawartość skał krystalicznych i kwarcu północnego przekracza w próbce 60%, przeważnie wynosi ona od 85 do 95%. Cechą wspólną dla obydwu zgrupowań jest zawartość procentowa żwirów z grupy osadowej. Piaskowce i łupki paleozoiczne stanowią ogólnie do 20% ogółu skał. Tylko w nielicznych próbkach jest ich do 33%. Również tu nie można stwierdzić, żeby wśród tych prób któreś wykazywały odmienne cechy od ogółu. Duże zwietrzenie gliny nie jest wystarczającym czynnikiem, aby na jego podstawie wydzielać osad jako odmienny litostratygraficznie. Takie same wnioski nasuwają się, kiedy próbki podzieli się ze względu na miejsce poboru. Przedstawia to drugi trójkąt klasyfikacyjny (ryc. 4). Kryterium podziału stanowi nie stopień węglanowości osadu, ale miejsce ich poboru (strefa zasięgu fazy gardnieńskiej oraz jej przedpole) i cechy fizyczne gliny (w tym przypadku barwa). Wykazanie odmienności pod względem petrograficznym glin morenowych z przedpola od tych z zasięgu fazy gardnieńskiej dowodziłoby istnienie samodzielnego poziomu gliny. Dotyczy to przede wszystkim tzw. gliny czerwonej, którą w literaturze uważa się za dowód wystąpienia pod koniec plejstocenu ostatniego nasunięcia czoła lądolodu fazy gardnieńskiej (Jasiewicz 1998, 2001a,b). Położenie próbek glin pobranych z odsłonięć na wysoczyźnie w strefie zasięgu fazy gardnieńskiej, jak i jej przedpolu jest na wykresie podobne. Ma to miejsce zarówno wśród tych niezwietrzałych, jak i zwietrzałych (porównaj ryc. 3), czyli nie dzielą się one na dwie różne grupy. Również na podstawie barwy gliny nie można dokonać takiego podziału. Próbki gliny szarej z Poddąbia i Dębiny, o wysokiej węglanowości, również są przemieszane z pozostałymi. Próbka gliny czerwonej z klifu jest natomiast bardzo zwietrzała. Jak już wspomniano wcześniej, nie należy nadawać samodzielności stratygraficznej osadowi, którego specyficzny skład petrograficzny i niska zawartość CaCO 3 wynika z jego zwietrzenia. Poza tym barwa też nie może o tym decydować. Związana jest ona głównie z ilością związków żelaza w osadzie. Barwa może ulegać wtórnym przeobrażeniom w wyniku procesów postsedymentacyjnych. Znaczenie mają zwłaszcza wpływy zewnętrzne (atmosferyczne), przede wszystkim procesy wietrzeniowe. Jak powszechnie wiadomo, zwietrzenie glin wzrasta w obrębie odsłonięć od spągu ku stropowi. Glina szara została pobrana u podstawy klifu w Poddąbiu i w Dębinie. Charakteryzuje się ona stosunkowo najwyższą węglanowością, podczas gdy pozostałe próbki są bardziej lub mniej zwietrzałe. Najsilniej odwapnione próbki pobrano przede wszystkim z obszaru starszej wysoczyzny. Również glina czerwona znajduje się w górnej części klifu. Według autorek jest ona końcowym etapem odkładania gliny w jednej fazie (stadiale). Kończy ona stropową partię glin i różni się od nich jedynie kolorem. Podsumowanie Badania petrograficzne mogą być pomocne w wydzielaniu poziomów glacjalnych różnych nasunięć czoła lądolodu na badanym obszarze. Metoda ta jednak powinna

10 102 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 być stosowana razem z innymi, a ich wyniki powinny być ze sobą porównywane. Dotyczy to też stosowania innych metod badawczych. Tak naprawdę, na podstawie tylko jednej zastosowanej do badań metody nie powinno się wyciągać żadnych daleko idących wniosków; powodem jest przede wszystkim błąd metodyczny wynikający z niedoskonałości i metody, i jej stosowania. Dlatego autorki nie kwestionują wystąpienia fazy gardnieńskiej pod koniec stadiału głównego ostatniego zlodowacenia. Stwierdzają jedynie, że stosując metodę petrograficzną w badaniach osadów glacjalnych tak zwanej gardnieńskiej strefy marginalnej nie mogą uznać istnienia osobnego poziomu gliny morenowej, którą wyznaczyłyby jako glinę tej fazy. Literatura Augustowski B., 1977, Pomorze, PWN, Warszawa. Galon R., 1972, Pojezierze Pomorskie i przyległe wysoczyzny jeziorne, [w:] R. Galon (red.), Geomorfologia Polski (Niż Polski), 2, PWN, Warszawa, Gołębiewski R., Woźniak P.P., 2003, Geneza form zaliczanych do tzw. gardnieńskiej moreny czołowej na przykładzie stanowiska w Borku Skórzyńskim, [w:] R. Gołębiewski (red.), Ewolucja Pojezierzy i Pobrzeży Południowobałtyckich, Kat. Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu Uniw. Gdańskiego, Gdańsk, Jasiewicz J., 1998, Till stratigraphy and glacitectonic style of the Gardno Phase end moraine, Stop Dębina, [w:] Field Symposium on glacial geology at the Baltic Sea Coast in Northern Poland, The Peribaltic Group, INQUA Commission on Glaciation, Excursion Guide, PIG, Warszawa, Jasiewicz J., 1999, Glacitektoniczna struktura dupleksu (gardnieńska morena czołowa, klif na zachód od Rowów), [w:] R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (red.), Ewolucja geosystemów nadmorskich Południowego Bałtyku, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań-Szczecin, Jasiewicz J., 2001a, Vistuliańskie gliny czerwone i ich znaczenie stratygraficzne dla wydzielenia fazy gardnieńskiej, [w:] K. Rotnicki (red.), Przemiany środowiska geograficznego nizin nadmorskich południowego Bałtyku w vistulianie i holocenie, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań, Jasiewicz J., 2001b, Wpływ struktury glacitektonicznej na rzeźbę moreny czołowej na przykładzie form marginalnych fazy gardnieńskiej, [w:] K. Rotnicki (red.), Przemiany środowiska geograficznego nizin nadmorskich południowego Bałtyku w vistulianie i holocenie, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań, Jasiewicz J., Czerniawska J., Krzyszkowski D., 2005, Stratygrafia osadów glacjalnych strefy marginalnej fazy gardnieńskiej (Pobrzeże Słowińskie) na podstawie kryterium petrograficznego, [w:] R.K. Borówka (red.), Plejstoceńskie i holoceńskie przemiany środowiska przyrodniczego Polski (Wybrane aspekty), Oficyna Wyd. IN PLUS, Szczecin. Krzyszkowski D., Aleksandrowicz S. W., Kuszell T., Dyrcz M., Gostkowska M., Grzegorczyk B., 1998, Stratigraphy and sedimentary environments of the Late Pleistocene deposits, Stop 11, Poddąbie, [w:] Field Symposium on glacial geology at the Baltic Sea Coast in Northern Poland, The Peribaltic Group, INQUA Commission on Glaciation, Excursion Guide, PIG, Warszawa, Marks L., Ber A., 1999, Metodyka opracowania Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, Państwowy Inst. Geologiczny, Warszawa.

11 ZRÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH Petelski K., 1985, Budowa geologiczna moreny czołowej i niecki końcowej lobu gardzieńskiego, Biuletyn Inst. Geologicznego, 348, Rotnicki K., Borówka R.K., 2000, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, Arkusz Kluki (2), Państwowy Inst. Geologiczny, Warszawa. Rotnicki K., 2001, Stratygrafia i paleogeografia vistulianu Niziny Gardnieńsko-Łebskiej, [w:] K. Rotnicki (red.), Przemiany środowiska geograficznego nizin nadmorskich południowego Bałtyku w vistulianie i holocenie, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań, Uniejewska M., Nosek M., 1986, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, Arkusz Ustka (9), Wyd. Geologiczne, Warszawa. Woźniak P.P., 2004, Przydatność analizy litologicznej glin morenowych w badaniach geomorfologicznych stref marginalnych ostatniego zlodowacenia, Przegląd Geologiczny, 52, 4, The petrographical diversity of the glacial deposits in the Gardno marginal zone Summary The exact location of the terminus of Scandinavian ice-sheet at its Gardno phase during the Vistulian glaciation in Poland remains a controversy. The Gardno marginal zone forms hilly range at the southern boundary of the Gardno-Łeba Lowlands on the Pomeranian Coast. Authors attempted to stratigraphically distinguish the tills found within this marginal zone on the assumption that each transgression of the ice-sheet should leave a separate till layer. In order to answer the question whether there is a separate glacial till layer of the Gardno phase of the latest glaciation the authors applied a petrographical method from the PIG instruction manual (5 10 mm gravel fractions and CaCO 3 concentration in till sample). This method can be used as an auxiliary one in an assessment of glacial levels of different transgression glacier in a given area. Results of the petrographical analysis were compared with existing opinions about the stratygraphical position of the glacial tills in land forms of what is known as the Gardno end moraine. Both the Gardno phase zone and its foreland zone tills were examined from the petrographical point of view. Values of petrographical coefficients calculated for the till samples did not show significant differences from coefficient values of tills in the Leszno-Pomeranian stade of the Vistulian glaciation, especially the Pomeranian phase. It is not possible to identify a separate level of the glacial till which would confirm a litho-stratygraphically separate status of the Gardno phase by means of the petrographical method in the examination of glacial deposits of the Gardno marginal zone. Natalia Nowacka Instytut Paleogeografii i Geoekologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu ul. Dzięgielowa Poznań nowacka.natalia@gmail.com Marta Neumann Państwowy Instytut Geologiczny Oddział Geologii Morza ul. Kościerska Gdańsk neumann@data.pl

12