System Rezerw Federalnych w USA i Eurosystem

Transkrypt

1 System Rezerw Federalnych w USA i Eurosystem Wiktor Patena Wraz z wejściem do strefy euro rola NBP zostanie poważnie ograniczona. Państwa europejskie, które przyjęły euro prowadzą bowiem wspólną politykę monetarną. Narodowe banki centralne są częścią. Jego najważniejszą instytucją jest Europejski Bank Centralny. Wzorem dla wielu banków centralnych jest System Rezerw Federalnych (Fed) działający w Stanach Zjednoczonych. Europejski System Banków Centralnych i Fed funkcjonują bardzo podobnie. Warto poznać funkcjonowanie obu instytucji, aby zrozumieć mechanizmy polityki monetarnej prowadzonej w największych strukturach gospodarczych świata. System Rezerw Federalnych System Rezerw Federalnych powstał w roku Wcześniejsze próby stworzenia banku centralnego nie powiodły się z powodu niechęci Amerykanów do scentralizowanych instytucji. Struktura Fed-u też odzwierciedla te obawy. Jest to niezwykłe połączenie rządowej agencji z regionalnymi bankami komercyjnymi. W latach istniał Pierwszy Bank Stanów Zjednoczonych. Była to prywatna korporacja (Skarb Państwa miał tylko 20% udziałów, większość z nich należała do rodziny Rotschild), która sprawnie zarządzała systemem bankowym; emitowała banknoty, realizowała transfery funduszy państwowych. Po okresie chaosu w polityce monetarnej, w roku 1816 powołano Drugi Bank Stanów Zjednoczonych (również na 20 lat). Potem nastąpiła era tak zwanej wolnej bankowości: każdy mógł założyć bank, emitować swoje pieniądze, udzielać kredytów. Skrajny liberalizm doprowadził do kolejnego chaosu, częste były przypadki paniki bankowej, nazywanej bank runs sytuacji w której większość klientów banku żądała zwrotu swoich depozytów. To doprowadziło wreszcie do decyzji (podjął ją Prezydent Thomas Woodrow Wilson) o stworzeniu Systemu Rezerw Federalnych (Ilustracja 8.1), instytucji gromadzącej rezerwy bankowe, kontrolującej system rozliczeń pieniężnych, zarządzającej długiem publicznym i regulującej podażą pieniądza tak aby zapewnić stabilne ceny i wspierać wzrost gospodarczy kraju. Ilustracja 8.1 Powstanie Systemu Rezerw Federalnych (z wystawy: The American Currency Exhibit w San Francisco)

2 Stany Zjednoczone zostały podzielone na 12 regionów, z których każdy ma swój Bank Rezerw Federalnych. Każdy z nich jest własnością banków komercyjnych członków Systemu Rezerw Federalnych. Banki te wybierają sześciu z dziewięciu dyrektorów banku, pozostałych trzech mianuje Board of Governors. Z kolei dyrektorzy wybierają z prezesa danego banku federalnego. Trzech dyrektorów musi być bankowcami, trzech kolejnych przedstawicielami świata biznesu, a ci z nadania Board of Governors mają reprezentować interes publiczny i nie mogą być związani z bankowością. Najważniejszym ciałem decyzyjnym Fed-u jest Board of Governors złożony z siedmiu gubernatorów mianowanych przez Prezydenta Stanów Zjednoczonych na 14-letnie jednorazowe kadencje (co dwa lata w styczniu kończy się kolejna kadencja). W ten sposób Prezydent praktycznie nie jest w stanie zapewnić sobie większości w Board of Governors. Przewodniczącego wybiera się spośród siedmiu gubernatorów na 4-letnią kadencje. Jak pokazuje historia przewodniczący zwykle pozostaje na stanowisku przez wiele kadencji. Na przykład, przewodniczący Alan Greenspan został mianowany na to stanowisko przez Ronalda Reagana, a potem mianowany ponownie przez kolejnych trzech prezydentów. Jego ostatnia kadencja upłynęła w styczniu Ilustracja 8.2 Struktura Systemu Rezerw Federalnych Stanów Zjednoczonych System Rezerw Federalnych USA Board of Governors 7 członków mianowanych (co dwa lata) przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Federal Open Market Committee Członkowie Board of Governors + 5 prezesów banków rezerw federalnych (w tym banku w Nowym Jorku) 12 banków rezerw federalnych Prezesa banku wybiera 9 dyrektorów 3 z nadania Board of Governors i 6 z nadania banków komercyjnych Gubernatorzy wywierają ogromny wpływ na polityka monetarną. Ustalają stopę rezerw obowiązkowych i wysokość stopy dyskontowej. Maja także większość w FOMC (Federal Open Market Committee). Członkowie FOMC spotykają się 8 razy w roku i decydują w sprawie prowadzenie operacji otwartego rynku, które mają decydujący wpływ na podaż pieniądza. W spotkaniach biorą udział prezesi wszystkich banków federalnych, ale tylko 5 ma prawo głosu. Oświadczenia wygłaszane przez przewodniczącego Systemu i dokumenty publikowane przez System śledzone są z uwagą w kręgach finansowych całego świata. Najważniejsze są trzy dokumenty: Zielona, Niebieska i Beżowa Księga. Tylko ta ostatnia jest dostępna publicznie zawiera informacje na temat stanu gospodarki amerykańskiej. System Rezerw Federalnych jest jednym z najbardziej niezależnych banków centralnych na świecie. Prezydent rzadko może mianować więcej niż trzech gubernatorów. Przewodniczący musi jednak wyjaśniać kongresowi na ile cele Systemu są zbieżne z planami ekonomicznymi Prezydenta. Niezależność banków centralnych jest niezmierne ważna. Wiele badań wskazuje na ścisły związek pomiędzy niezależnością banku a niskim poziomem inflacji w danym kraju. Suwerenność polityczna wyraża się w uniezależnieniu organów decyzyjnych banku od władz politycznych kraju. Dobrym tego przykładem jest procedura mianowania członków Board of Governors. Równie dużą rolę odgrywa niezależność finansowa banku centralnego. W przypadku Systemu Rezerw Federalnych w Stanach Zjednoczonych są to kontrybucje banków członków systemu. Ilustracja 8.3 Banknot 50-dolarowy z zabezpieczeniami (z wystawy: The American Currency Exhibit w San Francisco)

3 Eurosystem Powstanie Europejskiego Banku Centralnego (ECB European Central Bank) w roku 1998 było ważnym etapem tworzenia Unii Monetarnej. Kilka lat później (1 stycznia 2002) 300 milionów Europejczyków zaczęło posługiwać się wspólną walutą euro. Stało się ono symbolem europejskiej tożsamości (ilustracja 8.4). ECB i 12 banków centralnych krajów należących do strefy euro tworzy Eurosystem (Europejski System Monetarny). Nowa waluta Ilustracja 8.4 Banknoty euro

4 Strefa euro obejmuje dzisiaj już kilkanaście krajów (ilustracja 8.5). W lipcu 2002 roku 12 krajów z grupy 15 krajów Unii Europejskiej zamieniło swoje lokalne waluty na euro (Belgia, Niemcy, Francja, Hiszpania, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia, Grecja i Finlandia). Trzy kraje (Dania, Szwecja, Wielka Brytania) nie zdecydowały się wtedy na przyjęcie euro. Kolejne kraje z grupy CEEC-10, przyjęte do Unii Europejskiej w roku 2004, po spełnieniu wszystkich kryteriów konwergencji także przystępują do strefy euro (Cypr, Malta, Słowenia, Słowacja). W istocie wpływy euro wykraczają poza Europę. Euro używa się na Martynice, Gwadelupie, Antylach, Francuskiej Gujanie, Portugalskich Azorach, Maderze, Wyspach Kanaryjskich. Euro posługują się tez kraje spoza Eurosystemu: Monako, Andora, Watykan, Kosowo, Cypr, Czarnogóra. Lustracja 8.5 Kraje wchodzące w skład strefy euro, oraz kraje (i ich status) aspirujące do członkostwa. Wprowadzenie jednej waluty zdecydowanie ułatwiło wymianę handlową, wzmocniło znacznie rynku europejskiego, wyeliminowało ryzyko kursowe, podróżowanie i porównywanie cen wewnątrz strefy euro stało się o wiele łatwiejsze. Zmiana ta powinna prowadzić do szybszego rozwoju całej strefy. Podstawą stabilnej waluty jest fakt, że kraje które chcą przystąpić do strefy euro muszą spełnić trudne warunki ekonomiczne i polityczne, zwane kryteriami z Maastricht. Dotyczą one niskiej inflacji, publicznych finansów, niskich stóp procentowych, niezależności banku centralnego.

5 Próba akcesji do Eurosystemu jest jednym z największych wyzwań jakie stoją przed Polską. Jest ono tym większe, że w kilku krajach europejskich odżywa nostalgia związana z walutami narodowymi. Trzeba przyznać, że oczekiwania dotyczące wspólnej waluty były o wiele wyższe niż osiągnięcia gospodarcze krajów strefy euro. Przyczyn tego jest wiele. Po pierwsze, trudno osiągać sukcesy gospodarcze jeśli kilkanaście krajów prowadzi wspólną politykę monetarną, a jednocześnie każdy z nich niezależną politykę fiskalną. Ponadto, pomimo warunków konwergencji jakie kraje członkowskie musiały spełnić, władze Eurosystemu ustawicznie zmagają się z procesami dywergentnych cykli gospodarczych, inflacji i wzrostu gospodarczego. Na przykład, Włochy często stymulowały rozwój gospodarczy pozwalając na deprecjację lira wobec niemieckiej marki. Po wprowadzeniu wspólnej waluty taka polityka nie jest już możliwa. Stąd to głównie politycy włoscy wyrażają sceptycyzm wobec euro. Także w Niemczech wracają resentymenty do niemieckiej marki. Badania przeprowadzone przez tygodnik Stern (w maju 2005) wskazują, że 56% Niemców opowiada się za powrotem do marki. Wydaje się, że powodem takich nastrojów jest recesja gospodarcza, która przypadkowo pojawiła się w latach po wprowadzeniu wspólnej waluty. Po drugie, wprowadzenie euro miało zmusić kraje europejskie do liberalizacji ich gospodarki. Niestety, w wielu krajach europejskich wszelkie zmiany zmierzające do liberalizacji gospodarki napotykają sprzeciw wyborców i związków zawodowych. Opóźnia to reformy gospodarcze, a stagnacja gospodarcza w Europie się przedłuża. Po trzecie, na dłuższą metę niemożliwe jest utrzymanie trwałej unii gospodarczej bez unii politycznej. W sensie politycznym Unia Europejska przeżywa niewątpliwy kryzys. Z drugiej strony, wprowadzenie wspólnej waluty w Europie wydaje się procesem nieodwracalnym. Po pierwsze, Traktat z Maastricht nie zawiera zapisu na temat takiej możliwości w sensie prawnym. Po drugie, kraj wycofujący się ze strefy euro narażałby się na spadek w międzynarodowych ratingach, ryzyko wysokich stóp procentowych, niechęć inwestorów i według O. Issinga (głównego ekonomisty ECB) ekonomiczne samobójstwo. Po trzecie, wprowadzenie euro było jednak wielkim sukcesem. Powstał wielki organizm gospodarczy, znikło ryzyko walutowe, zmniejszyły się koszty transakcyjne związane z obrotem gospodarczym. Problemem Polski będzie spełnienie kryteriów konwergencji. Jest to warunek wstępny akcesji do strefy euro. Cztery kryteria odnoszą się do: długu publicznego, deficytu budżetowego, poziomu inflacji i poziomu długo-terminowych stóp procentowych. Paradoksalnie, potrzeba spełnienia kryteriów konwergencji może się okazać ważną korzyścią jaką Polska uzyska z procesu akcesji do Unii Europejskiej i strefy euro. Kryteria konwergencji narzucą na trwałe dyscyplinę monetarną i fiskalną i uniezależnią kraj od bieżącej polityki realizującej krótkoterminowe cele polityczne. Struktura Europejskiego Systemu Banków Centralnych Ważną częścią systemu i strażnikiem stabilności cen jest Europejski Bank Centralny (ECB) założony 1 czerwca 1998 roku. Prawną podstawą jego założenia był Traktat Założycielski Unii Europejskiej. Zgodnie z nim Europejski System Banków Centralnych składa się z ECB i narodowych banków centralnych krajów członkowskich (ilustracja 8.6). Najwyższym organem decyzyjnym ECB jest Governing Council składająca się z 6 (wszystkich) członków Executive Board i prezesów narodowych banków centralnych krajów będących członkami strefy euro. Przewodniczącym Governing Council i Executive Board jest prezes ECB. Głównym zadaniem Governing Council jest formułowanie polityki monetarnej dla strefy euro wyznacza ona poziom stóp procentowych obowiązujących w strefie. Executive Board składa się z prezesa, wiceprezesa i czterech innych członków. Członkowie Executive Board mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich strefy euro na szczeblu szefów państw lub rządów, na zalecenie Rady UE i po konsultacji z Parlamentem Europejskim oraz Radą Prezesów. Są to osoby o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie pieniądza lub bankowości. Członkami Zarządu mogą zostać wyłącznie obywatele państw, które przyjęły euro. Ich kadencja trwa osiem lat i nie może zostać powtórzona. Ich rolą jest wdrażanie polityki wyznaczonej przez Governing Council i zarządzanie codzienną działalnością ECB. Trzecie ciało decyzyjne ECB to General Council składajaca się z prezesa ECB, wice-prezesa ECB i prezesów wszystkich krajów członkowskich Unii. Ciało pełni rolę doradczą, szczególnie jeśli chodzi o rozszerzania strefy euro.

6 Ilustracja 8.6 Europejski System Banków Centralnych (stan na koniec 2009 roku) Europejski System Banków Centralnych (ESCB) ECB Governing Council Executive Board General Council Eurosystem 1. Banque National de Belgique 2. Deutche Bundesbank 3. Bank of Greece 4. Banco de Espana 5. Banque de France 6. Central Bank of Ireland 7. Banca d Italia 8. Banque Central de Luxembourg 9. De Nederlandsche Bank 10. Oesterreichische Nationalbank 11. Banco de Portugal 12. Suomen Pankki 13. Central Bank of Malta CEEC Central Bank of Cyprus CEEC Banka Slovenije CEEC Narodna Banka Slovenska CEEC-10 Kraje poza Eurosystemem 17. Bank of England 18. Danmarks Nationalbank 19. Sveriges Riksbank Ceska Narodni Banka CEEC Eesti Pank CEEC Latvijas Banka CEEC Lietuvos Bankas CEEC Magyar Nemzeti Bank CEEC Narodowy Bank Polski CEEC-10 Strategia, narzędzia W ECB używa się ważnego rozróżnienia pomiędzy Eurosystemem (kraje prowadzące wspólną politykę monetarną) a Europejskim Systemem Banków Centralnych (wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej). Główne zadania realizowane przez Eurosystem to: Wyznaczanie i wdrażanie wspólnej polityki monetarnej. Prowadzenie operacji walutowych i zarządzanie rezerwami walutowymi krajów strefy euro. Emisja banknotów. Nadzór nad systemami płatniczymi. Głównym zadaniem ECB jest utrzymanie stabilnego poziomu cen w strefie euro (Art. 105 Traktatu: the primary objective of the ECB shall be to maintain price stability). W praktyce stabilność cen zdefiniowano jako coroczną zmianę cen (CPI) nie wyższą niż 2%. Warunkiem sprawnego działania ECB jest niezależność banku od bieżącej polityki. ECB ma swój własny budżet. Kapitał założycielski banku powstał z wkładów narodowych banków centralnych (udział każdego kraju zależy od PKB i populacji kraju). Administrowanie bankiem odbywa się całkowicie niezależnie od aparatu unijnego. ECB nie ma prawa udzielać kredytów żadnym organom Unijnym ani rządowym. Przedstawiciele Unii nie maja prawa wpływać na decyzje organów ECB. Członkowie Komisji Europejskiej maja jednak prawo brać udział w spotkaniach Governing Council i General Council, ale bez prawa głosu. Statut ECB nie może zostać zmieniony, chyba że zmianie ulegnie sam Traktat z Maastricht. Dodatkowo, kadencje członków organów decyzyjnych ECB są bardzo długie po to by zapewnić im niezależność od bieżących sporów politycznych. Kadencja członków Executive Board to 8 lat a kadencje prezesów banków centralnych minimum 5 lat. ECB jest reprezentowany w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (International Monetary Fund - IMF) i Organizacji Współpracy Ekonomicznej I Rozwoju (Organization for Economic Co-operation and Development - OECD). Polityka monetarna ECB wspiera się na dwóch filarach. Pierwszy to wyznaczanie wartości odniesienia dla wzrostu podaży pieniądza. Drugi filar to ocena szerokiej gamy wskaźników ekonomicznych mogących mieć wpływ na stabilność cen w strefie euro. Narzędziami służącymi osiągnięciu głównego celu (stabilności cen) są:

7 - stopa rezerw obowiązkowych (minimum reserve requirements) - operacje otwartego rynku (fine-tuning operations) - operacje refinansowe (marginal lending facility, deposit facility) Ostatnie z wymienionych instrumentów w praktyce oznaczają stopy procentowe wyznaczane przez bank dla pożyczek i depozytów O/N udzielanych bankom. Problemy 1 Jakie są podobieństwa między Systemem Rezerw Federalnych a Europejskim Systemem Banków Centralnych. 2 Omów pozycję NBP w strukturze Europejskiego Systemu Banków Centralnych. 3 Zdefiniuj Eurosystem Omów strukturę ECB. Jak ważna jest niezależność ECB? Co ją gwarantuje?. 4 Omów wpływ prezydenta Stanów Zjednoczonych na działalność Systemu Rezerw Federalnych. 5 Jakiego typu operacje otwarte rynku są dokonywane przed Świętami Bożego Narodzenia przez NBP: repo czy reverse repo? 6 W jaki sposób bank centralny kontroluje oprocentowanie krótkoterminowych bonów pieniężnych? 7 Na czym opiera się niezależność Systemu Rezerw Federalnych? 8 Podaj nazwiska aktualnych przewodniczących/prezesów Fed u, ECB, NBP? 9 Jakich narzędzi używają ECB i Fed do prowadzenia polityki monetarnej? Test (wybierz najlepsza odpowiedź) 1 System Rezerw Federalnych powstał w roku: W skład Eurosystemu wchodzi... krajów? żadna z powyższych odpowiedzi 3 Kraje z bardziej niezależnym bankiem centralnym mają zwykle: wyższą inflację niższe bezrobocie niższą inflację wysokie stopy nominalne 4 Prezes Systemu Rezerw Federalnych ma: 14-letnia kadencję i może być ponownie mianowany na to samo stanowisko. 4-letnia kadencję i może być ponownie mianowany na to samo stanowisko kontrakty. 4-letnia kadencję, ale nie może być ponownie mianowany na to samo stanowisko. żadne z powyższych.

8 5 Polska nie jest członkiem: Europejskiego Systemu Banków Centralnych OECD Unii Europejskiej Eurosystemu Źródła Baka W., Bankowość centralna. Funkcje metody organizacja, Zarządzanie i Finanse, Warszawa 2001 Madura J., International Financial Management, Thomson/South Western, Mason 2004 Mishkin F.S., The Economics of Money, Banking and Financial Markets, Pearson, Boston 2004 The American Currency Exhibition [Document elektroniczny], Federal Reserve Bank of San Francisco,