Równość i brak dyskryminacji Raport roczny za rok 2006

Transkrypt

1 ISSN Równość i brak dyskryminacji Raport roczny za rok 2006 Komisja Europejska

2

3 Równość i brak dyskryminacji Raport roczny za rok 2006 Komisja Europejska DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równych Szans Jednostka G.4 Tekst ukończono we wrześniu 2006 roku

4 Treść niniejszej publikacji niekoniecznie przedstawia opinie lub stanowisko Komisji Europejskiej, Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem elektronicznego biuletynu Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans ESmail, prosimy o wysłanie a na adres: empl-esmail@ec.europa.eu. Biuletyn jest wydawany regularnie w języku angielskim, francuskim i niemieckim : Carl Cordonnier/Dailylife 2: Stefano Cagnoni/reportdigital.co.uk 3: Jess Hurd/reportdigital.co.uk 4: Jess Hurd/reportdigital.co.uk 5: Paul Carter/reportdigital.co.uk Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedź na pytania dotyczące Unii Europejskiej. Oto numer bezpłatny (*): (*) niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami lub pobierają za nie opłaty Bardzo wiele informacji na temat Unii Europejskiej znajduje się w Internecie. Dostęp można uzyskać przez serwer Europa ( Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2007 ISBN Wspólnoty Europejskie, 2006 Powielanie materiałów jest dozwolone, pod warunkiem że zostanie podane ich źródło.

5 Spis treści Wprowadzenie Część 1 Postęp we wdrażaniu unijnych dyrektyw o równym traktowaniu Przegląd obowiązujących przepisów Zmiany w przepisach krajowych w okresie od kwietnia 2005 r. do czerwca 2006 r Skrót aktualnych informacji na temat implementacji przepisów w krajach, które ubiegały się o wydłużenie transpozycji Ochrona i egzekwowanie praw osób fizycznych Prawa osób fizycznych w przypadkach, kiedy dyrektywy nie zostały całkowicie transponowane Rola Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości Kluczowe pojęcia i przykłady spraw sądowych z nimi związanych Krajowe organy do spraw równości Organy do spraw równości (lub podobne podmioty) w poszczególnych krajach Krótki przegląd niektórych uprawnień i kompetencji organów do spraw równości Część Europejski Rok na rzecz Równych Szans dla Wszystkich Wprowadzenie Korzystanie z wcześniejszych dokonań Zaangażowanie osób u źródła Inauguracja z rozmachem Rozmowy Vladimír Špidla, europejski komisarz do spraw zatrudnienia, polityki społecznej i równych szans Ursula von der Leyen, niemiecka minister do spraw rodziny, osób starszych, kobiet i młodzieży Oczekiwania związane z nadchodzącym rokiem Martine Roure, deputowana do Parlamentu Europejskiego Miasta i regiony: kluczowi aktorzy 2007 roku Organizacje pozarządowe kluczem do sukcesu Rola organów do spraw równości Związki i pracodawcy partnerzy Roku Poprzednie europejskie lata: wnioski Europejski Rok w moim kraju

6

7 Wprowadzenie W ciągu ostatniego roku nastąpił szereg znaczących zmian w staraniach podejmowanych przez Unię Europejską, mających na celu zwalczanie dyskryminacji i zapewnienie równych szans wszystkim obywatelom Europy, zarówno w kategorii przepisów, jak i innych form działania. Mimo opóźnień niektórych krajów państwa członkowskie UE kontynuowały przyjmowanie ustaw krajowych i wprowadzanie zmian w istniejących przepisach, aby dostosować je do unijnych przepisów antydyskryminacyjnych przyjętych w 2000 roku. Część zmian dotyczy dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność i wiek kilka krajów skorzystało z wydłużonego, wygasającego pod koniec 2006 roku, terminu włączenia niektórych postanowień do przepisów krajowych. Część 1 niniejszego raportu podsumowuje zmiany przepisów antydyskryminacyjnych i przedstawia bieżącą sytuację w każdym z 25 państw członkowskich. Szczególną uwagę poświęcono sposobom ochrony i egzekwowania praw osób fizycznych do równego traktowania, przewidzianego w prawodawstwie UE. Ta część zawiera także objaśnienia kilku kluczowych pojęć legislacyjnych i studia przypadków ilustrujące zastosowanie tych pojęć w praktyce. W czerwcu 2005 roku Komisja Europejska przedstawiła nową strategię ramową, będącą elementem szerszej akcji promowania równości i braku dyskryminacji w UE. Pomimo, że w ostatnich latach nastąpił znaczący postęp wielu członków naszych społeczeństw nadal doświadcza dyskryminacji. Strategia ma na celu skuteczne zwalczanie problemu dyskryminacji oraz promowanie różnorodności i równych szans dla wszystkich. Kluczowym elementem tych działań jest ogłoszenie roku 2007 Europejskim Rokiem na rzecz Równych Szans dla Wszystkich. Europejski Rok będzie czerpał z sukcesu Wspólnotowego programu działań w zakresie zwalczania dyskryminacji, zapewniając nowy bodziec do zagwarantowania równego traktowania wszystkim obywatelom UE. Część 2 niniejszego raportu prezentuje główne założenia Roku oraz planowane wydarzenia wraz z terminami. Ponadto druga część zawiera rozmowy z kilkoma kluczowymi osobami zaangażowanymi w zwalczanie dyskryminacji; rozmowy dotyczą ich nadziei i oczekiwań związanych z Rokiem oraz planów włączenia się do działania. Ponieważ większość imprez Europejskiego Roku nie będzie organizowana centralnie, ale na szczeblu krajowym, regionalnym bądź lokalnym, w tabeli na stronie 42 podano najważniejsze punkty kontaktowe dla osób zainteresowanych udziałem w poszczególnych krajach.

8

9 Część 1 Paul Carter/reportdigital.co.uk Postęp we wdrażaniu unijnych dyrektyw o równym traktowaniu 1. Przegląd obowiązujących przepisów Dyrektywa o równości rasowej (dyrektywa 2000/43) i dyrektywa o równości zatrudnienia (dyrektywa 2000/78) nakładają na państwa członkowskie obowiązek stworzenia ram prawnych zakazujących dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub przekonania, wiek, niepełnosprawność lub orientację seksualną, wprowadzając w życie zasadę równego traktowania. Obie dyrektywy zostały przyjęte w 2000 roku, aby zagwarantować minimalne standardy ochrony w tej dziedzinie we wszystkich państwach członkowskich. Przepisy te nie uniemożliwiają państwom członkowskim zapewniania obywatelom większej ochrony przed dyskryminacją niż w wymiarze wymaganym dyrektywami. Transponując dyrektywy państwa członkowskie nie mogły jednak ograniczać dostępnego wcześniej poziomu ochrony. Dyrektywy chronią wszystkich mieszkańców Unii Europejskiej, także tych, którzy nie są obywatelami UE. Obie dyrektywy zabraniają dyskryminacji w obszarze zatrudnienia, pracy i kształcenia zawodowego. Ponadto dyrektywa o równości rasowej zabrania dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne w dziedzinie opieki społecznej (w tym ubezpieczeń społecznych i opieki zdrowotnej), przywilejów społecznych, edukacji oraz dostępu do publicznie dostępnych dóbr i usług oraz zapewniania ich, włącznie z zakwaterowaniem. W zakresie swojego stosowania obie dyrektywy chronią wszystkie osoby przed dyskryminacją pośrednią i bezpośrednią, molestowaniem, zmuszaniem do dyskryminowania i prześladowaniami. Obie zawierają także takie same postanowienia dotyczące możliwych działań, obrony praw, przeniesienia ciężaru dowodowego oraz sankcji. 2. Zmiany w przepisach krajowych w okresie od kwietnia 2005 r. do czerwca 2006 r. Mimo upływu terminów transpozycji dyrektyw wiele państw członkowskich nadal zmienia i uchwala odpowiednie przepisy. Niektóre regulacje dotyczą dyskryminacji ze względu na wiek i niepełnosprawność w tym przypadku kilka państw członkowskich poinformowało Komisję Europejską, że skorzysta z możliwości przedłużenia terminu transpozycji przepisów wobec tych dwóch czynników dyskryminacji do końca 2006 roku. W Finlandii ustawa o zapobieganiu dyskryminacji, ustawa o rzeczniku do spraw dyskryminacji oraz dekret prowincji w sprawie rady do spraw dyskryminacji transponowały dyrektywy na Wyspy Alandzkie. Wszystkie wspomniane akty weszły w życie 1 grudnia 2005 roku. W Austrii na szczeblu federalnym parlament przyjął ustawę w sprawie równego statusu osób niepełnosprawnych oraz zasadnicze poprawki do ustawy o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, które weszły w życie 1 stycznia 2006 roku. Na poziomie prowincji weszło w życie szereg ustaw. W Styrii przyjęto poprawkę do ustawy w sprawie osób niepeł-

10 Równość i brak dyskryminacji Raport roczny za rok 2006 nosprawnych, w Wiedniu poprawki dotyczące osób niepełnosprawnych wniesiono do ustawy o przepisach dotyczących pracowników administracji publicznej oraz do ustawy o równym traktowaniu w rolnictwie. W krajach związkowych Austrii: Górnej Austrii, Voralbergu, Burgenlandzie i Salzburgu przyjęto ustawy antydyskryminacyjne. Paul Box /reportdigital.co.uk We Francji 11 lutego 2005 roku weszła w życie ustawa dotycząca równości praw i szans oraz integracji społecznej osób niepełnosprawnych. Przyjęto dekret w sprawie równego dostępu do pracy osób niepełnosprawnych, ustawę oraz dekret znoszący ograniczenia wiekowe w dostępie do miejsc pracy w sektorze publicznym. W Zjednoczonym Królestwie ustawa o dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność z 2005 roku jest wdrażana etapami od 30 czerwca 2005 toku. Ustawa nakłada na organy publiczne obowiązek promowania równych szans osób niepełnosprawnych, który zaczyna obowiązywać 4 grudnia 2006 roku. Pierwszy etap wdrażania równoległych przepisów w Irlandii Północnej (zarządzenie w sprawie dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność [Irlandia Północna] 2006 [2006 nr 312 N.I. 1]) zaczyna się 3 lipca 2006 roku (zarządzenie wdrażające nr nr 289 [C.16]). W wyniku przyjęcia w Zjednoczonym Królestwie ustawy o związkach partnerskich z 2004 roku (zarządzenie w sprawie poprawek do ustawodawstwa niższego rzędu z 2005 roku), pracodawcy są zobowiązani udostępnić świadczenia dla współmałżonków żonatych lub zamężnych pracowników partnerom pracowników, którzy żyją w związku partnerskim; podobne zarządzenie zostało wydane w Irlandii Północnej. 16 lutego 2006 roku ustawa w sprawie równości otrzymała sankcję królewską. Środki przewidziane w ustawie zapewnią ochronę przed dyskryminacją wykraczającą poza dyrektywy, obejmując dyskryminację ze względu na wyznanie lub orientację seksualną w odniesieniu do towarów i usług, edukacji i innych świadczeń. Przepisy te mają wejść w życie w późniejszych miesiącach bieżącego roku. Ponadto ustawa powołuje do życia Komisję ds. Równości i Praw Człowieka (Commission for Equality and Human Rights CEHR), która będzie organem do spraw równości obejmującym swoim działaniem wszystkie przyczyny dyskryminacji. Komisja rozpocznie pracę w październiku 2007 roku. W styczniu 2006 roku na Łotwie uchwalono poprawki do ustawy o krajowym urzędzie do spraw praw człowieka, na mocy których krajowy urząd do spraw praw człowieka stał się jednostką odpowiedzialną za wdrożenie zasady równego traktowania. W Hiszpanii parlament przegłosował ustawę 14/2005 z 1 lipca 2005 roku zezwalającą na włączenie do układów zbiorowych klauzul dotyczących obowiązkowego przejścia na emeryturę w przypadkach, w których są one obiektywnie i racjonalnie uzasadnione, tzn. jeśli wiążą się z prawnie uzasadnioną polityką zatrudnienia lub z celami rynku pracy i kształcenia zawodowego. W Estonii ustawa o poprawkach do ustawy Republiki Estonii w sprawie umów o pracę z dnia 8 lutego 2006 roku spowodowała usunięcie zapisu, zgodnie z którym wiek pracownika jest podstawą do rozwiązania umowy o pracę. Ponadto ustawa o usługach i świadczeniach związanych z zatrudnieniem, która weszła w życie 1 stycznia 2006 roku, gwarantuje bezrobotnym osobom niepełnosprawnym specjalne świadczenia, obejmujące m.in. dostosowanie miejsca pracy i środki umożliwiające pracę. We Włoszech przyjęto wspólny dekret ministrów pracy i opieki społecznej oraz równych szans, ustanawiający rejestr stowarzyszeń i organizacji występujących jako strony procesowe w postępowaniach dotyczących dyskryminacji. Na Litwie 11 października 2005 roku weszła w życie ustawa zmieniająca kodeks wykroczeń administracyjnych, ustanawiająca odpowiedzialność administracyjną pracodawców z sektora publicznego i prywatnego oraz nakładająca sankcje za naruszenie ustawy w sprawie równego traktowania. W Danii w wyniku dodania nowych paragrafów 5A(5) i (6) do ustawy nr 31 w sprawie zakazu dyskryminacji przy zatrudnianiu i wykonywaniu zawodu, młodzież do 18 roku życia utraciła ochronę przed dyskryminacją ze względu na wiek, jeśli układy zbiorowe zezwalają na odmienne traktowanie. W Niderlandach wprowadzono poprawki do ustawy o równym traktowaniu. Nowa ustawa (Wet tot wijziging van de Algemene Wet Gelijke Behandeling; Evaluatiewet Awgb) z 15 września 2005 roku umożliwia komisji do spraw równego traktowania prowadzenie niezależnych badań zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Do holenderskiego kodeksu karnego zostały wprowadzone poprawki, zgodnie z którymi dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność fizyczną, psychiczną lub umysłową jest zakazana. W Szwecji 8 lutego 2006 roku parlament przyjął nową ustawę zabraniającą dyskryminacji wobec dzieci i uczniów oraz zakazującą innego rodzaju ich poniżającego traktowania.

11 Postęp we wdrażaniu unijnych dyrektyw o równym traktowaniu Tabela dotycząca ustawodawstwa wdrażającego dyrektywy (stan na 30 czerwca 2006 roku) Niniejsza tabela przedstawia uchwalone przepisy odnoszące się do dyrektyw. Tabela nie zawiera oceny, czy przepisy krajowe są w pełni zgodne z dyrektywami lub czy poszczególne państwa członkowskie w pełni się do nich stosują. Jako że przepisy krajowe dotyczące tej kwestii nadal dość szybko się zmieniają, możliwe, że do poniższych przepisów wkrótce będzie można dodać nowe. Austria Belgia Cypr Szczebel federalny: obejmuje wszystkie przyczyny dyskryminacji (z wyjątkiem niepełnosprawności) wymienione w obu dyrektywach oraz dyskryminację ze względu na płeć: Federalna ustawa o równym traktowaniu (przyjęta w 1979 roku, zmieniona w 2004 roku), ustawa o równym traktowaniu, ustawa o Komisji do spraw Równego Traktowania oraz ustawa o rzeczniku do spraw równych szans (weszły w życie 1 lipca 2004 roku). W zakresie niepełnosprawności: ustawa o równości osób niepełnosprawnych (obowiązuje od 1 stycznia 2006 roku), poprawka do ustawy o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, federalna ustawa o niepełnosprawności (obie obowiązują od 1 stycznia 2006 roku). Szczebel prowincji: ustawa Styrii o równym traktowaniu z 2004 roku, rzecznik Styrii do spraw osób niepełnosprawnych (marzec 2005); wiedeńskie zarządzenie służbowe z 2004 roku; poprawki wiedeńskiej ustawy antydyskryminacyjnej z 2004 roku do ustawy o przepisach dotyczących pracowników administracji publicznej oraz do ustawy o równym traktowaniu w rolnictwie (wrzesień 2006); ustawa o równym traktowaniu Dolnej Austrii z 2004 roku, (poprawki: kwiecień 2005), ustawa antydyskryminacyjna Dolnej Austrii oraz poprawki do przepisów prawa pracy w rolnictwie (kwiecień 2005); ustawa antydyskryminacyjna Karyntii z 2004 roku oraz poprawki do przepisów prawa pracy w rolnictwie (lipiec 2006); ustawa antydyskryminacyjna Voralbergu z 2004 roku; ustawa antydyskryminacyjna Górnej Austrii; ustawa antydyskryminacyjna Burgenlandu z 2004 roku i poprawki do przepisów prawa pracy w rolnictwie (2006); poprawki do przepisów prawa pracy w rolnictwie Salzburga (2005) i ustawa antydyskryminacyjna Salzburga z 2006 roku; ustawa antydyskryminacyjna Tyrolu (kwiecień 2005), tyrolska ustawa o równym traktowaniu dotycząca pracowników sektora publicznego prowincji (styczeń 2005), poprawki do ustawy o zatrudnianiu nauczycieli prowincji (grudzień 2005) oraz przepisy prawa pracy w rolnictwie (lipiec 2005). Szczebel federalny: w zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: ustawa z 25 lutego 2003 roku w sprawie zwalczania dyskryminacji i zmieniająca ustawę z 15 lutego 1993 roku w sprawie utworzenia ośrodka równych szans i walki z rasizmem. W zakresie pochodzenia rasowego i etnicznego oraz innych przyczyn dyskryminacji: ustawa z 30 lipca 1981 roku uznająca za niezgodne z prawem niektóre czyny inspirowane rasizmem lub ksenofobią, zmieniona na mocy ustaw z 12 kwietnia 1994 roku, z 7 maja 1999 roku oraz z 20 stycznia 2003 roku. Szczebel regionalny: w zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji: region Flandrii/wspólnota flamandzka: dekret z 8 maja 2002 roku w sprawie proporcjonalnego udziału w rynku pracy; wspólnota francuskojęzyczna: dekret z 19 maja 2004 roku w sprawie wdrażania zasady równego traktowania; zarządzenie regionu Walonii z 27 maja 2004 roku w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i kształcenia zawodowego; wspólnota niemieckojęzyczna: dekret z 17 maja 2005 roku w sprawie gwarancji równego traktowania na rynku pracy; region Brukseli: rozporządzenie z 26 czerwca 2003 roku w sprawie mieszanego zarządzania rynkiem pracy w regionie stołecznego miasta Brukseli. Wyłącznie w zakresie dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne: ustawa o równym traktowaniu (pochodzenie rasowe lub etniczne), ustawa z 2004 roku nr 59(I)/2004. W zakresie dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub przekonania, wiek, orientację seksualną: ustawa o równym traktowaniu w zakresie zatrudniania i wykonywaniu zawodu z 2004 roku (ustawa nr 58(I)/2004). W zakresie niepełnosprawności: ustawa o osobach niepełnosprawnych (poprawka) nr 57(I)/2004. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn: ustawa o komisarzu do spraw administracji (poprawka) z 2004 roku (ustawa nr 36(I)/2004); ustawa (komisarza) o zwalczaniu rasizmu i pewnych innych form dyskryminacji z 2004 roku (ustawa nr 42(1)/2004).

12 Równość i brak dyskryminacji Raport roczny za rok Dania Estonia Finlandia Francja Grecja W zakresie pochodzenia rasowego, koloru skóry, narodowości lub pochodzenia etnicznego, religii i orientacji seksualnej: ustawa nr 960 (2004) w sprawie punktu 266(b) kodeksu karnego; ustawa nr 626 (1987) zakazująca dyskryminacji rasowej; ustawa nr 459 (1996) zmieniona ustawą 253 (2004) i ustawą nr 1416 (2004) zakazującą dyskryminacji w odniesieniu do zatrudnienia i wykonywania zawodu. W zakresie pochodzenia rasowego i etnicznego: ustawa nr 374 (2003) zakazująca nierównego traktowania ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne; ustawa nr 411 (2002) w sprawie Instytutu Studiów Międzynarodowych i Praw Człowieka. W zakresie wieku i niepełnosprawności: ustawa nr 1417 z 22 grudnia (2004) w sprawie zakazu dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej z powodu wieku i niepełnosprawności. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn: ustawa nr 31 (2005) zakazująca dyskryminacji w odniesieniu do zatrudnienia i wykonywania zawodu. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn: ustawa w sprawie zmian ustawy o kanclerzu do spraw prawnych i przepisów powiązanych; ustawa Republiki Estonii w sprawie umów o pracę oraz do decyzji Rady Najwyższej Republiki Estonii Wdrożenie ustawy Republiki Estonii w sprawie umów o pracę z 22 kwietnia 2004 roku; ustawa w sprawie zmian do ustawy Republiki Estonii dotyczącej umów o pracę z 8 lutego 2006 roku; Kodeks karny z 2002 roku (nie chroni przed dyskryminacją ze względu na orientację seksualną, wszystkie formy niepełnosprawności i wiek). W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: ustawa w sprawie usług i świadczeń związanych z zatrudnieniem weszła w życie 1 stycznia 2006 roku. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: Ustawa o braku dyskryminacji (21/2004); kodeks karny, zmieniony ustawą 578/1995 oraz ustawą 302/2004; ustawa o umowach o pracę zmieniona ustawą 23/2004. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach: prowincja Åland: ustawa o zapobieganiu dyskryminacji; ustawa o rzeczniku do spraw dyskryminacji; dekret prowincji w sprawie rady do spraw dyskryminacji (wszystkie weszły w życie 1 grudnia 2005 roku). W zakresie religii: ustawa o rozdziale Kościoła i Państwa z 1905 roku; ustawa o laickości szkół publicznych nr z 15 marca 2004 roku. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: ustawa prasowa z 1881 roku (ostatnia zmiana w lutym 2005 roku); ustawa o zwalczaniu dyskryminacji nr ; ustawa o modernizacji społecznej nr ; ustawa ustanawiająca wyspecjalizowany organ (Haute Autorité de Lutte contre les Discriminations et l Exclusion HALDE) z dnia 21 grudnia 2004 roku; dekret nr z 1 czerwca 2006 roku wprowadzający zmiany do kodeksu postępowania karnego włączające operacje kryminalne zgłoszone przez HALDE. W zakresie pochodzenia rasowego i religii: ustawa o spójności społecznej z 20 grudnia 2004 roku; ustawa o równości szans z 9 marca 2006 roku. W zakresie niepełnosprawności: ustawa w sprawie równości praw i szans oraz integracji społecznej osób niepełnosprawnych (weszła w życie 11 lutego 2005 roku). W zakresie wieku: ustawa nr z 26 lipca 2005 roku upoważniająca rząd do podjęcia nadzwyczajnych środków w zakresie zatrudnienia na mocy dekretu rządowego, dekret rządowy w sprawie dostępu do zatrudnienia w służbie cywilnej. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach: ustawa nr 3304/2005 w sprawie stosowania zasady równego traktowania bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną (weszła w życie z chwilą publikacji 27 stycznia 2006 roku). W zakresie pochodzenia rasowego lub etnicznego albo religii: ustawa nr 927/1979, ustawa antyrasistowska w sprawie dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne albo religię. W zakresie niepełnosprawności: ustawa nr 2643/1998 w sprawie obowiązku zatrudnienia osób niepełnosprawnych lub pochodzących ze specjalnych grup społecznych, zmieniona ustawą nr 3144/2003 w sprawie dialogu społecznego na temat promowania zatrudnienia i opieki społecznej.

13 Postęp we wdrażaniu unijnych dyrektyw o równym traktowaniu Hiszpania Irlandia Litwa W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach: ustawa 62/2003 z 30 grudnia w sprawie środków fiskalnych, administracyjnych i socjalnych; dekret prawny 5/2000 z 4 sierpnia 2000 roku, (ustawa o naruszeniach porządku społecznego i sankcjach z tego tytułu, zmieniona w styczniu 2004 roku); W zakresie wieku: ustawa 14/2005 z 1 lipca 2005 roku; W zakresie niepełnosprawności: dekret 1865/2004 ustanawiający Krajową Radę do spraw Osób Niepełnosprawnych, ustawa 51/2003 z 2 grudnia w sprawie równych szans, braku dyskryminacji i powszechnego dostępu dla osób niepełnosprawnych. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: ustawa o równości z 2004 roku, zmieniająca ustawę o równości zatrudnienia z 1998 roku oraz ustawę o równym statusie z 2000 roku; ustawa emerytalna z lat ; ustawa o napojach alkoholowych z 2003 roku. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach z wyjątkiem niepełnosprawności i wieku oraz dodatkowych przyczyn: ustawa o zakazie podżegania do nienawiści z 1989 roku. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach z wyjątkiem niepełnosprawności: Ustawa o niesprawiedliwym zwolnieniu z lat W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach: ustawa o równym traktowaniu, weszła w życie 1 stycznia 2005 roku, kodeks zatrudnienia (czerwiec 2002), ustawa zmieniająca kodeks wykroczeń administracyjnych, weszła w życie 11 października 2005 roku. 11 Łotwa Luksemburg W zakresie otwartej listy przyczyn (orientacja seksualna nadal nie jest wyraźnie wymieniona wśród zakazanych przyczyn dyskryminacji): ustawa o zatrudnieniu, przyjęta w 2001 roku, zmieniona roku); ustawa o opiece społecznej z 1995 roku, poprawki zawierające gwarancję równości, obowiązujące od 2006 roku. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji z wyjątkiem wieku: poprawki do ustawy o Krajowym Urzędzie Praw Człowieka weszły w życie 13 stycznia 2006 roku. Kodeks karny z 19 lipca 1997 roku. Projekt ustawy nr 5518 transponujące dyrektywy (omawiany w Parlamencie). Malta Niderlandy Niemcy W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach: ustawa o zatrudnieniu i dialogu społecznym z 2002 roku oraz nota prawna 462 z 2004 roku (przepisy w sprawie równego traktowania w miejscu pracy). W zakresie niepełnosprawności: ustawa o równych szansach (osób niepełnosprawnych) z 2000 roku. W zakresie dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub przekonania, orientację seksualną oraz innych przyczyn dyskryminacji, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: ogólna ustawa o równym traktowaniu z 1994 roku zmieniona ustawą wprowadzającą WE z 2004 roku oraz ustawą (Wet tot wijziging van de Algemene Wet Gelijke Behandeling; Evaluatiewet Awgb) z 15 września 2005 roku; W zakresie wieku: ustawa o równym traktowaniu w pracy (dyskryminacja ze względu na wiek) z 17 grudnia 2003 roku; W zakresie niepełnosprawności: ustawa o równym traktowaniu ze względu na niepełnosprawność lub chroniczną chorobę z 3 kwietnia 2003 roku; poprawki do kodeksu karnego (jakakolwiek dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność fizyczną, psychiczną lub umysłową jest zabroniona). W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: ustawa o dialogu społecznym, zmieniona w 2001 roku; ustawa dotycząca federalnej ustawy reprezentacji pracowniczej z 1975 roku, zmieniona w 2005 roku; W zakresie niepełnosprawności: ustawa o promowaniu równości osób niepełnosprawnych W zakresie wieku i niepełnosprawności: ustawa o ochronie przed nieuczciwym zwolnieniem, kodeks społeczny. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: ustawa transponująca dyrektywy europejskie o równym traktowaniu z 18 sierpnia 2006 roku (zasadniczo transponuje do niemieckiego prawa dyrektywy 2000/43 i 2000/78).

14 Równość i brak dyskryminacji Raport roczny za rok Polska Portugalia Republika Czeska Słowacja Słowenia Szwecja Węgry W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach: kodeks pracy (ostatnia zmiana: 14 listopada 2003 roku); ustawa z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji z wyjątkiem niepełnosprawności: rozporządzenie Rady Ministrów z 25 czerwca 2002 roku w sprawie pełnomocnika rządu do spraw równego statusu kobiet i mężczyzn; pełnomocnik odwołany zarządzeniem Rady Ministrów z 3 listopada 2005 roku; ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (weszła w życie 1 maja 2005 roku). W zakresie pochodzenia rasowego i etnicznego: ustawa 18/2004 o dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe i etniczne, zmieniona dekretem z mocą ustawy 86/2005; dekret z mocą ustawy 251/2002 zmieniony dekretem z mocą ustawy 27/2005; W zakresie niepełnosprawności: ustawa 38/2004 o środkach na rzecz rehabilitacji i uczestnictwa osób niepełnosprawnych; W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: kodeks pracy 99/2003; ustawa 35/2004 regulująca kodeks pracy. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach z wyjątkiem niepełnosprawności oraz włączając dodatkowe przyczyny: ustawa nr 65/1965, kodeks pracy, zmieniona przez ustawę nr 46/2004; ustawa nr 361/2003 w sprawie pełnienia służby przez oficerów służb bezpieczeństwa; ustawa nr 221/1999 w sprawie pełnienia służby przez oficerów sił zbrojnych zmieniona w 2002 roku. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: ustawa nr 435/2004 w sprawie zatrudnienia, ustawa nr 218/2002 w sprawie zatrudnienia w administracji państwowej oraz wynagrodzenia urzędników i innych pracowników, ustawa szkolna nr 561/2004. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach: ustawa nr 365/2004 o równym traktowaniu w pewnych obszarach i ochronie przed dyskryminacją, zmieniająca i uzupełniająca inne akty prawne; ustawa nr 308/1993 o utworzeniu Słowackiego Krajowego Ośrodka Praw Człowieka, ostatnia zmiana w 2004 roku; Kodeks pracy nr 311/2001, ostatnio zmieniony w 2004 roku. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: Ustawa o wdrażaniu zasady równego traktowania z 2004 roku; ustawa o relacjach pracowniczych z 2003 roku; W zakresie niepełnosprawności: ustawa o zawodowej rehabilitacji i zatrudnieniu osób niepełnosprawnych z 2004 roku. W zakresie dyskryminacji rasowej i etnicznej oraz religii: ustawa o zakazie dyskryminacji etnicznej, ostatnia zmiana: ustawa 2003:308; W zakresie niepełnosprawności: ustawa o zakazie dyskryminacji osób niepełnosprawnych w życiu zawodowym (1999:132), zmieniona ustawą 2003:309; W zakresie orientacji seksualnej: ustawa o zakazie dyskryminacji w życiu zawodowym ze względu na orientację seksualną (1999:133), zmieniona ustawą 2003:310; przepisy zwalczające dyskryminację ze względu na orientację seksualną w systemie opieki społecznej weszły w życie w styczniu 2005 roku; W zakresie pochodzenia rasowego i etnicznego, religii i przekonań, orientacji seksualnej i niepełnosprawności: ustawa o równym traktowaniu studentów na uniwersytetach (2001:1286), zmieniona ustawą 2003:311; ustawa o zakazie dyskryminacji (2003:307), zmieniona ustawą 2004:1089. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w obu dyrektywach oraz dodatkowych przyczyn, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: ustawa CXXV z 2003 roku o równym traktowaniu i promowaniu równych szans (ostatnia zmiana w maju 2005 roku), dekret rządowy 362/2004 w sprawie urzędu do spraw równego traktowania oraz szczegółowego regulaminu urzędu.

15 Postęp we wdrażaniu unijnych dyrektyw o równym traktowaniu Włochy Zjednoczone Królestwo W zakresie pochodzenia rasowego i etnicznego: dekret legislacyjny nr 215 z 9 lipca 2003 transponujący dyrektywę 2000/43, zmieniony dekretem legislacyjnym nr 256 z dnia 2 sierpnia 2004 roku; dekret z 11 grudnia 2003 roku w sprawie struktur wewnętrznych i kompetencji wyspecjalizowanego organu; wspólny dekret ministrów pracy i polityki społecznej oraz równych szans z 16 grudnia 2005 roku ustanawiający rejestr stowarzyszeń i organizacji występujących jako strony procesowe w postępowaniach dotyczących dyskryminacji. W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji wymienionych w dyrektywie o równości zatrudnienia: dekret legislacyjny nr 216 z 9 lipca 2003 r. transponujący dyrektywę 2000/43, zmieniony dekretem legislacyjnym nr 256 z 2 sierpnia 2004 roku. W zakresie niepełnosprawności: ustawa nr 205 z 25 czerwca 1993 roku, nadanie mocy statutu zwyczajnego, po poprawkach, rządowemu dekretowi legislacyjnemu nr 122 z 26 kwietnia 1993 Pilne środki dotyczące dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne oraz religię ; ustawa nr 68 z 12 marca 1999 roku, przepisy w sprawie prawa do pracy osób niepełnosprawnych; ustawa ramowa z 5 lutego 1992 roku, nr 104, w sprawie pomocy, integracji społecznej i praw osób niepełnosprawnych; ustawa nr 300 z 20 maja 1970 roku, przepisy w sprawie ochrony wolności i godności pracowników, swobody zrzeszania się w związkach zawodowych oraz swobody działalności związków zawodowych w miejscu pracy oraz w sprawie zatrudnienia. W zakresie pochodzenia rasowego i etnicznego: Wielka Brytania: ustawa o stosunkach rasowych z 1976 roku, ostatnio zmieniona ustawą o stosunkach rasowych z 2003 roku. Irlandia Północna: zarządzenie o stosunkach rasowych (IP) z 1997 roku, ostatnio zmienione przepisami o stosunkach rasowych z 2003 roku. W zakresie niepełnosprawności: Wielka Brytania: ustawa o dyskryminacji osób niepełnosprawnych z 2005 roku wprowadza zmiany do ustawy o dyskryminacji osób niepełnosprawnych z 1995 roku, zmienionej wcześniej w 2003 roku (weszła w życie 30 czerwca 2005 roku, przewidziany w niej obowiązek wejdzie w życie w grudniu 2006 roku); rozporządzenie z 2003 roku (o emeryturach) dotyczące ustawy o dyskryminacji osób niepełnosprawnych z 1995 roku; ustawa w sprawie szczególnych potrzeb edukacyjnych oraz osób niepełnosprawnych z roku 2001, rozporządzenie z roku 2006 (w sprawie szkolnictwa pomaturalnego i wyższego) (poprawka) dotyczące ustawy o dyskryminacji osób niepełnosprawnych z 1995 roku. Irlandia Północna: rozporządzenie (poprawka) z 2004 roku dotyczące ustawy o dyskryminacji osób niepełnosprawnych z 1995 roku; zarządzenie w sprawie szczególnych potrzeb edukacyjnych oraz osób niepełnosprawnych (Irlandia Północna) z roku W zakresie orientacji seksualnej: Wielka Brytania: rozporządzenie o równości zatrudnienia (orientacja seksualna) z roku 2003; zarządzenie z 2006 roku do ustawy o policji i groźnej przestępczości zorganizowanej z roku 2005 (poprawki wynikające z przepisów oraz dodatkowe poprawki do prawa pochodnego) (S.I. 594/2006). Paragraf 37. Irlandia Północna: rozporządzenie o równości zatrudnienia (orientacja seksualna) z roku 2003; zarządzenie z 2006 roku do ustawy o policji i groźnej przestępczości zorganizowanej z 2005 roku (poprawki wynikające z przepisów oraz dodatkowe poprawki do prawa pochodnego) (S.I. 594/2006). Paragraf 42. W zakresie religii i przekonań: Wielka Brytania: rozporządzenie o równości zatrudnienia (religia i przekonania) (poprawka) z roku 2003 (S.I. 2003/2828); rozporządzenie o równości zatrudnienia (religia lub przekonania) (poprawka) z roku 2004 (S.I. 2004/437); rozporządzenie o równości zatrudnienia (religia lub przekonania) (poprawka) (nr 2) z 2004 roku (S.I. 2004/2520); zarządzenie z 2006 roku w sprawie ustawy o policji i groźnej przestępczości zorganizowanej z 2005 roku (poprawki wynikające z przepisów oraz dodatkowe poprawki do prawa pochodnego) (S.I. 594/2006). Paragraf 36. W zakresie przekonań religijnych i poglądów politycznych: Irlandia Północna: zarządzenie o sprawiedliwym zatrudnianiu i traktowaniu (IP) z roku 1998, ostatnio zmienione przepisami o sprawiedliwym zatrudnianiu i traktowaniu (poprawka) z roku 2003 (2003 nr 520). W zakresie wszystkich przyczyn dyskryminacji, w tym dyskryminacji ze względu na płeć: Zjednoczone Królestwo Ustawa o równości z 2006 roku. 13

16 Równość i brak dyskryminacji Raport roczny za rok W Republice Czeskiej proces legislacyjny nadal toczy się w parlamencie; w styczniu 2006 roku do uchwalenia projektu ustawy antydyskryminacyjnej w drugiej izbie czeskiego parlamentu zabrakło jednego głosu. Odrzucony projekt został odesłany do izby deputowanych na drugą turę głosowania zaplanowaną na 7 marca 2006 roku. Projekt zakładał ustanowienie obecnego rzecznika praw obywatelskich organem do spraw równości, o którym mowa w art. 13. Jednak w drugiej turze głosowania w celu ostatecznego przyjęcia ustawy potrzebna była większość (101 z 200 deputowanych), której nie udało się uzyskać. W Luksemburgu w listopadzie 2005 roku w parlamencie został przedstawiony projekt ustawy nr 5518 w celu transpozycji dyrektyw po wycofaniu dwóch wcześniejszych projektów. Na mocy nowej ustawy miał zostać utworzony Ośrodek ds. Równego Traktowania, który publikowałby raporty i zalecenia oraz wspierał ofiary, służąc im konsultacjami na temat ich praw i możliwości obrony. W Niemczech 18 maja 2006 roku rząd przedłożył parlamentowi projekt ustawy wdrażającej dyrektywy 2000/43/WE, 2000/78/WE, 2002/73/WE i 2004/113/WE. Bundesrat zalecił ograniczenie zakresu projektu ustawy do tekstu, który nie wykracza poza zakres dyrektyw. 24 maja 2006 roku belgijska Rada Ministrów (rząd federalny) zatwierdziła projekt ustawy zmieniającej całkowicie wdrożenie dyrektyw 2000/43/ WE, 2000/78/WE, 2002/73/WE i 2004/113/WE w zakresie kompetencji państwa federalnego. Z uwagi na złożoność sprawy oraz brak konsensusu w sprawie dokładnego podziału zadań pomiędzy państwem federalnym, regionami i wspólnotami w sprawie wdrożenia dyrektyw antydyskryminacyjnych, ustosunkowanie się do proponowanych zmian przez Radę Państwa może zająć kilka miesięcy. Ponadto kilka zmian legislacyjnych daje powód do niepokoju: na przykład w Polsce na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 3 listopada 2005 roku zlikwidowano stanowisko pełnomocnika rządu do spraw równego statusu kobiet i mężczyzn, które było organem do spraw równości zajmującym się dyskryminacją ze względu na wiek, orientację seksualną, pochodzenie rasowe lub etniczne oraz płeć. 9 grudnia 2005 roku na mocy zarządzenia Ministra Pracy utworzono jednak nowy Departament ds. Kobiet, Rodziny i Przeciwdziałania Dyskryminacji w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Na mocy wewnętrznego rozporządzenia Ministra Pracy z 30 grudnia 2005 roku zadania biura byłego pełnomocnika rządu do spraw równego statusu kobiet i mężczyzn zostały przypisane nowo utworzonemu departamentowi. 3. Skrót aktualnych informacji na temat implementacji przepisów w krajach, które ubiegały się o wydłużenie transpozycji Dyrektywa 2000/78/WE umożliwiła państwom członkowskim ubieganie się o wydłużenie okresu transpozycji przepisów w sprawie dyskryminacji ze względu na wiek i niepełnosprawność, przy czym państwa te były zobowiązane przesłać Komisji roczny raport w sprawie postępów. W przypadku dyskryminacji ze Rob Bremner/reportdigital.co.uk

17 Postęp we wdrażaniu unijnych dyrektyw o równym traktowaniu względu na wiek Szwecja, Zjednoczone Królestwo, Niemcy, Belgia i Niderlandy powiadomiły Komisję o przedłużeniu terminu transpozycji o pełne trzy lata, do 2 grudnia 2006 roku, a Dania zgłosiła zamiar przedłużenia terminu o rok, do 2 grudnia 2004 roku. W przypadku dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, Zjednoczone Królestwo i Francja powiadomiły Komisję o przedłużeniu terminu transpozycji o pełne trzy lata, a Dania o rok. Na podstawie informacji przekazanych przez państwa członkowskie Komisja opracowała raport na temat postępów poczynionych w kwestii transpozycji i przedstawiła go Radzie w październiku 2005 roku. W przypadku dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność Francja, Zjednoczone Królestwo i Dania przyjęły nowe przepisy. W przypadku dyskryminacji ze względu na wiek Niderlandy przyjęły nowe przepisy, ale do 2 grudnia 2006 roku nadal będzie tam możliwe przymusowe zwolnienie pracownika poniżej 65 roku życia w dniu osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego bez konieczności uzasadnienia zwolnienia. Belgia poinformowała Komisję, że dokonała transpozycji dyrektywy z wyjątkiem artykułu 6, który mówi, że pewne różnice w traktowaniu mogą być uzasadnione w określonych przypadkach. Belgia powiadomiła Komisję o swojej strategii transpozycji tego wyjątku, który wymaga dokonania przeglądu istniejących przepisów. W Szwecji utworzono komisję mającą zbadać, w jaki sposób można objąć dyskryminację ze względu na wiek istniejącymi przepisami antydyskryminacyjnymi. Wyniki miały być znane w styczniu 2006 roku. Zjednoczone Królestwo rozpoczęło konsultacje publiczne na temat dyskryminacji ze względu na wiek i opracowało projekt przepisów pochodnych mających wejść w życie 1 października 2006 roku. Niemcy przedstawiły Komisji projekt ustawy napisany przed wyborami, które zahamowały proces legislacyjny. Komisja uważa, że wejście w życie nowych przepisów w Danii, Francji, Niderlandach i Zjednoczonym Królestwie jest pozytywnym krokiem w stronę całkowitej transpozycji dyrektywy do 2 grudnia 2006 roku i ma nadzieję, że pozostałe państwa członkowskie wdrożą przepisy przed upływem ustalonego terminu. 4. Ochrona i tegzekwowanie praw osób fizycznych 4.1 Jakie prawa ma osoba w kraju, w którym dyrektywy nie zostały całkowicie transponowane? Jeśli osoba fizyczna sądzi, że państwo członkowskie nie wdrożyło dyrektyw lub nie wdrożyło ich poprawnie, istnieje szereg sposobów umożliwiających odwołanie się do przepisów zawartych w dyrektywach, nawet jeśli nie zostały one poprawnie lub całkowicie wdrożone do przepisów krajowych. Kiedy podejrzanym sprawcą dyskryminacji jest państwo lub instytucja publiczna, na postanowienia dyrektywy, które są jasne, precyzyjne i bezwarunkowe, można się powołać bezpośrednio przed sądami krajowymi. Mówi się, że takie postanowienia mają bezpośrednią moc wertykalną. Oznacza to, że jeśli państwo członkowskie nie dokonało transpozycji dyrektyw w wyznaczonym terminie lub przeprowadzi transpozycję w sposób nieprawidłowy, osoby twierdzące, że są dyskryminowane przez organ publiczny, mogą powoływać się na przepisy dyrektyw. Może to okazać się konieczne, jeśli brak jest przepisów krajowych transponujących dyrektywę. Zgodnie z prawem precedensowym nie można się bezpośrednio powołać na dyrektywy w sądach krajowych w postępowaniu przeciwko innej osobie fizycznej lub podmiotowi prywatnemu (tę sytuację określa się zazwyczaj jako bezpośrednią moc horyzontalną dyrektyw). Kiedy podejrzanym sprawcą dyskryminacji jest inna osoba fizyczna lub podmiot prywatny, sądy krajowe muszą w każdym przypadku przyjąć pośrednią moc prawną dyrektyw i uczynić wszystko, co możliwe, aby zinterpretować prawo krajowe tak, aby było zgodne z ustawodawstwem wspólnotowym. To oznacza, że sądy krajowe powinny w jak największym stopniu interpretować przepisy krajowe w świetle dyrektyw tak, aby osiągnąć efekt zamierzony w dyrektywach. Nie ma tu znaczenia fakt, czy przepisy krajowe zostały przyjęte przed przyjęciem dyrektyw czy po nich. Inną możliwością dostępną dla osób fizycznych jest odwołanie się do koncepcji odpowiedzialności państwa. W tym przypadku, jeśli po terminie transpozycji brak krajowego aktu prawnego wdrażającego dyrektywę lub jeśli akt prawny jest niezgodny z prawem WE, państwo członkowskie musi pokryć stratę faktycznie poniesioną przez osobę fizyczną w wyniku niewdrożenia dyrektywy. Spełnione muszą być trzy warunki: po pierwsze, celem naruszonego postanowienia wspólnotowego musi być przyznanie praw osobie fizycznej; po drugie, naruszenie musi być dostatecznie poważne; i po trzecie, musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy uchybieniem obowiązkom przez państwo a szkodą poniesioną przez osobę poszkodowaną. Można się zwrócić do sądu krajowego o stwierdzenie, czy państwo członkowskie nieprawidłowo wdrożyło dyrektywy i jeśli sąd stwierdzi, że tak i powyższe warunki zostały spełnione, osoba skarżąca będzie uprawniona do otrzymania odszkodowania finansowego. Ponadto sądy krajowe mogą także odesłać zapytania dotyczące interpretacji poszczególnych wymogów ujętych w dyrektywach do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który rozstrzygnie daną kwestię i przekaże sądowi krajowemu poprawną wykładnię przepisów WE (patrz poniżej). 15

18 Równość i brak dyskryminacji Raport roczny za rok Jaką rolę odgrywa Europejski Trybunał Sprawiedliwości? W przypadku, gdy sąd krajowy nie jest pewien, czy wdrażanie dyrektyw dotyczących równości odbywa się w sposób prawidłowy lub jak należy interpretować dany warunek w dyrektywach, sąd może zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości (TS) o orzeczenie w trybie prejudycjalnym o wykładni dyrektyw celem umożliwienia sądowi wydania wyroku w toczącej się przed nim sprawie (art. 234 traktatu WE). Sądy ostatniej instancji (których wyroki nie podlegają zaskarżeniu) są zobowiązane do wnoszenia takich zapytań do TS. Trybunał zbada stosowne postanowienia dyrektyw i przekaże wykładnię z uwzględnieniem okoliczności sprawy zawisłej przed sądem krajowym. Trybunał uwzględni także wszelkie uwagi zgłoszone przez rządy państw członkowskich lub Komisję. Tego typu wyroki TS są niezwykle ważne dla prawidłowego i jednolitego stosowania postanowień dyrektyw. Przykładowo orzeczenia w trybie prejudycjalnym były bardzo istotne dla wykładni prawodawstwa UE o równości płci. Organizacje pozarządowe, związki zawodowe i inne zainteresowane organizacje w państwach członkowskich mogą wnioskować o objaśnienie postanowień dyrektyw i sprawdzać prawo w swoim kraju przez strategiczne wnoszenie spraw, zmuszających sądy krajowe do zwracania się do TS o orzeczenie w trybie prejudycjalnym. Niemiecki sąd pierwszej instancji zwrócił się do ETS z pytaniem prejudycjalnym w sprawie zgodności przepisów krajowych umożliwiających zawieranie umów na czas określony z pracownikami powyżej 52. roku życia z dyrektywą o równości zatrudnienia (sprawa C-144/04 Mangold, OJ C 146/1, ). Sprawa C-144/04 Mangold przeciwko Rüdigerowi Helmowi, wyrok Trybunału (wielka izba) z 22 listopada 2005 roku Przypadek dotyczył Wernera Mangolda (56 lat), który do monachijskiego sądu pracy wniósł sprawę przeciwko swojemu pracodawcy dotyczącą umowy o pracę zawartej na czas określony. Zgodnie z prawem niemieckim w sprawie umów o pracę na czas określony (TzBfG), umowy o pracę na czas określony są dozwolone jedynie, jeśli są uzasadnione obiektywną przyczyną. Jednak artykuł 14(3) TzBfG przewiduje wyjątek umożliwiający zawieranie umów o pracę na czas określony z osobami, które mają 58 lat. Takie umowy nie wymagają podania obiektywnej przyczyny. Na mocy poprawki do tych przepisów ze stycznia 2003 roku obniżono wiek z 58 do 52 lat. Monachijski sąd pracy zwrócił się z zapytaniem do ETS, czy niemieckie przepisy w sprawie umów o pracę na czas określony, zawieranych ze starszymi pracownikami są zgodne z artykułem 6 dyrektywy 2000/78. Zdaniem sądu krajowego, obniżenie wieku umożliwiającego zawieranie umów o pracę na czas określony z 58 do 52 lat nie gwarantuje ochrony osób starszych w pracy ani nie jest współmierne. Sąd monachijski zwrócił się także z pytaniem, czy w razie niezgodności przepisów powinien odmówić zastosowania przepisów krajowych, które są sprzeczne z prawem wspólnotowym. Trybunał orzekł, że krajowe przepisy umożliwiające proponowanie umów o pracę na czas określony osobom, które ukończyły 52 rok życia, bez ograniczeń, jest przejawem dyskryminacji ze względu na wiek, co jest niezgodne zarówno z ogólną, wspólnotową zasadą równości oraz, bardziej szczegółowo, z artykułem 6 dyrektywy 2000/78. Mimo iż Trybunał przyznał, że działanie TzBfG było uzasadnione z punktu widzenia interesu publicznego, tzn. miało wyraźnie na celu promowanie integracji zawodowej bezrobotnych osób starszych, stwierdził, że zastosowane środki są bardziej restrykcyjne niż jest to wskazane lub konieczne. Sąd zauważył ponadto, że przepisy takie jak TzBfG mogą doprowadzić do sytuacji, w której wszystkim pracownikom, którzy ukończyli 52 lata, mogą zgodnie z prawem być proponowane umowy na czas określony aż do momentu przejścia na emeryturę. Sąd uznał, że nie można podważyć tego stwierdzenia faktem, że w zakresie przepisów dotyczących zakazu dyskryminacji ze względu na wiek, transpozycja dyrektywy do prawa niemieckiego powinna nastąpić do 2 grudnia 2006 roku. Sąd orzekł, że ogólna zasada o równym traktowaniu, w szczególności ze względu na wiek, nie może być uzależniona od terminu upływu okresu transpozycji dyrektywy w państwach członkowskich. Trybunał stwierdził na końcu, że na sądzie krajowym spoczywa obowiązek zagwarantowania pełnej skuteczności ogólnej zasady braku dyskryminacji ze względu na wiek, wyłączając wszelkie przepisy prawa krajowego, które mogą być sprzeczne z prawem wspólnotowym. Zasada obowiązuje również wtedy, gdy termin na dokonanie transpozycji dyrektywy jeszcze nie upłynął. Więcej informacji można znaleźć pod adresem: Węgierski sąd zwrócił się z zapytaniem do ETS, czy dyrektywa o równości rasowej zezwala na wyrażanie poglądów politycznych poprzez użycie symboli. Konkretnie pytanie dotyczyło tego, czy dyrektywa stoi na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, np. art. 269/B węgierskiego kodeksu karnego, który przewiduje sankcje za publiczne użycie symbolu pięcioramiennej czerwonej gwiazdy, stanowiącej przedmiot postępowania przed sądem odsyłającym. ETS orzekł, że węgierskie przepisy wychodzą poza zakres prawa wspólnotowego oraz że nie jest on właściwy do udzielenia odpowiedzi na przedstawione pytanie (Sprawa C-328 Vajnai Attila, wyrok z 6 października 2005 roku). Hiszpański sąd także zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym do ETS, które dotyczyło interpretacji pojęcia niepełnosprawności w kontekście ochrony gwaran-

19 Postęp we wdrażaniu unijnych dyrektyw o równym traktowaniu towanej przez dyrektywę o równości zatrudnienia. Bardziej szczegółowo pytanie brzmiało, czy ochrona, o której mowa w dyrektywie, w zakresie, w którym artykuł 1 tworzy ogólne ramy mające na celu zwalczanie dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, obejmuje pracownika, który został zwolniony z pracy tylko dlatego, że zachorował (Sprawa C-13/05 Chacón Navas, Dz. U. C 69/8, ). Ten sam hiszpański sąd wystosował kolejne pytanie prejudycjalne w innej sprawie dotyczącej zgodności klauzul w sprawie obowiązkowego przejścia na emeryturę zawartych w układach zbiorowych z dyrektywą o równości zatrudnienia (Sprawa C-411/05 Félix Palacios de la Villa przeciwko Cortefiel Servicios SA, José María Sanz Corral i Martin Tebar Less, Dz. U. C36/20, ). Sprawy, w których dokonywana jest interpretacja kluczowych pojęć zawartych w dyrektywach, powoli zaczynają się pojawiać w sądach krajowych państw członkowskich. Poniżej przedstawiono kilka przykładów. 4.3 Jakie są kluczowe pojęcia i jakie związane z nimi sprawy sądowe toczyły się do tej pory? Dyskryminacja bezpośrednia Artykuł 2 dyrektywy o równości rasowej i artykuł 2 dyrektywy o równości zatrudnienia zabraniają dyskryminacji. Dyskryminacja bezpośrednia ma miejsce, kiedy dana osoba ze względu na pochodzenie rasowe, religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek albo orientację seksualną jest traktowana gorzej niż jest lub była w przeszłości traktowana inna osoba, lub byłaby traktowana hipotetyczna osoba w porównywalnej sytuacji. Węgry: Sąd Pracy skazuje spółkę za odmowę zatrudnienia romskiego ochroniarza Mężczyzna romskiego pochodzenia złożył podanie o pracę w firmie ochroniarskiej. Posiadał niezbędne kwalifikacje ochroniarza, ale jeden z pracowników spółki powiedział mu, że firma nie zatrudnia Romów. Mężczyzna złożył skargę w Inspekcji Pracy, która zbadała zgodność sprawy z węgierskimi przepisami o zakazie dyskryminacji. W toku postępowania właściciel firmy przyznał się do stosowania dyskryminacji i wyraził żal, ale powiedział, że klienci firmy nie życzą sobie romskich ochroniarzy. Inspekcja Pracy nałożyła na spółkę grzywnę w wysokości forintów (400 euro). Mężczyzna wniósł ponadto osobne powództwo przeciwko spółce z roszczeniem odszkodowania z tytułu szkód niepieniężnych, powołując się na kodeks pracy i ustawę w sprawie równego traktowania. Wspierało go Krajowe Biuro Ochrony Prawnej do spraw Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Na mocy wyroku Sądu Pracy z października 2004 roku stwierdzono dyskryminację bezpośrednią ze względu na pochodzenie etniczne powoda i przyznano mu forintów (2000 euro) zadośćuczynienia. Właściciel spółki, który przyznał się w sądzie do dyskryminacji bezpośredniej odwołał się od wyroku, ale Rada do spraw Pracy Sądu Okręgowego podtrzymała go w maju 2005 roku. Dyskryminacja pośrednia 17 Stefano Cagnoni/reportdigital.co.uk Artykuł 2 dyrektywy o równości rasowej oraz artykuł 2 dyrektywy o równości zatrudnienia zabraniają dyskryminacji pośredniej. Dyskryminacja pośrednia występuje wówczas, gdy pozornie neutralne postanowienia, kryteria lub zasady są faktycznie niekorzystne dla niektórych osób z przyczyn pochodzenia rasowego lub etnicznego, religii lub przekonań, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej, o ile takie postanowienia, kryteria lub zasady nie mogą zostać obiektywnie uznane za prawnie uzasadnione, a środki prowadzące do osiągnięcia określonego celu nie są słuszne i konieczne. To pojęcie ilustruje opinia irlandzkiego quasi-sądowego organu do spraw równości przedstawiona w punkcie 4.4 poniżej. Odpowiednie przystosowanie warunków pracy Artykuł 5 dyrektywy o równości zatrudnienia mówi, że pracodawcy mają obowiązek odpowiednio dostosować warunki pracy dla osób niepełnosprawnych. Oznacza to, że pracodawcy są zobowiązani podjąć odpowiednie kroki w zależności od konkretnej sytu-

20 Równość i brak dyskryminacji Raport roczny za rok Roy Peters/reportdigital.co.uk acji w celu umożliwienia osobie niepełnosprawnej dostępu, udziału lub awansu w pracy albo udziału w szkoleniu. Pracodawcy są zobowiązani podjąć stosowne działania, jeśli nie będą one dla nich nadmiernym obciążeniem. Obciążenie nie zostanie uznane za nadmierne, jeśli środki dostępne w ramach polityki wobec osób niepełnosprawnych w odpowiednich państwach członkowskich (np. dostęp do środków publicznych na dostosowanie miejsca pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych) wystarczająco złagodzą jego uciążliwość. Włochy: pracodawca z sektora publicznego nie zapewnił odpowiednich warunków Pracownica Ministerstwa Sprawiedliwości została uznana za osobę z orzeczoną niepełnosprawnością oraz niezdolną do wykonywania pracy wymagającej przemieszczania się pieszo, zarówno w trakcie pracy, jak i na potrzeby dotarcia do miejsca pracy. Kompetentna komisja uznała zajmowane przez nią stanowisko urzędnika sądowego za odpowiednie zajęcie, pod warunkiem, że praca odbywałaby się niedaleko jej domu. Na podstawie tego orzeczenia, pracownica poprosiła o przeniesienie z Bolonii do Pistoi. Wniosek został przyjęty, a mianowanie na stanowisko zostało dwukrotnie przedłużone. Przy wniosku o trzecie przedłużenie, ministerstwo zaproponowało kobiecie ubieganie się o stanowisko w sądzie w Monsummano Terme, które jest położone bliżej jej domu niż Pistoia. Pracownica przyjęła to stanowisko, ale po kilkukrotnym przedłużeniu umowy ministerstwo postanowiło przenieść ją z powrotem do Pistoi. Kobieta wniosła sprawę przeciwko ministerstwu. We wrześniu 2005 roku sąd w Pistoii orzekł, że decyzja ministerstwa stanowiła przejaw dyskryminacji pośredniej ze względu na niepełnosprawność i nakazało ministerstwu zaprzestania dyskryminacji i poniesienia kosztów postępowania. Sąd przytoczył definicję dyskryminacji pośredniej ujętej w dekrecie wdrażającym dyrektywę o równości zatrudnienia do prawa krajowego. Jednak aby uznać zachowanie administracji za przejaw dyskryminacji, sąd powołał się na klauzule 6, 9 i 20 oraz artykuł 5 dyrektywy mimo, że włoski rząd nie włączył zapisu o odpowiednim dostosowaniu warunków pracy do treści dekretu. Zatem sąd zastosował zasadę działania pośredniego, interpretując przepisy krajowe w świetle dyrektyw tak, aby osiągnąć przewidziane w nich działanie (patrz wyżej). Jako że pozwany nie stawił się w sądzie, sędzia nie mógł ocenić, czy przypadek dyskryminacji pośredniej był obiektywnie uzasadniony celami zgodnymi z prawem, realizowanymi przez zastosowanie słusznych i koniecznych metod. Pracodawca powinien był to udowodnić w sądzie. Wyjątki od zasady równego traktowania Na mocy artykułu 4(2) dyrektywy o równości zatrudnienia państwa członkowskie mogą utrzymać prawa i zasady krajowe obowiązujące przed przyjęciem dyrektyw, które umożliwiały kościołom oraz innym publicznym i prywatnym organizacjom, których etos opiera się na religii lub przekonaniach, traktowanie