BIULETYN INFORMACYJNY WPHI ANKARA 9/2011 r :04:01

Transkrypt

1 BIULETYN INFORMACYJNY WPHI ANKARA 9/2011 r :04:01

2 2 BI nr 9/2011 zawiera m.in. informacje nt. rozwoju sytuacji makroekonomicznej Turcji w odniesieniu do inflacji, deficytu handlu zagranicznego, a w jego konsekwencji deficytu rachunku bieżącego (CAD), bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W Biuletynie zaprezentowano ponadto informacje sygnalne dot. wybranych sektorów tureckiej gospodarki, m.in. sektora energii, ropy i gazu, sektora obronnego, bankowego, transportu, rynku fuzji i przejęć, rynku pracy. BI nr 9/2011 zawiera m.in. informacje nt. rozwoju sytuacji makroekonomicznej Turcji w odniesieniu do inflacji, deficytu handlu zagranicznego, a w jego konsekwencji - deficytu rachunku bieżącego (CAD), bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W Biuletynie zaprezentowano ponadto informacje sygnalne dot. wybranych sektorów tureckiej gospodarki, m.in. sektora energii, ropy i gazu, sektora obronnego, bankowego, transportu, rynku fuzji i przejęć, rynku pracy. GOSPODARKA: Przewidując pogorszenie się prognoz wzrostu dla światowej gospodarki i powołując się na konieczność ograniczenia napływu do Turcji kapitału krótkoterminowego, wzmocnienia rodzimej gospodarki oraz uruchomienia mechanizmów sprzyjających tworzeniu nowych miejsc pracy dla jak określono najmłodszej populacji europejskiej, 4 sierpnia 2011 r. Centralny Bank Turcji (CBT) obniżył 1-tyg. stopę referencyjną o 50 pb do 5,75%. Podczas tego samego spotkania zwołanego w trybie nadzwyczajnym, wobec utrzymania na niezmienionym poziomie 9% stopy dla 1-dniowych pożyczek (overnight lending), w celu zawężenia tzw. korytarza stóp procentowych, Komitet Polityki Pieniężnej (PPK) podjął decyzję o podniesieniu oprocentowania depozytów 1-dniowych (overnight borrowing) z 1,5% do 5%. Obniżenie stopy referencyjnej banku centralnego nastąpiło pomimo presji na jej podniesienie w związku z załamaniem się kursu wymiany tureckiej waluty (TL) względem Euro i USD oraz ostrzeżeń agencji ratingowej Moody s (jak niżej). Od grudnia ub.r. CBT stosuje zestaw instrumentów obejmujących m.in. obniżanie stóp referencyjnych i podnoszenie poziomu rezerw obowiązkowych polityka ta ma przynieść ograniczenie ekspansji kredytowej i popytu krajowego. Nowy (od połowy kwietnia br.) prezes CBT Erdem Basci nie wykluczył dalszego kolejnych obniżek krótkoterminowych stóp referencyjnych, podkreślając równocześnie, że CBT posiada zdolność do zarówno obniżania jak i podnoszenia stóp procentowych. Spowalnia wzrost produkcji przemysłowej w Turcji w czerwcu br. indeks produkcji przemysłowej wzrósł o 6,7% rdr wobec prognozowanych 9%, co w połączeniu z odnotowanym w lipcu br. spadkiem współczynnika wykorzystania mocy produkcyjnych w przemyśle (o 1,3 pb, do 75,4%) przez niektórych analityków interpretowane jest jako symptom postępującego schładzania gospodarki. Zbliżone stanowisko zaprezentował turecki minister Nauki, Przemysłu i Technologii Nihat Ergun, który potwierdził gotowość rządu do podjęcia stosownych działań w oparciu o analizę możliwych scenariuszy rozwoju sytuacji, zapowiedział jednocześnie wzrost tureckiego PKB rzędu 7% w 2011 r. w stosunku 2010 r. (TODAY S Zaman 05., 09. i r.) INFLACJA: Wg komunikatu TurkStat z 3 sierpnia 2011 r., lipcowa inflacja spowolniła powyżej oczekiwań indeks cen detalicznych (CPI) spadł o 0,41% wobec wzrostu na poziomie 0,05% prognozowanego przez Centralny Bank Turcji (CBT) i spadku rzędu 0,08% przewidywanego przez analityków rynkowych. W lipcu spadły również ceny fabryczne, a indeks PPI obniżył się o 0,03%. W konsekwencji, średnioroczna stopa inflacji (CPI) spadła do 6,31%. CBT prognozuje obecnie do końca br. inflację w odniesieniu do cen detalicznych w przedziale 5,9 7,9% (średnia 6,9%). W dłuższym okresie inflacja ma się ustabilizować na poziomie 5%, w 2012 r. stopa inflacji mieścić się będzie (z prawdopodobieństwem 70%) w zakresie od 3,5 do 6,9%. Wg części ekspertów gospodarczych, pojawienie się deflacji podważa tezę o przegrzaniu gospodarki tureckiej, zwłaszcza że wzrost PKB o 8,9% w 2010 r. i o 11% w I poł. br. pozwolił jedynie odrobić straty poniesione na skutek kryzysu i recesji 2008/2009. Istotnym zagrożeniem pozostaje jednak wysoki deficyt rachunku bieżącego (CAD) oraz groźba niespodziewanego wzrostu inflacji. Agencja ratingowa Moody s ostrzega jednocześnie Turcję (raport Turkey s Post-Election Policy Environment Will Determine Rating Trajectory ) przed niepohamowanym wzrostem konsumpcji i wskazuje, że bez ograniczenia popytu Turcja nie wzmocni swojej odporności na wstrząsy zewnętrzne i nie może liczyć na poprawę ratingu kredytowego. (TODAY S Zaman r.)

3 3 DEFICYT: Wg danych banku centralnego (CBT), w I poł. br. deficyt rachunku bieżącego (CAD) zwiększył sie o 122,9% w porównaniu do tego samego okresu 2010 r. i osiągnął poziom 45,8 mld USD, o 24,7 mld USD więcej niż rok wcześniej. Deficyt w maju i czerwcu br. mieścił się w granicach prognoz CBT, co zapowiada stopniowe spowolnienie tempa wzrostu CAD począwszy od lipca br. Deficyt w całym 2011 r. szacowany jest obecnie przez CBT na 70,7 mld USD (zgodnie z wcześniejszą prognozą, 70-72,5 mld USD). Niekontrolowany wzrost CAD to strukturalny i chroniczny problem Turcji, stanowiący konsekwencję uzależnienia od importu surowców energetycznych i wrostu ich cen na rynkach światowych oraz wysokiego importu dóbr pośrednich wykorzystywanych do produkcji na potrzeby eksportu. Deficyt w handlu zagranicznym Turcji osiągnął w I poł. br. poziom 46,4 mld USD. (TODAY S Zaman r.) HANDEL ZAGRANICZNY: W lipcu br. turecki eksport odnotował ponad 23% wzrost w stosunku do lipca 2010 r., osiągając poziom 11,54 mld USD. Skumulowana wartość eksportu w pierwszych 7 mies. br. wyniosła 77 mld USD (wzrost o 20,05% w porównaniu do ub.r.). Lipcowy eksport w 85% pochodził z sektora produkcji przemysłowej; na pozostałą, 15% kontrybucję złożyły się sektory rolnictwa (11,83%) i górnictwa (3,07%). Tradycyjnie, największe przychody z eksportu wyrobów przemysłowych w omawianym okresie wygenerowała branża motoryzacyjna (1,91 mld USD) oraz odzieży gotowej (1,63 mld USD), a w dalszej kolejności przemysł chemiczny (1,4 mld USD) oraz żelaza i stali (1,24 mld USD). W lipcu br. największą dynamikę wzrostu eksportu wykazały: sektor rybołóstwa i hodowli (ponad 52%), motoryzacji (38%) oraz produktów zbożowych (37%). Bez zmian pozostaje czołówka tureckich rynków eksportowych: Niemcy, Wlk. Brytania, Włochy, Irak i Francja. (TODAY S Zaman r.) Wg komunikatu TurkStat, na koniec czerwca br. deficyt w wymianie zagranicznej wzrósł do 10,2 mld USD, tj. o 79,2% w stosunku do tego samego miesiąca ub.r. Wyniki wymiany zagranicznej w czerwcu nie odbiegały zasadniczo od odnotowanych w maju br. powstały deficyt stanowił odbicie 2-krotnej przewagi importu nad eksportem (eksport na poziomie 11,39 mld USD wobec 21,57 mld USD wydanych na import). W I poł. br. deficyt wymiany zagranicznej Turcji wzrósł o 88,2% do poziomu 53,98 mld USD, wskaźnik pokrycia importu eksportem spadł z 65,6% do 54,9%. Po stronie importu, w czerwcu br. wyraźnie zaznaczył się udział paliw kopalnych i ropy naftowej, wyposażenia dla energetyki (kotły i urządzenia), wyrobów metalowych i pojazdów. Niemcy, Chiny, Rosja i USA to najwięksi importerzy na rynek Turcji. (TODAY S Zaman r.) Ministerstwo Gospodarki planuje modernizację koncepcji tureckich stref wolnego handlu i ich dostosowanie do standardu specjalnych stref ekonomicznych, co ma doprowadzić do poprawy wyników w handlu zagranicznym (i redukcji CAD) oraz przyciągnięcia nowych inwestycji zagranicznych, dywersyfikacji branż i sektorów w obrębie poszczególnych stref (poszerzenie spektrum o m.in. firmy sektora handlowego, turystyki, logistyki, transportu/przewozów międzynarodowych, telekomunikacji oraz firmy reprezentujace różne branże przemysłu). Strefy uzyskają lepsze połączenia do infrastruktury transportowej w odniesieniu do transportu drogowego, lotniczego, kolejowego i morskiego. Planuje się ponadto zapewnienie większej swobody działalności gospodarczej firm strefowych oraz redukcję obciążeń legislacyjnych i administracyjnych. Nowe SSE będą zakładane na większych obszarach, bez ograniczenia do terenu jednej prowincji, co zapewni bardziej zrównoważony rozwój większych regionów oraz w skali całego kraju. Rząd oczekiwać będzie zwiększonej aktywności agencji rozwoju regionalnego. Prace związane z planami modyfikacji koncepcji tureckich SSE trwają od ponad roku, szczegółowe rozwiązania dopracowano w oparciu o poczynione podczas ostatnich wizyt obserwacje funkcjonowania specjalnych stref aktywności gospodarczej w Korei Płd. i USA. W Turcji działa obecnie kilkadziesiąt stref wolnego handlu, w których inwestorzy korzystają z ulg podatkowych i innych zachęt, zbliżonych do modelu polskiego. Inwestorzy mogą albo kupić albo dzierżawić grunty, zbudować własne zakłady lub skorzystać z budynków prefabrykowanych, zbudowanych przez strefę. Największą turecką strefą specjalną jest położona w Corlu (prowincja Tekirdag) European Free Zone (ASB), która zajmuje powierzchnię 2 mln m 2. Do dużych stref zalicza się ponadto Istanbul Leather and Industry Free Zone (DESBAS) oraz Aegean Free Zone (ESBAS) w prowincji Izmir. (TODAY S Zaman r.) Minister Gospodarki Zafer Caglayan zapowiedział wsparcie tureckiego eksportu na rynek USA poprzez

4 4 wydzierżawienie przez Turecką Unię Eksporterów (TIM) dużych powierzchni magazynowych w pobliżu portu Los Angeles, gdzie tureckie firmy składować będą towary przed ich wprowadzeniem na rynek, ułatwiając tym samym szybką realizację zamówień i wyższą konkurencyjność tureckiej oferty. Tureckie towary nie cieszą się powodzeniem na rynku USA obecna inicjatywa ma, przy współpracy z Turecko-Amerykańską Organizacją Biznesu (TABC), wpłynąć na poprawę sytuacji w tym zakresie. Plany zakładają osiągnięcie 1% udziału tureckiego eksportu w rynku USA o wartości szacowanej na ogółem 2 bln USD, co pozwoli osiągnąć wolumen tureckiego eksportu rzędu 20 mld USD. Turcja liczy ponadto na inwestycje amerykańskie, zwłaszcza w szybko rosnącej branży IT. (TODAY S Zaman r.) FINANSE: W dniach września br. odbędzie się w Stambule międzynarodowy Stambulski Szczyt Finansowy (IFS), na który przybędą eksperci finansowi z ponad 20 krajów świata. W ub.r. edycji szczytu wzięło udział 560 uczestników, wystąpiło 61 ekspertów. W br., obok wystąpień czołowych postaci tureckiego życia politycznego i gospodarczego obrady otworzy Premier Erdogan wystąpią m.in. Wicepremier Ali Babacan, prezesi Rady Koordynacji Gospodarczej (EKK) i Banku Centralnego, Minister ds. UE Egemen Bagis, minister Skarbu Państwa Ibrahim Canakci, prezesi Urzędu Nadzoru Rynków Kapitałowych (SPK) i Centralnej Organizacji ds. Planowania (DPT). Z gości zagranicznych przewiduje się wystąpienia głównego ekonomisty Citigroup Willema H. Buitera, prezesa Narodowego Banku Kuwejtu i Komisarza południowo-koreańskiej Komisji Usług Finansowych. W ramach IFS odbędzie się spotkanie ministrów, któremu przewodniczyć będzie Minister Gospodarki Zafer Caglayan. Organizacja spotkań w cyklu IFS to jeden z instrumentów stosowanych przez rząd Turcji w celu wzmocnienia pozycji Stambułu jako światowego centrum finansowego. Do Stambułu wkrótce zostaną przeniesione siedziby banków państwowych Ziraat, Vakif i Halkbank oraz instytucje finansów publicznych takie jak Agencja Regulacji i Nadzoru Bankowego (BDDK), Unia Banków Tureckich (TBB) oraz Urząd Nadzoru Rynków Kapitałowych (SPK). Planowane jest ponadto uproszczenie tureckiego kodeksu podatkowego. (TODAY S Zaman r.) Wg danych Centralnego Banku Turcji, w I poł. br. na rynek Turcji wpłynęła rekordowo wysoka kwota 10,6 mld USD niewiadomego pochodzenia ( unknown sources ). W tym samym okresie ub.r. kwota ta wyniosła zaledwie 56 mln USD. Wobec faktu, że CBT nie ujawnił żadnych dat, osób czy krajów stanowiących źródła pochodzenia ww. kwoty, pojawiają się sugestie, że gwałtowny napływ walut zagranicznych na rynek turecki stanowi konsekwencję nowych przepisów dot. repatriacji gotówki oraz przedłużenia z końca maja do końca czerwca ub.r. terminu zakończenia ostatniej amnestii podatkowej. W dużym stopniu jest to zapewne również efekt zawirowań politycznych w krajach Bliskiego Wschodu i Afryki Płn., które zwiększyły skłonność do lokowania zasobów w najbliższym bezpiecznym kraju. (EDI Fortnightly r., za Hurriyet 12.08) BIZ: Dane CBT wskazują, że w I poł. br. 90% napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Turcji pochodziło z krajów UE. Inwestycje te osiągnęły poziom 6,2 mld USD (wzrost o 338,5% w stosunku do tego samego okresu 2010 r.). Wobec kolejnej fali kryzysu finansowego związanego z zadłużeniem gospodarek krajów strefy euro, duże korporacje europejskie przesuwają swe zainteresowanie na inwestycje w krajach leżących w geograficznej bliskości rynków szybko rosnących. Efekt ten jest widoczny w Turcji w I kw. br. założono w Turcji ogółem 1058 firm zagranicznych, podczas gdy w tym samym okresie ub.r. liczba ta wyniosła 799. Wg raportu UNCTAD, w 2010 r. do Turcji sklasyfikowanej na 27. pozycji w rankingu krajów o najwyższej atrakcyjności inwestycyjnej napłynęło ogółem 9,1 mld USD BIZ. W I poł. br. napływ netto kapitału zagranicznego do Turcji wyniósł ogółem 6,9 mld USD, o 2,96 mld USD więcej w porównaniu do okresu styczeń-czerwiec 2010 r. Jednocześnie, wbrew oczekiwaniom, o 43,3% zmniejszył się napływ BIZ z krajów Bliskiego Wschodu i w omawianym okresie wyniósł zaledwie 76 mln USD. Wzrosły inwestycje amerykańskie (439 mln USD) i azjatyckie (163 mln USD), nadal nie inwestują w Turcji kraje afrykańskie. Największą część bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Turcji w I poł. br. (5,75 mld USD) ulokowano w sektorze usług, na 2. miejscu znalazły się inwestycje w zakup nieruchomości przez cudzoziemców (1,24 mld USD), natomiast 1,14 mld USD wyniosły inwestycje zagranicznych firm w tureckim przemyśle. W czołówce krajów UE inwestujących w Turcji w pierwszych 6 mies. br. znalazły się Hiszpania, Belgia i Francja. (TODAY S Zaman r.)

5 5 Tureccy przedsiębiorcy coraz bardziej interesują się inwestycjami za granicą jak prognozuje Ernst & Young Turkey, do końca br. skumulowana wartość tegorocznych tureckich BIZ ulokowanych w krajach ościennych może sięgnąć 1 mld USD, przy średniej wartości indywidulanych inwestycji w przedziale mln USD. Najwięcej inwestycji planowane jest w Grecji, gdzie tureccy przedsiębiorcy chętnie kupują kompletne zakłady produkcyjne, inwestują w sektorach turystyki, produkcji przemysłowej i żywności. Jednocześnie, w odniesieniu do bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Turcji nie widać symptomów zdecydowanej poprawy w ub.r. Turcja przyciągnęła ogółem 6,4 mld USD, do kwietnia br. napłynęło 4 mld USD w postaci BIZ. Silny popyt krajowy i wysoki poziom konsumpcji w Turcji pozytywnie rokują dla wzrostu zagranicznych inwestycji zagranicznych obliczonych na zakup firm produkujących na chłonny rynek krajowy. (TODAY S Zaman r.) Turcja i Korea Płd. zapowiedziały do końca br. finalizację umowy o wolnym handlu (FTA), która ma wg oczekiwań znieść bariery w handlu pomiędzy tymi krajami należącymi do grupy G-20 oraz przyczynić się do napływu do Turcji szacowanej na 2,5 mld USD nowej serii inwestycji bezpośrednich ze strony największych płd.-koreańskich koncernów. Na podstawie podpisanej przez turecki Kibar Holding w czerwcu br. umowy o wartości 350 mln USD, w styczniu 2012 r. firma POSCO zbuduje w Kocaeli walcownię stali nierdzewnej. Minister gospodarki Turcji Zafer Caglayan zwrócił się do POSCO o zwiększenie mocy produkcyjnych walcowni z planowanych 200 tys. do 1 mln ton stali, co w przypadku realizacji podniesie wartość inwestycji do 1 mld USD. Oczekuje się ponadto, że Hyundai 5. największy producent pojazdów na świecie zwiększy zaangażowanie w Turcji o kolejne 400 mln USD, doprowadzając zdolności produkcyjne zakładu w Izmit do poziomu 200 tys. pojazdów rocznie (obecnie 100 tys.); firma rozważa również uruchomienie nowej fabryki produkującej silniki do samochodów osobowych. W wyniku tej inwestycji, zatrudnienie w tureckich zakładach Hyundai wzrośnie o 2000 pracowników. Minister Caglayan podejmie próbę bezpośredniego kontaktu z ok firmami płd.-koreańskimi w celu zwiększenia udziału tureckich towarów w ogóle importu Korei Płd. (500 mld USD rocznie). (TODAY S Zaman 12, 13 i r.) Rząd Turcji zamierza wykorzystać obecne zawirowania na rynkach międzynarodowych i niepewność inwestorów w celu przyciągnięcia do Turcji zwiększonych inwestycji zagranicznych. Analizowany obecnie plan zakłada stworzenie korzystniejszych warunków dla inwestycji zagranicznych oraz przedłużenie terminu obowiązywania (poza okres do końca br.) specjalnych zachęt dla inwestorów wprowadzonych w 2009 r. Rozważa się również dywersyfikację regionalną dostępnych zachęt poszczególne regiony Turcji zostaną podzielone na mniejsze obszary z dominującymi sektorami, dla których przyjęty system zachęt odpowiadać będzie lokalnym potrzebom w zakresie popytu i inwestycji. Zmodyfikowany system odpowiadać będzie częściowo rekomendacjom MFW, który zalecał ograniczenie inwestycji sektora publicznego i podniesienie podatków. Oprócz sektora energetyki, gdzie inwestycje pochłoną 120 mld USD w ciągu najbliższych 10 lat, do sektorów tureckich o wysokim potencjale absorbcji inwestycji należą: infrastruktura, produkcja żywności i rolnictwo. (TODAY S Zaman r.) SEKTOR ENERGII: W dniach września br. odbędzie się w Stambule międzynarodowa konferencja, na której eksperci i decydenci branży przedstawią najważniejsze przedsięwzięcia i możliwości inwestycji w sektorach wydobycia ropy naftowej, gazu ziemnego, produkcji energii elektrycznej oraz sektorach związanych z budową infrastruktury generacji i przesyłu energii elektrycznej w Iraku. W Iraku dostawa prądu realizowana jest przez zaledwie 6 godz. dziennie, co wywołuje liczne problemy w gospodarce, zwłaszcza w okresie letnim. (TODAY S Zaman r.) 1 sierpnia br. rząd poinformował o wznowieniu rozmów z firmami japońskimi (Toshiba i Tokyo Electric Company TEPCO) dot. budowy 2. tureckiej elektrowni atomowej w Sinop nad M. Czarnym. Rozmowy przerwano w marcu br. w związku z wywołaną trzęsieniem ziemi falą tsunami, która spowodowała katastrofą ekologiczną w eksploatowanej przez TEPCO elektrowni Fukushima. Pierwsza z elektrowni atomowych zaplanowanych przez Turcję powstaje w Mersin-Akkuyu, buduje ją rosyjski ROSATOM. (TODAY S Zaman r.) SEKTOR ROPY I GAZU: Do 2015 r. największa turecka firma petrochemiczna Petkim zakończy rozbudowę

6 6 rafinerii na polu naftowym Aliaga k. Izmiru. Inwestycja o wartości 5 mld USD zapewni zdolność przerobu 10 mln t. ropy naftowej rocznie, a jej produkty obejmą paliwa lotnicze (nafta, paliwa do silników odrzutowych), paliwa dieslowskie o niskiej zawartości siarki, upłynniony gaz napędowy oraz inne, aktualnie importowane przez Turcję produkty petrochemiczne. W latach Petkim zainwestował 400 mln USD w budowę rafinerii Aliaga, program rozbudowy do końca br. przewiduje nakłady na poziomie 269 mln USD. W 2009 r. firma uzyskała zezwolenie środowiskowe (CED), a w 2010 r. opartą na zezwoleniu licencję na wydobycie i przerób ropy naftowej, realizacja inwestycji rozpocznie się w połowie października br. Osiągnięcie przez rafinerię Aliaga docelowych mocy przerobowych ma wg oczekiwań zmniejszyć uzależnienie Turcji od importu półproduktów ropopochodnych (8 mld USD w ogólnym wolumenie eksportu dóbr pośrednich 75 mld USD). Petkim Petrochemical Corporation istnieje od 1965 r. (kapitał założycielski 250 mln TL) jako spółka zależna państwowego koncernu Turkish Petroleum Corporation (TPAO). W 2008 r. 51% udziałów w Petkim sprzedano za sumę 2 mld USD spółce azersko-tureckiej SOCAR-Turkas Petrol. 38,68% udziałów pozostaje w obrocie na giełdzie stambulskiej (IMKB), pozostałe 10,32% zachowała turecka agencja ds. prywatyzacji (OIB). W 2010 r. firma Petkim odnotowała rekordowe wyniki obroty firmy osiągnęły poziom 2,91 mld TL, produkcja wzrosła do 3,24 mln t., a wartość eksportu sięgnęła 531 mln USD. Udział Petkim w tureckim rynku produkcji ropy i produktów ropopochodnych wynosi obecnie 25%, do 2018 r. ma wzrosnąć do 40%. Petkim produkuje 226 MW energii elektrycznej przy wykorzystaniu turbin gazowych i parowych. (TODAY S Zaman r.) SEKTOR OBRONNY: Podczas gdy kraje UE ograniczają wydatki dążąc do zmniejszenia długu publicznego, wydatki Turcji na cele obronne w br. osiągną prawdopodobnie rekordowy historycznie poziom 5 mld USD. Do najkosztowniejszych pozycji zaopatrzenia TSK należy zakup 100 myśliwców JSF, okrętów podwodnych i śmigłowców wielozadaniowych. Ambitne programy modernizacji zakładają pozyskanie uzbrojenia najnowszej generacji dla wszystkich rodzajów tureckich sił zbrojnych. Dodatkowo, agencja zaopatrzenia wojskowego (SSM) przyjęła jako priorytet zaspokojenie większości potrzeb poprzez zakupy u tureckich producentów sprzętu i uzbrojenia. W br. Turcja przystąpi do rozstrzygnięcia 2 dużych przetargów w pierwszym z nich, o kontrakt głównego wykonawcy tureckiego systemu przeciwlotniczej obrony antyrakietowej dalekiego zasięgu ubiegać się będą firmy z USA, UE, Rosji i Chin. Wg oczekiwań, wybór kontrahenta dla tego wartego kilka mld USD projektu nastąpi pod koniec bieżącego lub na początku przyszłego roku. Drugi z ww. przetargów o wartości szacowanej na 500 mln do 1 mld USD dotyczy budowy platformy transportowej (Landing Platform Dock), o konstrukcji zbliżonej do lotniskowca dla śmigłowców, zdolnego do przerzucenia drogą morską wojska w sile batalionu (ponad 1000 żołnierzy). O kontrakt ubiegać się będą 3 tureckie stocznie wraz z ich partnerami zagranicznymi. Rozstrzygnięcie przetargu spodziewane jest latem 2012 r. Zwiększenie budżetu zaopatrzenia tureckich sił zbrojnych zostanie częściowo skompensowane przez równoległą rozbudowę możliwości eksportowych firm lokalnego sektora obronnego, który w br. ma osiągnąć wolumen eksportu sprzętu związanego z obronnością na poziomie 1 1,5 mld USD. Największy udział w eksporcie tureckiego sprzętu wojskowego posiada branża pojazdów opancerzonych, której lider firma FNSS podpisała w br. kontrakt eksportowy o najwyższej w historii tureckiego przemysłu obronnego wartości 600 mln USD (dostawa pojazdów 8X8 Pars dla Malezji). Pod koniec kwietnia br., odpowiedzialny za zaopatrzenie tureckich sił zbrojnych Podsekretariat ds. Przemysłu Obronnego SSM (Undersecretariat for Defense Industries) wydał dyrektywę podnoszącą dotychczasowy poziom zobowiązań kompensacyjnych (offsetowych) z 50% do 70%, co oznacza, że zagraniczne firmy sektora obronnego otrzymujące kontrakty na dostawy sprzętu wojskowego dla tureckich sił zbrojnych muszą pozostawić w Turcji 70% wartości kontraktu w postaci zapłaty dla lokalnych podwykonawców uczestniczących w realizacji projektu lub w postaci offsetu zamówień składanych w tureckich firmach sektora obronnego. (EDI Fortnightly za Hurriyet r.) 4 sierpnia br. portal Strategy Page zamieścił informację sugerującą, że Turcja rozważa zakup rosyjskiego (S300) lub chińskiego (HQ-9) systemu przeciwlotniczej obrony rakietowej. W konsekwencji tego przecieku, NATO poinformowało Turcję jako członka paktu, że w przypadku zakupu systemu od dowolnego z ww. dostawców, Turcja utraci możliwość otrzymywania informacji NATO o statusie niejawnym (classified) dot. systemów obrony lotniczej. Stanowisko takie uzasadniono ryzykiem uzyskania przez Rosję lub

7 7 Chiny dostępu do takich danych. Ponadto, systemy rosyjski i chiński nie są kompatybilne z systemami NATO. O ile drugi z problemów ma charakter techniczny i można się z nim uporać, to pierwsze z zagrożeń pozostaje realne. Turcja stoi na stanowisku, że obawy te są przesadzone i wiążą się raczej z chęcią pozbycia się tańszej konkurencji dla systemów oferowanych przez USA (Patriot) i Francję (SAMP/T Aster 30). W kontekście obaw o bezpieczeństwo danych nt. systemów obrony NATO przypomina się, że systemem S300 dysponuje również inny kraj należący do NATO Grecja, dokąd trafił on jednakże nie poprzez zakup od Rosji lecz został przemieszczony z Cypru w celu załagodzenia grecko-tureckiego konfliktu politycznego o tę wyspę. System S300 został zainstalowany na Krecie, gdzie służy głównie do prób obrony przeciwlotniczej. Turcja zamierza jednakże wykorzystywać rosyjski system S300 lub chiński HQ-9 do obrony własnego terytorium w ramach systemu obrony przeciwlotniczej NATO, a to już stanowi dla NATO poważny problem, wobec którego szanse na zmianę stanowiska dowództwa paktu należy ocenić jako znikome. (EDI Fortnightly za TSP r.) Zaprezentowany przez BMC podczas IDEF 11 w Stambule pierwszy turecki pojazd transportowy odporny na miny Kirpi (Hedgehog/Jeż) trafi wkrótce do eksploatacji przez żołnierzy NATO w Iraku i Afganistanie. Wg producenta, Kirpi posiada znacznie lepsze charakterystyki niż pojazdy stosowane dotąd przez NATO. Pojazd mieści 13 żołnierzy, w trwających 6 lat próbach wykazano jego odporność na ostrzał pociskami i skutki najechania na miny. Kirpi wyposażono w zintegrowany system zamocowania siedzisk, który zapewnia pochłanianie energii wybuchu miny oraz układ trakcyjny z oponami o podwyższonej odporności na przebicie i rozerwanie, umożliwające kontynuowanie jazdy pomimo uszkodzenia, z automatyczną regulacją ciśnienia w ogumieniu w zależności od warunków terenowych. Przychody tureckiego sektora obronnego ze sprzedaży wyniosły w 2010 r. ogółem 2,73 mld USD, wydatki na B+R wzrosły do 666 mln USD (w porównaniu do 505 mln USD w 2009 r.). Do sukcesów branży w ostatnim okresie zalicza się m.in. wzrost eksportu broni i uzbrojenia, zawarcie kontraktu o wartości 600 mln USD na dostawy czołgów do Malezji oraz podpisanie umowy z firmą Sikorsky, która pozwoli Turcji sięgnąć po pozycję największego w regionie centrum produkcji, obsługi i eksportu śmigłowców. (TODAY S Zaman i r.) Jedna z największych firm tureckiego sektora obronnego Aselsan (elektronika do zastosowań wojskowych i cywilnych) został sklasyfikowany na 80. miejscu w rankingu amerykańskiego czasopisma Defense News 100 największych na świecie korporacji branży w 2010 r. (awans o 6 pozycji w porównaniu do edycji 2009 r.). Aselsan istnieje od 1975 r., jest głównym dostawcą systemów elektronicznych dla tureckich sił zbrojnych (TSK), zatrudnia personel liczący 4150 osób, w tym 2250 inżynierów. Firma przeznacza corocznie 7% przychodów na programy B+R, eksportuje do 36 krajów świata. (TODAY S Zaman r.) Jednostka zakupowa tureckich sił zbrojnych Podsekretariat ds. Przemysłu Obronnego (SSM) i największa turecka firma lotnicza Turkish Aerospace Industries (TAI) podpisały 23 sierpnia br. umowę ws. rozpoczęcia realizacji programu budowy pierwszego rodzimego myśliwca odrzutowego na potrzeby tureckich powietrznych sił zbrojnych (THK). Obok TAI, który opracuje projekt struktury płatowca, wyprodukuje jego komponenty i zespoły oraz dokona montażu ostatecznego, firmą wiodącą w projekcie będzie producent silników Turkish Engine Industries (TEI). Finalizację programu przewiduje się do 2023 r. (100-lecie RT). Flotylla myśliwców w służbie THK obejmuje obecnie samoloty McDonnel Douglas typu F-4 i LM F-16 Fighting Falcon, które zostaną wkrótce zastąpione przez myśliwce nowej generacji F-35 (Lockheed Martin). (TODAY S Zaman r.) 17 września br. wykonano oblot, zakończony wprowadzeniem do eksploatacji w Tureckich Siłach Lądowych (KKK) pierwszego, wyprodukowanego w Turcji śmigłowca bojowego ATAK T-129, które budowane są w Turcji w ramach zawartego w 2007 r. kontraktu z włosko-brytyjskim koncernem Finmeccanica Agusta-Westland. Ze strony tureckiej, kontrakt o wartości 3 mld USD realizują: Podsekretariat ds. Przemysłu Obronnego (SSM), TAI (opracowanie i integracja kodów źródłowych oprogramowania) i Aselsan (główny podwykonawca). Tureckie firmy wyprodukowały niektóre elementy uzbrojenia i awioniki dla śmigłowców ATAK. Oprócz pocisków naprowadzanych laserowo typu Cirit (Jereed) i rakiet Hydra, T-129 uzbrojony będzie w pociski przeciwczołgowe Hellfire i przeciwlotnicze Stinger. Program ATAK przewiduje wyprodukowanie w Turcji 50 śmigłowców bojowych i rozpoznania taktycznego T-129 dla KKK, z wykorzystaniem wyposażenia i oprogramowania systemów pokładowych tureckiej produkcji. (TODAY S Zaman r.)

8 8 Również z rosyjskiej bazy rakietowej Jasny (w pobliżu granicy z Kazachstanem) wprowadzono na orbitę okołoziemską pierwszego zbudowanego w Turcji satelitę obserwacyjnego RASAT. Konstrukcję, produkcję i badania satelity RASAT ( Obserwator ) zrealizował zespół tureckiego Instytutu Badań i Techniki Kosmicznej Rady ds. Badań i Technologii Kosmicznych (TUBITAK-UZAY). Satelita waży ok. 100 kg. (TODAY S Zaman r.) FUZJE I PRZEJĘCIA (M&A): Wg raportu Ernst & Young Central and Southeastern European M&A Barometer, w I poł r. zawarto w Turcji ogółem 130 transakcji sklasyfikowanych jako fuzje i przejęcia, ich łączna wartość wyniosła 6,5 mld USD. W okresie pierwszych 6 mies. br. Turcję wyprzedziła tylko Polska, w której zawarto ogółem 163 transakcji M&A o wartości 16,9 mld USD. Największą transakcją na tureckim rynku M&A w omawianym okresie była sprzedaż firmy produkującej napoje Mey Icki (Turcja) firmie Diageo za sumę 2,1 mld USD, do ważniejszych zaliczono ponadto nabycie przez Turkish Limak Holding udziałów we włoskim Italicementi. Najwięcej fuzji i przejęć miało miejsce w tureckim sektorze energetyki oraz w branży farmaceutycznej. Raport Ernst & Young wskazuje na utrzymywanie się Turcji w czołówce najbardziej atrakcyjnych rynków w regionie. W ub.r. wartość rynku M&A w Turcji zbliżyła się do 29 mld USD i była 5-krotnie wyższa niż w 2009 r., przy jednoczesnym podwojeniu liczby transakcji. (TODAY S Zaman r.) SEKTOR BANKOWY: Jak informuje turecka Agencja Regulacji i Nadzoru Bankowego (BDDK), w związku z utrzymywaniem się destabilizacji sytuacji politycznej w krajach arabskich, w I poł. br. tureckie banki (m.in. Isbank, Halkbank i Ziraatbank) wycofały ze swych oddziałów w Bahrajnie 40% (13 mld TL) ulokowanych w tym kraju depozytów, które w konsekwencji stopniały z poziomu 47,2 mld TL w grudniu ub.r. do 34,3 mld USD na koniec czerwca br. (TODAY S Zaman r.) Państwowy Halkbank, 7. pod względem wysokości aktywów bank w Turcji, osiągnął w I poł. br. zysk netto 607 mln USD (1,03 mld TL). W omawianym okresie bank udzielił pożyczek w łącznej wysokości 39,5 mld USD, w br. ich wartość planowana jest na poziomie o 25% wyższym niż w 2010 r. Halkbank posiada 586 oddziałów na terenie Turcji. (TODAY S Zaman r.) Wprowadzone przez CBT w ostatnim okresie podwyższenie wymaganego min. poziomu rezerw obowiązkowych wpłynęło negatywnie na zyski tureckich banków, stąd wiele z nich poszukuje możliwości poprawy wyników w oparciu o ekspansję zagraniczną szczególnie w regionach Bałkanów i krajów Zatoki Perskiej. Jeden z największych tureckich banków partycypacyjnych Bank Asya zamierza zakupić bank o wartości 10 do 20 mln USD w jednym z krajów bałkańskich. W 2009 r. Bank Asya przystąpił do strategicznego partnerstwa z agencją Islamskiego Banku Rozwoju (IDB) Islamską Korporacją na Rzecz Rozwoju Sektora Prywatnego (ICD). Instytucje te prowadzą operacje na zasadzie bankowości islamskiej, tzn. bezodsetkowo ( interest-free ). Bank Asya posiada całkowicie spłacony kapitał w wysokości 505 mln USD, jego wartość rynkowa sięga 953 mln USD. W I poł. br. zyski netto banku zmalały w stosunku do tego samego ub.r. o 15,8% (58 mln USD). Bank przyjął w ostatnim czasie nową strategię w celu podniesienia efektywności wykorzystania kapitału, m.in. dąży do zminimalizowania udziału w swoim portfolio pożyczek bezgotówkowych, które charakteryzują się relatywnie wyższym poziomem ryzyka, w większym stopniu koncentruje się ponadto na kredytach hipotecznych i pożyczkach dla firm sektora MSP. (TODAY S Zaman r.) TRANSPORT: 23 sierpnia br. otwarto 212-km odcinek szybkiej kolei łączący Ankarę i Konyę, który skraca czas podróży na tym dystansie z 10 do 1,5 godz. Pociąg rozwija na trasie prędkość 255 km/godz. Podkreśla się, że linię zaprojektowali i zbudowali tureccy inżynierowie i firmy budowlane, a sama budowa trwała zaledwie 4,5 roku, w porównaniu do 11-letniego okresu realizacji podobnego projektu linii szybkiej kolei o długości 204 km pomiędzy Rzymem a Neapolem (Włochy), 7 lat trwała budowa 216-km łączącego Berlin z Hanowerem (Niemcy). Budowa tego odcinka szybkiej kolei pochłonęła ok. 1 mld TL. Do 2023 r. rząd przeznaczy łącznie 100 mld USD na realizację dużych przedsięwzięć transportowych, w tym połączeń szybką koleją w osiach północ-południe i wschód-zachód. Dodatkowo, zaplanowano realizację innych projektów z dziedziny infrastruktury oprócz

9 9 przebicia sztucznego kanału równoległego do Cieśniny Bosfor oraz 2 mostów w Stambule i nad Ciesniną Dardanele, Tureckie Koleje Państwowe (TCDD) zbudują nową linię kolejową łączącą Samsun i Trabzon z portem Mersin, która ma zmniejszyć ruch frachtowy w rejonie M. Czarnego. Równolegle z przedłużeniem gazociągu z Samsun do Ceyhan, do 2023 r. planowane jest poprowadzenie 2 linii kolejowych łączących te ośrodki. (TODAY S Zaman r.) HANDEL: Wg Międzybankowego Centrum Kart (BKM), w okresie pierwszych 6 mies. br. przychody z transakcji sprzedaży przy wykorzystaniu zagranicznych kart kredytowych zwiększyły się w Turcji o 35% w porównaniu do tego samego okresu 2010 r. i osiągnęły poziom 2,3 mld USD. Wynik ten przypisuje się rosnącej liczbie turystów odwiedzających Turcję (w okresie styczeń-maj br. nastąpił blisko 15% wzrost tej liczby w porównaniu do tego samego okresu ub.r.). Turyści najbardziej skłonni do zakupów w Turcji pochodzą z krajów arabskich oraz ze Skandynawii. W br. w Stambule zorganizowano pierwszy Istanbul Shopping Fest, który przyciągnął tysiące kupujących, w 2012 r. Ankara zamierza powtórzyć ten sukces. (TODAY S Zaman r.) RYNEK MIĘSA: W ostatnich miesiącach w Turcji ponownie wzrosły ceny detaliczne wołowiny, co można wiązać z podwyższeniem opłat importowych oraz zwiększonym popytem na mięso podczas muzułmańskiego miesiąca postu Ramadan, szczególnie na jego zakończenie na początku września. Państwowa Agencja ds. Ryb i Mięsa (EBK) zajmuje się instytucjonalnym zakupem i importem mięsa, dążąc do zwiększenia jego podaży na rynku oraz przeciwdziałania w ten sposób spekulacyjnym wzrostom cen. W celu zwiększenia dostępności mięsa po cenach regulowanych, EBK zapowiedział udzielenie franszyzy (franchising) na prowadzenie 100 oddziałów EBK w 17 tureckich prowincjach. 50 oddziałów pod szyldem EBK zostanie otwartych w Stambule, 20 w Ankarze, 5 w Izmierze, 4 w Bursie, 3 w Kocaeli, 2 w Adanie, Antalyi, Diyarbakir, Eskisehir i Mersin, po 1 w Samsun, Erzurum, Gaziantep, Kayseri, Konyi, Sakarya i Trabzonie. EBK podpisze umowy franszyzy z lokalnymi przedsiębiorcami, którzy dysponują powierzchnią handlową powyżej 80 m 2, z lokalizacją przy ruchliwych arteriach miejskich. Koszt uzyskania warunków uzyskania licencji franchisingowej EBK wynosi 50 TL. Po zaakceptowaniu kandydatury na udzielenie franszyzy, przedsiębiorca musi wnieść opłatę licencyjną w wysokości 100 tys. TL na otwarcie oddziału EBK w Stambule, 80 tys. TL w Ankarze i Izmirze, 60 tys. TL w przypadku pozostałych prowincji. (TODAY S Zaman r.) REGIONALNE RELACJE GOSPODARCZE: Tureckie przedsiębiorstwa zwiększają swoją obecność na rynku północnego Iraku i stanowią obecnie ponad 2/3 ogółu 2 tys. firm zagranicznych w tym regionie. Są to głównie firmy operujące w sektorze budowlanym. Jednocześnie, liczba tureckich pracodawców w Płn. Iraku wzrosła do ok. 20 tys., 35 tys. obywateli tureckich posiada pozwolenie na stały pobyt w tym kraju. Z Turcji pochodzi 75% wszystkich produktów w obrocie w Płn. Iraku, od środków czystości i higieny osobistej po żywność i elektronikę użytkową. Wolumen bilateralnej wymiany handlowej Turcja-Irak Płn. osiągnął w ub.r. poziom 6 mld USD (940 mln USD w 2003 r.). Tureckie linie Atlasjet wykonują codzienne loty z Stambułu do Arbil i Suleymaniyah, 4 razy/tyg. latają na tej trasie irackie linie lotnicze Iraq Airlines. Wobec wzmożonego kołowego ruchu granicznego planowane jest otwarcie kolejnego przejścia. W ślad za Ziraat Bankasi, Is Bankasi i Kuveyt Turk, zagraniczny oddział w Arbil zamierza otworzyć bank Albaraka Turk. (TODAY S Zaman r.) RYNEK PRACY: Kryzys w UE sprawia, że turecki rynek pracy staje się coraz bardziej atrakcyjny dla obcokrajowców. Jak podaje portal w ostatnim okresie liczba cudzoziemców poszukujących za ich pośrednictwem pracy w Turcji wzrosła o 15% w porównaniu do ub.r. i wyniosła 120,5 tys. osób. Najwięcej chetnych pochodziło z Bułgarii (28%), Niemiec (11,8%), Azerbejdżanu (5,3%), Tureckiej Republiki Północnego Cypru (KKTC 5,2%), Francji (3,9%) i USA (3,5%). Cudzoziemcy poszukują najczęściej zatrudnienia w handlu zagranicznym, marketingu, księgowości, zarządzaniu i edukacji. (TODAY S Zaman r.)

10 10 Wg danych TurkStat, w maju br. bezrobocie w Turcji spadło do poziomu 9,4%, tj. o 1,6% w porównaniu do maja ub.r. Równocześnie, liczba zatrudnionych zwiększyła się o 1,39 mln osób, do ogółem 24,45 mln. Poprawę sytuacji na tureckim rynku pracy przypisuje się wzrostowi PKB o 11% w I kw.br., w połączeniu z efektami wzmocnienia gospodarki przez CBT (ograniczenie napływu kapitału krótkoterminowego). Stopa bezrobocia w Turcji powraca stopniowo do poziomu sprzed kryzysu gospodarczego 2008/2009 (9,4% w lipcu 2008 r.). Zatrudnienie nierejestrowane (osoby nie objęte zabezpieczeniem społecznym) utrzymuje się na poziomie 42,7%; poziom partycypacji osób czynnych zawodowo w rynku pracy wyniósł w maju br. 50,5% 72% w odniesieniu do mężczyzn i 29,8% dla kobiet. (TODAY S Zaman r.) NIELEGALNE OPERACJE HANDLOWE: Nielegalne operacje handlowe ( czarny rynek ) należą do trudnych do wyeliminowania, negatywnych zjawisk w gospodarce Turcji. Na 4,76 mld USD szacuje Stambulska Izba Biegłych Księgowych i Doradców Finansowych (ISMMMO) wartość przychodów wygenerowanych z tego rodzaju operacji w 2010 r. przez setki tureckich przedsiębiorstw działających w 27 sektorach. Najwyższe zyski osiągnięto z handlu narkotykami (1,7 mld USD), transportu nielegalnych emigrantów za granicę (440 mln USD), sprzedaży pochodzących z przemytu wyrobów tytoniowych (387 mln USD) i alkoholu (60 mln USD). W ostatnich latach szczególnie szybko rośnie przemyt obłożonych wysokim podatkiem konsumpcyjnym (OTV) wyrobów tytoniowych/papierosów i alkoholu oraz herbaty. W ub.r. tureckie służby celne przechwyciły przemyt blisko 1 mln papierosów. Raport ISMMMO wskazuje ponadto, że nielegalne operacje handlowe i biznesowe przyczyniają się do utrzymania wysokiego w Turcji poziomu gospodarki nieformalnej (40-45%). (TODAY S Zaman r.) W pierwszych 7 mies. br. turecka słuzba celna skonfiskowała pochodzące z przemytu towary o wartości blisko 355 mln TL, z czego 46,2 mln TL stanowiła wartość przechwyconych narkotyków/ leków (o 61% rdr, tj. do 8 mln TL wzrosła w omawianym okresie wartość nielegalnego importu uznanych za niebezpieczne dla zdrowia pigułek na odchudzanie); zajęto pojazdy użyte do przemytu o wartości 36,5 mln TL; 32 mln TL pochodziło z wykrytego przemytu paliwa, przechwycono nielegalnie wwożoną elektronikę o wartości 19,5 mln TL; żywność wycenioną na 19,4 mln TL i tytoń o wartości 15,8 mln TL. Szczególnie wysoki, 15-krotny wzrost przemytu odnotowano w odniesieniu do tzw. oleju nr 10 dodatku do paliwa dieslowskiego zmniejszającego jego zużycie w ciągnikach i starszego typu pojazdach ciężarowych. W ww. okresie do Turcji próbowano nielegalnie wwieźć ponad 14 mln l. oleju nr 10 o wartości szacowanej na ogółem 30 mln TL. (TODAY S Zaman r.) RANKINGI: W rankingu Top 500 Stambulskiej Izby Handlowej (ISO) za 2010 r., na pierwszym miejscu wśród 500 największych firm tureckich w 2010 r. ponownie uplasował się TUPRAS (Turkish Petroleum Refineries Corporation), który od 2005 r. zajmuje miejsce lidera. Przychody TUPRAS w ub.r. zbliżyły się do 21 mld TL, do 8,2% zwiększył się udział firmy w łącznej sprzedaży przedsiębiorstw tureckich (w porównaniu do 7,4% w 2009 r.). Na miejscu 2., podobnie jak rok wcześniej znalazła się jako jedyna firma państwowa w 1. dziesiątce EUAS (Electricity Generation Holding Company). Przychody rzędu 6 mld TL umożliwiły firmie Ford wspięcie się na 3. miejsce (6. pozycja w 2009 r.). Stawce firm o najwyższych zyskach w 2010 r. przewodzi EUAS (4,85 mld TL), kolejne miejsca zajęły TPAO (Turkish Petroleum Corporation) i TUPRAS. Oyak-Renault, TUPRAS i Ford to czołówka największych eksporterów. 50 największych firm przemysłowych odpowiada za blisko połowę (49,8%) ogółu sprzedaży firm tureckich, ich udział w eksporcie ogółem zwiększył się z 20,1% w 2009 r. do 51,4% w 2010 r., spadł natomiast ich udział w zatrudnieniu ogółem (z 32,3% do 30,7%). (TODAY S Zaman r.) MIGRACJE: Najnowszy raport OECD pt. International Migration Outlook 2011 wskazuje na znaczący spadek migracji zarobkowej obywateli tureckich za granicę w 2011 r. Turcja przesunęła się z 5. (2005 r.) na 15. miejsce w rankingu krajów o największym wypływie emigrantów. Jako kraj emigracji Turcy wybierają najczęściej kraje WNP i Bliskiego Wschodu. Równocześnie, rośnie liczba obcokrajowców imigrujących do Turcji w poszukiwaniu pracy w 2009 r. wydano ogółem 9300 pozwoleń na pracę cudzoziemców (wzrost o 32% w porównaniu do 2008

11 11 r.). Wśród obcokrajowców mieszkających w Turcji najwięcej (11%) jest obywateli Azerbejdżanu, Federacji Rosyjskiej i Bułgarii (po 8%). Pozwolenia na pracę w Turcji posiada obecnie 17,5 tys. obcokrajowców, z czego 11% stanowią Rosjanie, 7% Niemcy, 6% obywatele USA. Azerowie odpowiadają za 13% posiadaczy wiz studenckich. Spada liczba nielegalnych emigrantów przybywających do Turcji, co przypisuje się głównie zniesieniu obowiązku wizowego wobec obywateli Syrii, Iranu, Libanu, Maroka, Tunezji, Libii i Jemenu, mniejsza jest również liczba osób ubiegających się o azyl w Turcji (nowy wzrost odnotowano w związku z sytuacją w Syrii), którzy najczęściej traktują Turcję jako kraj pośredni w migracji do Europy. (TODAY S Zaman r.) REGULACJA UPOSAŻEŃ: W reakcji na gorącą dyskusję w mediach wywołaną wypowiedzią b. ambasadora, sprawującego do czerwca br. funkcję szefa Sekretariatu Generalnego ds. UE Volkana Bozkira, który wskazał, że odprawa przy przejściu na emeryturę dla 4-gwiazdkowego generała jest 8-krotnie wyższa niż dla ambasadora czy gubernatora o takiej samej liczbie lat służby (75 do 600 tys. TL), rząd i jego zaplecze polityczne partia AKP zapowiadają interwencję w celu obniżenia zbyt wysokich uposażeń w administracji publicznej i świadczeń dla emerytowanych wojskowych. Miesięczne świadczenia emerytalne wysokich stopniem wojskowych (wypłacane przez Centrum Pomocnicze Tureckich Sił Zbrojnych OYAK) na poziomie średnio ponad 7 tys. TL jest wyższe niż w przypadku emerytowanych posłów 5,5 tys. TL czy szefów ważnych agencji rządowych, takich jak przykładowo Urząd Regulacji i Nadzoru Bankowego BDDK. Szczególnej krytyce poddano przy tej okazji OYAK organizację wojskową powołaną przez oficerów przywódców puczu wojskowego w 1960 r. w celu zapewnienia dodatkowych dochodów członkom tureckich sił zbrojnych. OYAK przekształcił się wkrótce w potężny koncern posiadający 60 spółek zależnych w lukratywnych sektorach gospodarki tureckiej (m.in. w produkcji cementu, branży motoryzacyjnej, ubezpieczeniach, bankowości, sektorze spożywczym). OYAK korzysta z wielu przywilejów, takich jak zwolnienie z podatku CIT i spadkowego oraz akcyzy, preferencji w przetargach publicznych, itp. Za zbyt wysokie uznano również miesięczne uposażenie emerytalne prezesa CBT (32 tys. TL), zwłaszcza w porównaniu do płacy minimalnej w Turcji na poziomie 658 TL. (TODAY S Zaman r.) TURCJA 2011 r.: 18 lipca 2011 r. Brookings Institute przedstawił komentarz Hakana Altinaya, członka podkomisji ds. Gospodarki Światowej i Rozwoju w Europejskiej Radzie ds. Relacji Zagranicznych, dotyczący aktualnej sytuacji gospodarczej i politycznej Turcji. Ostatnia dekada była dla Turcji udana gospodarka urosła z poziomu 200 mld USD w 2001 r. do (wg szacunków) ok mld USD w 2011 r., a wg prognoz the Economist, zarówno w 2011 jak i w 2012 r., tempo wzrostu gospodarczego Turcji będzie szybsze niż w strefie Euro, Wlk. Brytanii i USA. Dług publiczny w relacji do PKB zredukowano z 75 do 40%, realne stopy procentowe spadły z 35 do 2%, a wskaźnik poziomu ryzyka dla obligacji państwowych Turcji jest znacznie niższy niż dla wszystkich krajów południa Europy sąsiadujących z Turcją. Turecki system bankowy, stanowiący w nieodległej przeszłości źródło niepokoju i niepewności wewnętrznej oraz miejsce nielegalnych praktyk, reprezentuje obecnie najwyższy poziom światowy, doskonale zniósł kryzys finansowy 2008 r., generując przy tym niezłe zyski. Nieobarczona problemami związanymi z długiem publicznym i wysokimi stopami procentowymi Turcja dysponowała wystarczajacymi funduszami na przyjęcie systemu powszechnej opieki zdrowotnej i programów opieki społecznej, dokonała znacznego postępu w zakresie obniżenia wskaźnika nierówności społecznej. W obszarze społeczno-politycznym, na przestrzeni ub. dekady Turcja zniosła karę śmierci; zakończyła 25-letni okres stanu nadzwyczajnego; zdjęła zakaz nadawania w j. kurdyjskim; uznała decyzje Europejskiego Trybunału Praw Człowieka jako podstawę przeprowadzania ponownych procesów w Turcji; wprowadziła zakaz zatrzymywania osób podejrzanych bez powiadamiania organów sądowych oraz wyeliminowała bezkarność dla sprawców tortur; w dużym stopniu skutecznie zniosła praktykę stosowania niskich wyroków za tzw. zabójstwa honorowe oraz szereg nadzwyczajnych przywilejów wojskowych. Poprawiły się również relacje Turcji z sąsiadami umowy o ruchu bezwizowym obowiązują pomiędzy Turcją a

12 12 Gruzją, Iranem, Jordanią, Libanem, Rosją i Syrią, następna może być Ukraina. Wobec pozostałych krajów ościennych Turcja prowadzi intensywne wysiłki dyplomatyczne i miękkie instrumenty nacisku w celu doprowadzenia do normalizacji stosunków, umacniając się jednocześnie na pozycji regionalnego mocarstwa. Zmodyfikowano system szkolnictwa podstawowego poprzez odejście od pamięciowego przyswajania wiedzy na rzecz umiarkowanie krytycznego, racjonalnego myślenia, znacznie również rozszerzono zasięg wczesnej edukacji dzieci. W porównaniu do 2001 r., Turcja 2011 to kraj zamożniejszy, bardziej otwarty, o większym zakresie swobód obywatelskich, demokracji, sprawiedliwości i spokoju społecznego. Unia Europejska odegrała kluczową rolę w dokonanym przez Turcję postępie natychmiast po podjęciu decyzji o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych (2004 r.), strumień BIZ napływających do Turcji zwiększył się 4-krotnie. Perspektywa akcesji do UE zapewniła Turcji niezbędną poprawę wiarygodności i stabilizację jej przyszłości gospodarczej, a kryteria kopenhaskie stanowiły swoistą mapę drogową dla politycznej transformacji. W latach , partie polityczne o różnych ideologiach i priorytetach kilkakrotnie udzielały poparcia dla kolejnych pakietów reform politycznych związanych z dostosowaniem Turcji do unijnego acquis. W ostatnim okresie, od czasu objęcia urzędu prezydenta Francji przez N. Sarkozy ego i jego zdecydowanego sprzeciwu wobec członkostwa Turcji w UE, rola UE jako siły napędowej dla procesów reformatorskich w Turcji znacznie osłabła i napotyka na coraz większe trudności. Tureckie koła polityczne wyrażają w mediach zdziwienie, że pomimo jednomyślnego potwierdzenia przez UE kandydatury Turcji w 1989 r., 1999 r., 2002 r. i 2005 r., obstrukcja ze strony Francji nie spotkała się z odpowiednią reakcją innych krajów członkowskich UE. Niektórzy komentatorzy wskazują jednak, że również Turcja uczyniła niewiele w celu przekonania opinii publicznej w krajach europejskich iż wniesie wartościową kontrybucję do rozwoju UE, ograniczając się w swojej retoryce do podkreślenia potencjalnego wkładu Turcji do poprawy warunków i sytuacji demograficznej Europy oraz jej bezpieczeństwa energetycznego. Obu tym argumentom brak jest jednak solidnych podstaw empirycznych Turcja ma co prawda młodą populację, ale znajduje się na innym niż reszta Europy etapie rozwoju demograficznego, natomiast poziom bezrobocia wśród absolwentów wyższych uczelni tureckich należy do najwyższych w OECD, co skłania do wniosku, że Turcja nieadekwatnie przygotowuje młodych ludzi do funkcjonowania na krajowym i europejskim rynku pracy. Stopień uzależnienia Turcji od importu rosyjskiej ropy naftowej i gazu ziemnego jest wyższy w porównaniu do wielu krajów Zachodniej Europy, co stawia pod znakiem zapytania argument o podniesieniu bezpieczeństwa energetycznego UE po akcesji Turcji. W tej sytuacji, dla wielu eursceptyków brak jest uzasadnienia dla akcesji Turcji do UE, również po stronie tureckiej spada zainteresowanie i poparcie (przynajmniej w werbalnych deklaracjach przedstawicieli rządu oraz w publikowanych sondażach) dla dążeń do członkostwa. (EDI Fortnightly r., za Brookings 18.07) ZMIANY W PRAWIE: 1. Od 3 lipca 2011 r. obowiazują zmiany w przepisach dot. warunków, jakie muszą spełniać firmy aby uzyskać licencję (zezwolenie) na prowadzenie działalności gospodarczej. Zmiany dotyczą biznesu i handlu, opracowano je w szczególności dla sektora górniczego/kopalnictwa minerałów. Spełnienie wymogów znowelizowanych przepisów utrudni uzyskanie zezwolenia na prowadzenie prac górniczych głównie ze względu na kwestie ochrony środowiska. 2. Nowe Ministerstwo Ceł i Handlu zmieniło przepisy celne w odniesieniu do sektora detalicznego przepisy zezwalają obecnie producentom na mieszanie i pakowanie w ich zakładach wyrobów własnych wraz z produktami pochodzącymi z re-eksportu. Zakłady wykonujące pakowanie wyrobów mogą być wykorzystywane jako logistyczne centra eksportowe i stanowić alternatywę dla licencjonowanych magazynów i centrów składowania. W ocenie legislatorów zmiana ta zapewni tureckim producentom konkurencyjność i niezbędną szybkość reagowania na zapotrzebowanie klienta. Jednocześnie zniesiono wymóg ubiegania się o zatwierdzenie celne w odniesieniu do transakcji przeładunku, obowiązuje jedynie zgłoszenie takiej transakcji na formularzu AN9. Nadal wymagane jest korzystanie z usług Licencjowanego Konsultanta Celnego.

13 13 3. Wydano nowy communiquѐ dot. uznania modelu rocznika modelu pojazdów i przyczep samochodowych, który zastąpi wcześniejsze rozporządzenie w tej sprawie opublikowane w Dz.U. z dn. 17 grudnia 2010 r. Od daty przyjęcia obecnych regulacji, tj. od sierpnia 2011 r. (z okresem przejściowym do końca 2012 r.) obowiązuje wykładnia, że za rocznik modelu pojazdu samochodowego lub przyczepy przyjmuje się rok podany w certyfikacie zgodności (conformity certificate) wydanym dla danego pojazdu lub przyczepy. Przepisy poprawiają konkurencyjność tureckich producentów branży motoryzacyjnej w stosunku do importerów. 4. Urząd Regulacji Rynku Energii wydał r. nowe przepisy ustanawiające tzw. mechanizm wspierający energetykę opartą na źródłach odnawialnych, z odniesieniem zarówno do ustawy o energii odnawialnej jak i przepisów o rozliczeniach finansowych rynku energii. Ponieważ energia elektryczna produkowana ze źródeł odnawialnych korzysta z subsydiów państwa, odpowiedzialność za funkcjonowanie ww. mechanizmu wspierającego powierzono Centrum Rozliczeń Rynku Energii. Nowe przepisy zapewnią solidną podstawę prawną, większą transparentność i przewidywalność dla firm posiadających urządzenia do generacji energii elektrycznej ze źródeł odnawialanych. 5. Dn r. Urząd Regulacji Rynku Energii wydał jeszcze jedno ważne rozporządzenie przepisy o wytwarzaniu energii elektrycznej bez licencji (zezwolenia), które określają zasady prowadzenia działalności przez osoby fizyczne i prawne, które wytwarzają energię elektryczną przy wykorzystaniu: a. własnych urządzeń prądotwórczych związanych z prowadzoną podstawową działalnością gospodarczą, niezależnie od ich mocy b. urządzenia produkujące energię elektryczną ze źródeł odnawialnych z ograniczeniem mocy do 500 kw c. mikro-generatory energii elektrycznej o mocy do 500 kw. Przepisy nie wymagają od zainteresowanych zakładania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ani uzyskiwania licencji na produkcję energii elektrycznej. Rozporządzenie omawia także inne zagadnienia, takie jak sposób podłączenia do sieci energetycznej oraz taryfikator należności za energię dostarczoną do sieci oraz dopłaty stanowiące zachętę do wytwarzania energii elektrycznej przy pomocy urządzeń zakupionych w Turcji. Źródła: Dziennik Today s ZAMAN lipiec/sierpień 2011 r., EDI Fortnightly ( wyd. 03 i r.; Biuletyn Kancelarii Prawnej Dursun & Ozfirat ( ), wyd. lipiec 2011 r.

14 14